5

Een van Mormors favoriete verhalen ging over Swanny's verloving Ze noemde het een romance en sprak er vol trots over, want hoewel haar beide dochters in haar woorden een 'goed' huwelijk hadden gedaan, had mijn vader dat van mijn moeder bedorven door jong te sterven

In weerwil van het feit dat ze Deens spraken alsof het hun moedertaal was, hadden Swanny en mijn moeder Denemarken pas bezocht toen ze al volwassen waren Toen Swanny negentien was, kon ze de dood van haar liefste broer, die in de Eerste Wereldoorlog sneuvelde, maar niet verwerken Mormor stuurde haar uit logeren bij haar neef en nicht, de Holbechs, zoon en schoondochter van haar tante Frederikke, in Kopenhagen Dit was ten tijde van Padanaram, toen ze op stand woonden en aardig wat geld hadden

Net als in een bekend sentimenteel liedje zag Torben Kjaer een onbekend meisje aan de andere kant van de zaal Hij was als aankomend diplomaat met verlof terug uit Zuid-Amerika, waar hij tweede secretaris bij een diplomatieke missie was Swanny was bruidsmeisje bij het huwelijk van een zekere Dorte, en Torben was een van de gasten Kennelijk is hij op het eerste gezicht verliefd op haar geworden Twee dagen later vroeg hij haar of ze met hem wilde trouwen en hem wilde vergezellen naar Quito, of Asunción, iets in die contreien Mormor had de gewoonte dit verhaal te doen aan een ieder die het maar horen wilde Ze vertelde het in het bijzijn van Swanny en Torben, die inmiddels een gedistingeerd ogende, grijsharige attaché op de Deense ambassade was Hij bleef er onbewogen onder, getraind als hij was om niet al te veel te laten blijken Al die- jaren geleden, toen hij een jongeman van tweeëntwintig was, met blond haar en blauwe ogen, was hij alleen teruggekeerd naar Ecuador, of welk het land het ook alweer was Swanny was namelijk te overdonderd geweest door zijn aanzoek om het serieus te nemen, en ze had trouwens geen zin om naar Zuid-Amerika te gaan

'Maar hij is mijn dochter Swanhild nooit vergeten,' zei Mormor dan, 'en tien jaar lang heeft hij haar prachtige liefdesbrieven geschreven Ik weet dat ze heel mooi zijn, al heb ik ze vanzelfsprekend nooit gelezen Zulke brieven laat je niet aan je moeder zien Toen hij hier werd benoemd, zijn ze getrouwd Stel je voor, er waren tien jaar voorbijgegaan, maar hij zei dat het voor hem niet meer dan een dag was Zó romantisch!' Als je Torben en Swanny nu zag, kon je het nauwelijks geloven Ze waren allebei zo bezadigd, zo rustig, zo goed gekleed, echt een stel van middelbare leeftijd Mijn moeder, die maar zes jaar jonger is, was naast de waardige Swanny net een kind Ze leken totaal niet op elkaar, en datzelfde gold voor Swanny en oom Ken, en voor Swanny en Mormor Maar goed, ze behoorden tot een familie met vele verschillende uiterlijke kenmerken, waarin de een niet bepaald veel op de ander leek Mijn moeder was veel knapper dan haar moeder, al hadden ze dezelfde bouw Ken leek wel een beetje op een van de ooms op de oude foto's; hij was gedrongen, maar had tamelijk knappe, scherpe trekken, en zijn jongste zoon lijkt op hem, al is die veel langer Ze hadden allemaal rossig of donkerblond haar en ogen die varieerden van kattengroen tot helderblauw, allemaal verbrandden ze in de zon en hadden ze gauw last van sproeten Maar Swanny - Swanny was qua uiterlijk op en top een Deense Of eigenlijk zou ik moeten zeggen: een Scandinavische Ze was groter dan de anderen uit het gezin, zelfs langer dan Morfar, en ze was een oogverblindende blondine In de zon werd ze mooi bruin, niet sproetig Haar ogen waren diepblauw als de zee Zelfs in de tijd waarover ik spreek - Willow Road in zijn gloriedagen, Hampstead in de jaren zestig, toen zij achter in de vijftig was - deed ze nog steeds denken aan een Wagneriaanse godin, met zilvergrijs in plaats van goudblond haar en een profiel als van een keizerin op een oude munt Zij en Torben gaven geregeld feesten Ik wist niet, en weet nog steeds niet, of hij daartoe als diplomaat verplicht was, of dat ze het deden omdat ze het leuk vonden Van allebei een beetje, denk ik Een enkele keer ging ik erheen, want ik studeerde aan de andere kant van de heuvel, en ook omdat ik een oogje had op een van Torbens assistenten, die altijd werd opgetrommeld om de drankjes te verzorgen en de gesprekken gaande te houden Later kreeg hij ook een oogje op mij, maar dat is een ander verhaal

Mormor was dol op die feesten Mijn moeder, die er af en toe met haar nieuwste verloofde heen ging, zei vaak tegen me dat ze vermoedde dat Swanny en Torben liever hadden gezien dat Mormor wegbleef, zich terugtrok in haar eigen kamer of in elk geval vroeg opstapte, maar dat ze niet wisten hoe ze dat tegen haar konden zeggen zonder haar gevoelens te kwetsen 'Haar gevoelens kwetsen' verving ik in gedachten altijd door 'haar woedend maken', want ik heb Mormor nooit als kwetsbaar of gevoelig beschouwd Per slot van rekening was ze niet het doorsnee oude omaatje dat kwakkelend en zeurderig in een hoekje zat te klagen over haar kwaaltjes tegenover iedereen die maar wilde luisteren Ik vond dat ze haar, als ze verstandig waren, en dat waren ze, moesten zien als een attractie, het optreden van een ster Sommigen kwamen naar die feesten omdat ze wisten dat Swanny's moeder er zou zijn, en met Swanny's moeder kon je pret hebben

Sindsdien heb ik me weleens afgevraagd hoe zij dat achteraf bekijken, als ze bedenken dat het Asta Westerby van Asta was die ze in het huis aan Willow Road ontmoetten en hun die verhalen vertelde, waarvan er vele in de dagboeken voorkwamen Als ze het hadden geweten, zouden ze dan aandachtiger hebben geluisterd, zouden ze beleefder zijn geweest en meer ontzag hebben betoond? Misschien ook niet Ik heb nooit aan iets gemerkt dat Mormor te weinig aandacht kreeg Eerder het tegenovergestelde Ze maakte altijd deel uit van een geanimeerd groepje, en het kwam me voor dat zij altijd het hoogste woord had Waarom werd zij nooit moe, zoals het oude dametjes van tachtig betaamt? Waarom zei ze om negen uur nooit dat ze maar eens naar bed ging? Ze klaagde nooit over vermoeidheid, het was alsof ze nooit afgemat was Een enorme energie bezielde haar Ze was tenger en had een lijf dat te klein was voor haar vrij grote hoofd Ik denk dat haar lichaam was gekrompen, maar haar hoofd niet Haar gezicht, toentertijd slechts ietsje minder wit dan haar haren, werd rijkelijk bepoederd maar verder niet opgemaakt Ze rook sterk naar L'Aimant van Coty, alsof haar kleren erin gedrenkt waren Vaak droeg ze zo'n broche waar natuurbeschermers van gruwen: een stukje blauwe vlindervleugel in mica en goud gevat Het sieraad accentueerde de kleur van haar ogen, die dezelfde tint blauw hadden maar eigenlijk geen accent nodig hadden, want ze waren doordringend en stralend genoeg, en de combinatie van ogen en broche was, in plaats van flatteus, om de een of andere reden ietwat gênant Een eigenaardigheid van haar was dat ze nooit zat Natuurlijk zal ze weleens hebben gezeten, en als ik me concentreer op de gelegenheden dat we bij elkaar waren, zie ik haar op een bepaald moment wel in een bepaalde stoel voor me, maar toch overheerst in mijn herinnering het beeld dat ze altijd stond, of achteroverleunde zoals op het portret van Madame Recamier Tijdens die feesten stond ze aldoor, beslist De mensen boden haar geen stoel aan, ze keken wel uit

'Hoezo? Ben je er soms moe van om met mij te staan praten?' vroeg ze op scherpe toon aan een ongelukkige jongeman die er voor het eerst kwam

Tegen de aanwezige Denen sprak ze Deens, dat inmiddels een even zwaar accent had als haar Engels, zoals een van hen me vertelde Haar tongval gaf haar verhalen iets eigenaardigs pikants, in mijn oren althans Ofschoon ik de meeste verhalen sindsdien in de dagboeken heb gelezen, verviel ze in werkelijkheid zelden in herhaling Voordat ik het verhaal las, had ik dat over Karoline - het meisje dat op straat plaste - pas eenmaal gehoord, evenals dat over het grote diner in Kopenhagen in de jaren twintig waar zij en Morfar de enigen waren die nog geen scheiding achter de rug hadden

Het was tijdens een feest aan Willow Road dat ik haar het verhaal hoorde vertellen over haar nicht die per ongeluk haar beminde had gedood met giftige paddenstoelen en de geschiedenis over een familielid dat naar een weeshuis in Odense ging om een adoptiekind uit te kiezen Dit verhaal houdt verband met wat er later gebeurde Ik geloof dat dit het moment is om te zeggen dat ik nooit wist hoeveel er van die verhalen waar was, noch wanneer ze overdreef of ze opsmukte Mormor was, zoals ik al eerder zei, een ware romancière, alleen waren haar romans de dagboeken die ze in de loop van zestig jaar heeft geschreven Ik weet het niet zeker, maar ik houd het erop dat ze niet tevreden was met de waarheid, die nu eenmaal wordt gekenmerkt door teleurstellende verwikkelingen en gebrek aan dramatiek, vaak met de anticlimax van nat geworden vuurwerk Zij verfraaide de waarheid Ze gaf er een begin, een midden en een einde aan Bij haar kwam het altijd tot een climax Mormor had geen broers en zusters Het bewuste voorval zou een rijke nicht, een van de Zweedse verwanten, zijn overkomen De vrouw was gelukkig getrouwd maar kinderloos, en uiteindelijk besloten zij en haar man tot adoptie, in die tijd een eenvoudige aangelegenheid Volgens Mormor koos je het kind dat je wilde hebben en nam het mee naar huis Sigrids man ging met haar naar een weeshuis in Odense, op het eiland Fyn, de geboorteplaats van Hans Andersen, van wie Mormors moeder zoveel hield (Hier dwaalde Mormor even af om te zeggen dat ze toch zo'n hekel had aan Andersen en om haar gehoor eraan te herinneren dat hij niettemin 'de grootste kinderboekenschrijver ter wereld was') De gedweeë Sigrid liet zich door de directrice meetronen naar een bepaald kind, een jongetje zo mooi en lief dat het meteen haar hart veroverde Volgens Mormor was hij ongeveer een jaar oud 'Mijn nicht had meteen haar hart aan hem verpand,' zei ze 'Ze nam hem mee naar huis en hij werd geadopteerd, en daarna vertelde haar man haar de waarheid Het was een kind van hem bij een andere vrouw, een meisje dat hij op zakenreis naar Odense had leren kennen ' Ze voegde er genietend aan toe: 'Zijn maîtresse ' Voor haar had dat woord meer dan een zweem van glamour en verdorvenheid 'Hij had het allemaal van tevoren geregeld Sigrid vergaf het hem en hield het jongetje, dat inmiddels een stokoude man moet zijn ' Daarbij richtte Mormor haar felle, schitterend blauwe ogen op een van de mannen in haar gehoor 'Dat zou ik nooit hebben gedaan Het idee! Ik zou het kind regelrecht hebben teruggestuurd naar waar het thuishoorde '

Uiteraard ontspon zich een discussie over de ethische aspecten van dit alles, en men zei wat men in het geval van Sigrid of in het geval van haar man zou hebben gedaan

'Misschien was je al van hem gaan houden,' opperde een vrouw

'Ik niet,' zei Mormor 'Als ik erachter was gekomen wie hij was en hoe ik om de tuin was geleid, zou dat meteen over zijn ' Om er vernietigend aan toe te voegen: 'Ik schenk mijn liefde niet zo gemakkelijk weg ' Haar ogen dwaalden over de gezichten, tot in alle hoeken van het vertrek 'Al dat geklets over liefde is bijna allemaal gebeuzel!'

Dat was een van haar lievelingswoorden Sentimentaliteit en tederheid, gevoeligheid en schroom, allemaal gebeuzel Dramatiek, daar hield ze van, en van vitaliteit en macht In veel van haar verhalen komen mensen gewelddadig aan hun eind Na de beurskrach van 1929 had een andere neef, de broer van de bewuste Sigrid, zichzelf doodgeschoten; hij liet zijn weduwe en vier kinderen berooid achter Een ver familielid emigreerde in de jaren tachtig van de vorige eeuw naar de Verenigde Staten en pas toen hij op hoge leeftijd naar Denemarken was teruggekeerd, hoorde hij dat het huis waar hij met zijn vrouw en kinderen had gewoond, in North Clark Street in Chicago, pal naast het pand had gestaan waarin de ene straatbende de andere op een Valentijnsdag had uitgemoord

Overdag zwierf Mormor door Hampstead en over de open velden Ze liep Heath Street op en neer en slenterde de winkels in en uit, 'alleen maar om te kijken' Ze maakte hier en daar een praatje en wat de mensen tegen haar zeiden noteerde ze in haar dagboeken, maar vrienden maakte ze niet Haar manier van contact leggen met anderen had iets journalistieks Ze interviewde de mensen Mijn moeder vertelde me dat ze geen vriendinnen had; ze kon het zich niet heugen dat haar moeder ooit een 'boezemvriendin' had gehad Morfar had zijn oude zakenrelaties uit de lang vervlogen dagen in Chelsea, en Mormor kende hun echtgenotes Ze had kennissen onder de buren toen ze in Padanaram en in '98' woonden Er was maar één man die haar bij haar voornaam noemde en die zij met de zijne aansprak, en dat was Harry Duke

Zoals zoveel dingen rond Mormor wekte hij enige verbazing Hoewel ik hem zelden heb ontmoet, wist ik vanaf mijn geboorte van zijn bestaan af en ik accepteerde hem zoals ik familieleden accepteerde Voor mij was hij oom Harry, net als voor mijn moeder, voor Swanny en voor zover ik weet ook voor oom Ken Wat ik van hem weet, weet ik grotendeels via mijn moeder Hij is in 1948 met pensioen gegaan en daarvoor had hij op het kantoor van het gemeentelijke waterleidingbedrijf gewerkt, de Metropolitan Water Board zoals dat toen heette Hij woonde in Leyton Hij ging graag naar de thuiswedstrijden van Leyton Oriënt en de hondenrennen, maar hij hield ook van lezen en het theater Mormor was een snob, maar niet wat oom Harry betrof Als zij binnen gehoorsafstand was, waagde niemand het iets onaardigs over hem te zeggen Hij heeft haar één keer meegenomen naar de hondenrennen, maar voetbalwedstrijden, dat vertikte ze Zijn vrouw overleed enkele jaren voor Morfar, en sindsdien noemden Swanny en mijn moeder hem 'Mors vriendje' Hij was vriendelijk en aardig, niet gewoontjes maar scherpzinnig en geestig, en hij aanbad Mormor Ze maakten ritjes in zijn auto, bezochten samen museums en tentoonstellingen en gingen uitgebreid dineren Ze waren allebei dol op eten en drinken Harry Duke was een gedistingeerd ogende, lange en knappe man, die zijn eigen gebit en het meeste van zijn haar nog had toen ik hem voor het laatst zag, op Morfars begrafenis Er was iets nog veel opmerkelijkers aan hem, namelijk dat hij het Victoriakruis bezat Dat was hem tijdens de Eerste Wereldoorlog toegekend omdat hij vele gewonden en stervenden uit het niemandsland had gered, onder wie soldaat 'Jack' Westerby

Vergeleken met hem bleef Hansine, die tot haar huwelijk in 1920 dienstbode en huissloof was geweest, niet meer dan een oppervlakkige kennis Hansine overleed in hetzelfde jaar als Morfar, en kennelijk had Mormor geen enkel contact met haar dochter Swanny vertelde me dat zij en Torben Hansine en haar man, Samuel Cropper, in 1947 hadden willen uitnodigen voor de gouden bruiloft van Mormor en Morfar, maar Mormor wilde daar niet van horen

'Als ik haar vroeg,' zei ze tot hun stomme verbazing, 'zou het zijn om te helpen met bedienen, maar daar zorgt het cateringbedrijf allemaal voor'

Swanny zei dat het leek alsof ze blij was toen Hansine zeven jaar later overleed Het was een soort opluchting Misschien alleen maar omdat er weer iemand die last zou kunnen veroorzaken was opgestapt, er kon weer iemand van de lijst worden afgevoerd Weken gingen voorbij zonder dat ze zelfs Harry ontmoette of door de telefoon met hem sprak Mormor was tot op het verkillende af onafhankelijk Naarmate ze ouder werd, kwam daar maar weinig verandering in Op een dag, bij Swanny thuis, vertelde ze me dat ze sinds haar drieëntwintigste, toen haar baby, Mads, stierf toen hij een maand oud was, niet meer had gehuild Dat behoorde ook tot haar verhalen, maar dit vertelde ze niet en plein public Zijn dood kwam niet onverwachts en ze was bij hem toen hij stierf; ze zat naast zijn wiegje en hield hem in haar armen Dat was in hun huis aan Hortensiavej in Kopenhagen Ze ging naar Morfar, die beneden was, vertelde hem dat de baby dood was en begon te huilen Hij keek haar een poosje strak aan en liep toen de kamer uit Daarop nam ze het besluit om nooit meer te huilen, en dat heeft ze dan ook nooit gedaan, zelfs niet wanneer ze alleen was en zelfs niet toen het telegram kwam met het bericht dat Mogens was gesneuveld

Aan de andere kant lachte ze vrij veel, een schel, tinkelend geluid, of een veelbetekenend, wijs lachje of een kort giecheltje Ze lachte bijvoorbeeld als iemand in verwarring was gebracht, maar ze kon in een soortgelijk geval ook om zichzelf lachen Dat was een van de trekjes die haar voor je innamen Zelfs liet ze dat schelle kakellachje horen nadat ze me het verhaal over de dood van Mads en haar eigen veronachtzaamde tranen had gedaan Ik beschouwde haar als de discretie zelve, iemand die zich uiterst gereserveerd kon opstellen en er geen behoefte aan had, als ze die al ooit had gehad, om iemand in vertrouwen te nemen Bovendien had ze een ijzeren greep op haar verleden en haar emoties Ik wist dat ze weleens tweedracht zaaide, maar boosaardigheid was haar vreemd Het kan zijn dat ze heeft geprofiteerd van Swanny's liefde voor haar en van haar onzelfzuchtigheid, maar ze hield innig van haar en was buitengemeen trots op haar

Als ze tot een latere generatie had behoord zou haar trots door andere dingen zijn ingegeven Daar ze echter in 1880 was geboren was ze voorbestemd trots te zijn op een zoon vanwege zijn moed als soldaat of het succes dat hij in zijn beroep boekte, en op een dochter vanwege haar schoonheid en maatschappelijk welslagen Als een van haar dochters het had gebracht tot hoofd van een vrouweninstituut aan een universiteit, of een hoge onderscheiding had gekregen, maar niet was getrouwd, zou Asta zich volgens mij een beetje voor haar hebben geschaamd Swanny was echter alles waarvan ze had kunnen dromen, en meer Het feit dat er een foto van Swanny in de Tatler stond, markeerde een hoogtepunt van Asta's maatschappelijke ambities Toen ze het tijdschrift aan oom Harry liet zien, zo vertelde Swanny, zwol ze zo van trots dat ze er met haar nogal grote hoofd en haar spillebenen uitzag als een verwaand duifje De bewuste foto was gemaakt toen de koningin van Denemarken (het kan ook de koning van Denemarken en zijn gemalin zijn geweest) een staatsbezoek aan Londen bracht en ter gelegenheid van een diner met enkele ambassademedewerkers poseerde Torben was heel imposant en aristocratisch in zijn avondkleding en Swanny zag er schitterend uit in een lange kanten robe in een lichte tint, met een dubbel parelsnoer om de hals Hun namen stonden in het bijschrift vermeld, samen met die van de koninklijke gasten, de ambassadeur en een Deense vrouwelijke geschiedkundige wie een of andere eer werd bewezen

Ik ben altijd de mening toegedaan geweest dat deze foto de oorzaak was van alle problemen waar Swanny daarna mee te kampen kreeg Swanny ontkende dat, evenals mijn moeder, maar waarom had de briefschrijver anders zo lang gewacht met het verstrekken van zijn of haar nieuwtje? Het was toch zeker te toevallig dat de ene week voor het eerst en het laatst een foto van Swanny in een landelijk tijdschrift verscheen en de volgende week die brief kwam?

Of de briefschrijver ontstak bij het zien van de foto in grote nijd en wrok, óf het was de druppel die een emmer van levenslange ondraaglijke verbittering deed overlopen De laatste opvatting sprak mij wel aan Ik had heel sterk het gevoel dat de onbekende Swanny jarenlang van een afstand had gadegeslagen, uit diverse bronnen had vernomen hoe het haar was vergaan en misschien wel een paar keer naar het huis in Willow Road was gaan kijken en de knappe chatelaine zelfs had zien komen en gaan De foto in de Tatler gaf een signaal: dit is hèt moment om te schrijven!

Er werd die dag een lunch gegeven voor een gezelschap van uitsluitend vrouwen Er kwamen drie helpsters, twee om het eten klaar te maken en een om te bedienen, zodat Swanny heel weinig te doen had, maar om de een of andere reden maakte ze pas vrij laat op de ochtend haar post open

Mormor was al naar beneden gekomen, had koffie gedronken en was in de keuken gaan kijken wat er werd klaargemaakt Ze was een echte lekkerbek, maar bleef vooral de Deense keuken trouw Voor haar kon niets tippen aan rode kool, gebraden gans, vruchtensoep, sildesalat en crystade, al hield ze ook best van een stevige pastei met rundvlees en niertjes Als er aan de gerechten die Swanny voor de tien bezoeksters had besteld gerookte vis of vlees had ontbroken, zou ze misnoegd zijn geweest en dat niet onder stoelen of banken hebben gestoken, hoogstwaarschijnlijk tijdens de maaltijd

Toentertijd maakte Swanny nooit gebruik van Torbens werkkamer Die was van hem, dat was zijn heiligdom Ze nam haar brieven mee naar boven om ze in haar slaapkamer, waar ze een kleine secretaire had staan, open te maken Ze deed dat vaak, al was het maar om te ontsnappen aan Mormors brandende nieuwsgierigheid ('Van wie is die brief, lille Swanny? Dat handschrift ken ik Zie ik daar een Deense postzegel?') Deze keer was Mormor op veilige afstand; ze was pottenkijkster en snoof de geur van gerookte zalm op Swanny vertelde mijn moeder en mij dat de brief de laatste was die ze opende Haar naam en adres stonden in blokletters op de envelop, en het geheel stond haar niet aan Ze verwachtte dat het een verzoek om geld was, een bedelbrief Af en toe kregen zij en Torben die weleens Toen ze hem had gelezen sloegen de vlammen haar uit, zo zei ze In de spiegel zag ze dat haar gezicht dieprood was geworden Ze kreeg het gevoel dat ze dreigde te stikken Een van de ramen stond open en ze stak haar hoofd naar buiten om diep in en uit te ademen Toen las ze de brief voor de tweede keer Er stond geen adres op, geen datum en geen aanhef

Je denkt zeker dal je het ver geschopt hebt, maar die kapsones van je zijn heel komisch als je weet dat je eigenlijk niemand bent Je bent niet het kind van je moeder of van je vader Ze hebben je ergens vandaan gehaald toen hun eigen kind was doodgegaan Van de vuilnisbelt misschien wel Het wordt tijd datje de waarheid kent

Het waren met een vulpen geschreven blokletters, op blauw Basildon Bond-schrijfpapier, octavoformaat De envelop was bijpassend en het poststempel was afkomstig uit Swanny's eigen district, Londen NW3

Terwijl Swanny hem de tweede keer las, begon ze te beven Ze zat op de stoel aan de secretaire en trilde over haar hele lichaam Haar tanden klapperden Na een poosje stond ze op, ging naar de badkamer en schonk een glas water in Het was kwart over twaalf en haar gasten werden vanaf halfeen verwacht Ze hield zich voor dat ze niets anders kon doen dan de brief verscheuren en het epistel en de inhoud uit haar hoofd zetten

Dat lukte niet - dat wil zeggen, ze kon er niet toe komen hem te verscheuren Ze merkte dat ze er niet toe in staat was De brief aanraken was al erg genoeg Haar hand trilde als ze hem wilde pakken, net als bij iemand die dapper probeert iets aan te raken wat een ziekelijke angst oproept, door een vinger uit te strekken en die schielijk terug te trekken Met gebogen hoofd, zonder te kijken, graaide ze het velletje papier naar zich toe en stopte het in haar handtas Het was weg, en ze herademde een beetje, maar wat ze had gelezen zat nog in haar hoofd

Voordat de eerste gast arriveert, is ze beneden in de salon, en Mormor is daar ook Mormor is een van de vele vrouwen in een keurig zwart jurkje met franje; ze heeft de blauwe broche ergens opgespeld, haar witte haar is vernuftig opgestoken en om de dikke wrong zit een fijnmazig netje met briljantjes erop, en ze staat geanimeerd te praten over de snaps die ze bij de eerste gang krijgen, volgens haar heeft Torben een bijzonder goed merk ingeslagen En ze begint een verhaal over haar eigen moeder, die ze 'je Mormor' noemt, dat die nooit een druppel alcohol dronk behalve snaps, waar ze opmerkelijk goed tegen kon Maar alles wat Swanny hoort is dat die vrouw wordt beschreven als haar grootmoeder, terwijl ze dat misschien niet is, niet kan zijn, als die brief op waarheid berust

De gasten komen Ze verzamelen zich in de salon, drinken een voorafje en roken sigaretten We schrijven de jaren zestig, en dus zit niemand ermee om met een glaasje te veel op naar huis te rijden, of 'onder invloed' zoals dat toen heette Iedereen drinkt een paar sherry'tjes of gin-en-tonics en inhaleert de rook van king-size sigaretten met een hoog nicotinegehalte Niemand vindt het erg dat Swanny's fraaie salon zich met rook vult en dat de Kar! Larsson die er hangt daardoor aan het zicht wordt onttrokken

Een verdwaasde Swanny mengt zich onder haar gasten, probeert een goede gastvrouw te zijn en met ieder een praatje te maken Ze kan haar ogen maar moeilijk van haar moeder losmaken Ze moet naar haar moeder kijken zoals een verliefde jongeling wel naar zijn beminde moet staren Het is alsof ze gebiologeerd wordt door haar moeder

Mormor maakt deel uit van een groepje en ze staat druk te oreren Door haar elegante hoge hakken lijkt ze groter en ze is niet langer klein, ze is een figuur die de aandacht trekt, waar je niet omheen kunt Iedereen schijnt te willen horen wat zij te zeggen heeft, ook de hoogleraar maritieme geschiedenis, mevrouw Jorgensen, Ase Jorgensen, de eregaste van deze feestelijke bijeenkomst En Mormor vertelt over alles wat zich in de wereld afspeelde toen zij als jonge vrouw in Hackney woonde: het geharrewar over wie de nieuwe koning van Noorwegen moest worden, de ramp met de Amerikaanse zeppelin, de Potemkin in de haven van Odessa

Iemand vraagt: '"De pantserkruiser Potemkin", bedoelt u?' Zij hebben de film gezien, maar Mormor, die nog nooit van de film heeft gehóórd, zegt: 'Een pantserkruiser, ja, dat was het Dat was in 1905, tijdens die warme zomer,' en ze wil nog meer zeggen, maar Swanny legt haar hand op haar arm en vraagt fluisterend of ze haar even kan spreken

Nu meteen? Ze vertelde dat ze niet langer kon wachten, dat ze het vreselijk te kwaad had, dat ze bijna stikte Ze heeft het hele verhaal over de pantserkruiser Potemkin aangehoord, maar nu is er niemand anders in het vertrek dan haar moeder, ze ziet letterlijk niemand anders Maar wat verwachtte ze? Een verklaring? Zal wat ze heeft gelezen als onzin worden afgedaan, niet de moeite waard om nog een ogenblik langer over na te denken? Ze weet het niet Ze weet alleen dat ze haar moeder moet zien mee te tronen om het haar te kunnen vragen Waarom? Waarom kan het niet wachten tot na de lunch? Zo denkt Mormor erover, want ze zegt ongeduldig tegen Swanny dat het best kan wachten, wat het ook is, want zij is aan het woord, zij staat mevrouw Jorgensen te vertellen over de beschieting van Odessa En ze brengt Swanny in verlegenheid door luid te zeggen: 'Wat is er aan de hand? Ik vlag toch niet, hè?

Swanny krijgt haar niet mee Ze gaat naar de keuken, zogenaamd om te vragen of de lunch over tien minuten kan worden opgediend Alles loopt op rolletjes, er valt niets te doen Dan doet ze iets wat helemaal niets voor haar is, iets wat ze, zweert ze, nog nooit eerder heeft gedaan: ze schenkt een scheut snaps in een sherryglas en slaat het achterover

Natuurlijk moet ze weer terug naar de salon Haar moeder is er niet meer Swanny loopt zoekend rond Maar er zijn tenslotte maar elf mensen, haarzelf meegerekend Misschien is haar moeder naar de gang gegaan om haar te zoeken, omdat ze zich alsnog heeft laten vermurwen, maar voordat Swanny de kamer kan verlaten komt de serveerster zeggen dat de lunch is opgediend en moet ze haar gasten voorgaan naar de eetkamer Mormor is daar al, samen met mevrouw Jorgensen Ze laat haar het Deense servies zien, waarvan maar een beperkte oplage is vervaardigd, en ze vertelt over een porseleinverzamelaarster die is getrouwd met een zekere Erik Holst, een marineofficier die ooit als cadet diende op het tot ondergang gedoemde opleidingsschip Georg Stage

Als het haar was gelukt haar moeder toen apart te nemen, dan zou ze het haar hebben gevraagd Dan had ze de moed gehad het haar te vragen Na afloop van de lunch echter was er iets wat haar daarvan weerhield en haar sprakeloos maakte Die eerste snaps, samen met wat ze nog meer had gedronken, verdoofde haar Ze wilde niets liever dan gaan liggen en slapen, om vergetelheid te zoeken, of de hoop dat ze er anders over zou denken wanneer ze wakker werd

De avond ging voorbij Torben was een paar uur van huis, een zeldzaamheid Mormor lag languit op de bank The Old Curiosity Shop te lezen en ging vroeg naar haar slaapkamer, omdat ze naar haar zeggen een vermoeiende dag achter de rug had Ongetwijfeld had ze enkele uren van afzondering nodig om in haar dagboek te kunnen schrijven Swanny had een martelende hoofdpijn Ze had niet meer naar de brief gekeken Hij zat in haar tas en die tas was bij haar in de salon, zoals hij haar altijd vergezelde, waar ze ook was, op de grond naast haar stoel of op een kussen van de bank Ze zei dat ze er steeds naar moest kijken en dan dacht aan wat erin zat Het was alsof er een zak braaksel of een rottend iets in haar tas was gemikt en dat ze die op een gegeven moment zou moeten schoonmaken Lang voordat Torben thuiskwam nam ze twee aspirientjes in en ging naar bed Hoewel ze een kamer deelden, sliepen zij en Torben nooit in hetzelfde bed De volgende morgen werd ze heel vroeg wakker, om vijf uur of nog eerder, en ze was bijna naar de volgende verdieping gegaan om haar moeder wakker te maken en tegen haar te zeggen: lees dit eens en vertel me of het waar is Is het waar? Zeg dat het niet waar is Ik moet het weten

Maar dat heeft ze niet gedaan Op dat moment niet