20

Paul belde op om te zeggen dat hij Asta's oorspronkelijke notitieboek, Margrethe Coopers vertaling en het uitgegeven boek met elkaar had vergeleken en hij vroeg of we een afspraak konden maken om over zijn bevindingen te praten Ik was niet echt teleurgesteld dat het resultaat eigenlijk niet zoveel voorstelde Het verheugde me dat hij het allemaal zo snel had gedaan, in vier dagen tijd, en ik wist dat hij elke avond aan de dagboeken moest hebben gewerkt Uit zijn gezichtsuitdrukking noch uit zijn houding bleek dat wat hij had gelezen hem had gekwetst, maar ik stelde niet uit wat ik meende te moeten zeggen

'Ik wou dat mijn grootmoeder niet zulke onaardige en kwetsende opmerkingen over de jouwe had gemaakt Als ik denk aan wat ze heeft geschreven, ga ik door de grond Ik heb het gevoel dat ik je namens haar mijn verontschuldigingen moet aanbieden '

'Dan bied ik jou mijn verontschuldigingen aan voor al die keren dat mijn grootmoeder opdringerig en onhandig was en borden liet vallen '

?k merkte op dat er waarschijnlijk niet veel mensen zijn die aan de weet komen wat de ene voorouder precies over een andere voorouder van dezelfde leeftijd had gedacht 'Schrijven mensen in een dagboek meer dan ze in werkelijkheid loslaten?'

'Als ze denken dat niemand het onder ogen krijgt wel '

'Geloof jij dat een vrouw haar hele leven op schrift stelt en hoopt dat nooit iemand het zal lezen?'

'Voor Asta gaat dat wel op En dat niet alleen, ze heeft weggegooid wat ze heeft geschreven '

'Er zijn verschillende manieren om iets weg te gooien,' zei Paul 'Als je iets echt wilt vernietigen, is dat heus niet zo moeilijk Weet je zeker dat ze niet wilde dat het werd gevonden?'

We bevonden ons in het huis in Willow Road Ik was een keer naar mijn flat gegaan om wat kleren op te halen en was weer teruggekomen Net als Swanny, nadat ze de dagboeken had gevonden, overwoog ik niet langer het huis te verkopen Misschien was dat de invloed van de dagboeken Ze veranderden je voorkeuren; je wilde bij ze zijn, onder hetzelfde dak Paul legde het notitieboek, het manuscript en zijn eigen exemplaar van Asta voor ons op tafel Er zaten papiertjes tussen de pagina's, maar alleen omdat hij me hier en daar op een regel wilde attenderen die volgens hem interessant of veelzeggend was De vertaling van Margrethe Cooper had het notitieboek woord voor woord gevolgd, dat wil zeggen het notitieboek minus de vijf bladzijden De eerste editie van Asta was de vertaling van Cooper in gedrukte vorm, er was niets uit weggelaten, niets aan toegevoegd

Zijn eerste bladwijzer zat bij 2 november 1905, de dag nadat Morfar was thuisgekomen van zijn reis door Denemarken Het zou wel niets met Roper te maken hebben, zei hij, maar het intrigeerde hem dat Asta had genoteerd dat haar man vond dat de nieuwe baby op geen van haar beide ouders leek Bij de maand februari daarop stond nog meer Paul had ook die passage gemarkeerd Waarom maakte Asta zoveel ophef over haar trouw en trok ze een hele pagina van leer tegen vrouwen die het met de huwelijksbelofte niet zo nauw namen? Waarschijnlijk gold dat niet voor haar, dus vanwaar die drukte? Naar aanleiding daarvan vertelde ik hem over Swanny en de vraag die haar gedurende haar laatste levensjaren had achtervolgd De kwestie was door de ontdekking en de publicatie van de dagboeken niet opgelost en gesust, was mijn overtuiging nu, maar was blijven knagen tot enkele jaren voor haar dood, toen ze, na het lezen van een 'befaamde rechtszaak', tot haar wonderlijke conclusie was gekomen

Paul hoorde dit alles aandachtig aan Hij heeft een opmerkelijke manier van luisteren Hij schenkt je zijn volledige aandacht, maar zonder je aan te kijken; zijn hoofd rust op een hand, op zijn gezicht ligt een lichte frons van concentratie en hij bewaart een strikt stilzwijgen Het is interessant een zo mager en zelfs atletisch iemand gade te slaan, een bruisend man die niettemin in staat is zich lange tijd achtereen volkomen rustig te houden, stil, zwijgend en luisterend Ik deed hem het hele relaas over Swanny Wanneer je een heel lang verhaal vertelt, krijg je weleens het gevoel dat je moet opschieten, bepaalde stukjes moet overslaan en andere beknopt moet weergeven, maar bij Paul hoeft dat niet Als hij iets wil weten dan luistert hij - desnoods urenlang Ik had geen uren nodig, een kwartiertje slechts Hij stelde één vraag 'Hoe kwam ze er eigenlijk bij om eraan te twijfelen of ze een kind van Asta was?'

'Heb ik dat dan niet verteld? Ze kreeg een anonieme brief, zo een die in blokletters was geschreven '

Op grond van wat ik nu weet, kan ik zeggen dat zijn gezichtsuitdrukking veranderde, dat hij verbleekte of heel stil werd of zoiets Op het moment zelf is me niets opgevallen Ik vervolgde mijn verhaal en aan het slot gekomen vertelde ik hem wie Swanny volgens mij meende te zijn

De dagboeken leverden Swanny heel veel geld op Ze werden over de hele wereld verkocht en in 1985 werden ze in twintig talen uitgegeven, nog afgezien van Engels en Deens Ze werden verfilmd, tamelijk slecht maar winstgevend De bewerking in vijf afleveringen van Asta, beginnend met Rasmus die Asta het hof maakte en hoorde van de bruidsschat, en eindigend met de ontmoeting van Asta en Harry na Jacks dood (Anthony Andrews met baard, Lindsay Duncan met rode pruik en Christopher Ravenscroft in uniform), werd bovendien onderscheiden als beste televisieserie van het jaar 1984 De afleveringen werden in de Verenigde Staten door PBS uitgezonden en ook in heel Europa vertoond

Ze verdiende een heleboel geld en gaf het slechts met mate uit, zoals ze haar geld altijd had besteed Het was alsof Torben nog leefde, alsof hij het had verdiend Wel was ze zo verstandig een deel ervan aan te wenden om zich te verzekeren van een goede verzorging Mevrouw Elkins, die na Torbens dood lange tijd drie keer per week een paar uur kwam, werd nu als huishoudster aangesteld en hoewel ze niet in Willow Road sliep, was ze dagelijks van negen tot vijf aanwezig, behalve op zondag Een meisje uit Kilburn kwam twee keer per week helpen Swanny's verstandigste besluit was echter dat ze een verpleegkundige als gezelschapsdame aantrok, die van negen uur 's avonds tot mevrouw Elkins 's morgens arriveerde bij haar was Niet dat ze zelf wist hoe vreemd ze zich gedroeg Uit niets bleek dat ze zich ervan bewust was dat ze steeds meer in de war raakte De verpleegster was er omdat Swanny's reuma, die kennelijk enkele jaren had gesluimerd, bijzonder hevig was teruggekomen, met felle pijn in haar nek, rug en handen Ook sliep ze slecht en ze lag 's nachts uren wakker Als ze eruit moest, en dat was bijna elke nacht het geval, was ze bang om te vallen op het korte stukje tussen haar bed en het toilet Haar positie als de bedrijvige, gewaardeerde bewerkster van de dagboeken werd haar al snel te zwaar Voor Kerstmis reisde ze nog rond, hield ze nog lezingen op literaire bijeenkomsten en gaf ze nog interviews In juni van het jaar daarop was ze oud geworden, zowel naar lichaam als naar geest De tegenstelling tussen haar oude dag en die van Asta was opmerkelijk, maar daar sprak ze nooit openlijk over Ze zei nooit (zoals ze eens had kunnen zeggen): 'Kijk mij nou toch, en dan te bedenken hoe Mor was toen ze mijn leeftijd had ' Ze noemde Asta nooit meer 'mor' of 'moeder' Het was nu altijd 'Asta' De mensen die in de dagboeken voorkwamen waren niet langer 'mijn broer' of 'mijn oudtante', maar werden met hun voornaam aangeduid En zijzelf was geen Deense meer maar een Engelse Ze was iemand anders geworden Dat wil zeggen, thuis, in intieme kring Bij mij In gezelschap van de mensen die voor haar werkten Voor haar literair agent en haar uitgever - de buitenwereld voor wie ze de dochter van Asta was - bleef ze dat Het was alsof ze pas aan het eind van haar dagen had leren leven met een gespleten persoonlijkheid Dat eiste natuurlijk zijn tol; het dreef haar verder bergafwaarts naar de waanzin

Het is niet overdreven te beweren dat Asta haar krankzinnig had gemaakt De behoefte om te weten waar we vandaan komen zit diep, onze persoonlijkheid wortelt daarin De meesten

van ons hebben daar geen moeite mee We groeien op in de wetenschap, de vanzelfsprekende wetenschap, en in de volstrekt onwrikbare zekerheid dat die man onze vader is en die vrouw onze moeder, en dat die andere mensen derhalve onze voorouders zijn Ook bij Swanny was dat zo gegaan en ze had met deze overtuiging geleefd tot ze bijna een oude vrouw was Toen werd dit deel van haar leven, het fundament in feite, weggeslagen, alsof een spade snel een kuil en daarmee een afgrond graaft Asta legde de grondslag en groef tevens het gat waar Swanny in viel, ongetwijfeld zonder te beseffen wat ze deed Als haar eigen moeder haar zou hebben verteld dat ze was geadopteerd en had geweigerd er meer over te zeggen, zou Asta met haar vingers hebben geknipt en haar leven hebben voortgezet

Wanneer Swanny haar andere ik was, sprak ze op een andere manier Haar normale stem was die van haar buren in Hampstead, verzorgd, zogeheten 'algemeen beschaafd' Engels Maar Deens was haar eerste taal geweest, de taal die Asta vanaf dat ze een baby was tegen haar had gesproken, en net als alle Denen, veeltalig als ze zijn, waren er enkele Engelse woorden waarin haar moedertaal doorklonk Alle Denen zeggen lidd'l voor little, en Swanny vormde op die regel geen uitzondering Als haar alter ego sprak ze het echter niet zo uit Dan werden haar soepele, volle klinkers vlak en liet ze de g aan het eind van een tegenwoordig deelwoord weg Everything en nothing kregen er aan het eind een k bij Ze sprak met het Noordlondense accent van iemand uit de arbeidersklasse, en het gênante was dat het soms net was alsof haar opmerkingen bedoeld waren om mevrouw Elkins voor schut te zetten

Gelukkig heeft geen van de mensen met wie ze te maken had wat betreft het redigeren, de marketing en de publicatie van de dagboeken, haar ooit gehoord of gezien wanneer ze zo was Sandra nam algauw de rol op zich van buffer tussen Swanny en de buitenwereld Ze leerde Swanny's stemmingen te peilen en als de andere ik zich aandiende, annuleerde ze afspraken voor bijvoorbeeld interviews, signeersessies en overleg met uitgevers Swanny had per slot van rekening inmiddels de leeftijd der zeer sterken bereikt In 1985 (of in 1984, het was maar hoe je het bekeek) was ze tachtig geworden De mededeling dat ze moe was of 'zich vandaag niet zo goed voelde' was een volmaakt excuus waar niemand aan zou tornen

Haar andere ik toonde ze aan mij, Sandra, mevrouw Elkins en de twee verpleegsters, Carol en Clare, verder aan niemand Wellicht waren wij allen discreet van aard Ik zelf heb bijvoorbeeld nooit iemand iets verteld over Swanny's gespleten persoonlijkheid Als de anderen er al over spraken, dan heeft het gerucht de media nooit bereikt Voor de rest van de wereld was en bleef Swanny Kjaer de 'opmerkelijke', 'fantastische', 'verbazingwekkende' - en alle andere adjectieven die de kranten bezigen met betrekking tot een bejaarde die niet bedlegerig en getikt is - beheerster van de dagboeken Toen Jane Asher Asta op audiocassette zette, stond in de reclamefolder de foto van Swanny bij de Kleine Zeemeermin in Kopenhagen, de laatste die ooit van haar werd gemaakt

Thuis kwam het steeds vaker voor dat zelfs haar uiterlijk veranderde Ze liep er altijd angstvallig schoon, verzorgd en netjes bij en ging twee keer per dag onder de douche of in het bad - iets waar Asta schamper over deed Ze kleedde zich tot in de puntjes, besteedde veel aandacht aan haar kapsel en ging tweemaal per week naar de kapper Net als mijn moeder nam ze elke dag de tijd voor de verzorging van haar garderobe en kleren kopen was een van haar grootste genoegens in het leven Op de dagen dat ze haar andere ik werd, weigerde ze in het bad te gaan en verzette ze zich tegen de pogingen van Carol of Clare om haar daartoe over te halen Ze wilde per se een oude tweed rok en een wollen truitje aan, al had ze eens gezegd dat je er in een trui met rok maar slonzig bij liep Haar haar was vol en kort en viel van nature goeds en dat maakte ze dan warrig door er domweg niets aan te doen als ze uit bed kwam Ze liep met blote benen en op pantoffels en zag kans eruit te zien als de zwerfster die met haar karretje Heath Street op zwoegde Zo lang ik Swanny kende had ze al een rood vlekje op haar linkerwang, vlak onder haar oog Het was een gesprongen adertje, geen moedervlek, maar ze nam de gewoonte aan er een moedervlek van te maken Ik dacht dat ze een vieze veeg op haar gezicht had en zei dat dan ook tegen haar, maar ze schonk me alleen zo'n typisch, geheimzinnig glimlachje, en toen ik haar de keer daarop zag, was het vlekje groter, een volmaakt rondje ter grootte van een overhemdknoopje, aangebracht met wenkbrauwpotlood Sindsdien zat het er altijd, om het even of ze Swanny of die ander was

Op een dag vroeg ze of ik wol en breinaalden voor haar wilde kopen Asta was, zoals bekend, heel handig met naald en draad geweest, en mijn moeder kon goed naaien Er is een periode geweest dat ze al onze kleren zelf maakte Ofschoon Asta in het begin van het eerste dagboek vermeldt dat ze wol voor babykleertjes kocht, is ze kennelijk opgehouden met breien toen ze welgestelder werd Swanny had ik nog nooit met een naald of met een breiwerkje bezig gezien 'Ik wist niet dat je kon breien,' zei ik

'Ik moest wel,' antwoordde ze met het accent van mevrouw Elkins 'Er is een tijd geweest dat ik al m'n kleren zelf maakte, tenminste, m'n wolletjes '

'Welke kleur moet het zijn? En hoeveel gram? Wol zit in bolletjes van vijftig gram, hè?'

'Lila of roze, een leuk pasteltintje En doe maar dikke wol en naalden nummer acht Dan heb ik wat te doen als ik 's avonds tv kijk Ik heb graag iets om handen '

'Ik zal vanmiddag roze of paarse wol voor je halen,' zei ik, 'dan kun je vanavond beginnen '

Geef de gekken hun zin en stem in met alles wat ze zeggen, zo luidde vroeger de raad aan degenen die met hen omgingen Het uitdragen van die gedachte is eigenlijk overbodig, want het is de natuurlijke, of in elk geval de gemakkelijkste reactie Het is de normale reactie Ertegen ingaan, wat Daniël soms deed als onderdeel van de therapie, is zoiets griezeligs dat we ervoor terugdeinzen en onze toevlucht nemen tot geruststellende woorden en meegaandheid Je kunt beter met een gestoorde vrouw meespelen dan je in het ongewisse te storten, wat wellicht leidt tot vreselijke vragen als: 'Waarom praat je zo, waarom doe je zo, waarom loop je er zo bij? Wie is de persoon die je bent geworden? Waar ben je zelf gebleven?'

Ik heb met een psychotherapeut samengewoond en wist hoe hij te werk ging Ik wist wat hij zou adviseren, maar ik pakte het anders aan Ik vroeg haar niet eens wie ze meende te zijn Ze was een oma uit de arbeidersklasse geworden die babykleertjes breide, en ik deed alsof dat de gewoonste zaak van de wereld was en ik niet anders verwachtte Zelfs toonde ik bewondering voor haar broddelwerk toen ze de roze wol had veranderd in een warnest van lussen dat aan de naalden hing waar haar reumatische handen mee worstelden

Er waren natuurlijk ook die andere dagen, de dagen dat ze weer Swanny Kjaer was Het breiwerk werd opgeborgen - waar, vraag ik me af, en met welke gedachten en voornemens? -, ze trok haar gewone kleren weer aan, haar haar werd geborsteld en haar gezicht bescheiden opgemaakt, zij het mèt moedervlek Als ze zo was en weer sprak als een dame uit Hampstead, in een tweed pakje en met kousen en op hooggehakte schoenen, nam ze een taxi naar Covent Garden of Kensington om in een boekhandel te gaan signeren of met haar agent te lunchen Ook hoefde Sandra niets af te zeggen toen ze op een dag live in het radioprogramma Woman 's Hour werd geïnterviewd Maar haar andere ik begon de overhand te krijgen Die ander, dat naamloze, ongeïdentificeerde personage, verdrong geleidelijk aan de Swanny die ik had gekend De keren dat ze zichzelf was werden steeds zeldzamer Als ik zeg dat ik en allen in haar omgeving met haar meespeelden, wil ik daarmee niet de indruk wekken dat we geen actie ondernamen Haar dokter hield van meet af aan een oogje in het zeil Daar ze particulier verzekerd was en hem dus zelf betaalde, kwam hij elke week langs 'Ik zou een psychiater kunnen vragen om naar haar toe te gaan,' zei hij tegen mij 'Dat zou betekenen dat ik haar moet uitleggen wie en wat hij is en waarom hij komt Met andere woorden, dan wordt openlijk uitgesproken dat wij denken dat ze geestelijk gestoord is '

Kennelijk was ook hij een aanhanger van de opvatting geef-ze-maar-hun-zin

'Ze lijkt me best gelukkig,' zei hij

Daar was ik niet zo zeker van, maar ook was ik laf Ik vertelde hem niet dat ik weleens zag, wanneer ze zichzelf was èn wanneer ze die ander was, dat zich op haar gezicht een diepe wanhoop aftekende

'Waarom zouden we op haar leeftijd haar evenwicht verstoren? Ze is een hoogbejaarde vrouw ' Ik zei maar niet dat haar moeder op Swanny's leeftijd nog kilometers over Hampstead Heath wandelde, party's bezocht, haar antieke kleren van de hand deed, Dickens las en haar dagboek bijhield Wat had het voor zin? Ieder mens is nu eenmaal anders 'Misschien is het maar het beste,' zei hij, 'dat ik haar iets geef waar ze rustig van wordt '

En dus kreeg Swanny kalmerende middelen voorgeschreven, hoewel ze altijd de rust zelve was geweest Als ik een enkel adjectief zou moeten noemen dat haar het beste beschreef, dan zou het 'rustig' zijn Dat was ze altijd geweest, en ik vermoed dat Torben zich, behalve tot haar Scandinavische-godinnenuiterlijk, ook tot haar kalmte en rust, haar bedaardheid, aangetrokken had gevoeld Als je zegt dat iemand rustig is, houdt dat tenslotte niet in dat zo iemand ook tevreden is, alleen dat hij of zij wellicht berust in of zich heeft neergelegd bij een ongelukkig lot

Ik heb al gezegd dat ik haar nooit heb gevraagd wie ze was wanneer ze niet zichzelf was Voor zover ik weet heeft niemand haar die vraag gesteld De anderen, Sandra, mevrouw Elkins en de verpleegsters, gingen haar uit de weg wanneer die ander de plaats van Swanny Kjaer innam Dat wil zeggen dat ze alleen het hoognodige tegen haar zeiden en hun plicht deden, maar het was duidelijk dat ze bang voor haar werden Ze waren domweg bang voor wat ze misschien zou doen, want zo reageren mensen nu eenmaal op iemand die krankzinnig is Waarschijnlijk wilden ze helemaal niet weten wie Swanny op zulke dagen werd Wij allen vrezen de uitingen van de waanzin, omdat de onberekenbaarheid en onthullingen daarvan ons tonen wat er wellicht in onze eigen geest onder het oppervlak sluimert Soms was ik even bang als zij, maar ik wilde het wèl weten Ik heb het bijna gevraagd De vraag lag op het puntje van mijn tong, en ik weet zeker dat ik me dan net zo voelde als Swanny wanneer ze de moed had verzameld om Asta naar de waarheid te vragen Maar elke keer bedacht ik me En misschien zou ze het me ook nooit hebben verteld, maar zou ze haar toevlucht hebben genomen tot een list door voor de oude breister op pantoffels een naam en een identiteit te bedenken Toen Swanny een half jaar dood was, begreep ik wie die vrouw was Het was Edith Roper Swanny dacht dat ze Edith Roper was

Ik herlas het stuk van Donald Mockridge, dat ook Swanny had gelezen Edith was in mei 1904 geboren Edith was blond, had blauwe ogen en was groot voor haar leeftijd Ze had een moedervlek op haar linkerwang Op grond van een bepaalde gedachtenkronkel moet Swanny hebben geredeneerd dat Edith, als ze niet door Asta was geadopteerd en was opgegroeid in het milieu waaruit ze was voortgekomen, op haar eenentachtigste hoogstwaarschijnlijk iemand geweest zou zijn als de moeder van mevrouw Elkins Dan had ze in Walthamstow gewoond en vele achterkleinkinderen gehad en was ze een televisiekijkende breister en bezoekster van de plaatselijke bejaardensoos geweest

En dus werd ze Edith Roper Misschien omdat zij of haar onderbewuste vond dat het zo hoorde, dat het zo goed was Het lot was om de tuin geleid en het was haar taak de dingen recht te zetten Of misschien geloofde ze dat ze Edith Roper was en wilde ze haar zijn nu ze eindelijk een identiteit had gevonden, en al was dat niet de identiteit die ze zelf zou hebben gekozen, meer zat er niet in

Haar verbeeldingskracht, de beperkte verbeeldingskracht van een vrouw die een beschut leven had geleid en wier contact met de arbeidersklasse eruit bestond dat ze huishoudelijke hulp in dienst had, maakte van Edith iemand die zich niet waste Haar reactie op de aanblik van de zwerfster die af en toe door Heath Street liep, was dat ze Ediths blote voeten in pantoffels stak en Ediths haar ongekamd liet Haar onderbewuste imiteerde de spreektrant van mevrouw Elkins alsof Edith zo gesproken zou hebben

'Toch had ze het bij het verkeerde eind,' zei Paul 'O ja, ze had het helemaal verkeerd Asta heeft rond 28 juli 1905 een baby geadopteerd Op dat moment was Edith veertien maanden oud en kon al lopen '

'En als ik me goed herinner heeft Asta geschreven dat ze de baby drie maanden later nog voedde Bovendien zou het haar nooit gelukt zijn om Edith toen Rasmus in november thuiskwam, door te laten gaan voor een baby, want toen was ze al een peuter van anderhalf'

'Wat ken je het dagboek goed,' zei ik

'Ik heb dat gedeelte net doorgenomen Over een week ben ik misschien niet meer zo alwetend Het is heel duidelijk dat je tante het wilde geloven, ze had behoefte aan een identiteit, en ze heeft zich aan deze mogelijkheid vastgeklampt Misschien zag ze geen andere oplossing Het kan zijn dat ze in het verleden andere mogelijkheden heeft overwogen, maar geen enkele daarvan klopte zo goed als deze '

'Het kan echt niet, hè?'

'Dat ze Edith was? Alleen als Asta drie of vier jaar lang alle notities over haar dochter Swanhild heeft verdraaid, alleen als ze heeft gelogen over wat zij tegen Rasmus heeft gezegd en hij tegen haar, alleen als ze Rasmus heeft overgehaald een kind aan te nemen dat hij beslist gezien zou hebben als de dochter van een moordenaar en een vrouw die min of meer een prostituee was Ik denk dat we dat allemaal buiten beschouwing kunnen laten Bovendien, waar hebben we het eigenlijk over? Zou Asta, die op of rond 28 juli beslist een baby heeft gekregen, nog diezelfde dag over straat hebben gelopen, het rondzwervende kind van iemand anders op de arm hebben genomen en mee naar huis hebben gedragen?'

'Hoe zou het zijn gegaan? Ik bedoel, is haar eigen baby dood geboren? Of kon na de bevalling overleden? Was het weer een jongen, of eindelijk een meisje? Dat zullen we nooit weten, hè?'

'Och, dat weet ik nog zo net niet,' antwoordde Paul 'Het moet staan in die vijf bladzijden die uit het eerste dagboek ontbreken Je tante heeft ze eruit gescheurd, maar misschien heeft ze ze niet weggegooid '

'Jij vindt dus dat ik het huis moet uitkammen?'

'Dat hangt ervan af hoe graag je het wilt weten '

Ik antwoordde dat ik het best graag wilde weten Maar als ik erachter kwam, zou ik het nooit meer aan Swanny kunnen venellen, want zij was dood Ze was gestorven terwijl ze ten prooi was aan een waanidee, ze had in de veronderstelling verkeerd dat ze iemand was die ze, hoe je het ook wendde of keerde, nooit kon zijn geweest Swanny had uiterlijk niet op de Westerby's geleken, maar er waren zoveel mensen die er anders uitzagen dan de rest van hun familieleden Asta had Swanny verteld dat ze geadopteerd was, maar dat was nooit bewezen Ze waren allen een eeuw of vele tientallen jaren te vroeg geboren voor genetische vingerafdrukken

Ze was Asta's bloedeigen dochter en Asta had het verhaal verzonnen Torben had aldoor gelijk gehad Asta had die anonieme brief zelf geschreven en verstuurd Was hij niet in Hampstead op de post gedaan? Had ze hem niet zelf verbrand? Ja, al had Asta nog zo verontwaardigd gereageerd, zij had hem geschreven

'Ik ben bang dat ik dat niet geloof,' zei Paul

'Bang? Hoezo?'

'Bij wijze van spreken '

Daar moest ik het mee doen, maar tevreden was ik niet Niet helemaal Hij heeft een heel open gezicht, wat mensen met een Iers uiterlijk vaak hebben, met ogen die de spiegel van de ziel zijn en een beweeglijke mond Zijn blik was tamelijk vlak en strak geworden, een uitdrukking die geleidelijk aan ontspande terwijl ik aan het woord was Ik wierp allerlei vragen op, want zo gaat dat wanneer er een onthulling is gedaan die vele consequenties heeft, over Swanny die de dood van haar broer situeerde bij Argonne, waar Ediths broer was gesneuveld, en over de halsstarrigheid waarmee ze een jaar bij haar leeftijd optelde Toentertijd zocht ik er niet zoveel achter dat hij niet meer over die anonieme brief wilde praten Ik veronderstelde, geheel ten onrechte zou later blijken, dat het onderwerp hem de keel uit hing, en zodra "de gelegenheid zich voordeed stapte ik zo onopvallend mogelijk op iets anders over

Evenmin doorzochten we het huis In plaats daarvan gingen we naar zijn huis in Hackney, dat zo dicht bij de plek stond waar Asta vroeger had gewoond Hij wilde het me graag laten zien, en die avond werd niet meer gerept van de dagboeken of Swanny's vreemde misvatting