6

Toevallig was ik thuis toen Swanny ons over de brief kwam vertellen Het was een woensdagmiddag, net als anders Swanny had zelfs met opzet geen tijd afgesproken Ofschoon de brief op vrijdag was bezorgd, stelde ze het tot de woensdag daarop uit om ermee voor den dag te komen Ze dwong zich tot wachten Zoals ze zei wilde ze er 'geen onnodige drukte' over maken Ze had de brief niet aan Torben laten lezen, noch had ze iets tegen Mormor gezegd Evenmin had ze mijn moeder opgebeld om haar te waarschuwen dat ze iets bijzonders te bespreken had De waarheid was natuurlijk dat ze er helemaal niet over wilde praten, ze wilde het vergeten, maar kon dat niet Wie zou zoiets kunnen vergeten?

Haar glanzende zilvergrijze haar was altijd in een onberispelijke coupe geknipt Vreemd genoeg wekte het daardoor de indruk dat het niet haar eigen kleur was, maar was geverfd De donkerrode lippenstift tegen de lichtgebruinde huid zorgde voor een boeiend effect Torbens ringen aan haar linkerhand waren van platina en met diamanten bezet, grote, schitterende diamanten, en ze droeg diamanten oorringen die, zoals Nancy Milford ergens heeft geschreven, 'je van het' waren voor een al wat ouder gezicht Vroeger hoopte ik dat ik er op die leeftijd net zo zou uitzien als zij, maar nu ik nog maar tien jaar te gaan heb, denk ik daar anders over Heel anders Het zou verbazingwekkend zijn als dat niet zo was

Ze viste de brief tussen duim en wijsvinger uit haar tas Haar vingers vormden een tang, hoewel het geen theatraal of gekunsteld gebaar was, maar een vanzelfsprekende uiting van walging Mijn moeder probeerde de zaak luchtig op te vatten 'Zo'n brief heb ik nog nooit gezien '

'Je mag er niet mee spotten, Marie, alsjeblieft niet Daar kan ik niet tegen '

'Swanny,' zei mijn moeder, 'je wilt toch niet zeggen dat je die onzin gelooft?'

Swanny keek ietwat wanhopig van mijn moeder naar mij Ze liet haar handen zakken en kneep ze samen alsof ze zonder die stevige greep weer los en omhoog zouden schieten 'Waarom zegt iemand zoiets als het niet waar is? Degene die de brief heeft geschreven, wie het ook mag zijn, verzint zoiets toch niet?'

'Natuurlijk wel Het is iemand die jaloers op je is.'

'Het is iemand die je foto in de Tatler heeft zien staan,' zei ik 'Ach welnee Hoe komt zo iemand aan mijn adres? Hoe kan zo iemand iets van mij af weten?'

'Kom nou toch, Swan Je zegt dat ik er niet mee mag spotten, maar eerlijk gezegd kan ik mijn lachen haast niet houden Echt iets voor jou om zoiets ook maar een ogenblik te geloven Hoor eens, als ik die brief had gekregen, had ik hem domweg verbrand '

Swanny zei heel rustig, en dat was het moment waarop we begrepen hoe ernstig ze de zaak opvatte en hoe diep ze erover had nagedacht: 'Maar jij zou zo'n brief nooit hebben gekregen, hè? Jij lijkt sprekend op Mor '

Toen begon mijn moeder toch te lachen, zei het een tikje hol 'Je moet het haar vragen, er zit niets anders op Als je het werkelijk ernstig neemt, vraag het haar dan '

'Ik weet het'

'Ik snap niet waarom je dat niet al hebt gedaan Als het mij was overkomen had ik het haar meteen gevraagd '

'Hou nu eens op met dat "als het mij was overkomen", Marie '

'Goed Sorry Vraag het haar nou maar gewoon Dat had je die vrijdag meteen moeten doen, maar ga het haar alsnog vragen '

Swanny maakte een beweging met haar hoofd en schudde licht van nee Heel zachtjes zei ze: 'Ik was bang '

'O, maar je móet het haar vragen Dat móet je doen Zit je er werkelijk over in?'

'Wat denk je?'

'Natuurlijk moet je het haar vragen Meteen Zodra je thuiskomt Laat haar die brief maar gewoon zien Er zal dan echt wel blijken dat die anonieme ellendeling, dat zwijn, die stapelkrankzinnige figuur, iets heel anders bedoelde '

Swanny keek van de een naar de ander en vroeg argeloos: 'Wat bijvoorbeeld?'

'Eh, ik weet het niet Hoe kan ik dat nou weten? Maar het is onzin, dat spreekt immers vanzelf Jij bent Mors lievelingskind, dat heb je zelf gezegd, en dat weet je best Zij beweert het ook altijd, want haar kan het niet schelen of ze andermans gevoelens kwetst Luister eens, is het aannemelijk dat ze je heeft geadopteerd? Waarom zou ze dat hebben gedaan? Waarom bekijk je het niet eens vanuit dat oogpunt? Ze kon zelf kinderen krijgen, ze kreeg de ene baby na de andere, en zelfs nu klaagt ze nog vaak over de vele kinderen die ze heeft gekregen en geeft ze er Far de schuld van '

'Je moet het haar vragen,' zei ik

'Dat weet ik '

'Heb je liever dat ik het haar vraag?' zei mijn moeder Swanny haalde haar schouders op en schudde van nee 'Ik vind het niet erg om het te doen Ik ga wel met je mee om het haar te vragen, als je dat graag wilt '

Natuurlijk wilde Swanny daar niets van weten Mijn moeder zou het hebben gedaan Als zij die brief had gekregen, zou ze het haar moeder ronduit hebben gevraagd, prompt Ik hield van mijn moeder en ik denk met genegenheid aan haar terug; ze is een goede moeder voor me geweest en ze was ongewoon onbaatzuchtig, maar het heeft geen zin om haar voor te stellen als een gevoelige vrouw met grote verbeeldingskracht Swanny was degene die gevoelig, terughoudend en timide was en verbeeldingskracht bezat Het eigenaardige was dat bij Asta al die trekjes voorkwamen: zij was gevoelig en ongevoelig, zachtaardig en hard, sterk en kwetsbaar, agressief en schuchter - de schrijfster van ware en niet-ware verhalen

Mijn moeder kon zich niet inleven in het soort angst dat Swanny koesterde Ze kon alleen maar verontwaardigd reageren, aanvoelen dat er iets ongehoords plaatsvond en zich bewust zijn van een groot onrecht dat dreigde Ze wilde de zaak rechtzetten door er openlijk met haar moeder over te spreken, nu meteen, voordat er weer een nacht voorbijging 'Ik zal het haar vragen,' zei Swanny 'Je hebt me duidelijk gemaakt dat ik het haar wel moet vragen ' Ze zuchtte Haar gezicht had die gekwelde uitdrukking aangenomen die we van toen af aan vaak zouden zien 'Ik wil geen punt maken van mijn leeftijd, ik ben nog niet oud, achtenvijftig is niet oud, maar ik ben wel te oud om zoiets als dit te moeten doormaken Je hoort wel van tieners die erachter komen dat ze geadopteerd zijn, maar niet van mensen van achtenvijftig, god nog aan toe Het is niet alleen afschuwelijk, het is bespottelijk ' Hoewel haar toon niet veranderde, net zomin als haar gezicht - dat .ongelovig stond en aantoonde dat ze een poging deed de kwestie vaag ironisch en geamuseerd op te vatten - kreeg ze door haar woorden toch nog iets zieligs 'Ik kan toch niet geadopteerd zijn, Marie? Ann? De briefschrijfster liegt, dat moet O, had ik die envelop maar nooit opengemaakt!'

Je zou hebben verwacht dat mijn moeder en ik nadat Swanny weg was nog doorpraatten over dit alles, maar nee Mijn moeder zei alleen dat de briefschrijfster kennelijk in de veronderstelling verkeerde dat het waar was - waarom gingen we ervan uit dat het een vrouw was? -, maar dat het verhaal voortgesproten zou zijn uit een bedenksel van Asta Het was heel voorstelbaar dat Asta zich liet meeslepen door fantasieën over vondelingen, diverse van haar verhalen gingen immers over dat onderwerp, en sommige toehoorders namen ze inderdaad serieus Ze vertelde er zo luchthartig over en wist de hele zaak zo te bagatelliseren, dat een serieus gesprek erover onmogelijk werd We begonnen over iets anders De verloofde - echt de laatste, dé geliefde met wie ze 'eens' zou trouwen, misschien, om de verhouding te legaliseren - arriveerde, en kort daarop vertrok ik Met geen woord werd nog over Swanny gerept, en er verstreek een lange periode voordat ik de afloop vernam Als dit een van Asta's verhalen was geweest zou er een emotionele scène in zijn voorgekomen die uitmondde in een climax, een hart zou worden uitgestort en er zou een soort bekentenis volgen Maar dit was geen verhaal, dit was het leven zelf, dat zij zo graag mooier maakte dan het was Swanny vertelde mijn moeder dat ze er na nog eens twee dagen uitstel mee voor den dag was gekomen en Asta ernaar had gevraagd Toen het ervan kwam beefde ze en was ze misselijk De nacht ervoor had ze haast geen oog dichtgedaan en had ze zich herhaaldelijk voorgehouden dat dit de laatste nacht was voordat ze het zou weten De volgende morgen had ze het bijna weer voor zich uit geschoven Was alles eigenlijk niet beter dan zekerheid? Maar kon ze het verdragen om voort te leven zonder het te weten? Zij en haar moeder waren alleen in huis Het 'dagmeisje' kwam niet elke dag Swanny ging haar gewone gangetje en deed de huishoudelijke karweitjes die ze leuk vond, zoals bepaalde meubelstukken in de was zetten, een van de grote ontvangstruimten aan kant maken en de bloemen die bezorgd werden in ontvangst nemen en ze in haar Chinese vazen schikken Het was hoogzomer, maar niet erg warm Het gras was heldergroen, de bomen stonden volop in blad en de tuin was een bloemenzee, maar de lucht zag loodgrijs en het was fris Asta was nog in haar kamer op de derde verdieping Vaak verscheen ze pas tegen koffietijd, maar nooit later, waarbij ze onveranderlijk een opmerking maakte in de trant van dat een Deen onmogelijk zonder koffie kon De ene fantasie na de andere speelde Swanny door het hoofd Asta was weggelopen en met oom Harry getrouwd Asta was gestorven Asta lag dood boven Ze bedacht niet dat ze dan zou treuren of haar zou missen, maar dat ze dan nooit de waarheid zou kennen Toen de klok van elf naderde, werd het gevoel van onpasselijkheid door de spanning nog erger Het was onzinnig, dat wist ze Moest je haar nou zien, een vrouw van meer dan middelbare leeftijd, die buiten zinnen was van angst omdat in een laster-brief van een week geleden stond dat ze niet het kind van haar ouders was Ze had de brief gelezen en herlezen; ze vergeleek het epistel niet langer met een zak braaksel of een dode rat, ze was er volkomen mee vertrouwd geraakt en kende de woorden allang van buiten

Asta kwam om twee minuten voor elf naar beneden, met een netje om haar witte haar, haar gezicht flink bepoederd, in het donkerblauw ('een donkerblauw wandelkostuum') en met de vlinderbroche, die een marineblauwe sjaal op zijn plaats hield Haar vlindervleugelogen waren zo helder dat het schijnsel dat ze op sommige dagen uitstraalden zelf blauw leek, een kleurige baan licht

Op zo'n moment maakte ze steevast een van twee opmerkingen, dus het moet de uitspraak zijn geweest over Denen die niet buiten koffie kunnen, of: 'Hmm, ruik ik de lekkere koffie?' Swanny bracht de koffie binnen Asta naderde haar drieëntachtigste verjaardag en had het voornemen een chocoladefeest te geven, zoals zij het noemde Dat wil zeggen, Swanny zou een chocoladefeest voor haar geven Ik was weleens op zo'n feest geweest, en dat was me goed bevallen Tegenwoordig zou niemand meer zoiets organiseren, want er werd zoete warme chocolademelk gedronken met een grote dot slagroom, met kransekage erbij, een heerlijke cake van amandeldeeg in de vorm van een uit diverse lagen opgebouwde kroon Asta begon over wie ze zouden uitnodigen en dat soort zaken, zoals wat er verder nog moest worden geserveerd Swanny onderbrak haar en zei dat ze haar iets wilde vragen Haar stem klonk zo gespannen dat zelfs Asta merkte dat er iets mis was Ze vroeg haar wat er aan de hand was

Toen kwam Swanny ermee voor de draad Ze zei dat ze nog nooit zo'n moeilijke vraag had moeten stellen Ze zei dat ze bang was dat het haar dood zou betekenen Haar bloeddruk steeg en haar hoofd bonsde De woorden kwamen er hees uit Asta zweeg Ze zette een gezicht, zei Swanny later, als van iemand die was betrapt op iets wat niet mocht, zo'n blik van hoe-red-ik-me-hieruit, als een kind dat stiekem een chocolaatje van zijn moeder heeft gepakt Haar ogen bewogen, de blauwe kijkers richtten zich omhoog, dwaalden toen naar rechts en vervolgens naar links Ze keek ontzet, in het nauw gedreven, zei Swanny, en toen barstte ze in lachen uit

'O nee, niet lachen!' riep Swanny uit 'Alsjeblieft, niet doen! Ik ben zó van streek Ik heb nachten wakker gelegen Maar als het gelogen is mag je lachen Is het een leugen?' Asta zei uiteraard het ergste wat ze had kunnen zeggen, daar had ze een handje van 'Als jij wilt dat het een leugen is, lille Swanny Als jij er gelukkig door wordt, mag het gelogen zijn Trouwens, wat is de waarheid?'

'Moder,' zei Swanny, die Asta zelden of nooit zo formeel aansprak, 'ik heb er recht op het te weten, ik móet het weten Lees deze brief eens, alsjeblieft'

Asta nam hem aan en keek ernaar Ze kon hem natuurlijk niet lezen zonder bril, en die moest uit haar tas worden gevist, uit de koker gehaald en op haar neus gezet Ze las de brief en toen deed ze in Swanny's ogen iets vreselijks Voordat Swanny haar kon tegenhouden had ze hem in tweeën gescheurd, in vieren en nogmaals doormidden, tot er niets dan snippers over waren Swanny slaakte een kreet en probeerde de stukjes papier te pakken te krijgen, maar Asta, net een kind op de speelplaats bij school, een plagend, triomfantelijk kraaiend kind, hield de snippers hoog boven haar hoofd Ze schudde de hand die ze omklemde heen en weer als iemand die energiek staat te wuiven Ze zwaaide de snippers door de lucht en riep vrolijk, met een hoog stemmetje: 'Nee, nee, nee!'

'Waarom doe je dat nou? Alsjeblieft, geef mij die snippers Ik móet die brief hebben Ik moet de stukjes weer aan elkaar plakken '

Voordat Swanny haar kon tegenhouden had Asta een aansteker gepakt en de snippers in een asbak aangestoken Ze keek Swanny uitdagend aan en klopte haar handen af alsof het papier er een laagje stof op had achtergelaten

'O, doe niet zo mal, Swanny En dat op jouw leeftijd! Weet je dan niet wat je met anonieme brieven moet doen? Verbranden Dat weet toch iedereen '

'Waarom heb je hem verbrand? Hoe heb je dat kunnen doen?'

'Verbranden is het beste wat je ermee kunt doen '

'Hoe heb je dat kunnen doen, hoe heb je dat kunnen doen?'

Mormor was niet in het minst uit het veld geslagen of uit haar evenwicht gebracht, noch toonde ze enig berouw Swanny zei dat ze het eigenaardige gevoel had dat haar moeder geen emoties meer overhad, dat die alle waren opgebruikt; niets was meer belangrijk, behalve alles waar oude vrouwen, zou je denken, niet meer om geven: leuke dingen doen, mooie kleren, lekker eten en drinken en een vriend hebben om mee uit te gaan Ze maakte een voor haar karakteristiek afwerend gebaar: haar hoofd draaide de ene kant op, haar hand wuifde in de tegenovergestelde richting, als wilde ze zeggen dat het allemaal onbelangrijk was, pure tijdverspilling Swanny had haar koffie niet aangeraakt, maar Asta wel Zij kon haar koffie en thee gloeiend heet drinken, al ging een van haar favoriete verhalen over een familielid dat daarmee een gat in zijn slokdarm had gebrand 'Moeder,' zei Swanny, 'je moet het me vertellen Is het waar?'

'Ik snap niet waarom je dat zo belangrijk vindt Ben ik dan geen goede moeder voor je geweest? Ik hou van jou immers het meest? Ik woon nu toch bij jou? Wat mankeert je, waarom rakel je het verre verleden toch op?'

Natuurlijk vroeg Swanny het nog een keer en ditmaal, zei ze, gleed er een sluwe uitdrukking over haar moeders, gezicht Het was dezelfde blik waarvan Asta zich bediende wanneer ze hen toen ze nog kinderen waren iets op de mouw speldde Ze hadden het altijd door Als zij en vader 's avonds pontificaal uitgedost verschenen: 'Gaan jullie uit?'

'Welnee Waarom zou ik uitgaan?' Of wanneer hun ouders bijzonder heftig ruzie maakten en de beledigingen en verwijten niet van de lucht waren: 'Wou je echt liever dat je niet met Far was getrouwd?'

'Doe niet zo dwaas, natuurlijk niet '

'Natuurlijk is het niet waar, lille Swanny '

'Maar waarom dan? Ik bedoel, waarom schrijft iemand dat dan?'

'Ben ik God? Ben ik een psychiater? Hoe kan ik nou weten waarom krankzinnige mensen zulke dingen doen? Wees dankbaar dat iemand in je omgeving het hoofd koel houdt en weet wat er met onfrisse, kwaadaardige brieven moet gebeuren: verbranden Je zou waardering moeten hebben voor je goede moeder die om je geeft'

Asta ging weg Haar koffie was op, ze had haar hoed al mee naar beneden genomen en nu ging ze de deur uit Ze zei nooit waar ze heen ging, noch wanneer ze terugkwam Deze keer zou ze uitnodigingskaarten kopen voor haar chocoladefeest Toen Swanny alleen was, hield ze zich voor dat ze het moest geloven Geloven en vergeten Op dat moment had ze nog geen vermoeden van het bestaan van de dagboeken Het waren gewoon boeken die Mor had meegebracht Zeker weer fotoalbums, dacht ze, als ze er al aan dacht Als ze het had geweten, vertelde ze me jaren later, zou ze ze die dag tijdens Asta's afwezigheid allemaal hebben doorgelezen Ik moet het geloven, zei ze hardop in de lege kamer tegen de bloemen en de koffiekopjes

Asta was niet zomaar een oude vrouw, ze leek in niets op een bejaarde moeder met haar dochter Nee, Swanny was de moeder en Asta haar opgroeiende dochter die ze verdacht van iets vreselijks wat het meisje vertikte toe te geven Het kind beheerste de situatie, zoals dat soms gaat Swanny stond machteloos Die avond na het eten maar terwijl ze nog aan tafel zaten, verkondigde Asta, in bijzijn van Torben, dat ze hun iets moest vertellen Het kon zijn dat ze ging sterven Misschien al zeer binnenkort Uit de aard der zaak had ze toch niet lang meer te leven, maar ze vermoedde dat ze kanker had Swanny en Torben waren een en al bezorgdheid en stelden vol medeleven allerlei vragen Later, nadat het nodige onderzoek negatief was uitgevallen, bleek Asta geen kanker te hebben, er mankeerde haar niets Wie weet was ze er echt bang voor geweest, maar aan de andere kant had ze het misschien uit effectbejag gezegd, omdat ze graag dramatisch deed Die avond ging ze voor haar doen echter vroeg naar bed en vroeg Swanny om nog even naar haar slaapkamer te komen nadat ze zich had uitgekleed

Dat was een zeer ongebruikelijk verzoek, de eerste keer dat ze zoiets vroeg Swanny verwachtte een beschrijving van symptomen, die haar moeder niet geschikt vond voor Torbens oren, al zou dat soort kiesheid niets voor Asta zijn In plaats daarvan vertelde ze Swanny waar ze die morgen nog omheen had gedraaid Het was altijd haar bedoeling geweest om het Swanny voor haar dood te vertellen Sterven met een belast geweten was niet goed

Ze keek niet schuldig, zei Swanny, ze keek zelfingenomen Ze lag nog niet in bed, maar zat ernaast, met een felgekleurde, ijs-vogelblauwe zijden kamerjas om zich heen geslagen Die had ze met Kerstmis van de vrouw van oom Ken gekregen, en Swanny kon zich niet herinneren dat ze haar die ooit eerder had zien dragen, want ze had heel heftig gezegd dat ze hem niet mooi vond Haar ogen waren als knopen die met dezelfde stof waren overtrokken

'Het is beter dat je alles weet,' zei ze 'Je bent niet mijn kind Ik bedoel, ik heb je niet gebaard Ik heb je geadopteerd toen je een paar dagen oud was '

Het duurde even voordat dit in alle omvang tot Swanny doordrong Zo gaat dat altijd Misschien omdat ze als verdoofd was, kon ze nog iets uitbrengen, en zelfs op rustige toon 'Net als die mensen in dat verhaal van je?' zei ze 'Die geschiedenis over dat echtpaar dat naar het weeshuis in Odense ging Waren jij en Far dat?' Asta aarzelde geen moment 'Ja '

Zelfs op dat moment begreep Swanny al dat het niet zo kon zijn gegaan De data klopten niet Toen zij werd geboren woonde haar moeder in Londen Daar was ze geboren, dat stond op haar geboorteakte, en haar vader zat toen ergens in Denemarken Maar ze wilde het dolgraag geloven Dan kon ze aannemen dat Rasmus, al had hij nooit van haar gehouden, haar vader was

'Waarom heb je me dat vroeger niet verteld?'

Asta haalde haar schouders op 'Je was van mij Ik beschouwde je als mijn eigen kind Ik dacht er nooit aan dat je van iemand anders was '

'Was Far mijn vader?'

'Er viel niet veel goeds over mijn man te zeggen, lille Swanny, maar hij zou zijn vrouw nooit hebben bedrogen Zo erg was het nu ook weer niet met hem Het verbaast me dat je zoiets kunt opperen '

Swanny zei dat ze toen een kreet had geslaakt Ze gilde het uit en sloeg haar hand voor haar mond

'Jij verbaasd! Jij verbaasd! Je vertelt me dit allemaal en dan ben jij verbaasd over wat ik zeg '

Asta reageerde heel koeltjes en kalm 'Natuurlijk verbaast het me als je zo tegen je moeder spreekt '

'Je bent mijn moeder niet, zeg je net Is dat waar?' Opnieuw die vreemde blik, zei Swanny, een onverschillig glimlachje, zo'n beetje alsof ze toegaf dat ze iets ondeugends had gedaan Iedereen die Asta kende, herkende die blik onmiddellijk uit Swanny's beschrijving

'Ben ik een misdadigster, lille Swanny? Ben jij van de politie?' Swanny zei, als was ze het kind van toen: 'Hij heeft het poppenhuis niet voor mij gemaakt '

'Je gedraagt je als een groot kind Kom, geef me een kus '

Ze wenkte en keerde Swanny haar wang toe Swanny zei dat ze zin had gehad het oude mensje beet te pakken en door elkaar te rammelen, bij de keel te grijpen en haar te martelen tot ze de waarheid sprak - vertel het me, vertel op! Ze kuste haar gedwee en ging de kamer uit om ergens anders te gaan huilen Torben trof haar huilend aan in hun slaapkamer en hij nam haar in zijn armen om haar te troosten Hij dacht dat ze huilde omdat haar moeder niet lang meer te leven had Maar Asta was niet stervende Ze zou nog elf jaar leven