1 oktober 1919

Ik heb net voor de derde keer een brief zitten lezen van de man die Mogens uit niemandsland heeft opgehaald Dat heeft zich afgespeeld op 1 juli 1916, en hij was de sergeant die op zoek ging naar een van zijn officieren Voordat hij het lichaam van die man vond, heeft hij vijf gewonden naar de betrekkelijke veiligheid van de Britse linie gebracht Een van hen was Mogens Sergeant E H Duke heeft daarvoor het Victoriakruis gekregen De meesten met die onderscheiding hebben het niet overleefd, dus hij heeft geluk gehad

De sergeant, want zo noem ik hem in gedachten, heeft zichzelf uitgenodigd om me over Mogens te komen vertellen Daar gaat die brief over Hij woont in Leyton, hier niet al te ver vandaan Natuurlijk kan ik het in het Engels niet echt beoordelen, maar het lijkt me een keurige, goed gestelde brief voor iemand die tenslotte een gewoon werkman is Heel iets anders bijvoorbeeld dan de brieven die de hopeloos verliefde Cropper aan Hansine stuurde

Toen ik hem aan Rasmus liet lezen zei hij: 'Ik wil hem niet zien '

'Waarom niet?' vroeg ik

'Als hij Jack het leven had gered, zou het iets anders zijn '

Ik zei dat hij toch zijn best had gedaan, maar Rasmus reageerde onlogisch en onredelijk, wat typerend voor hem is 'Dan heeft hij niet goed genoeg zijn best gedaan '

Vroeger, toen ik nog jong was, zou ik prompt hebben teruggeschreven om de sergeant uit te nodigen, maar ik ben niet jong meer en heb geleerd dat het soms zinvol is om over dat soort dingen een nachtje te slapen Wacht eerst maar af hoe je er morgenochtend over denkt als je er een nachtje over hebt geslapen, zeg ik tegen mezelf Als het nodig is kan hij best een week wachten, daar zal hij niets van krijgen

Ik vraag me af of ik zo verbitterd tegenover Hansine sta omdat zij een liefdesverhouding heeft en ik die nooit heb meegemaakt Het heeft me enige moeite gekost om dat op te schrijven Eerlijk zijn is niet gemakkelijk en op papier is het net zo moeilijk Als het zwart op wit staat is het niet voorbij, zoals een opmerking die je maakt Je kunt het overlezen en dan voel je weer die steek door je heen gaan

Het huwelijk kan een liefdesverhouding zijn, in feite de enige die voor fatsoenlijke vrouwen is weggelegd Eens heb ik gedacht dat mijn huwelijk zo zou worden, maar het bleek niets dan een snelle ontgoocheling en een langzame aftakeling Vreemd eigenlijk dat ik in het Deens schrijf terwijl ik weet dat die taal, die me vertrouwder is dan alle andere talen, mijn taal, de taal waarin ik mijn eerste woordjes heb gesproken - nog steeds lees ik mijn Dickens in het Deens -, even onbegrijpelijk is als het geheimschrift dat Mogens als kind gebruikte Hij en Knud hadden ontdekt dat als je een pen in citroensap doopte en iets opschreef, de woorden onzichtbaar waren tot je het papier warm maakte In zekere zin is mijn taal een nog dieper geheim, want al houden de Engelsen mijn dagboek nog zo lang bij het vuur, ze kunnen de woorden nooit lezen Daardoor kan ik zonder gevaar opschrijven dat ik, wanneer ik naar knappe mannen kijk zoals Cropper of meneer Cline (die tenminste een heer is), een eigenaardig verlangen voel dat ik niet onder woorden kan - of durf - brengen Ik denk bij mezelf: als ik in een andere wereld leefde, of in een andere periode of in een droom, dan zou die of die misschien mijn minnaar zijn Maar in deze wereld kan dat niet en ik zou zoiets ook nooit doen

Swanny, het arme kind, heeft mazelen, wat ze hier 'Duitse' mazelen noemen Toen Rasmus het hoorde zei hij dat hij dacht dat de oorlog voorbij was, maar dat ze kennelijk een tegenaanval hadden ingezet

Vandaag is sergeant Duke bij me op bezoek geweest Ik had hem tegen theetijd verwacht, maar hij kwam eerder Swanny is nog thuis vanwege de mazelen, en zij deed open toen er werd gebeld Hansine had haar vrije middag Ik was boven bezig me te verkleden Hoewel ik voor Mogens geen rouw heb gedragen, trok ik mijn zwarte jurk van crêpe de Chine en afgezet met satijnband aan, dat leek me gepaster en waardiger Maar toen vroeg ik me af wat ik eigenlijk aan het doen was: ik riep een verkeerd beeld van mezelf op voor deze man, deze gewone werkman die toevallig wat moediger was dan de meeste andere mannen En dus hulde ik me weer in mijn marineblauwe rok en gehaakte blouse Het enige sieraad dat ik droeg was die vlinderbroche

Hij is nog knapper om te zien dan Cropper Blond haar, lang, echt met de houding van een militair Waarom had ik in 's hemelsnaam verwacht dat hij in uniform zou zijn? De oorlog is immers voorbij Hij droeg een donker kostuum met een heel hoge, stijve boord en een zwarte das Mijn eerste gedachte was - wat anders - dat ik die zwarte jurk beter had kunnen aanhouden

Ik liep naar hem toe en reikte hem de hand Hij nam mijn hand in allebei zijn handen, en dat verbaasde me om de een of andere reden Gewoonlijk valt het me niet op welke kleur ogen mensen hebben Soms ken ik ze al jaren zonder dat ik zou kunnen zeggen wat voor kleur ogen ze hebben, maar de zijne merkte ik wel op Ze waren misschien wel net zo fel van kleur als de mijne! Nog voordat ik iets tegen hem had gezegd, had ik de kleur van zijn ogen al in me opgenomen Ze zijn grijs, niet effen grijs, maar vol kleine glimmende flonkeringen, net graniet

Hij sprak me aan met 'madam' Hij zei: 'Madam, het is heel vriendelijk van u me hier te ontvangen ' En toen: 'Deze lieve jongedame en ik hebben over haar broer gesproken ' Ik heb Swanny de kamer uit gestuurd Ik had zo'n voorgevoel dat ik dingen te horen zou krijgen die niet voor haar oren bestemd waren Hij ging pas zitten toen ik hem dat vroeg, hij was heel beleefd, maar tegelijkertijd had ik het gevoel dat dit geen man was met de inborst van een ondergeschikte Hij behoort zichzelf toe, hij is niet het eigendom van iemand anders, net zo goed als ik mezelf toebehoor

Emily bracht het theegerei binnen, maar ik heb zelf de thee gezet, met de koperen spiritusketel Gewoonlijk doe ik dat alleen voor speciale gasten Hij zei dat ik het hem moest vergeven dat hij me zo aanstaarde, maar hij had een oudere dame verwacht, en opnieuw noemde hij me 'madam'

'Zegt u maar "mevrouw Westerby",' zei ik

'Door wat u hebt gedaan bent u een belangrijk man geworden, u bent in het bezit van de hoogste eervolle onderscheiding die een man kan krijgen Wilt u me uw Victoriakruis laten zien?'

Stel je voor, hij had de medaille niet eens bij zich Hij draagt hem nooit Ik vroeg of hij Mogens voor de veldslag had gekend

'Moons?' zei hij

Ik denk dat toen pas tot me doordrong hoe absurd die naam in Engelse oren moet klinken 'Jack,' zei ik iedereen noemde hem Jack, behalve zijn moeder,' en ik vertelde hem hoe het in ons gezin zat met namen, met het taalverschil en hoe moeilijk het is je aan te passen wanneer je in een jou onbekend land komt wonen Hij luisterde alsof het hem echt interesseerde Ik ben dat soort mannen niet gewend, de meesten luisteren nooit naar wat vrouwen zeggen Het hield ons af van het ware doel van die middag, al dat gepraat over namen, en ik moest ons gesprek weer op het goede spoor brengen

Ik vroeg: 'Hebt u hem gekend? Ik zou graag willen weten hoe hij was voordat het gebeurde '

'Heel opgewekt,' antwoordde hij 'Het was een dappere jongen '

Daarna vertelde hij dat ze elkaar goed hadden gekend en dat ze veel samen hadden gepraat Toen ze erachter kwamen dat ze in Londen zo dicht bij elkaar woonden, schiep dat een zekere band Mogens had hem verteld dat hij in Hackney had gewoond, en ook precies waar, toen we in 1905 in Engeland kwamen wonen, en de sergeant zei dat ook dat toevallig was, want hij kende die buurt goed en had er in dezelfde periode vrienden gehad

Ik vroeg hem of hij me wilde vertellen over die dag, 1 juli, aan de Somme, en hij informeerde hoeveel ik wist Kolonel Perry heeft me geschreven, zei ik, en hij zei dat Mogens op slag dood was, al geloofde ik dat niet ik wil graag van u horen wat er die nacht werkelijk is gebeurd '

'Een oorlog is heel anders dan de mensen thuis denken,' zei hij 'Als ze wel wisten hoe het toeging, zou er nooit meer oorlog zijn Maar het komt de politici niet goed uit om het ze te laten weten '

'Wat hebt u gedaan?' wilde ik weten

Hij had me met die granieten ogen zitten aankijken, maar nu wendde hij zijn blik af Het was alsof hij zei: ik kan u aankijken als we over neutrale bedenksels spreken, maar het is niet gepast dat onze ogen elkaar ontmoeten al$ ik u dit soort waarheden vertel Hij zei dat hij het niemandsland binnen was gegaan om een jonge officier te zoeken, een tweede luitenant, een zekere Quigley Eerder al was diens oppasser gesneuveld toen hij naar hem op zoek was gegaan en op een onontplofte granaat had getrapt Voordat de sergeant Quigley had gevonden, stuitte hij echter op de ene gewonde na de andere en hij had kans gezien ze allemaal in veiligheid te brengen Dat alles vertelde hij in alle bescheidenheid en zichzelf wegcijferend, even luchtig als iemand kan vertellen over het ophalen van dode vogels tijdens een jachtpartij

Toen het licht werd en hij Quigley vond, bleek deze vlak bij het Duitse prikkeldraad te liggen, en dus had hij hem daar achtergelaten en was in het zicht van de vijand teruggekeerd 'Ze hebben geen schot op me gelost,' zei hij 'Waarom niet, ik weet het niet Misschien konden ze hun ogen niet geloven Ik keek naar ze, en daardoor ben ik bijna over Jack gestruikeld Ik heb hem uit mijn veldfles te drinken gegeven en daarna heb ik hem opgetild, maar dat werd ze te gek Ze begonnen op me te schieten en hebben me in mijn arm geraakt Een andere man, die een stuk moediger was dan ik, heeft ons allebei op een grondzeil weggesleurd '

Ik zou er tien jaar van mijn leven voor hebben overgehad als ik me had kunnen beheersen en de vraag niet had gesteld Maar zulke ruilhandeltjes zijn onmogelijk Of je bent iemand die zich voor bepaalde dingen kan afsluiten, óf dat ben je niet Ik ben liever doodongelukkig terwijl ik de feiten onder ogen zie, dan dat ik mezelf voor de gek houd Wat Rasmus doet is zijn zaak, hij steekt zijn kop maar in het zand als hij dat wil, daar spreek ik niet eens een oordeel over uit, maar ik ben verantwoordelijk voor wat ik zelfben en doe

Ik stelde de vraag en was zo misselijk dat ik de thee die ik had gedronken vermengd met gal in mijn keel voelde opkomen 'Mogens leefde toen, hij leefde nog '

Hij antwoordde: 'Ik zou u kunnen vertellen wat kolonel Perry u heeft verteld

'Vertelt u me de waarheid maar '

En dat heeft hij gedaan Ik kan het niet opschrijven Ik wilde het weten en ik heb gehoord wat ik dacht te willen horen Het is beter om snel verder te gaan en dat gedeelte niet op te schrijven Mogens is twee dagen later gestorven, in het hospitaal aan de Quai d'Escale in Le Havre

De sergeant verwachtte dat ik zou gaan huilen Ik huilde niet Ik huil nooit Ik dacht: deze man heeft geprobeerd mijn zoon het leven te redden Waarom? Hij was geen familie, hij kende hem nog niet eens zo lang, en toch heeft hij zijn leven gewaagd om Mogens te redden Mensen - ik zal ze nooit begrijpen 'Komt u nog eens terug?' vroeg ik 'Dan kunnen we er nog eens samen over praten '

Dat beloofde hij Ik wilde er eigenlijk niet meer over praten, nooit meer, maar ik wilde wel met hèm praten Ben ik gek? Toen hij wegging, reikte ik hem een hand Hij nam mijn hand in de zijne en bracht hem naar zijn lippen Nog nooit eerder heeft een man me een handkus gegeven