10

De dag voordat ik Cary zou ontmoeten om haar een blik in de dagboeken te gunnen, ging ik naar Willow Road om zelf een kijkje te nemen Het was jaren geleden, veertien om precies te zijn, dat ik ze had ingekeken en Swanny me de originelen had laten zien

Ik kon de auto nergens kwijt en moest diverse rondjes rijden voordat ik hem berustend neerzette op de enige beschikbare parkeerplek in Hampstead, in Pond Street, ruim vijf minuten lopen van Willow Road Ik denk niet dat ik Gordon Westerby in de drom forenzen die uit station Hampstead Heath kwam zou hebben herkend Als hij niet zo enthousiast naar me had gezwaaid, zou ik hem geen blik hebben waardig gekeurd Het was een stuk warmer dan op de grauwe aprildag toen we op Swanny's begrafenis hadden kennisgemaakt, en daar had hij op zijn eigen wijze concessies aan gedaan Dat hield in dat zijn kleding luchtiger was, niet informeler Hoewel het niet regende, er geen neerslag was voorspeld en er al een week geen druppel was gevallen, had hij een regenjas aan, van het soort waar je rechercheurs in detectiveseries in ziet lopen Zijn boord was even hoog maar minder stijf als het exemplaar dat hij op de begrafenis had gedragen en vormde kennelijk een geheel met een blauw-met-wit gestreept overhemd, waarop hij een bijpassende effen blauwe das droeg Ook zijn glanzende zwarte schoenen en aktentas waren op elkaar afgestemd ik hoopte al dat ik je een keer zou tegenkomen,' zei hij Zijn stem klonk heel ernstig, alsof een toevallige ontmoeting voor ons de enige manier was om met elkaar in contact te komen De post bestond niet, de telefoon was nog niet uitgevonden 'Wat ontzettend leuk dat ik je zie '

'Wat doe jij hier eigenlijk?' vroeg ik, half geamuseerd, half verwonderd Was hij op weg naar Willow Road?

'Ik woon hier ' Mijn verbazing scheen hem ietwat te verontrusten

'Ik heb samen met een vriend een flat in Roderick Road Dacht je dat ik nog bij mijn ouders woonde?'

Ik dacht helemaal niets Ik had nauwelijks nog een gedachte aan hem gewijd Kennelijk verwachtte hij geen antwoord, maar hij boog zijn hoofd wat dichter naar me toe en zei vertrouwelijk:

'Toen ik vertelde dat ik homo ben, hadden ze het daar natuurlijk moeilijk mee Het beste was om het huis uit te gaan We staan op buitengewoon goede voet met elkaar, denk vooral niet dat we onenigheid hebben '

Ik verzekerde hem dat ik dat niet zou denken, maar ik vroeg me wel af waarom hij nooit bij zijn oudtante op bezoek was geweest als hij zo dicht bij haar woonde

'Ik heb je toch verteld van die stamboom, daar heb ik een briljant idee voor Er komen toch nog meer dagboeken uit, hè?' Jazeker, antwoordde ik Volgend jaar, of het jaar daarop 'Gesteld dat ik mijn stamboom af heb, dan zou die erin kunnen In het boek, bedoel ik En als van de al verschenen delen herdrukken worden uitgegeven, zou hij daar ook in opgenomen kunnen worden Wat vind jij?'

De blik die hij me toewierp was ernstig, indringend en onderzoekend Zijn ogen waren die van Asta, maar dan een tint lichter, een beetje verdund Als je de hare met olieverf vergeleek, waren die van hem waterverf

'Ik heb de pocketeditie van de dagboeken gekocht Ik heb ze nog niet gelezen, zie je Daar trakteer ik mezelf in het weekend op De vriend met wie ik samenwoon en ik lezen elkaar graag voor '

Ik vroeg hem of hij hulp nodig had met het samenstellen van de stamboom Lang niet alle gegevens over de voorouders en connecties van Asta en Rasmus waren in de dagboeken te vinden, maar ik meende de ontbrekende informatie wel te kunnen aanvullen

'Ik heb eigenlijk al op je gerekend,' zei hij 'Ik was ervan overtuigd dat je dat zou aanbieden'

'Mijn vader weet nergens van Het is me opgevallen dat vrouwen belangstelling hebben voor familiezaken, maar mannen helemaal niet Als ik me met mijn hobby bezighoud, stuit ik daar keer op keer op '

Voor het eerst glimlachte hij, zodat een dubbele rij grote tanden a la Wodehouse's Bertie Wooster zichtbaar werd

'We spreken elkaar nog wel,' zei hij, voegde eraan toe dat het leuk was me ontmoet te hebben en begaf zich met gezwinde pas in de richting van station Gospel Oak

Swanny's huis, want zo beschouwde ik het nog steeds, kwam me eigenaardig stil voor, maar het was er warm en het rook er fris De glans die het altijd voor me had gehad was er nog, een soort sensatie alsof je een bijouteriedoos binnen loopt Swanny en Torben hadden zoveel zilver en koper gehad, zoveel siervoorwerpen en kroonluchters van glas, dat de vertrekken nooit statisch leken te zijn, maar voortdurend vol kleine, bewegende lichtjes Die glinstering in haar diverse verschijningsvormen was op elk moment van de dag en de nacht aanwezig - de sikkelvormige schittering op de ronding van een vaas, de gloed over een schaal en een kom, de flits op het facet van een prisma, de heldere, verglijdende reflectie in geslepen glas Door het ontbreken van zonnestralen werd al dit gefonkel en geflonker getemperd De sfeer was ingetogen en verwachtingsvol, alsof het wachten was op het verdwijnen van de duisternis Torben had beneden altijd een studeerkamer gehad Ik weet niet wat hij daar studeerde, of las of schreef, want welbeschouwd moet hij op de ambassade voor dat soort dingen meer dan genoeg ruimte hebben gehad Maar mannen zoals hij hadden altijd een studeerkamer, terwijl vrouwen een naaikamer hadden Na zijn dood bleef het vertrek leeg, tot Swanny er voor haar eigen werkzaamheden beslag op legde Ze noemde het altijd haar kamer, met een lichte nadruk op het tweede woord Daar werd ze gefotografeerd toen de Sunday Times haar had uitgekozen voor de serie waarin een bekende persoonlijkheid vertelt hoe hij of zij de dag indeelt

Ik was vaak in de studeerkamer geweest en wist dat Asta's notitieboeken zich daar niet bevonden Swanny had een tekstverwerker en een kopieermachine toegevoegd aan Torbens vrij sobere inrichting, zijn vulpen en vloeiblad en antieke porseleinen inktpot Er waren heel veel boeken in het huis, enkele duizenden waarschijnlijk, en de meeste ervan stonden in de studeerkamer, waar ze bijna alle wanden bedekten De drie delen die waren gepubliceerd als Asta, Leven in een dode kamer en Middelbaar maar bruisend jong had Swanny een opvallend plaatsje gegeven op de planken, in alle talen waarin ze waren vertaald, waarvan IJslands de laatste was In een lijst van licht, glanzend hout hing een (ver uitvergrote) facsimile van de eerste dagboekpagina

Swanny was bevriend geweest met uitgevers en had op party's belangrijke schrijvers ontmoet, was een graag geziene gast bij haar literair agent geweest en had vele promotiereizen gemaakt, maar haar houding ten opzichte van boeken was nooit helemaal die van de ware boekenliefhebber geworden Het ontbrak haar aan die vanzelfsprekende vertrouwdheid ermee, die onverschilligheid tegenover de buitenkant die gepaard gaat met betrokkenheid bij de inhoud Nooit heeft ze een boek anders dan met een lichte eerbied ter hand kunnen nemen Een eerste uitgave van Asta, in een cassette, stond op haar bureau, gesteund door de beperkte, rijk geïllustreerde editie in groot formaat van Gyldendal De gebonden maar ongecorrigeerde proeven, zelfs de eerste van een reeks, waren verwezen naar de onderste planken aan de wand tegenover het bureau

Ik heb eerder gezegd dat de notitieboeken, de originelen van de dagboeken, zich daar niet bevonden Wat ik bedoelde was dat de notitieboeken nooit in het zicht hadden gestaan Ik keek in de bureauladen, voor de zekerheid, met vaag datzelfde gevoel waarmee Swanny Asta's kamer had uitgekamd In tegenstelling tot Asta logeerde Swanny echter niet bij familie in Twickenham Swanny was dood Een steek van verdriet ging door me heen Ik sloot de laden en keek met nietsziende ogen naar de beperkte oplagen en presentexemplaren Ik dacht aan Swanny's verwoede inspanningen en aan het probleem waarvoor de speurder naar de waarheid zich gesteld ziet als hij weet dat de enige die de waarheid kent haar nooit meer zal onthullen Torben had een half jaar later weer een hartaanval gekregen, waaraan hij was bezweken Na zijn dood ging Swanny door een diep dal Misschien was het wel de enige keer geweest dat ze echt op een dood punt was aangeland, want, zo zei ze tegen me toen het tij was gekeerd en veel van haar verdriet had meegevoerd, ze was een gelukkig mens geweest, een vrouw die een beschut en beschermd leven had geleid, een vrouw die was verwend en bemind Afgezien van de diepe wond die de dood van haar broer Mogens had geslagen toen ze elf was, had ze nooit verdriet gekend

Het had altijd veel voor haar betekend dat openlijk werd gezegd dat zij haar moeders liefste kind was Torbens hartstocht en zijn niet-aflatende toewijding hadden haar in een bevoorrechte positie geplaatst Ze vertelde me dat ze elke dag leefde in de zekerheid dat haar man haar aanbad, dat hij elke avond thuiskwam met de ongeduldige opwinding van een jonge minnaar en de laatste meters haastig aflegde om een fractie van een seconde eerder bij haar te zijn Wanneer ze zich beiden in een vol vertrek bevonden, kwamen de gezichten van de andere aanwezigen hem altijd vaag of onduidelijk voor, terwijl het hare zich glashelder aftekende Dat alles vertelde hij haar Geen van beiden had erg naar kinderen verlangd en toen ze uitbleven zei hij tegen haar dat hij daar blij om was, omdat hij anders jaloers zou zijn geweest Dat hij een hekel had aan haar moeder had echter niets met jaloezie te maken De oorzaak daarvan lag in iets geheel anders Door haar seniliteit, zoals hij het noemde en waarvoor hij geen begrip of toegeeflijkheid kon opbrengen, had ze Swanny met haar leugens en fabeltjes ongelukkig gemaakt Dat kon hij niet verkroppen Hij hield van Swanny met het hunkerende verlangen dat in hem was opgeweld toen hij tweeëntwintig was en haar in dat vertrek in Kopenhagen had gezien In een van de brieven die Asta nooit had gelezen maar waarover ze op feestjes hoog opgaf, stond dat hij, mocht Swanny niet voor zijn aanzoek zwichten, als maagd zou sterven Kennelijk had hij nooit een andere vrouw bemind en wilde hij alleen haar; hij had zichzelf voor haar 'bewaard' om even 'zuiver' te zijn als zij Hij sprak erover in de termen die toentertijd waarschijnlijk gemeengoed waren en die ons nu zo lachwekkend voorkomen Torben Kjaer had iets Wagneriaans, en niet alleen door zijn lengte en zijn Scandinavische uiterlijk

Swanny haalde die brieven te voorschijn en herlas ze steeds opnieuw, waarbij ze vlekkerig werden van de vele tranen, zo zei ze Die tranen plengde ze niet alleen van verdriet, maar ook omdat ze zich schuldig voelde, bekende ze me Ze had namelijk het gevoel dat ze Torben tijdens zijn leven nooit genoeg had gewaardeerd; ze had nooit zoveel van hem gehouden als hij van haar Maar misschien geldt dat wel voor elke relatie waarin de ene partner zo hartstochtelijk en zo met hart en ziel van de andere houdt Menselijke wezens, schijnt het, zijn in staat tot een bijna grenzeloze vurigheid, maar weten daar niet adequaat op te reageren Als Swanny verdrietig was, zei ze vaak dat het beter is degene te zijn die kust dan degene die de wang toekeert Het is altijd beter de actieve partner te zijn dan de passieve, degene die handelt in plaats van degene die de handeling ondergaat Het was weleens voorgekomen dat ze ongeduldig op Torbens vervoering had gereageerd

Maar nu treurde ze Zelfs zei ze dat ze pas besefte hoeveel ze eigenlijk van hem had gehouden nu hij er niet meer was Ze was zo onverstandig dit tegen haar moeder te zeggen - maar wie had ze per slot van rekening anders om mee te praten? - en Asta had schamper gereageerd Natuurlijk had ze van hem gehouden, ze was immers niet gek? Welke vrouw zou niet van een man houden die haar zoveel gaf, die zo goed voor haar was, die zulke brieven schreef, die knap, grootmoedig en vriendelijk was? Zij, Asta, had zo'n man moeten hebben, enzovoorts, enzovoorts

In die periode nam ik de gewoonte aan eenmaal per week naar Willow Road te gaan, meestal om 's avonds bij Swanny te eten Behalve door haar verdriet werd ze ook geplaagd door haar reuma die steeds erger werd (ook daar reageerde Asta bijna ongelovig en met verwondering op) en was gestart met een reeks pijnlijke goudinjecties Haar knieën bezorgden haar voortdurend pijn, haar vingerkootjes zwollen op Ze was afgevallen en broodmager geworden Iemand die Swanny toen zag, op die woensdag- of donderdagavonden dat ze voor mij kookte maar zelf nauwelijks at, had geen ogenblik kunnen voorzien hoe ze na haar zeventigste zou worden

Ofschoon ik er geregeld op bezoek kwam, was ik tot Swanny's laatste ziekte zelden boven geweest Terwijl ik nu de trap op liep, vroeg ik me af waar ik moest beginnen Ik wist alleen dat Swanny's grote slaapkamer aan de voorkant boven de salon lag, maar ik kon me niet voorstellen dat ze de notitieboeken daar bewaarde In Asta's eigen kamer dan? Tijdens de klim nog een verdieping hoger verwonderde ik me opnieuw over het feit dat ze de derde etage had gekozen en vroeg me af hoe een vrouw van negentig kans had gezien een paar keer per dag al die trappen op en af te gaan, terwijl ik, ruim veertig jaar jonger, één keer al inspannend vond Ongetwijfeld had ze genoten van haar isolement daarboven Net als de meeste schrijvers werd ze heen en weer geslingerd tussen een sterke hang naar gezelschap en een grote fysieke behoefte aan alleen-zijn De dagboeken waren er niet

Dat is niet helemaal waar Het laatste dagboek, het onvoltooide van 1967 dat op 9 september was beëindigd, was er wel Het lag waar Swanny het had aangetroffen, in de bureaula Ook de fotoalbums waren er, bestudeerd 'uitgestald' Een ervan stond bijvoorbeeld rechtop op de zwarte eikenhouten tafel, opengeslagen bij de foto van Mogens en Knud in matrozenpakjes en met hun haar in pijpenkrullen; de naam van de fotograaf was onderaan nog net zichtbaar: H J Barby, Gamle Kongevej 178 De opname was gemaakt vlak voordat ze naar Engeland waren vertrokken Op een penanttafeltje lagen nog twee albums, met een vaas droogbloemen ernaast

Ik riep me het artikel in de Observer en de kleurenfoto's van deze kamer weer voor de geest Swanny had kennelijk alles zo gerangschikt en intact gelaten voor de journalisten die op bezoek kwamen en voor de tijdschriftredacteuren die in interieurs geïnteresseerd waren Het had iets weg van een tempel voor een heilige, maar het was niet de geschikte bewaarplaats voor de tweeënzestig andere dagboeken Ik trok aan de bewerkte rand van de eikenhouten tafel Swanny had me eens verteld dat daar een geheime la in zat Er lag naaigerei in, naalden, een speldenkussen en een zilveren vingerhoed, en iets wat je er niet zou verwachten In een modern plastic ritstasje zat de rood-met-paarse inktlap die Swanny voor haar moeders drieëndertigste verjaardag had gemaakt

Nog één verdieping Ik ging naar boven en trof er kamers die zo te zien nooit bewoond waren geweest, kamers waar hutkoffers, dozen en valiezen stonden, allemaal bijzonder netjes en goed onderhouden In het eerste vertrek vond ik een hoededoos in een grote tas van Hollands ongebleekt linnen en een leren reistas voor kleding, met in goud de initialen MSK van Torbens moeder erop Ik maakte hem open, en de glanzende houten hangers bleken nog aan hun rail te hangen Er waren nog meer koffers en een hutkoffer, maar allemaal leeg Toen ik de tweede van deze vertrekken binnen ging, begon ik het gevoel te krijgen dat er iets sensationeelste gebeuren stond, een onthulling of een verontrustende vondst Maar ik was vergeten wat Swanny voor iemand was Ik was vergeten dat ze een hekel had aan sensatie, ik was vergeten dat ze bedaard en voorzichtig was Zij had misschien meer geleden onder de ontdekking, toen ze al tegen de zestig liep, dat ze niet het kind van haar ouders was dan een op spanning beluste, romantische vrouw Dat alles was me helemaal ontschoten en ik verwachtte hier, aan het einde van haar leven en in de nok van haar huis, een laatste, schokkend gebaar

De kartonnen dozen in dit vertrek bevatten boeken, maar ze waren er zo in opgeborgen dat alle ruggen te zien waren De meeste waren in het Zweeds, uitgaven van Bonniers en Hugo Geber, in van die oude pocketedities met een slap, lichtbruin stofomslag Het dagboek dat Torbens tante of nicht had bijgehouden toen ze in 1913 in St -Petersburg woonde, zat er ook tussen, voorzien van een etiket in Torbens handschrift Ik nam het uit de doos, keek het in en bedacht niet voor de eerste keer dat het handschrift van alle Europeanen van voor pakweg 1920 er hetzelfde uitziet: schuin, lopend, mooi om te zien maar niet gemakkelijk te lezen Ik kon het niet ontcijferen en stopte het weer terug

Er was nog één kamer over Ik bouwde de spanning zelf op, want zo op het oog was daar geen reden voor Er stonden meubels: stoelen twee aan twee met de zittingen op elkaar en de poten naar achteren opgestapeld, een tafel en nog twee stoelen in de Art Deco of moderne stijl, die beneden duidelijk uit de toon zou zijn gevallen De mahonie kast met de dubbele deur was de laatste plek in het huis waar de dagboeken nog konden staan, en daar stonden ze

Het kwam me voor dat ik ze aan het einde van de wereld had gevonden Ik had er drie uur naar gezocht Toch zag ik onmiddellijk in dat de plek verstandig was gekozen Daar warmte stijgt, was dit het warmste gedeelte van het huis, buiten bereik van werksters, midden tussen andere opgeslagen en gekoesterde maar zelden gebruikte bezittingen, ver genoeg weg van het gewoonlijk bewoonde deel van het huis om te voorkomen dat een bezoeker of bezoekster ze bij toeval vond en zijn of haar nieuwsgierigheid bevredigde, om te voorkomen ook dat een journalist de vondst van zijn leven deed

Elk deel zat in een plastic zakje, en elk bundeltje van tien weer in een grotere zak Deze werden met twee elastieken dichtgehouden Door de dubbele laag plastic heen was nog te zien dat elk deel was voorzien van een etiket met het jaar erop, en door de enkele laag dat op elk bundeltje de data die het bevatte stonden vermeld Uit niets bleek dat enkele van de notitieboeken waren vertaald, bewerkt en uitgegeven

Een zekere eerbied welde in me op Toen hield ik me voor dat de dagboeken nu van mij waren, voor zover ze iemands eigendom waren, want het copyright was van Swanny en dat zou nog vele jaren zo blijven Ik pakte het eerste bundeltje, dat links bovenin stond, met de vermelding 1905-1914 Deze dagboeken bij elkaar vormden Asta, en dit waren de delen die Cary Oliver wilde inzien Ze was vooral geïnteresseerd in het eerste notitieboek

Er steeg een bepaalde geur uit op, niet L'Aimant van Coty, maar de zoetig-stoffige lucht van beginnend verval De weer-vlekken, ter grootte van een muntstukje, waren tot licht koffiekleurig verbleekt Maar ik kon de tekst lezen Daar ik de eerste regels uit mijn hoofd kende, net als waarschijnlijk duizenden enthousiaste lezers, kon ik ze in het Deens, en in Asta's ver voorover hellende maar zeer duidelijke handschrift, ontcijferen.'

Toen ik vanmorgen de deur uit ging, vroeg een buurvrouw me of er in Kopenhagen ijsberen op straat lopen

Bij het lezen van het origineel voer er een lichte huivering door me heen Verder bladerend begon ik me af te vragen hoe Cary het taalprobleem dacht op te lossen Ik kon haar de vertaling wel laten zien, maar dat wilde ze niet Iedereen kon de vertaling in de reeds gepubliceerde dagboeken lezen - maar was dat wel zo? Suggereerde Cary dat niet alleen de dagboeken zelf, maar ook de oorspronkelijke vertaling onthullingen bevatten die in de uitgegeven tekst ontbraken? Wie weet 18 juli, 21 juli, 26 juli Niet alles kon ik even gemakkelijk lezen, veel van het Deens was onbegrijpelijk Ik bladerde verder en ontcijferde het stukje over de jongens die hun naam wilden veranderen, het punt waar Asta abrupt ophoudt:

'Klaarblijkelijk zitten er bij Mogens in de klas vier jongens die Kenneth heten Ik zei dat ze het hun vader maar moesten vragen, dè manier om maanden uitstel te krijgen '

Het is vrij eenvoudig om een vertrouwde vreemde taal te lezen wanneer je weet wat er komt Ik verwachtte geen aantekeningen meer voor 30 augustus In de gepubliceerde dagboeken werd Swanny's geboorte beschreven als op handen zijnde, vervolgens vijf weken later als veilig en wel achter de rug Ik was ervan uitgegaan, evenals naar ik aanneem alle lezers, dat Asta het te druk had gehad of zich misschien nog te slap had gevoeld om tijdens die weken in haar dagboek te schrijven Maar dat was niet zo

Er waren vijf of zes pagina's uit het notitieboek gescheurd Het betrof de pagina's tussen 26 juli en 30 augustus, met daarbij, zo leek het, nog enkele zinnen na 'maanden uitstel te krijgen' Ik had het over 'vijf of zes', maar nu telde ik de rafelige randjes Het waren er vijf om precies te zijn, of tien kantjes, in aanmerking genomen dat Asta beide zijden van het papier beschreef, zo'n tweeduizend woorden als je uitrekent dat er tien a twaalf woorden op een regel gingen en elke pagina vijfentwintig lijntjes had

Swanny moet die pagina's eruit hebben gescheurd Misschien had ze dat echter pas gedaan toen de vertaling voltooid was Toen zij de dagboeken vond, zat ik in de Verenigde Staten, maar daar had ik nu profijt van Ze had me geschreven, uitgebreid en geregeld, en ik had haar brieven bewaard Ik hoefde niet op mijn geheugen af te gaan Ergens in die brieven maakte ze misschien gewag van ontbrekende pagina's, al kon ik me dat niet herinneren Ik kon me zeker niet herinneren dat ze toentertijd een belangrijke onthulling had gedaan, behalve dan de vondst van de dagboeken en het besef van de waarde ervan In elk geval kon ik nu de vertaling gaan bekijken Misschien was er helemaal geen of alleen maar een klein mysterie Het was wellicht discretie van Swanny geweest, geen misleiding Ik zette de dagboeken van 1905-1914 terug in de kast, met uitzondering van het eerste deel, dat ik mee naar beneden nam om het met de vertaling te vergelijken

Doordat Swanny zo netjes en ordelijk was geweest, werden al deze onderzoeken gemakkelijker dan ze anders hadden kunnen zijn De typoscripts van de vertalingen lagen in de onderste la, de diepste, van het bureau in Torbens voormalige studeerkamer Ze waren in chronologische volgorde opgeborgen, elk in een eigen kartonnen map, zonder titel maar met vermelding van de data en de naam van de vertaler Ik sloeg de eerste open

Toen ik vanmorgen de deur uil ging, vroeg een buurvrouw me of er in Kopenhagen ijsberen op straat lopen

18 juli, 21 juli, 26 juli, en de regels die het einde van de aantekeningen van die dag markeerden:

'Klaarblijkelijk zitten er bij Mogens in de klas vier jongens die Kenneth heten Ik zei dat ze het hun vader maar moesten vragen, dé manier om maanden uitstel te krijgen '

De eerstvolgende aantekening was die van 30 augustus

Toen ik arriveerde in het restaurant waar we hadden afgesproken, de Hollybush op Holly Mount, was Cary er al Ze was afgevallen en zag er chic uit in jeans van een duur merk en een roze tweedjasje van een bekende ontwerper, waarschijnlijk Ralph Lauren Cary's haar heeft altijd een andere kleur Ze vertelde me, niet toen maar tijdens onze daaropvolgende ontmoeting, dat ze niet meer wist wat de oorspronkelijke tint was en als ze tegenwoordig haar scheiding bekeek, zag ze dat het wit was Vanavond had haar haar de kleur die bij Asta 'gewone' en bij latere generaties 'pure' chocola heet

Voordat we gebrouilleerd raakten hadden we de gewoonte elkaar te kussen Met handen schudden heb ik nooit veel op gehad We monsterden elkaar en taxeerden wat de tijd had aangericht

'Je ziet er goed uit'

'Jij ook'

'Zou je het erg vinden als ik zei dat we best een glas champagne kunnen gebruiken?'

Dat namen we dus 'Er wacht je een teleurstelling,' zei ik, 'tenminste, dat denk ik Er is een groot gat waar jouw informatie zou moeten zitten We gaan straks naar Swanny's huis, dan zal ik het je laten zien Vertel me eerst eens over die moord waar je het over had

'Je moet niet denken dat het om een gewoon, bruut misdrijf gaat '

'Ik denk helemaal niets,' zei ik 'Tot jij de naam Roper noemde, had ik nog nooit van de man gehoord '

'Het wordt geen serie, maar een programma in drie delen Zie je, het verhaal is niet zozeer sensationeel als wel tragisch Ik maak er een gedramatiseerde documentaire van, maar alleen om enkele details te kunnen invullen Er zitten grote hiaten in het verhaal Er komt een kind in voor dat spoorloos is En verder noemt Asta de naam Roper in de dagboeken ' Inmiddels had ik die ene verwijzing gevonden, in de aantekening bij 2 juni 1913 Asta is bang dat Rasmus haar even slecht vindt als mevrouw Roper'

'Een keer maar,' zei ik 'Wie was die Roper eigenlijk?'

'Een apotheker, hij woonde in Hackney Ik bedoel, hij was Farmaceut, zo noem je dat, geloof ik Hij heeft zijn vrouw vermoord, althans dat zeggen ze Dat was in 1905 '

'En dat is gebeurd in de buurt waar mijn grootouders woonden?'

'Ze hebben het lijk gevonden in een huis in Navarino Road, in Hackney, en ze hebben Roper teruggehaald, die zat met zijn zoon in Cambridge Het was een vreselijk warme zomer, boven de vijftig graden, zeggen ze, al kan ik dat haast niet geloven, en door die hitte zijn er heel wat moorden gepleegd Er heeft zich ontzettend veel geweld voorgedaan Ik heb de kranten van juli en augustus van dat jaar erop nageslagen Maar je moet het zelf maar lezen in Famous Trials, ik heb wel een exemplaar voor je Het is tot op zekere hoogte wel aardig, maar het gaat mij alleen nog niet ver genoeg '

Ik zei dat het tijd werd om naar Swanny's huis te gaan, maar dat ze in de dagboeken niets zou vinden 'O, maar dat kun je toch niet zeker weten!' ik weet het wel zeker '

Het was inmiddels schemerig geworden De lucht in Hampstead is altijd helder en fris, alsof je ver buiten de stad bent, ondanks de vele auto's die tot na het invallen van de avond langzaam en bumper aan bumper door Heath Street heuvelopwaarts rijden We wandelden via Streatley Place en New End onder de blinkende lampen en door donkere stukken naar Willow Road

'Ga je er wonen?' wilde ze weten

'Ik pieker er niet over Het is veel te groot voor iemand alleen ' Ik merkte dat mijn opmerking haar een onbehaaglijk gevoel gaf

Ze zei opgewekt: 'Het brengt vast een kapitaal op '

'Dat weet ik '

Toen we naar binnen gingen bedacht ik opeens dat ik de dagboeken, althans het exemplaar in kwestie, naar beneden had moeten brengen Was het mogelijk dat ik zoveel ontzag had voor het origineel van Asta dat ik de dagboeken niet van elkaar had willen scheiden? Ik besloot het eerste deel in elk geval deze keer mee naar beneden te nemen

Cary liep hijgend en puffend achter me de trap op; ze raakte steeds verder buiten adem, waaraan ik kon horen dat ze stevig rookt Ze had bepaald niet zoveel bewondering voor Asta als een groot aantal van haar lezers, maar toch wilde ze op de derde verdieping even een blik naar binnen werpen Ik had de deur wijd open laten staan, in tegenstelling tot Swanny, die vond dat je deuren altijd achter je dicht moest doen en ze allemaal moest sluiten voordat je het huis uit gaat Wat ze zag scheen haar teleur te stellen Ze had verwacht dat Asta's domein 'meer aan de dagboeken zou doen denken', zei ze, zonder uit te leggen wat ze daarmee bedoelde Toen we op de bovenste verdieping waren aangeland, kwam het me te midden van de dozen en koffers zo kaal en verlaten voor, dat ik het bundeltje met het etiket 1905-1914 pakte en het aan Cary overhandigde om mee naar beneden te nemen, terwijl ik me zelf over 1915-1924 ontfermde

We gingen in Swanny's salon zitten en pas na ruim vijf minuten drong het tot me door dat we onze jas niet hadden uitgetrokken Dit was een woonhuis, een thuis, en het was van mij, al was dat moeilijk te bevatten, het was geen stationswachtkamer Ik deed mijn jas uit, nam die van Cary ook mee en hing ze in de gang aan de kapstok

'Wil je iets drinken?'

'Wat is er?' vroeg ze

'Er zal wel wijn zijn 'Gedurende haar laatste jaren dronk Swanny nooit iets anders dan champagne Niet dat ze veel dronk, maar als ze iets dronk moest het champagne zijn '

'Laten we eerst maar eens kijken of er wat te vieren valt' Cary bestudeerde het eerste notitieboek en beroerde de vergeelde velletjes met grote eerbied Onbegrip tekende zich af op haar gezicht toen ze bij de rafelige randjes kwam waar die vijf pagina's waren uitgescheurd Ik had haar niet gewaarschuwd, want ik wilde dat ze het zelf ontdekte

'Wie heeft dat gedaan?'

'Swanny, neem ik aan Er zijn vijf pagina's weg '

Ze vroeg: 'Was het een interessant stuk?'

'Ik kan de gedachte niet van me afzetten dat ze eruit zijn gescheurd omdat het tè interessant werd '

Ze vroeg me wat ik daarmee wilde zeggen

'Te persoonlijk Te intiem, zo je wilt 'Ik was niet van plan het haar te vertellen 'Het had niets met die moord van jou te maken '

Ze haalde haar schouders op 'Komt het vaker voor? Ik bedoel, zijn er plekken in de dagboeken, in de andere bundels van tien jaar misschien, waar ze stukken heeft uitgescheurd?'

'Dat kunnen we nagaan '

We keken de twee bundels die we bij ons hadden door en constateerden dat alle notitieboeken intact waren Cary had het gevoel dat ze echt iets op het spoor was, dat ze een lumineuze inval kreeg, toen ze opperde dat de pagina's uit het notitieboek waren verwijderd nadat de vertalingen waren gemaakt

'Te laat,' zei ik 'Dat had ik ook al bedacht Wat je daar ziet, is wat er is vertaald '

'Wij beweren dus dat Swanny Kjaer die pagina's uit haar moeders dagboek heeft gescheurd waarin werd geschreven over iets wat zij persoonlijk onaanvaardbaar vond '

'Wie zou dat niet hebben gedaan? De meeste mensen worden niet op de proef gesteld Wij hebben geen moeder die razend populaire dagboeken heeft geschreven Is er in jouw leven niet iets wat je liever niet onthuld ziet in de autobiografie, want daar komt het immers op neer, van iemand anders?'

Ze ontweek mijn blik Ze moet hebben begrepen waar ik op doelde, maar ze vertikte het me aan te kijken of te laten blijken dat ze me begreep

'In de meeste gevallen,' zei ik, 'heb je er, vermoed ik, geen idee van dat je erin voorkomt, tot je de autobiografie leest, en dan moet het een hele schok zijn Laten we het erop houden dat Swanny zich in de positie bevond dat ze de autobiografie van iemand anders kon redigeren, en dat heeft ze dan ook gedaan -in haar voordeel '

'Ze heeft censuur uitgeoefend, verdomme,' zei Cary 'Ze had het recht niet er op die manier mee te knoeien ' Ik kon het niet hebben dat ze kritiek op Swanny had Vooral van haar kon ik dat niet hebben Van ieder ander zou ik het door de vingers hebben gezien Van Gordon Westerby, bijvoorbeeld Als hij het had gezegd, zou ik het over mijn kant hebben laten gaan Maar dit was Cary Oliver Ik herhaalde wat ik eerder had gezegd, dat er vast niets in had gestaan over de zaak-Roper Waarom zou Swanny belangrijke details willen verdoezelen van een verjaarde misdaad? Wat ging het haar aan? 'Kunnen we die andere dagboeken ook doorkijken?' vroeg Cary

We gingen alle trappen weer op en pakten de bundels 1925-1934 en 1935-1944, enzovoorts Uit geen enkel exemplaar waren pagina's gescheurd, tot we bij 1954 belandden, waaraan één enkel velletje ontbrak Ik worstelde met het Deens en begreep dat Asta hier waarschijnlijk over de dood van Hansine had geschreven

'Laten we nu die champagne maar gaan drinken,' zei ik Cary hief haar glas en zei: 'Op de nieuwe bewerkster van Asta '

'Ik weet niet of ik dat word De dagboeken zijn niet allemaal vertaald, weet je '

'Waarom zou Swanny Kjaer iets uit 1954 scheuren? Toen was ze toch al stokoud? De hartstocht voorbij en zo?'

Ik kon me niet beheersen 'Ze was toen ongeveer net zo oud als jij nu, Cary '

Cary was even stil Ik bedacht dat het haar trouwens helemaal niets aanging Zij was geïnteresseerd in de moordzaak-Roper, en in 1954 was de laatste Roper al lang dood

Ze herhaalde wat ze door de telefoon ook al had gezegd 'Heb je het me vergeven?'

Daar moest ik om lachen, al was het niet grappig 'Asta heeft eens tegen me gezegd dat we vergevensgezind moeten zijn,' zei ik, 'maar niet te gauw '

'Dit is toch niet te gauw, of vind jij van wel? Het is vijftien jaar geleden En ik heb er spijt van, Ann '

'Je hebt er spijt van omdat het op niets is uitgelopen, niet omdat je - hoe zal ik het zeggen? - tussen ons bent gekomen Je bent tussen ons gekomen en je hebt me mijn geliefde afgepakt ' Ze zei heel zachtjes: ik heb er echt spijt van '

'Ik geloof trouwens niet dat ik Daniël nu nog zou willen hebben,' zei ik, mijn woorden met zorg kiezend 'Om het even onder welke omstandigheden, niet zoals de zaken nu staan en niet als hij bij mij was gebleven in plaats van met jou was gaan samenwonen '

'Jullie hadden trouwplannen' Dat zei hij

' Ik vraag me af of het zo ver zou zijn gekomen Ik ben nooit getrouwd geweest'

Ik nam haar kritisch op: de spijkerbroek die spande, het buikje dat bolde, de twee pezen die van haar kin naar haar hals liepen Ik bekeek haar en was blij dat er geen spiegel in de kamer was om naar mezelf te kijken

'En nu zijn we te oud om een geliefde te hebben,' zei ik

'O, Ann, wat een vreselijke uitspraak!'

'De hartstocht voorbij Zo zei je het toch? Schenk nog eens wat champagne bij '

Ze giechelde van de zenuwen, en dat was begrijpelijk, maar niettemin kwam het me misplaatst voor Toen wenste ik dat ik zo'n vrouw was die even haar hand op de hare had kunnen leggen Of zelfs haar armen om haar heen had kunnen slaan Maar ik vond haar niet meer aardig, al heel lang niet meer, en ik was ervan overtuigd dat ze ook een hekel aan mij had, zoals je een hekel hebt aan iemand die je hebt gekwetst In plaats van dat lieve gebaar te maken zei ik: 'Je mag de vertalingen wel lenen, als je wilt Misschien staat daar iets in wat nooit in druk is verschenen '

'Dank je,' mompelde ze met dikke tong

Toen schoot me te binnen dat ze niet goed tegen drank kon en ik begreep dat ik haar niet meer mocht inschenken Haar gezicht was pafferig en er lag een eigenaardige glans over Er brandde niet genoeg licht in Swanny's salon, en de warme, feestelijke, intieme sfeer leek slecht te rijmen met ons en ons gespreksonderwerp Ik knipte de luchter in het midden aan, die een hel licht verspreidde Cary knipperde met haar ogen en huiverde

'Ik neem de vertalingen mee,' zei ze, 'en ik ga ervandoor Ik zal jou het verslag van de zaak-Roper en van het proces geven, en op losse vellen nog wat gegevens die ik heb opgespit ' Ze bukte zich om ze uit haar aktentas op te diepen, en ik hoorde - of voelde - hoe het bloed in haar hoofd bonkte 'Alsjeblieft' De hand die ze me toestak trilde heel licht

Op dat moment begreep ik dat ze van streek was, niet door mijn gebrek aan vergevensgezindheid, haar herinneringen aan Daniël Blain of haar gêne omdat het onderwerp ter sprake was gekomen, niets van dat alles Ze was van streek omdat ik had gezegd dat we te oud waren om een geliefde te hebben Dat was natuurlijk niet waar, want daar ben je waarschijnlijk nooit te oud voor en we waren nog niet eens vijftig, maar ik had het gezegd en het had een gevoelige snaar geraakt Ik kon er niets aan doen, maar ik had zielsmedelijden met haar, wat ik nooit had gedacht te voelen

'Zullen we het maar vergeten, Cary? We praten er nooit meer over Zand erover, goed?'

'Graag ' Ze fleurde bijna meteen op, was een en al glimlach en klemde de mappen met vertalingen tegen zich aan alsof het haar zoekgeraakte liefdesbrieven waren

Ze was nog steeds in staat me te overrompelen door onverwachts een heel ander onderwerp aan te snijden 'Wat heeft ze volgens jou gedaan met de pagina's die ze eruit heeft gescheurd?'

'Hè?'

'Je tante Volgens ons heeft ze die eruit gescheurd omdat er dingen op stonden die anderen na haar dood niet van haar mochten lezen '

Dat klonk aannemelijk Alleen leek het me niets voor de Swanny die ik me herinnerde

'En?'

'Heeft ze ze weggegooid? Volgens mij niet Misschien heeft ze ze ergens verstopt '

Ik zag al voor me hoe Cary en ik de hele avond Swanny's huis uitkamden, op zoek naar deze kostbaarheden Beter gezegd: ik zag het niet voor me Zij en ik spraken niet over dezelfde mensen Maar nadat ze herhaaldelijk had beloofd gauw weer contact op te nemen, nadat we een taxi voor haar hadden gebeld en ik me in het warme, glanzende, lege huis had teruggetrokken, installeerde ik me met het restje champagne en dacht na over wat ze had gezegd Ongetwijfeld deed ik dat om niet aan Daniël Blain te hoeven denken, die ik tegenover mezelf met een theatraal innerlijk stemmetje vaak beschreef als de enige man van wie ik ooit echt had gehouden

Wilde ik weten wie Swanny eigenlijk was? Kon het me wat schelen? Niet zoveel als Swanny zelf uiteraard, maar ja, nieuwsgierig was ik wel En inmiddels waren er nog meer vragen die beantwoord moesten worden Niet alleen wie was Swanny, maar ook: had ze voor haar dood ontdekt wie ze was? Stond dat in die ontbrekende vijf pagina's van juli en augustus 1905, samen met een uiterst belangrijk feit dat betrekking had op de zaak-Roper?

Te laat drong tot me door dat Cary me niet had verteld of Roper was opgehangen of vrijgesproken, en ik had er niet naar gevraagd