30
In een oogwenk waren alle twijfels verdwenen en werd dit het enig mogelijke, het onvermijdelijke De puzzelstukjes begonnen op hun plaats te vallen We wendden ons af en liepen zwijgend Navarino Road uit, terwijl ik nadacht over welke consequenties hieraan verbonden waren
Florence Fisher was verloofd, maar ze was niet in het huwelijk getreden, toen niet en ook later niet Ze had een tabakswinkel gedreven en had zich laten fotograferen in haar vrijwilligersuni-form, in gezelschap van de markiezin van Clovenford Had ze Hansine toevertrouwd dat ze zwanger was toen de twee vrouwen elkaar begin juli leerden kennen? Misschien was niet duidelijk te zien dat ze in verwachting was, vooral niet als Florence stevig van postuur was, zoals ons is verteld Maar misschien heeft ze het Hansine toevertrouwd, of ze heeft Hansine bekend wat te zichtbaar was om te verhullen 'Wisten anderen het, denk je? Hebben de Ropers het geweten?'
'Ik denk het wel Roper heeft haar ontslagen, maar ze mocht van Maria Hyde toch blijven,' antwoordde Paul 'We hebben nooit goed begrepen waarom Als ze zwanger was, wordt het een stuk duidelijker Werkgevers ontsloegen een dienstbode als ze in verwachting raakte Het moet een bekrompen man als Roper tegen de borst hebben gestuit, maar de oude Maria zal het niet zo erg hebben gevonden Haar eigen dochter zou immers al een baby hebben gehad voordat Roper haar ontmoette Wanneer de baby eenmaal was geboren, zou ze moeten vertrekken In die dagen liet geen enkele mevrouw een dienstbode met een kind blijven '
Ik was me er nauwelijks van bewust in welke richting we liepen, Paul en ik Ik wandelde met hem mee terwijl hij me in zuidelijke richting loodste, en voordat ik het wist waren we in Laven-der Grove Dit was de weg die Hansine had afgelegd met de baby op de arm, terwijl het jongetje met haar meeholde Het was waarschijnlijk warm geweest, nog warmer dan vandaag, zodat het pasgeboren kind, het kind van Florence, geen risico liep
Voor het eerst stond ik tegenover het huis waar Asta had gewoond toen ze naar Londen was gekomen De gezichtjes zijn er nog, die stenen kopjes van de jonge vrouwen met de stenen kroontjes, een boven het portiek en een onder de beide ramen op de eerste verdieping Achter dat raam zat Asta op de geboorte van haar baby te wachten, daar zat ze te kijken naar haar zoontjes die aan het hoepelen waren Hier, waar iemand een Land Rover had geparkeerd, had Rasmus eens de Hammei neergezet, in een tijd dat vrijwel niemand nog een auto bezat In die grote erker hing nu de vitrage die Asta per se nooit had willen hebben Onwillekeurig begonnen we elkaar vragen te stellen 'Waarom vierde Swanny haar verjaardag op 28 juli?' vroeg Paul
'Omdat ze op die dag is geboren, en dat wist Asta Ze werd op vrijdag 28 juli geboren, en misschien heeft Florence nog even gehoopt dat ze haar zou kunnen houden Per slot van rekening waren de Ropers er niet Of misschien wist ze niet wat ze met de baby moest aanvangen Ze heeft natuurlijk niet geweten hoe ze in haar onderhoud zou moeten voorzien, wie haar in dienst zou nemen, en of haar vriend nog met haar wilde trouwen In zekere zin was het een godsgeschenk dat Asta haar eigen baby verloor Nu was er iemand - een dame nog wel - die haar dochtertje graag wilde hebben '
'Is Florence helemaal alleen bevallen? In dat hokje naast de keuken, haar slaapkamer?'
Ik antwoordde dat we nog maar eens in de dagboeken en in het verslag van Ward-Carpenter moesten neuzen We konden beter naar huis gaan om onze documenten opnieuw te bestuderen Eenmaal thuisgekomen in Willow Road spreidden we alles uit op de tafel - de dagboeken, ook de originelen, het verslag van Ward-Carpenter, het rechtbankverslag, de Neergaard-bladzijden en Pauls vertaling daarvan
Paul citeerde Ward-Carpenter: '"Waarom Florence zo graag in een betrekking wilde blijven die bepaald geen sinecure was, waar ze werd onderbetaald en keihard moest werken, is onduidelijk " Maar dat is niet meer onduidelijk als je bedenkt dat ze zeven en een halve maand zwanger was en nergens anders heen kon In Devon Villa had ze tenminste een dak boven haar hoofd
Een paar bladzijden verder zegt hij dat Florence zich "onwel" voelde toen ze in de ochtend van 28 juli terugkwam van boodschappen doen We hebben ons altijd al afgevraagd wat ze had De ziekte van Lizzie konden we verklaren, want zij kreeg scopolamine toegediend, en die van Maria ook, want zij had hartklachten, maar die van Florence niet Florence had weeën Dat alles verklaart natuurlijk ook haar gebrek aan belangstelling voor wat zich boven afspeelde, of had afgespeeld Ze had haar eigen problemen om over na te denken Tijdens het proces vestigde Tate-Memling er de aandacht op dat Florence het broodmes drie dagen lang niet had gebruikt Hij zei dat ze "drie dagen lang, van de avond van 27 juli tot 30 juli geen bete broods heeft genuttigd" Dat is niet zo verwonderlijk als je weet dat ze in die tijd een baby heeft gekregen en zich waarschijnlijk beroerd voelde De aanwezigen moesten lachen omdat hij Florence kapittelde over het feit dat ze pas op 4 augustus naar boven was gegaan om schoon te maken, hoewel ze daarvoor was aangenomen Volgens mij was de staat van de vertrekken op de tweede verdieping het laatste wat haar interesseerde Haar vergevorderde zwangerschap is ook de reden dat ze het blad voor Maria niet naar boven droeg Nu kennen we de achtergrond Zelfs Ward-Carpenter zegt dat ze "was gedwongen twee dagen het bed te houden" '
'Was ze helemaal alleen?' Ik vond dat een afschuwelijke en zelfs na zesentachtig jaar nog ondraaglijke gedachte 'Ik denk het niet,' antwoordde Paul 'Kijk maar eens naar de Neergaard-bladzijden Lees het fragment van 29 juli maar Asta schrijft: "Hansine vroeg gisteren de avond vrij, en ik heb ja gezegd, omdat ik geen behoefte heb aan haar bedillerige bezorgdheid Uiteindelijk is ze tot diep in de nacht weggebleven Ik hoorde haar om twee uur thuiskomen", en daarna vraagt
ze zich af of mijn grootmoeder soms een vrijer heeft Maar wij weten waar ze was Kennelijk stond ze bekend als amateur-vroedvrouw Ze was in Devon Villa om Florence bij de bevalling te helpen '
'Van Swanny,' zei ik
'Van Swanny Mijn grootmoeder wist beter dan wie ook wie Swanny was, want zij heeft haar op de wereld geholpen En we weten dat Swanny inderdaad op 28 juli is geboren, waarschijnlijk even voor middernacht, als Hansine om twee uur in Laven-der Grove terugkwam '
'Wist Asta ervan?'
'Op dat moment nog niet Ik denk dat mijn grootmoeder haar pas over de baby van Florence heeft verteld toen Asta's eigen baby dood was geboren Misschien een paar uur daarna '
Er was iets wat ik hem nog nooit had gevraagd, omdat er nooit aanleiding toe was geweest
'Hoe noemde je haar?' wilde ik weten
'Wie?'
'Hansine Je grootmoeder '
'Mijn moeder wilde niet dat ik Mormor zei Ik noemde haar oma Hoezo?'
'Wat ze heeft gedaan was heel moedig Ze moet een dappere vrouw zijn geweest Wat zou Asta hebben gekregen, een jongetje of een meisje? En ik zou ook weleens willen weten wat ze met hem of haar hebben gedaan, wat er met het lijkje is gebeurd Begraven in de tuin?'
'Waarschijnlijk wel We gaan er toch niet iemand naar laten graven, hè?'
'Asta heeft er nooit van gerept Met geen woord Ik denk dat ze het is vergeten, dat ze zichzelf heeft gedwongen het uit haar hoofd te zetten Ze hebben maar tot de zomer van 1906 in dat huis gewoond '
'Wanneer zou het dode kind van Asta zijn geboren?'
'In de nacht van 1 augustus Hansine is de baby van Florence in de middag van 2 augustus gaan halen '
Geen wonder dat Asta zo'n hekel aan Hansine had en zo bang voor haar was Hansine had zoveel voor haar gedaan en wist zoveel Slechts één keer zegt ze iets over Hansine dat een klein beetje vriendelijk is, namelijk wanneer ze overweegt haar te ontslaan omdat ze tegen Swanny heeft gezegd dat haar moeder soms heel onaardig kan zijn - 'we hebben samen heel wat doorgemaakt '
'Wie was de vader van Swanny?' vroeg ik 'Het kan Roper toch niet zijn geweest? Swanny dacht dat Roper haar vader was '
'Maar dat was alleen toen ze dacht dat Lizzie haar moeder was '
'Klopt Hoe dan ook, Florence is dan wel als getuige a decharge opgetreden, ze mocht Roper niet Ze was verloofd, en de vader van haar kind was de man met wie ze zou gaan trouwen Wat weten we van hem?'
'Niet veel, en wat we weten, komt uit het stuk van Ward-Carpenter '
'Cora Green zegt er ook nog iets over,' zei ik 'Tijdens het proces is de naam van de verloofde niet genoemd ' Paul zocht het betreffende fragment bij Ward-Carpenter op, en veel was het inderdaad niet De verloofde heette Ernest Henry Herzog, 'eveneens de kleinzoon van immigranten' Dat verwijst waarschijnlijk naar het feit dat Joseph Dzjerjinski een immigrant was Ward-Carpenter zegt dat Herzog in dienst was bij een familie in Islington en merkt om de een of andere reden op dat hij 'maatschappelijk gezien boven haar' stond Een verklaring voor het feit dat ze nooit zijn getrouwd ontbreekt Misschien hebben alleen Florence en Herzog dat geweten Ward-Carpenter zegt dat ze op het moment dat Roper haar ontslag aanzegde, begin juli, nog in de veronderstelling verkeerde dat ze het volgend voorjaar zou trouwen
Waarom zijn ze dan niet getrouwd? Het kan niet zijn geweest vanwege de reden die Asta altijd noemde, namelijk dat een meisje haar maagdelijkheid moest bewaren omdat geen enkele man een bruid wenst die geen maagd meer is Florence was ruim zeven maanden zwanger toen Roper haar haar congé gaf, en toch ging ze er nog van uit dat ze zou trouwen Haar verloofde moet dus van de zwangerschap op de hoogte zijn geweest Waarom heeft hij haar alleen, in dat lege huis, laten bevallen?
Omdat ze niet alleen zou zijn Ze zou Hansine bij zich hebben
Voor zover hij wist waren ook Maria Hyde en Lizzie Roper thuis Omdat zijn eigen verplichtingen als huisknecht verhinderden dat hij erbij was Was hij misschien nog steeds van plan met haar te trouwen, ook nadat de baby was geboren? wilde Paul weten Het kan zijn dat hij om de een of andere reden -was hij te jong? zou het hem zijn baan kosten? - nog wel met haar wilde trouwen, maar dan zonder baby 'Maar uiteindelijk is hij niet met haar getrouwd,' merkte ik op 'Het kan best zijn dat zij hém uiteindelijk niet meer wilde hebben Als hij met haar was getrouwd voor het kind was geboren, zou er niets aan de hand zijn geweest Maar het kind werd geboren en is weggegeven, en Florence was weer vrij Wij zijn geneigd te denken dat in die tijd alle vrouwen naar het huwelijk verlangden, dat ze moesten trouwen, dat er geen andere mogelijkheden bestonden Stel dat Florence anders was en domweg niet meer om hem gaf, hem niet eens meer aantrekkelijk vond Wie weet is er iets gebeurd waardoor het huwelijk haar niet langer aanlokkelijk voorkwam, toen ze geen geborgenheid meer nodig had '
Heel vaag begon het me te dagen, zoals dat wel vaker gaat Het leek heel veel op het gevoel dat me had bekropen toen ik kritisch had zitten kijken naar Swanny's foto op het boekomslag In die krachtige, Scandinavische trekken had ik het schimmige gezicht gezien van iemand die ik lang geleden had gekend Iemand, bedacht ik nu, die ik had gezien, en ook voor het laatst, tijdens Morfars begrafenis, toen ik veertien was Het licht ging helderder branden, het licht dat was ontstoken door Pauls poging tot een verklaring
'Ik vraag me af,' zei Paul, 'of ze zich heeft laten afschrikken doordat zij de lijken heeft ontdekt - Maria Hyde dood op de grond en Lizzie met doorgesneden keel op bed Niemand schijnt zich in haar gevoelens te hebben verplaatst Niemand heeft haar eigenlijk menselijk behandeld, ze beschouwden haar kennelijk niet als iemand die ook gevoelens heeft Ze moet bijvoorbeeld zo haar eigen theorie hebben gehad over wie Lizzie heeft gedood Niemand heeft zich in haar gedachten verdiept, en dus heeft niemand daarnaar geïnformeerd Ze was getuige a décharge Maar is ze er niettemin van uitgegaan, net als iedereen, en zeker net als de politie, dat Roper zijn vrouw wel degelijk had vermoord? Ze had in dat huis genoeg van de huwelijkse staat meegemaakt om ernstig te gaan twijfelen of ze er zelf wel aan moest beginnen Was Lizzie met haar doorgesneden keel de druppel die de emmer deed overlopen? Ze hoefde geen kind meer groot te brengen nu mevrouw Westerby van een paar straten verderop haar dochtertje had geadopteerd, en toen de bevalling achter de rug was waren haar gevoelens voor haar verloofde toch at veranderd Liep een huwelijk hierop uit, op deze ultieme aanranding, dit geweld tegenover de echtgenote? Ze had al stappen ondernomen om een nieuwe werkkring te zoeken Ze zou de betrekking aannemen, naar Stamford Hill verhuizen en haar verloofde nooit terugzien ' Ik zei bedachtzaam: 'Ergens in de dagboeken komt zoiets voor '
'Wat?'
'Er staat iets in over een meisje dat haar vriend aan de kant zet Ik kan me niet herinneren waar, en ook niet in welk deel Het kan Asta's nicht Sigrid zijn geweest, maar net zo goed de dochter van een vriendin '
'Is het van belang?'
'O ja,' antwoordde ik 'Ik weet zeker dat het van belang is ' We gingen op zoek In de Neergaard-bladzijden, die we het eerst doorkeken, kwam het niet voor Ik meende namelijk dat het me te binnen was geschoten doordat ik die dagboekfragmenten het laatst gelezen had Vervolgens begon Paul de originele notitieboeken van Asta door te nemen, en ik las het deel over de jaren 1905-1914, dat de titel Asta draagt Ik weet niet hoeveel duizenden woorden erin staan, maar alleen de Neergaard-bladzijden telden er al ruim zeventienhonderd Paul informeerde of ik zeker wist dat mijn vage herinnering was opgerakeld door iets wat in de dagboeken stond Had het soms in het verslag van Ward-Carpenter gestaan, of in het rechtbankverslag? Dat vroeg hij me de volgende dag, toen we al uren aan het lezen waren Inmiddels wist ik niets meer zeker 'Het ligt meer voor de hand dat het niet in de dagboeken staat,' zei hij, 'want Asta heeft waarschijnlijk niet geweten wie de vader van Swanny was '
'Ik zeg ook niet dat het er zo duidelijk stond ' Daar was ik inderdaad niet zo zeker van Dat leek me bijna aanmatigend 'Misschien is het niet meer dan een van Asta's verhalen Als we eerder aandacht aan Asta's verhalen hadden besteed, hadden we immers kunnen bedenken dat Ironsmith een motief had om Lizzie te doden, en zelfs dat Ironsmith de dader was ' We lazen alle verhalen van Asta die we tegenkwamen dan ook nog eens door, maar zonder resultaat Ik was iets eerder klaar met Asta dan Paul, en begon aan Deel li, Leven in een dode kamer, 1915-1924 Paul had nog zijn twijfels omtrent de bron van mijn flits van vage herkenning en hij verdiepte zich weer in Ward-Carpenter Hij vroeg zich af waar Ward-Carpenter zijn informatie vandaan had Hoe wist hij dat de verloofde van Florence Ernest Henry Herzog heette? Tijdens het proces was 's mans naam niet genoemd, en in Arthur Ropers gedenkboekje kwam hij uiteraard ook niet voor Het moest in Cora Greens verhaal voor de Star hebben gestaan 'Niet waar,' zei ik 'Dat heb ik gelezen, en daar wordt zijn naam niet in genoemd Het kan best zijn dat Florence hem die zelf heeft verteld '
'Wanneer is Florence overleden?'
'Volgens Cary in 1971 Het verslag van Ward-Carpenter is in de jaren dertig geschreven Ik denk dat hij haar heeft geïnterviewd Er staan dingen in die hij anders niet had kunnen achterhalen Hoe zou hij de namen van Lizzies minnaars kunnen weten? Ze zijn tijdens het proces niet genoemd Cora Green schrijft over een zekere Middlemass, maar ze kent alleen zijn achternaam en weet niet of een andere man Hobb of Cobb heette Ward-Carpenter weet dat wel Hij moet van Florence hebben gehoord dat Middlemass Percy van zijn voornaam heette1"
'Florence heeft hem dus verteld dat ze verloofd was met een man die Herzog heette, en hij zal wel hebben gezegd dat dat een ongebruikelijke naam was voor een Engelsman In 1934, of wanneer het ook was, moet die naam nog veel buitenissiger zijn geweest '
'En zij antwoordde dat zijn grootvader een immigrant was, net als Dzjerjinski Ze heeft Ward-Carpenter ook verteld dat hij bij een familie in Islington werkte Hoe komt hij aan de informatie dat Herzog een jaar jonger was dan Florence?'
'Niet van Cora Green, dus van Florence zelf'
Paul zei: 'Komen we nog meer aan de weet? Is er nog meer dat we aan de weet kunnen komen? De vader van Swanny was dus Ernest Henry Herzog, een huisknecht, vierentwintig jaar oud '
'Hoe zou hij eruit hebben gezien?' vroeg ik
'Lang, blond en knap, zou ik denken Noord Germaans van uiterlijk, waarschijnlijk Herzog is een Duitse naam Dat kan niet bepaald prettig voor hem zijn geweest toen negen jaar later de oorlog uitbrak Alles wat Duits was werd met grote argwaan bekeken Orkesten speelden zelfs geen Mozart en Beethoven meer '
Paul keek me aan
'Wat heb ik gezegd?'
'O Paul ‘
'Wat heb ik gezegd?'
Het fragment over de man die van zijn meisje de bons had gekregen, had ik niet kunnen vinden, maar ik wist wel waar ik dit gegeven moest zoeken Om de een of andere reden herinnerde ik het me Het betrof het fragment van 20 maart 1921, en ik veronderstel dat ik dat nog zo precies wist omdat daarin voor het eerst de baby van Hansine wordt genoemd, Pauls moeder dus Ik vond wat ik zocht "zijn grootvader was Duitser en is halverwege de vorige eeuw hierheen gekomen, en hoewel zijn vader in Londen werd geboren, en hij ook, had hij er een voorgevoel van hoe het zou zijn om die naam te dragen als het oorlog werd "
'Paul, waar is de vertaling die je van de laatste dagboeken hebt gemaakt? Ik heb 1966 nodig, geloof ik, of 1967, bijna aan het eind '
Hij ging op zoek De laatste dertien notitieboeken waren bij Margrethe Cooper ter vertaling Het nieuwe deel zal evenwel niet langer of dikker worden dan de voorgaande delen, want gedurende de laatste jaren schreef Asta steeds minder vaak in haar dagboek Toen Paul zijn eigen typoscript voor me neerlegde, vond ik bij 2 oktober 1966 wat ik zocht "ik was vierentwintig Inderdaad, ik was verliefd op haar en wilde met haar trouwen, maar toen puntje bij paaltje kwam wilde ze me niet hebben, ze zei dat er iets was gebeurd waardoor ze niets meer van mannen en het huwelijk wilde weten "
'Wie citeer je daar? Wie is er aan het woord?'
'Paul,' zei ik, 'jij kent Duits Wat betekent Herzog? Betekent het iets, of is het zomaar een naam?'
'Het betekent Hertog, Duke in het Engels,' antwoordde hij, en ik merkte dat hij het verband niet zag De naam wordt in de dagboeken zelden genoemd Waarom zou hij het weten? '
'Swanny's vader was oom Harry,' zei ik 'Hij heette Harry Duke '
Zwijgend lieten we dit tot ons doordringen In 1905 was hij vierentwintig geweest, een jaar jonger dan Florence Het huwelijk was haar tegengemaakt door de moord op Lizzie Roper, de dood van Maria Hyde en de verdwijning van Edith Heeft hij geweten dat hij ergens een dochter had, of heeft Florence hem verteld dat het kind dood werd geboren? Ik was ervan overtuigd dat hij het nooit heeft geweten, en Asta evenmin Hij had tegen Swanny gezegd dat je in het gezicht van een kind altijd de ouders zag, maar in het hare heeft hij zijn eigen gezicht niet herkend Maar ik had het wel gezien Het was zijn gezicht waar haar foto me vaag aan had herinnerd, al had ik hem in de jaren vijftig voor het laatst gezien
'Ik wou dat ze het had geweten,' zei ik 'Ze heeft altijd van hem gehouden, ze zou hem graag als vader hebben gehad En Asta hield van hem Vreemd om te bedenken dat Asta heeft gezegd dat ze graag een kind van Harry zou hebben gehad, terwijl dat al die tijd al zo was
De eerste keer dat Harry in Padanaram op bezoek was gekomen had Swanny hem opengedaan Hij had haar een 'lieve jongedame' genoemd Hij had met Mogens kennisgemaakt omdat ze uit dezelfde Londense wijk kwamen en Mogens eens in een deel van Hackney had gewoond dat hij goed kende Dus eigenlijk was hét allemaal niet eens zo heel toevallig Ik dacht dat ik er die nacht van zou dromen, en dat wilde ik ook Ik deed zelfs het omgekeerde van wat Asta aanbeveelt om te voorkomen dat je van iets bepaalds droomt - eraan denken voordat je in slaap valt Met opzet dacht ik er niet aan Ik dacht aan Paul en ons leven samen, en aan hoe gelukkig ik me voelde Toch lukte het me niet, en ik moest me in gedachten proberen voor te stellen wat ik misschien zou hebben gedroomd De zon schijnt - de doffe, versluierde, wazige zon van de nazomer in een stad Er ligt heel veel zand en stof, geen papieren wikkels in de goot, en de geur van benzine ontbreekt Hansine komt de trap van Devon Villa af met Swanny in haar armen Ze heeft zelf de deur achter zich dichtgetrokken. want Florence brengt het niet op haar uitgeleide te doen, ze kan het niet aanzien dat het kind naar haar nieuwe leven word weggedragen De diepbedroefde Florence is alleen achter in het huis Morgen gaat ze naar het bemiddelingsbureau van mejuffrouw Newman om een nieuw dienstje te zoeken, en overmorgen zal ze zich ten slotte naar boven begeven, waar haar onvoorstelbare verschrikkingen wachten, waar het enige leven bestaat uit de vliegen die zich voeden met de dood Maar dat komt nog Vooralsnog is ze weer een kinderloze vrouw, een vrouw die nog over haar toekomst moet beslissen Mogens wacht opgewonden op Hansine, hij staat bij John thuis aan het raam op de uitkijk Ze komt Richmond Road af en ze heeft bij zich wat hij verwacht te zien Hij gaat het gauw aan zijn vriendje en de moeder van zijn vriendje vertellen, en wanneer Hansine voor de deur staat, is Johns moeder dan ook de eerste die Swanny ziet in haar nieuwe hoedanigheid van lid van de familie Westerby
Vrouwen droegen in die tijd heel onpraktische kleren, lachwekkend dik bij deze zomerse warmte Hansines lange rok sleept door het stof Haar gesteven boordje reikt tot hoog onder haar kin en ze transpireert De grote hoed is met een hoedespeld verankerd, maar toch staat hij scheef, en strengen haar ontsnappen uit haar knotje De vijf dagen oude baby is beter af in haar dunne batisten jurkje en Florences oude sjaal waarin ze is gewikkeld Ook Mogens is beter af, in zijn matrozenpakje Hij holt voor Hansine uit om het eerste thuis te zijn, om het Mor als eerste te kunnen vertellen
Nu al houdt hij van het nieuwe zusje dat Hansine heeft opgehaald uit een of andere geheimzinnige voorraad baby's Niemand weet uiteraard dat hij nog maar elf jaar heeft om van haar te houden, en dat niemand dat weet, is maar goed ook Wie zou het boek van het noodlot willen lezen?
Hij is er niet veel mee opgeschoten dat hij vijf minuten eerder dan Hansine bij de voordeur was, want alleen zij heeft een sleutel Maar eindelijk kan hij als eerste met het nieuws naar Mors slaapkamer gaan, en tegen de tijd dat Hansine binnenkomt weet ze het al en heeft ze een zucht van verlichting geslaakt, alsof ze niet zeker wist of Hansine wel een baby zou vinden of dat de baby zin had om te komen
Hansine, een en al glimlach en zo trots als een pauw, legt het kind in Asta's armen Daarna komt Knud naar haar kijken Hij, een jongen die zijn naam heeft veranderd, wil weten hoe dit zusje heet 'Swanhild, maar we noemen haar Swanny ' Asta kijkt op naar Hansine en zegt dankjewel, een tamelijk koel bedankje, en daarna zegt ze dat het allemaal goed is uitgepakt Gaan ze dan nooit weg? Zien ze dan niet dat ze met haar dochter alleen wil zijn?
'Neem de jongens alsjeblieft mee naar beneden, Hansine, en gooi dan meteen die oude sjaal weg '
Als de deur dicht is, legt ze Swanny aan de borst, een levend kind, een meisje, een sterk kind dat flink zuigt Asta zou wel kunnen huilen van geluk, maar ze huilt niet Zij huilt nooit Lange tijd houdt ze Swanny in haar armen, ze voedt haar en slaat haar gade terwijl ze wegdommelt Ze legt haar hand tegen het wangetje dat aan een pruim doet denken en streelt haar vlassige, blonde haartjes
Na een poosje echter legt ze haar dochter behoedzaam naast zich op bed en doet wat ze niet kan laten Het belangrijkste, datgene waar ze op leeft Ze pakt het dagboek, de pen en het potje inkt van het nachtkastje en begint het allemaal op te schrijven In haar krachtige, lopende schrift geeft ze uiting aan haar verdriet, beschrijft ze haar verlies en haar vreugde Deze intense emoties worden toevertrouwd aan een bladzijde die slechts voor haar ogen bestemd is, waar nooit iemand de inhoud van zal kennen en die nooit door iemand anders zal worden gelezen