23

Overigens bleek dat ik niet bang hoefde te zijn dat Cary me nog eens iemand zou afpakken Paul zei met enige schroom dat hij hoopte dat ik het hem niet kwalijk nam, maar hij mocht haar niet zo erg Minder leuk voor mij was dat hij weigerde zich verder nog met de dagboeken bezig te houden 'Weigerde' is te sterk uitgedrukt Ik kan beter zeggen dat hij er geen zin meer in leek te hebben Hij wilde best praten over de zaak-Roper, hij las de verhandelingen van Ward-Carpenter en Mockridge en haalde zelfs het onverkorte rechtbankverslag voor me, uit de serie Notable British Trials Het stond in de bibliotheek van de bestuursraad van de universiteit, waar hij uiteraard gebruik van kon maken Ook mocht hij graag speculeren over het lot van Edith, over wat er van haar geworden was en of ze in leven was gebleven Maar de dagboeken, waarover hij aanvankelijk zo enthousiast was geweest, leken te hebben afgedaan, terzijde te zijn geschoven Ik had het eigenaardige gevoel dat hij moeite had om erover te praten De notitieboeken die hij had geleend gaf hij me zonder commentaar terug, en toen ik vroeg of hij die van de jaren 1920 en 1930 misschien wilde inkijken, schudde hij alleen zijn hoofd en sneed een ander onderwerp aan Als de dagboeken niet meer waren geweest dan kronieken die me door een voorouder waren nagelaten, zou me dat niet hebben dwarsgezeten Dat je verliefd wordt op iemand en een nieuwe relatie aangaat, wil nog niet zeggen dat je alles moet delen Paul speelde bijvoorbeeld golf en schaakte, geen van beide activiteiten die mij ook maar iets interesseerden Maar de dagboeken waren voor mij meer dan alleen familiebezit, meer dan erfstukken die altijd in de kast stonden Ik was de nieuwe bewerkster geworden en bekleedde grotendeels Swanny's functie Ik deed steeds minder research voor auteurs, en toen er na Swanny's dood bijna een jaar was verstreken, hield ik daar helemaal mee op

De dagboeken zouden niet mijn hele leven bepalen, zoals bij Swanny het geval was geweest, maar het was onvermijdelijk dat ze er een belangrijke rol in speelden Alle dingen die Swanny had gedaan kwamen nu op mij neer: besprekingen voeren met uitgevers over nieuwe edities, pocketuitgaven beoordelen, illustraties bekijken, de verkoop in het buitenland vaststellen en nog heel wat meer Er werd voorgesteld de dagboeken die de periode 1935-1944 besloegen volgend jaar uit te geven, als co-productie van de Engelse uitgever en Gyldendal Ik had meer dan genoeg te doen en uiteraard wilde ik soms, wat heel normaal is, praten over mijn bezigheden met de man die me het dierbaarst was

Paul, altijd zo hartelijk, zo enthousiast en zo ruimhartig, poeierde me elke keer vriendelijk maar beslist af Hij deed het altijd beleefd, hij bleef voorkomend, maar hij was niet van plan over de dagboeken te praten, wat er ook gebeurde Ik trok de conclusie dat hij ze niet interessant vond En dat was misschien heel vanzelfsprekend, dacht ik Zou ik ze interessant hebben gevonden als ze waren geschreven door iemand die ik niet goed had gekend en als ze gingen over mensen die ik niet goed kende? Aan de andere kant, de miljoenen die ze kochten en lazen vonden ze wel interessant

Ik begon uit mezelf niet meer over de dagboeken, een lastige beperking, want hij vroeg me geregeld wat ik die dag had gedaan, en daar ik geen huisvrouw was, niet zo graag winkelde en mijn vrienden en vriendinnen overdag niet sprak, wist ik vaak niet wat ik moest antwoorden Per slot van rekening was ik de hele dag bezig geweest met de volgende reeks dagboeken Ik liet me niet kennen en vroeg wat hij zoal had gedaan Hij aarzelde en antwoordde dat het mij vast niet interesseerde hoe het hem was vergaan met het onderwijzen van Deense literatuur aan jongelui van negentien

'Och, dat weet ik nog zo net niet, misschien wel, als er iets grappigs gebeurt of iets bijzonders '

'Het is zelden bijzonder en nooit grappig '

'Tja, er gebeuren veel bijzondere en soms verbazingwekkende dingen als ik met Margrethe of Swanny's uitgever over de dagboeken praat'

'Zoals?' zei hij, maar alleen om aardig te zijn Ik hield erover op toen zijn gezichtsuitdrukking niet zozeer vlak of verveeld werd, maar droevig Ja, droevig, en ik had geen idee waarom Dat had ik kunnen weten, ik was ziende blind, maar ik heb het niet begrepen Als ik zijn moeder ooit had ontmoet was het misschien anders gelopen Maar ach, ik was niet zo'n type dat verwacht dat haar vriend haar thuis voorstelt, zeker niet op mijn leeftijd, nu mijn vijftigste verjaardag naderde En Paul heeft het nooit voorgesteld Hij ging zijn moeder opzoeken en vertelde me dat hij bij haar was geweest, waarna hij het een en ander vertelde, hoe het met haar ging en wat ze had gedaan, maar hij heeft geen enkele keer gevraagd of ik zin had om mee te gaan

We woonden niet echt samen Ik denk vaak dat er in onze maatschappij een hinderpaal voor hechte relaties bestaat die sociologen over het hoofd schijnen te zien: mensen bezitten een huis, hebben daar aardig wat geld in gestoken en zijn er vaak aan verknocht Wie van de twee partners moet dat dierbare huis opgeven? Het is niet alleen een kwestie van geld De een heeft het bijvoorbeeld erg naar zijn zin in Dulwich en moet er niet aan denken om naar Brondesbury te verhuizen, terwijl de ander pertinent niet ten zuiden van de Theems wil wonen Paul was erg gesteld op zijn huis in Hackney, ik had twee huizen in en vlak bij Hampstead Wie van ons moest het offer brengen? Ik had in elk geval de eerste stap gezet door mijn flat te koop te zenen, al had ik nog geen meubels verhuisd, behalve het poppenhuis Padanaram had nu een eigen kamer in Willow Road Een verhuiswagen was het komen ophalen en had het naar Hampstead gebracht, juist op de dag dat Margrethe Cooper me haar nieuwe vertaling liet zien en ik las dat het oorspronkelijke Padanaram begin jaren dertig was verkocht Ik woonde het merendeel van de tijd in Swanny's huis, en hoewel we bij elkaar sliepen en onze weekends altijd óf bij de een, óf bij de ander doorbrachten, woonde Paul nog steeds in Hackney De oplossing zou zijn geweest dat we beiden ons huis verkochten en samen iets gingen zoeken, maar ik was van Willow Road gaan houden Hij was ook zeer op zijn huis gesteld, maar overwoog weleens het van de hand te doen Als ik hem daarvan weerhield, of hem niet aanmoedigde, was dat omdat ik me afvroeg hoe het zou zijn om samen te wonen met een man die kennelijk geen belangstelling had voor (of om de een of andere reden uit zijn evenwicht raakte door) wat mij het grootste deel van de dag bezighield

Cary had iemand gevonden die een script voor haar schreef Ze was tevreden over het resultaat, trok een regisseur aan en begon acteurs te zoeken voor de productie, die volgens de laatste trend kortweg Roper zou gaan heten De film zou uit drie delen bestaan, die op een maandag, dinsdag en woensdag, of wekelijks, zouden worden uitgezonden Daarover was nog geen beslissing genomen

Het huis bij Paul in de straat zou het decor vormen, en Cary vertelde me dat zes mensen er drie maanden lang aan hadden gewerkt, om ervoor te zorgen dat alles tot in de kleinste bijzonderheden historisch verantwoord was De gelukkige eigenaars, die het huis zouden terugkrijgen in de staat waarin ze het hadden achtergelaten, of anders interessant ingericht in de stijl van 1905, waren voor langere tijd naar hun zoon in New South Wales vertrokken Paul en ik keken toe terwijl de opnamen werden gemaakt voor de scène waarin Roper terugkomt om zijn soevereinendoosje op te halen Het was een zondagmorgen, heel vroeg, en ik was dat weekend bij hem Middleton Road, gewoonlijk aan weerszijden vol geparkeerd met auto's, was ontruimd, en voor het huis stond een tweewielig rijtuig met de bok achterop en een paard ervoor dat te dik en te weldoorvoed was Ze hadden er geen kunnen vinden die vel over been was en aan spat leed

Aan de overkant had zich een groepje toeschouwers verzameld, en we hadden het met z'n allen een poosje staan aangapen, toen Paul en ik bedachten dat wè het vanuit een van zijn slaapkamers net zo goed konden zien De acteur die Roper speelde leek sprekend op zijn foto en nog meer op Abraham Lincoln dan Alfred zelf Toen we hem vijftien keer uit het koetsje hadden zien stappen en de trap op rennen, en de regisseur nog niet tevreden was, hielden we het voor gezien en gingen ontbijten De productiemaatschappij had acht weken nodig voor het maken van de film en toen het werk erop zat, al geloof ik niet dat er toen al was gemonteerd, zorgde Cary voor heel fraai promotiemateriaal Het bestond voornamelijk uit een grote, glanzende kleurenbrochure van vier pagina's, waarin vooral foto's uit de productie waren afgedrukt, met een wervende tekst achterop over de cast, wie ze waren en wat ze hadden gedaan, en veel lof voor Cary zelf en haar regisseur, Miles Sinclair Er stonden foto's in van Roper met Lizzie, en van Lizzie met Maria Hyde Een ervan toonde de kleine Edith terwijl ze de bekende trap op klauterde, en weer een andere Florence in haar keuken Er was een lijst van alle medewerkers opgenomen, en dat vertel ik erbij omdat dit van belang was in verband met wat er later gebeurde

Het doel was in de eerste plaats om de belangstelling in het buitenland te bevorderen Het materiaal werd verspreid in Australië en Nieuw-Zeeland, en in Canada en Amerika, en het resultaat was onder meer dat Cary de produktie overal kon verkopen Een ander gevolg was een persoonlijke reactie Cary vertelde dat ze een brief had ontvangen van en vervolgens was opgebeld door een Amerikaanse, een zekere Lisa Waring Ze werkte voor een televisiemaatschappij in Los Angeles en het was haar taak, althans de taak van haar afdeling, om een keuze te maken uit het aanbod van buitenlandse (voornamelijk Britse) producties, die via de kabel zouden worden uitgezonden Op het ogenblik zat ze nog in Californië, maar binnenkort zou ze naar Engeland komen

De naam die Lisa Waring in het promotiemateriaal van Roper was opgevallen, was die van een van haar overgrootvaders van vaderskant, een naam die ze nog nooit eerder ergens was tegengekomen De schaarse pogingen die ze had gedaan om haar voorouders van die tak op te sporen waren op niets uitgelopen, doordat ze nooit had kunnen achterhalen waar deze man oorspronkelijk vandaan was gekomen 'Welke man?' vroeg ik

'Dat zegt ze niet Het is allemaal een beetje raadselachtig, maar ach, het zal wel niet erg belangrijk zijn '

'Wat verwacht ze precies van jou?'

'Ze wil me een paar documenten komen laten zien ' Paul zei dat zoiets er immers dik in zat als een waar gebeurd drama voor televisie werd bewerkt Het zou nog wel vaker gebeuren als Roper werd uitgezonden

'Ik denk niet dat ik haar kan helpen,* zei Cary 'Als haar overgrootvader een Roper was, kan het alleen Arthur zijn geweest, want de andere broers hadden óf geen kinderen, óf hun kinderen zijn overleden, zoals Edward, die in de Eerste Wereldoorlog is gesneuveld Arthur had twee dochters, en een van hen zou haar grootmoeder kunnen zijn, neem ik aan Ze zijn in 1912 en 1914 geboren, vermeldt hij in het gedenkschrift '

'Het zal wel geen Roper zijn,' zei Paul 'Roper is zo'n algemene naam '

Ik ken Cary heel goed Alles wat ze voelt weerspiegelt zich op haar gezicht, en aan de plotselinge mengeling van ernst en afwezigheid zag ik dat ze bang was voor het lot van haar productie Ze was bang dat deze vrouw haar iets kwam vertellen wat alles op losse schroeven zou zetten

Een paar dagen later vertelde ze me dat ze zich altijd al had afgevraagd of er in Ropers verleden iets school wat kon verklaren waarom Lizzie op zo'n brute manier was vermoord Niet iedereen kan met één fikse houw van een scherp mes iemand de keel doorsnijden Hoe kwam het dat bij Roper de normale remming die de meeste mannen van zo'n daad weerhoudt was weggevallen? Bovendien, waar en hoe had hij de nodige vaardigheid opgedaan? Als hij het had gedaan Als Roper de dader was geweest

Lisa Waring wilde Cary hetzij thuis, hetzij op haar werk ontmoeten, wat haar het beste uitkwam Op de haar eigen, wat overdreven wijze smeekte Cary me om alsjeblieft bij het gesprek aanwezig te zijn. Dat beloofde ik, maar daar ze verder niets meer van Lisa Waring had gehoord, kon het zijn dat deze zich had bedacht Het kon ook voordegekhouderij zijn geweest, of een manier van aandacht trekken De mogelijkheid bestond zelfs dat ze helemaal niet in dienst was van die t v -maatschappij, maar dat iemand die daar wel werkte haar de brochure had laten zien Had Cary dat nagetrokken? Dat was niet zo moeilijk Cary bekende dat ze dat niet had gedaan Ik zag wel dat ze erover inzat, maar ze monterde op toen ik opperde dat Lisa Waring - als ze inderdaad bestond - het misschien uit boosaardigheid had gedaan, of bij wijze van grap Ze zei dat ze haar bij de t v -maatschappij zou proberen te bellen Ik maakte Cary er opmerkzaam op dat voor veel mensen de gedachte alleen al dat ze contact hadden, hoe zijdelings ook, met iemand van de televisie, iets heel spannends had

Intussen werd mijn flat eindelijk verkocht en nam ik mijn intrek in het huis in Willow Road Gordon en Aubrey kwamen geregeld langs Ze waren op onderzoeksreis naar Denemarken geweest, en Gordon had de meeste leemten in zijn genealogische gegevens opgevuld Hij had de Westerby's tot 1780 kunnen natrekken en de Kastrups nog eens vijftig jaar verder terug Het idee van een stamboom op het titelblad sprak Gyldendal wel aan, en de Britse uitgever was al bijna even enthousiast Gordon was nu zo ver dat hij alleen nog maar hoefde te achterhalen met wie Asta's overgrootvader en met wie tante Frederikkes grootvader rond 1790 waren getrouwd, en of Rasmus' grootmoeder van moederskant een onwettig kind was geweest, zoals hij vermoedde

Uiteraard had ik hem gevraagd hoe het zat met dat bezoek aan Devon Villa, maar hij wist niet meer dan hij me al had verteld Swanny had er heel geheimzinnig over gedaan Ze hield iets achter, had hij toentertijd gedacht

'Je kunt niet zeggen dat ze ons in de waan bracht dat ze ons meenam naar het huis van Asta,' zei Aubrey 'Dat niet precies Ze heeft nooit gezegd wie er had gewoond '

'Maar ze liet het doorschemeren dat haar eigen familie - nou ja, mijn eigen familie - er had gewoond Ze had het over "mijn vader en moeder"

' Gordon kon zich het spookverhaal herinneren, en ook dat het bij Swanny helemaal niet in goede aarde was gevallen De tweede verdieping had hij even afschuwelijk gevonden als ik, maar de foto's kon hij zich niet meer voor de geest halen, noch dat Swanny ze had willen kopen 'Ik heb niet gevraagd wie het waren, het interesseerde me niet Ik wist dat het Asta en Rasmus niet waren '

Toen vertelde ik hem, hun beiden, van Swanny's onzekerheid omtrent haar afkomst Aanvankelijk gold Gordons enige zorg zijn stamboom Hij wilde weten of hij tussen haakjes 'geadopteerd' achter Swanny's naam moest zetten, maar stemde ermee in dat niet te doen toen ik uitlegde hoeveel problemen zoiets zou geven voor toekomstige, en ook voor oude, edities van de dagboeken

Hij zei op de hem eigen ernstige manier, met een knikje en die typische, open Westerby-blik: ik kom er nog wel achter wie ze was '

'Veel succes, hoor,' zei ik

De volgende bundel dagboeken, die de titel Vrede en oorlog zou dragen, kwam net van de drukker, en samen met een stuk of tien anderen had ik tot taak de proeven te corrigeren Het is waar wat veel schrijvers zeggen, dat je eigenlijk nooit precies weet hoe een boek is geworden, tot je het in druk ziet Een getypt manuscript is niet hetzelfde, net zomin als een computeruitdraai Terwijl ik de proeven doornam op zetfouten, vergissingen en ongerijmdheden, probeerde ik de tekst toch ook voor mijn genoegen te lezen

Doordat ik de vertaling van Margrethe Cooper in manuscript-vorm had gelezen, wist ik dat er in dit deel niets stond wat ook maar enig licht wierp op Swanny's afkomst Toch bleef ik op mijn qui-vive Toen Swanny nog leefde had het me niet zo beziggehouden, maar sinds haar dood, sinds Roper en sinds ik de identiteit kende die ze had aangenomen, was mijn eigen behoefte het te weten steeds groter geworden Uit de aard der zaak zou die behoefte nooit zo groot zijn als de hare was geweest, maar voor mij was de drang sterk genoeg Cary wilde dolgraag weten wie Edith Roper was, en ik wie Swanny was Vrijwel het enige dat we zeker wisten was dat ze niet een en dezelfde persoon waren

Aan het gedenkschrift van Arthur Roper was ik niet toegekomen en ik gaf Cary het boekje terug Ze raadde me aan toch vooral het stuk te lezen dat Cora Green in de herfst van 1905 voor de Star had geschreven

Ik onderbrak de correctie van de drukproeven en las het artikel Cora Green had het natuurlijk niet zelf geschreven, iemand anders had de woorden uit haar mond opgetekend, maar ongetwijfeld waren de feiten, als het feiten waren, van haar afkomstig De redacteur had zich bediend van een bloemrijke, gekunstelde en hoogdravende stijl, een schrijftrant die zelfs toen al ouderwets aandeed Lizzie Roper was dood en kon derhalve volgens de wet niet meer worden belasterd, en mevrouw Green had dan ook flink uitgepakt over haar minnaars en over hoe ze zich in hun gezelschap had gedragen Ook Maria Hyde was dood, en het feit dat zij en Cora Green eens boezemvriendinnen waren geweest werd gemakshalve vergeten

Het ging in onze straat heel keurig toe, tot de familie met die slechte naam, van wier doen en laten de laatste tijd zoveel schande is gesproken, haar intrek nam in Devon Villa Daar ik iemand ben die geneigd is in het goede in de mens te geloven tot het tegendeel is bewezen, daar ik goed van vertrouwen en wellicht te argeloos ben, beken ik dat ik algauw vriendschap sloot met mijn nieuwe buurvrouw, mevrouw Maria Hyde Kon zij met recht aanspraak maken op die eerzame benaming? Vanzelfsprekend heb ik daarnaar niet geïnformeerd Zij stond bekend als 'mevrouw' en zo sprak ik haar aan Wij waren mevrouw Hyde en mevrouw Green voor elkaar, tot de vriendschappelijke intimiteit toestond dat we overgingen op Maria en Cora In de begintijd, de laatste decade van de vorige eeuw, had Maria Hyde drie kostgangers, de heer Dzjerjinski, mejuffrouw Cottrell en de heer Ironsmith Het dienstmeisje - ze was nauwelijks meer dan een kind, maar er werd van haar gevergd dat ze bijna al het huishoudelijke werk deed - heette Florence en zij was afkomstig uit het armzalige gedeelte van Hackney dat algemeen als één schandvlek wordt beschouwd: het moeras van de rivier de Lea

Mijnheer Dzjerjinski, een buitenlander zoals uit zijn naam al blijkt, was meer een vriend dan een pensiongast van mevrouw Hyde Wat de aard van hun verhouding waarlijk was, hoe ver de wellicht schandelijke intimiteit tussen hen ging, zou ik niet kunnen zeggen Ik ben geneigd het goede in mijn medeschepselen te zoeken, niet het slechte Echter, zelfs een heilige of een engel zou grote moeite hebben gehad welwillend te staan tegenover de contacten van de dochter van mevrouw Hyde - Elizabeth of Lizzie, met wie het slecht zou aflopen - met de heren (bij gebrek aan een betere term) die in Devon Villa hun opwachting kwamen maken

George Ironsmith hoefde niet op bezoek te gaan Hij had zijn domicilie in het huis Op een dag vertelde mevrouw Hyde me dat hij zich met haar dochter had verloofd, en juffrouw Lizzie zelf toonde me een ring die hij haar cadeau had gedaan, een prul van een onedel metaal met een imitatiebriljant of een glazen steen, zo kwam het mij voor, maar niettemin een sieraad waarmee hij zijn eerzame bedoeling om hun relatie officieel te bevestigen kenbaar maakte De belofte die zij hem had gedaan weerhield haar er evenwel niet van andere mannen te ontvangen Haar verloofde was per slot van rekening het grootste deel van de dag afwezig vanwege zijn werk Mevrouw Hyde zelf stelde mij voor aan een zekere Middlemass, een heer op leeftijd, als 'een vriend van Lizzie'

Op een middag kwamen wij elkaar tegen toen zij hem uitgeleide deed en ik toevallig de voordeur uit kwam De heer Middlemass was zeker vijftig jaar oud en wekte de indruk een welgesteld man te zijn; zijn overjas was afgezet met een bontkraag en hij had een wandelstok met gouden knop bij zich Nadien heb ik hem nog diverse malen gezien en ik ben de mening toegedaan, al stuit het me tegen de borst zoiets te denken, dat de verloving van juffrouw Lizzie als gevolg van zijn bezoeken is verbroken Niet lang daarna is de onfortuinlijke heer Ironsmith naar elders vertrokken

Zijn plaats in huis werd ingenomen door een echtpaar van onbesproken gedrag, de heer en mevrouw Upton Mevrouw Lipton en ik ontdekten dat onze smaak en onze algemene levensfilosofie veel overeenkomsten vertoonden, en er ontstond een hechte vriendschap tussen ons Deze vriendschap was zelfs een langer leven beschoren dan ons verblijf in die contreien, en wij onderhouden haar tot op de dag van vandaag Het was mevrouw Upton die vertelde van de schandelijke staat tot welke het huis geraakte; het ongedierte kroop overal en zat zelfs in de matrassen, en in de keuken wemelde het van de kakkerlakken, en van andere onwelkome bewoners uit het insectenrijk

Er volgde nog veel meer, in dezelfde zalvende stijl en op dezelfde moraliserende toon, over de toestanden die in Devon Villa heersten Cora Green gaf ook nauwkeurige beschrijvingen van het uiterlijk van alle bewoners Het vertrek van mejuffrouw Cottrell kwam aan de orde, evenals mevrouw Uptons versie van de ruzie tussen haar en Maria Hyde, die aanleiding was tot haar vertrek

Ik herinnerde me dat Cary had gezegd dat het andere waardevolle document waarin de ware toestand in Devon Villa was vastgelegd, het gedenkschrift van Beatrice Cottrell, onvindbaar was Net als bepaalde klassieke literatuur die verloren is gegaan, bijvoorbeeld bij de grote brand die de bibliotheek van Alexandrië in de as legde, is het bestaan en de aard daarvan slechts bekend doordat er in andere werken uit geciteerd is Cary had zich tot het British Museum gewend, maar tevergeefs Ik kan niet zeggen dat ik dat erg vond Ik las verder

Tot mijn grote opluchting trad juffrouw Lizzie in het huwelijk met de nieuwe kostganger, de heer Roper Aanvankelijk verkeerde ik in de overtuiging - betreurenswaardig maar wellicht terecht bezien in het licht van wat vooraf was gegaan - dat de heer Roper louter een van de vele paarden was op wie ze wedde en dat de 'vriendschap' niet ten doel had een blijvende band te scheppen die door kerk en wet werd gesanctioneerd Juffrouw Lizzie had echter ditmaal een huwelijk op het oog, en de andere 'heren' werden niet meer in Devon Villa waargenomen Geruchten in onze straat en in de buurt wilden dat juffrouw Lizzie, of mevrouw Roper, wat ze later werd, ten tijde van haar trouwdag al in gezegende omstandigheden verkeerde, en het is inderdaad zo dat de zoon en stamhouder van de heer Roper nauwelijks zes maanden na die belangwekkende dag ter wereld kwam

Het zou mij groot genoegen hebben geschonken als ik had kunnen zeggen dat mevrouw Roper na deze gebeurtenissen tot rust kwam en een trouwe, toegewijde echtgenote en moeder werd! Maar helaas, dat zou bezijden de waarheid zijn Het lijkt wellicht tegennatuurlijk, maar ze had een hekel aan de mooie, gezonde zoon aan wie ze het leven had geschonken Om hem te redden van een treurige dood als gevolg van verwaarlozing, ondervoeding en misschien zelfs moedwillige wreedheid, zag de heer Roper zich genoopt een kindermeisje in dienst te nemen Florence had al te veel in het huishouden te doen om ook nog eens de zorg voor een baby op zich te nemen Met haar heb ik altijd medelijden gehad, want op haar drukte de last van oneerlijk verdeelde huishoudelijke taken Vaak kwam ze bij mij haar nood klagen en vertrouwde ze me de diepste geheimen van haar jeugdige elan toe Ze was verloofd met een jongeman die ook bediende was, bij werkgevers die zich een fraai huis in Canonbury konden veroorloven Het was me een grote opluchting dat te horen, want dat hield tevens in dat de man die ik naar Devon Villa had zien komen en die via het souterrain werd binnengelaten, de amant van Florence was en niet, zoals ik had gevreesd, de zoveelste bewonderaar van mevrouw Roper Ze had aan bewonderaars echter geen gebrek Mevrouw Roper had zich beheerst toen haar zoon nog een zuigeling was, maar het duurde niet lang of ik zag de heer Middlemass in een koetsje bij Devon Villa voorrijden Een andere bezoeker in die periode was een jongeman die luisterde naar de naam Cobb of Hobb Wie schetst mijn verbazing toen ik mevrouw Roper gearmd met genoemd manspersoon in London Fields tegenkwam! Mevrouw Roper toonde haar gevoelens altijd al openlijk, op een wijze die voor mensen met een verfijnde smaak niet aanvaardbaar is, maar toen haar echtgenoot het voorwerp van deze overdreven uitingen van genegenheid was, zou slechts iemand die het heel nauw neemt daar aanstoot aan hebben genomen Het was een andere kwestie te zien hoe ze haar gezicht dicht bij dat van de heer Cobb (of Hobb) bracht en hem toestond zijn arm om haar taille te slaan

Ongetwijfeld had ze mij bij die gelegenheid liever niet gezien, maar daar we elkaar uit tegenovergestelde richtingen op een en hetzelfde pad naderden, was een ontmoeting onvermijdelijk Ze probeerde er het beste van te maken en stelde de jongeman aan me voor als 'Bert', en ze noemde hem een vriend van de heer Roper

Niet lang nadien zag ik een andere oude vriend van mevrouw Roper bij ons in de straat Het was niemand anders dan de heer

Ironsmith, die enkele jaren daarvoor naar elders was vertrokken Ik herkende hem onmiddellijk, maar hij wendde voor mij niet te kennen Waar hij in de tussentijd was geweest zou ik niet kunnen zeggen Hij was zeer opzichtig gekleed in een geruite mantel en een breedgerande hoed en rookte een sigaar Later, net toen ik de trap bij mijn voordeur af ging om een leverancier toe te spreken, ving ik mijns ondanks op dat hij in de deuropening van Devon Villa in gesprek was met mevrouw Roper Als ik hem slechts had gehoord maar kon daarvoor niet had gezien, zou ik niet hebben geweten wie hij was, want hij sprak met een opvallend koloniaal accent

Ik kwam tot de conclusie, zij het node, dat mevrouw Hyde zelf een rol speelde in deze transacties. Kortom, ze maakte van Devon Villa een bepaald soort etablissement waar ze haar eigen dochter liet werken Welke verklaringen ook zijn gegeven, ik twijfel er niet aan of het was eenzelfde conclusie als de mijne die leidde tot het vertrek van mejuffrouw Cottrell Bij die gelegenheid deed zich in het buurhuis een onverkwikkelijke twist voor, waarbij, naar ik geloof, zowel lichamelijk als wel verbaal geweld is gebruikt, en die ermee eindigde dat het meubilair van de arme mejuffrouw Cottrell op straat werd gezet De heer Roper was ervan overtuigd dat hij niet de vader was van de dochter die zijn vrouw in mei 1904 ter wereld had gebracht Aan wie het vaderschap dan wel moet worden toegeschreven, zou ik niet kunnen zeggen De schandalige situatie in Devon Villa werd me te veel en ik was zo gelukkig dat ik in november van dat jaar nieuwe huisvesting vond in Stoke Newington, waarop ik ben verhuisd Ik heb niets meer vernomen van de Ropers en mevrouw Hyde, tot ik door middel van een courant Werd geconfronteerd met de afschuwelijke onthullingen over de moord op mevrouw Roper, in het huis naast de woning die zo lang de mijne is geweest

Asta's dagboeken die de oorlogsjaren besloegen en die van de periode daarvoor, hebben vooral betrekking op haarzelf en haar gevoelens, meer dan in de tien notitieboeken uit de jaren 1925-1934 Deze gingen minder over het familieleven, minder over de inrichting en de meubilering van huizen, maar meer over onafhankelijkheid, politiek, internationale gebeurtenissen en angst Bijna recht tegenover 'nummer 98' was een bom neergekomen Een vriend van de familie in Denemarken was door de nazi's doodgeschoten omdat hij een joodse onderduiker had Het ouder worden hield haar bezig, al was ze er filosofisch onder en kon ze er geestige opmerkingen over maken Ze schijnt kans te hebben gezien haar man vele uren of zelfs dagen totaal te negeren, al deelden ze een huis en een bed - dat met de sfinxen, waar ik sinds een halfjaar in slaap, vaak samen met Paul Een groot deel van de tijd, meer dan tevoren, werd doorgebracht in het gezelschap van oom Harry Pagina na pagina wordt verslag gedaan van wat Harry deed en wat Harry zei en soms van wat Harry at, dronk cn aanhad Ze hield van hem, dat zei ze ook, en ongetwijfeld hield hij van haar, maar een seksuele relatie is het nooit geworden

Asta vond zich daarvoor, toen ze de vijftig en later de zestig was gepasseerd, waarschijnlijk veel te oud Maar ze was niet altijd te oud geweest, ze was niet te oud toen ze Harry in 1919 leerde kennen Er was natuurlijk het klassenonderscheid, dat ze beiden in stand hielden Maar hun leeftijd noch hun verschil in maatschappelijke status leek hen ervan te hebben weerhouden om samen uit wandelen te gaan, bij elkaar thee te drinken, de dierentuin, de parken of het British Museum te bezoeken, of naar de bioscoop en theatermatinees te gaan De verklaring is uiteraard dat er een morele barrière was, een taboe dat op hen allebei rustte omdat ze getrouwd waren Ze waren metgezellen, ze waren vrienden, maar ze konden nooit geliefden worden Behalve in dit opzicht interesseerde Harry me echter niet zoveel Ik zocht de oplossing van een mysterie, niet het verloop van een vriendschap Ik was in meer dan één opzicht Swanny's erfgename Net als zij wilde ik het weten, maar doordat ik er emotioneel veel minder nauw bij betrokken was, liep ik niet het risico dat ik me aan te zwakke strohalmen vastklampte En terwijl ik erover nadacht hoe ongemerkt en verraderlijk dit verlangen om te weten in me was gegroeid, drong het tot me door dat mijn pogingen om met Paul over de dagboeken te praten erdoor waren beïnvloed In feite had ik niet geprobeerd met hem over de dagboeken in het algemeen te praten, maar louter en alleen in verband met Swanny's afkomst Hoe ik er ook over was begonnen, steevast was ik op dat ene aspect teruggekomen Daar wilde hij dus niet over praten Toen dat opeens tot me doordrong, had ik hem het liefst op zijn werk opgebeld om me te verontschuldigen en tegen hem te zeggen dat ik een bord voor mijn kop had gehad, en om hem te vragen: waarom Waarom? Maar ik bel hem nooit, of maar heel zelden, op zijn werk Hij is er de man niet naar om in de docentenkamer rond te hangen; óf hij geeft college, of hij heeft individuele gesprekken met zijn studenten op zijn kamer, waar hij niet eens telefoon wil hebben We hadden voor die avond niets afgesproken Zijn moeder was ernstig ziek; ze had de week daarvoor een zware hartaanval gehad en lag op de intensive care van een grote, in hart- en vaatziekten gespecialiseerde kliniek aan de andere kant van Londen Paul ging elke dag naar haar toe en die namiddag had hij een afspraak met de specialist om over haar toestand te praten

Nu ik niet meteen kon vragen of ik het bij het rechte eind had, begon ik uiteraard te speculeren Ik legde de drukproeven terzijde en vroeg me af waarom Paul, die in het begin de indruk had gewekt het allemaal heel interessant te vinden, in 's hemelsnaam zo gekant was tegen een gesprek over Swanny's identiteit Een antwoord op die vraag was dat hij wist wie ze was Dat was aanlokkelijk maar onmogelijk Hoe was hij erachter gekomen? En als hij het heel toevallig inderdaad aan de weet was gekomen, dan zou hij het mij toch zeker wel hebben willen vertellen?

De laatste dagboeken, geschreven tussen 1955 en 1967, waren nog niet vertaald Dat wil zeggen, niet door Margrethe Cooper PauPhad het gedaan, althans hij was er mee aan de slag gegaan tot hij iets tegen de dagboeken kreeg en zijn belangstelling ervoor taande Ik vroeg me af of hij iets had ontdekt wat hem niet alleen de vertaling had doen staken, maar hem er ook toe had gebracht niets tegen mij te zeggen

Zijn grootmoeder - het had iets te maken met zijn grootmoeder Onvermijdelijk kwam ik terug op Hansine Ze was in 1954 overleden, maar Asta schrijft op dat moment heel weinig over haar dood Misschien had ze haar commentaar opgeschort tot het jaar daarop en was Paul het tegengekomen Of zijn grootmoeder zelf had het hem verteld Het had er altijd dik in gezeten dat Hansine het wist, want Hansine had bij Asta in Lavender Grove ingewoond en het moet er al heel vreemd zijn toegegaan als zij het niet zou hebben geweten Maar zou ze die kennis hebben doorgegeven aan haar kleinzoon, die pas een jongen van elf was toen ze overleed?

Nee, maar misschien had ze het wel aan haar dochter verteld Ik was niets opgeschoten en zat op dood spoor, al bleef ik de kwestie in gedachten van alle kanten bekijken Toen belde Paul Het was inmiddels avond geworden Ik had de correctie van de drukproeven weer ter hand genomen en markeerde de fouten nauwgezet met de daarvoor voorgeschreven tekentjes Hij belde om me te vertellen dat zijn moeder was gestorven Ze was enkele minuten voordat hij in het ziekenhuis arriveerde overleden