'Hoe gaat het met Bologan?' vroeg de gezellin van de leider terwijl ze met haar eigen nap naast Ayla kwam zitten.

'Het komt allemaal wel goed met hem. Hij heeft een harde klap op zijn hoofd gehad en veel bloed verloren. Ik was eerst bang dat het bot misschien was gebarsten, maar hoofdwonden hebben nou eenmaal de neiging om hevig te bloeden. We hebben hem schoongemaakt en hebben geen aanwijzing voor een breuk gevonden, maar hij heeft een grote buil en andere kwetsuren. Hij heeft nu vooral rust en verzorging nodig. Hij heeft kennelijk gevochten en barma gedronken.' 'Daarover wilde Joharran even met hem praten,' zei Proleva. 'Ik maak me eigenlijk meer zorgen om die baby,' zei Ayla. 'Die heeft moedermelk nodig. Het lijkt me dat andere zogende vrouwen misschien een beetje melk aan haar zouden kunnen afstaan. Dat deden de vrouwen van de Stam...' ze aarzelde even, 'een keer toen de melk van een vrouw vroegtijdig opdroogde, omdat ze haar moeder had verzorgd en te diep had getreurd toen die overleed.' Ayla besloot om niet te zeggen dat zij de vrouw was bij wie de melk was opgedroogd. Ze had nog aan niemand verteld dat ze een zoon had gebaard toen ze bij de Stam woonde. 'Ik heb Lanoga gevraagd wat ze haar te eten gaf. Fijngestampte wortels, zei ze. Ik weet dat zulke kleintjes vast voedsel kunnen eten, maar een baby heeft ook melk nodig. Zonder melk zal ze niet gezond opgroeien.'

'Je hebt gelijk, Ayla. Baby's hebben inderdaad melk nodig. Ik ben bang dat niemand veel aandacht heeft geschonken aan Tremeda en haar kinderen. We weten dat de kinderen niet goed verzorgd worden, maar het zijn Tremeda's kinderen en we bemoeien ons niet snel met andermans leven. We weten eigenlijk niet wat we zouden kunnen doen, dus doen de meesten van ons of onze neus bloedt. Ik wist niet eens dat haar melk was opgedroogd,' zei Proleva. 'Waarom heeft Laramar dan niets gezegd?' vroeg Ayla. 'Die weet het waarschijnlijk zelf niet eens. Hij schenkt totaal geen

aandacht aan de kinderen, behalve af en toe aan Bologan. Ik weet niet eens of hij wel weet hoeveel kinderen hij heeft,' zei Proleva. 'Hij komt alleen maar thuis om te eten en te slapen, en zelfs dat niet altijd, en misschien is dat maar beter ook. Als ze bij elkaar zijn, doen Laramar en Tremeda niets anders dan bekvechten. Vaak vallen daarbij klappen, waarvan zij steevast het meest te lijden heeft.'

'Waarom blijft ze dan bij hem?' vroeg Ayla. 'Ze zou hem toch kunnen verlaten als ze dat zou willen?'

'Waar kan ze naartoe? Haar moeder is dood en die is nooit een Verbintenis aangegaan, dus een man van hun vuurplaats is er nooit geweest. Tremeda had een oudere broer, maar die is weggegaan toen zij nog klein was, eerst naar een andere Grot en later nog verder weg. Al jarenlang heeft niemand iets over hem gehoord,' zei Proleva. 'Ze kan toch een andere man zoeken?' zei Ayla. 'Wie zou haar willen? Op een Moederfeest lukt het haar altijd wel om een man te vinden die met haar de Moeder wil eren, meestal iemand die te veel barma heeft gedronken of te veel weidepaddestoelen heeft gegeten of zoiets, maar ze is niet bepaald een felbegeerde vrouw. Bovendien heeft ze zes kinderen te onderhouden.' 'Zes?' zei Ayla. 'Ik heb er vier gezien, misschien vijf. Hoe oud zijn ze dan?'

'Bologan is de oudste. Hij is twaalf,' zei Proleva. 'Daar had ik hem inderdaad op geschat,' zei Ayla. 'Lanoga is tien,' vervolgde Proleva. 'Dan is er nog een van acht, een van zes, een van twee en de baby. Zij is nog maar een paar maanden oud, ongeveer een halfjaar. Tremeda heeft nog een kind gebaard, dat nu vier jaar oud zou zijn geweest, maar hij is gestorven.' 'Ik ben bang dat deze baby ook zal sterven. Ik heb haar onderzocht; ze is niet gezond. Ik wéét dat je zei dat voedsel wordt gedeeld, maar hoe zit het met baby's die melk nodig hebben? Zijn Zelandonische vrouwen bereid hun melk te delen?' vroeg Ayla.

'Bij ieder ander dan Tremeda zou ik geen moment hoeven aarzelen om ja te zeggen,' zei Proleva.

'Die baby is niet Tremeda,' zei Ayla. 'Het is een hulpeloos kind. Als mijn baby al was geboren, zou ik geen moment aarzelen om mijn melk met haar te delen, maar tegen de tijd dat mijn kind wordt geboren, is ze misschien al dood. Zelfs als jouw kleine geboren wordt, kan het al te laat zijn.'

Proleva boog het hoofd en glimlachte verlegen. 'Hoe wist je dat? Ik heb het nog aan niemand verteld.'

Nu was het Ayla's beurt om verlegen te worden. Ze had uiterst onna

denkend gehandeld. Het werd als het voorrecht van de moeder beschouwd om bekend te maken dat ze een kind verwachtte. 'Ik ben medicijnvrouw, genezeres,' zei ze. 'Ik heb vrouwen bijgestaan tijdens de geboorte en herken de tekenen van zwangerschap. Het was niet mijn bedoeling om erover te beginnen voordat jij het bekend had gemaakt. Het komt gewoon doordat ik zo bezorgd ben om Tremeda's kleintje.'

'Dat weet ik. Het geeft niet, Ayla. Ik was toch al van plan om het te vertellen,' zei Proleva, 'maar ik wist niet dat jij in verwachting was. Dat betekent dat onze baby's kort na elkaar ter wereld zullen komen. Dat vind ik leuk.' Ze zweeg even, dacht een poosje na en zei toen: 'Ik denk dat we het volgende moeten doen. Ik zal alle vrouwen bij elkaar roepen die jonge zuigelingen hebben en degenen die op het punt staan te bevallen. Dat zijn de vrouwen wier melkproductie zich nog niet heeft aangepast aan de behoeften van hun eigen baby en die overhouden. Jij en ik kunnen er dan met hen over praten hoe ze hulp kunnen bieden bij de voeding van Tremeda's baby.'

'Als een paar vrouwen zich daar samen sterk voor maken, zal het op geen van hen een te zware aanslag zijn,' zei Ayla. Nadenkend vervolgde ze: 'Het probleem is dat die baby meer nodig heeft dan melk. Ze heeft betere verzorging nodig. Hoe kan Tremeda zo'n kleintje zo lang overlaten aan de zorg van een meisje van amper tien? Om nog maar te zwijgen over de rest van de kinderen. Het is te veel om te verwachten van een kind van tien.'

'Lanoga zorgt waarschijnlijk beter voor hen dan Tremeda,' zei Proleva.

'Maar dat wil nog niet zeggen dat het goed is dat de zorg zo'n jong kind op haar schouders wordt geschoven,' zei Ayla. 'Wat mankeert Laramar toch? Waarom doet hij niets om zijn gezin te helpen? Tremeda is toch zijn gezellin? Het zijn toch de kinderen van zijn vuurplaats?'

'Diezelfde vragen hebben velen van ons ook gesteld,' zei Proleva. 'De antwoorden hebben we niet. Veel mensen hebben met Laramar gesproken, onder wie Joharran en Marthona. Het maakt allemaal niets uit. Laramar trekt zich niets aan van wat anderen zeggen. Hij weet dat wat hij ook doet, mensen altijd zijn brouwsel zullen willen. En Tremeda is op haar eigen manier even erg. Ze is zo vaak in benevelde toestand door zijn barma dat ze amper weet wat er om haar heen gebeurt. Geen van beiden lijkt ook maar iets om de kinderen te geven en ik begrijp niet waarom de Grote Aardmoeder haar er telkens maar meer geeft. Eigenlijk weet niemand wat we eraan kunnen doen.' In de

stem van de lange, mooie vrouw die de gezellin van de leider was, klonken machteloosheid en droefenis door.

Ayla had ook geen antwoord, maar ze wist dat ze iets moest doen. 'Nou, één ding kunnen we in elk geval doen. We kunnen met de vrouwen praten en proberen melk te krijgen voor de baby. Het is een begin.' Ze stopte haar drinknap terug in haar draagbuidel en stond op. 'Ik moet nu toch echt terug.'

Toen Ayla wegging bij Proleva, ging ze niet direct naar Zelandoni's onderkomen. Ze maakte zich zorgen om Wolf en wilde eerst even bij Marthona langs.

Toen ze naar binnen ging, trof ze de hele familie daar aan, Wolf incluis. Hij kwam meteen op haar afrennen, duidelijk blij haar te zien. Ayla verloor bijna haar evenwicht toen de grote wolf op zijn achterpoten ging staan en zijn voorpoten op haar schouders legde, maar ze had hem zien aankomen en had zich schrap gezet. Ze liet hem begaan toen hij haar begroette op de manier van een wolf die de leider van de roedel begroet door haar hals te likken en haar kaak voorzichtig tussen zijn tanden te nemen. Toen nam ze zijn kop tussen haar handen en beet hem zachtjes in zijn kaak, waarna ze hem in zijn aanbiddende ogen keek en haar gezicht in zijn vacht begroef. Zij was ook blij hem te zien.

'Ik schrik er nog steeds van als hij dat met je doet, Ayla,' zei Willomar terwijl hij overeind kwam van een kussen op de vloer. 'Vroeger vond ik het ook een angstwekkend gezicht,' zei Jondalar. 'Maar ik weet inmiddels dat ik hem kan vertrouwen en dat ik me om Ayla geen zorgen hoef te maken. Ik weet dat hij haar nooit kwaad zou doen en ik heb gezien wat hij kan doen met iemand die dat zou proberen, maar ik moet toegeven dat die speciale manier van groeten me soms nog steeds overvalt.'

Toen Willomar tegenover haar stond, begroetten ze elkaar door vluchtig hun rechterwang tegen die van de ander te drukken. Ayla had geleerd dat dit de gebruikelijke informele groet was tussen familieleden en intieme vrienden.

'Het spijt me dat ik vanochtend niet met je mee kon naar de paarden, Ayla,' zei Folara, toen ze elkaar op dezelfde manier hadden begroet. 'Er zullen nog genoeg gelegenheden komen om de paarden te leren kennen, Folara,' zei ze. Toen drukte ze haar wang tegen die van Marthona. De begroeting met Jondalar ging net zo, alleen langer en inniger, meer als een omhelzing.

'Ik moet terug naar Zelandoni om haar te helpen,' zei Ayla, 'maar ik wilde even kijken of Wolf was teruggekomen. Ik ben blij dat dat zo is.

Het betekent dat hij dit als zijn thuis beschouwt, ook als ik er niet ben.'

'Hoe gaat het met Bologan?' vroeg Marthona.

'Hij is eindelijk wakker en in staat om te praten. Dat moest ik aan Joharran doorgeven.' Ayla vroeg zich af of ze moest beginnen over haar bezorgdheid om Tremeda's baby. Ze was tenslotte nog een vreemde, en misschien was het niet gepast als zij daar iets van zei. Het zou kunnen worden opgevat als kritiek op de Negende Grot, maar buiten haar scheen niemand van de situatie op de hoogte te zijn en als zij niets zou zeggen, wie zou het dan doen?

'Ik heb ook nog met Proleva gesproken over een andere kwestie die me dwarszit,' zei ze.

Jondalars familie keek haar belangstellend aan. 'Wat zit je dan dwars, Ayla?' vroeg Marthona.

'Wist je dat Tremeda's melk is opgedroogd? Ze is sinds Shevonars begrafenis niet meer thuis geweest en ze heeft de baby en de rest van de kinderen achtergelaten onder de hoede van Lanoga. Dat meisje kan niet meer dan tien jaren tellen en ze kan niet zogen. Het enige wat die baby te eten krijgt is fijngestampte wortels. Ze heeft melk nodig. Hoe kan een baby goed groeien zonder melk? En waar is Laramar? Geeft hij dan helemaal niets om zijn kinderen?' zei Ayla snel, terwijl ze alles er in één keer uit gooide.