18

Swanny nam de dagboeken aan de buitenkant af met een vochtige doek, maakte er stapeltjes van tien van, legde daar zware telefoongidsen op en bewaarde ze in een warme ruimte Of je oude boeken waar het weer in zit zo moet behandelen weet ik niet, maar kennelijk was het resultaat redelijk Tegen de tijd dat ik ze zag, toen ik na terugkeer uit Amerika linea recta naar Swanny ging, had zij alle dagboeken gelezen, een concept-ver-taling gemaakt van de eerste delen en zich een idee gevormd van de waarde ervan

Ik weet nog dat ik de exemplaren die ze me in handen gaf eerder als voorwerpen dan als boeken bekeek Hoewel ze waren opgedroogd, roken ze nog muf De kaften waren bespikkeld met een mozaïek van onuitwisbare schimmelvlekjes, een zacht rozig-grijs marmermotief Asta's handschrift was vrij goed leesbaar als je Deens kende en geen moeite had met haar klaarblijkelijke afkeer voor nieuwe alinea's Ik pikte er slechts hier en daar een bekend woord uit Nu kan ik me niet meer herinneren welke jaren ik toen heb bekeken, maar ik heb geen rafelige restanten van uitgescheurde bladzijden gezien Het eerste dagboek was er in elk geval niet bij

'Ze stonden in het koetshuis,' vertelde Swanny, 'op de planken naast Torbens jaargangen van National Geographic Ik kan me precies voorstellen hoe het is gegaan Het was die dag dat de tuinman me vertelde dat ze boeken wilde verbranden, maar het vuur dat hij had gemaakt was al uitgegaan Ze had natuurlijk geen zin om ze allemaal weer naar boven te brengen, en toen heeft ze ze daar op de planken gezet en ze verder vergeten ' Het exemplaar dat ik in mijn hand had zag er zo weinig uitnodigend uit dat ik me afvroeg waarom Swanny er eigenlijk in was begonnen

Ze keek ietwat beschaamd ik zag mijn naam staan

'En toen moest je weten wat ze over je had gezegd?'

'Ik begon te lezen, Ann, en ik raakte geboeid Het was alsof ik een roman zat te lezen En dat niet alleen, het was alsof het die ene roman was die je altijd al had willen lezen maar nooit had kunnen vinden Begrijp je?'

Wat ik begreep, al sprak ik dat niet uit, was dat Swanny, nadat ze haar naam had gezien, wilde weten of er in dat vroege dagboek iets over haar afkomst stond Ik kon me voorstellen dat zich een ongezonde opwinding van haar meester had gemaakt toen ze die datum zag, juli 1905 Ze kreeg een kleur Misschien keek ik haar te indringend aan

Ik wist niet zeker of ik ze wel mocht lezen Ik zei tegen mezelf: als Mor van plan was ze te verbranden, moet dat zijn geweest omdat ze niet wilde dat iemand anders ze onder ogen kreeg Maar dat staat immers niet vast? Er waren misschien andere motieven Ik weet zeker dat ze inderdaad andere motieven had Op een van de eerste pagina's zegt ze dat ze niet wil dat Far ze leest Hansine kon niet lezen Jack, Ken en ik deden daar altijd heel tactvol over Maar Mor zegt niet met zoveel woorden dat ze niet wil dat de mensen weten wat ze schrijft, alleen dat Deens net geheimschrift is Ik dacht: stel dat het haar bedoeling was ze te verbranden omdat ze bang was dat de mensen haar zouden uitlachen? Stel dat ze dacht dat ze na haar dood zouden worden gevonden en dat anderen - jij en ik, bijvoorbeeld, bedoel ik - ze bespottelijk zouden vinden '

Dat leek me niets voor Mormor, die zich nooit erg had bekommerd om wat men van haar dacht Een aannemelijker verklaring voor haar plan de dagboeken te vernietigen leek me dat ze er geen emplooi meer voor had, ze waren klaar, hadden hun functie vervuld, het was letterlijk zowel als figuurlijk een afgesloten hoofdstuk Ze had altijd een hekel gehad aan overbodige spullen Hang naar bezit irriteerde haar, evenals sentimentaliteit Ze had een dagboek bijgehouden omdat ze in wezen schrijfster was en ze noteerde de dagelijkse gebeurtenissen om dezelfde reden, neem ik aan, als de meeste mensen die er een dagboek op na houden, namelijk als therapie, ter ontlasting van de ziel Elke dag liggen zulke schrijvers bij de psychiater op de bank Het oordeel van het nageslacht laat hen onverschillig 'Je zult wel gelijk hebben,' zei Swanny, reuze opgelucht Ze moest haar daad rechtvaardigen, ze zocht een excuus voor wat je zou kunnen zien als een inbreuk op de privacy van haar overleden moeder 'Dat zou echt iets voor haar zijn geweest Weet je nog dat ze al haar kleren wegdeed? Toen ze hier kwam wonen heeft ze bijna al haar meubels verkocht, en God weet dat we er de ruimte voor hadden Ze heeft de dagboeken domweg opgeruimd omdat ze te veel plaats innamen Ze heeft er niet óver gepiekerd ze ooit te publiceren, dat kan niet '

'Publiceren?' zei ik

'O ja, Ann, waarom niet?'

'Om allerlei redenen Het is niet eenvoudig om iets uitgegeven te krijgen '

'O, ik bedoel in privé-beheer Ik zit er warmpjes bij, dat weet je Ik kan het me veroorloven ' Ze keek me weemoedig aan 'Een paar honderd exemplaren misschien?'

Ik begon uiteen te zetten hoe duur dat was, dat er bij het uitgeven van een boek meer komt kijken dan het drukken en het omleggen van een omslag, maar ook de verkoop, de distributie, de publiciteit, de promotie en het adverteren Ze onderbrak me, ze had niet geluisterd

'Ik heb een echte vertaler gevonden Dat heb ik slim aangepakt, al zeg ik het zelf Ik ben naar boekwinkel High Hill gegaan en heb alle romans die ze hadden staan ingekeken, tot ik er een had gevonden die uit het Deens was vertaald Ze hadden er maar eentje De vertaalster heette Margrethe Cooper, en ik vermoedde dat het een Deense was die met een Engelsman was getrouwd, en dat bleek ook zo te zijn Ik heb haar geschreven, via de uitgeverij, en heb haar gevraagd het eerste dagboek voor me te vertalen Dat heeft ze toegezegd en daar is ze nu mee bezig Daarom is het eerste deel, het dagboek dat begint voordat ik werd geboren, niet hier '

Geen woord over onthullingen Ze keek me argeloos aan, met een openhartig gezicht; in feite keek ze precies zoals de vrouwen in de familie Westerby kijken juist wanneer ze iets te verbergen hebben Er stond geen angstige spanning op haar gezicht te lezen Ze zag er gelukkiger uit dan voordat ik wegging

Jonger ook Op dat moment begreep ik dat ik haar niet van deze schijnbaar geldverslindende onderneming mocht afhouden Het deed haar goed, het gaf haar iets om zich mee bezig te houden Misschien meende ze er ook het antwoord in te vinden

Ik bleef twee weken bij haar logeren Inmiddels had ze alles opgeruimd, en alles in huis stond weer op zijn plaats Toen ik haar vroeg of ze nog had nagedacht over de verkoop van het huis, keek ze me ongelovig aan Het leek wel of ze een beetje beledigd was, en ik besefte dat het idee uit haar gedachten was verdwenen alsof het nooit was opgekomen Ze sprak veel over Asta; ze zei dat ze zich nog verbeeldde haar voetstappen op de trap te horen en haar stem die zei: 'Ruik ik de lekkere koffie?' Er werd van me verlangd dat ik mijn hoofd in een la in haar kamer stak om Asta's geur op te snuiven Maar geen woord over haar afkomst of de speurtocht die eens een obsessie was geweest

Als het veel kostte om de dagboeken uit te geven, zei ze op een dag, zou ze het geld uitgeven dat Asta zelf haar had nagelaten Maar ze glimlachte alsof ze daar volkomen vrede mee had, en er werd niet meer gerept over haar twijfel of ze wel het recht had iets van haar moeder te erven

Ik ging terug naar mijn toenmalige flat in West Hampstead en staalde me om de spoken van Daniels aanwezigheid het hoofd te bieden Het besluit de flat te verkopen en te verhuizen, om te doen wat Swanny uiteindelijk niet had gedaan, droeg bij tot het uitdrijven van die geesten Ik kon mezelf voorhouden: ik blijf hier niet lang meer, ik hoef er niet aan te wennen Ik heb de flat in Camden Town niet alleen gekocht omdat ik daar het poppenhuis kwijt kon, maar het was een pluspunt waar de verkopers zich waarschijnlijk niet van bewust waren Toen het er eenmaal stond, nam het de bewuste kamer geheel in beslag Nu Asta dood was en ze, vanwege de dagboeken met hun immense omvang, een nieuwe dimensie had aangenomen en een vrouw met een geheim leven was geworden, kregen de dingen die zij voor het poppenhuis had gemaakt ook een nieuwe dimensie Tot dan toe waren het gewoon gordijntjes, kussentjes en tafelkleedjes in miniatuur geweest, die met fijne steekjes in elkaar waren gezet, nu waren ze bezield met haar leven Terwijl ik ze uit de kamers haalde en ze met het oog op de verhuizing in dozen en zakjes deed, oogden en voelden ze anders, want ze waren het werk van een vrouw die, als ze niet zat te handwerken, met iets totaal anders bezig was - ze had haar dagelijkse leven vastgelegd op ontelbare pagina's Daardoor was ze niet helemaal meer de Asta, de Mormor, die ik had gekend, niet langer de vrouw van de poppenhuismaker, maar een totaal ander mens, iemand met een eigen leven Het was alsof ik haar had aangetroffen in een kamer in Swanny's huis, met haar rug naar me toe zittend, lezend in haar Dickens wellicht, en toen ze zich omdraaide toonde ze me het gezicht van een andere vrouw Ik stelde mezelf de vraag wat voor gezicht het zou kunnen zijn, en van wie, maar wist er geen antwoord op

Paul Sellway zou om halfzeven naar Willow Road komen Ik was er al veel eerder omdat ik bang was dat het er niet warm genoeg was of dat mevrouw Elkins niet was komen schoonmaken Zodra ik echter de hal in stapte en hier en daar licht aandeed, zag ik dat alles tot in de puntjes in orde was en dat het net als altijd een vredig, prachtig huis was; de temperatuur die er heerste was die van een mooie zomerdag en het rook er fris, maar, zoals het hoorde, eigenlijk naar niets Het blonk net als anders en overal waren randjes, oppervlakken, vezels en facetten die het licht weerkaatsten

De klok van Chelseaporselein op de haltafel liep niet meer Ongetwijfeld had Swanny hem elke avond opgewonden Nu stonden de vergulde wijzers (twee van de vele flonkerende voorwerpen) op de kleine ronde wijzerplaat stil op tien over twaalf Als kind had ik die klok mooi gevonden vanwege de twee zittende porseleinen figuren - de sultan met zijn tulband en gele mantel, en zijn odalisk die alleen voor hem haar sluier optilt - op een bankje van porseleinen bloemen Het laatste wandbord van Bing en Grandahl was gedateerd 1987 Op de rand van het eerste, met twee kraaien die op een tak zitten en over een stad uitkijken, stond juleaften 1899 Voor de kerst zou er weer een komen Ik ging naar de studeerkamer, waar ik Paul Sellway wilde ontvangen, en draaide de radiator open, al was het er even warm als in de zomerse gang

Toen viel me in dat de dagboeken daar hoorden te liggen, in plaats van boven, en ik besloot ze op te halen voor hij er was Ze waren zwaarder dan ik had verwacht en het waren er meer dan in mijn herinnering, of liever gezegd, ik was vergeten hoe zwaar elk van de drieënzestig delen afzonderlijk was Ik moest vier keer op en neer lopen om ze allemaal naar beneden te halen Toen ik dat had gedaan vroeg ik me af waar ik ze moest laten In het bureau was geen la vrij, in de boekenkast geen plank onbezet Bovendien had ik het gevoel dat ze ergens hoorden te worden opgeborgen, uit het zicht, beschermd tegen stof Waarschijnlijk zouden ze bij een bank in een kluis moeten liggen, gezien de waarde die ze in het verleden hadden gehad en in de toekomst nog konden krijgen Maar wie zou ze stelen? Wat zou iemand die ze wegnam eraan hebben?

Swanny had de studeerkamer overgenomen, niet meteen na Torbens dood, want toen zou ze er niets te doen hebben gehad, maar zodra ze met de vertaling van de dagboeken was begonnen Zijn bureau werd het hare In een dappere bui, vertelde ze me, had ze een schrijfmachine gekocht en zichzelf leren typen, met drie vingers, wat per slot van rekening vaak het beste en snelste gaat Toen ze eenmaal met de schrijfmachine overweg kon, begon ze plezier te krijgen in het vertalen Ze nam de gewoonte aan elke morgen klokke tien aan de slag te gaan, met naast zich Asta's dagboek dat ze op de Olivetti in het Engels overzette

Ik ging aan het bureau zitten en probeerde me in Swanny te verplaatsen terwijl ze de bladzijden van het eerste dagboek omsloeg en onvermijdelijk op de onthulling stuitte Maar was het wel zo gegaan? Of had ze die ontdekking al gedaan voordat ze de schrijfmachine kocht en alles nog moeizaam met de hand opschreef? Het moest in het begin zijn gebeurd, dat stond vast, voordat ik uit Amerika terug was Ze had hier gezeten en ze was overvallen door de oplossing die ze al tien jaar zocht, of het was helemaal niet zo gegaan, het was een anticlimax geweest, een teleurstelling of een opluchting De gedachte trof me dat ze wellicht had ontdekt dat het was zoals Torben aldoor had beweerd: Asta was seniel, Asta sprak wartaal of hield je voor de gek, ze had het verzonnen Bij 28 juli (of 29 of 30, of daaromtrent) had ze gelezen dat ze inderdaad Asta's eigen dochter was, geboren uit haar eigen lichaam, op 28 juli in Lavender Grove ter wereld gebracht, Asta's eigen kind van haar echtgenoot Rasmus

Maar als dat zo was, waarom had ze die vijf pagina's er dan uitgescheurd?

Ik keek naar de boekenplanken tegenover me en terwijl ik overwoog de pockets die daar stonden ergens anders neer te zetten en de vrijgekomen ruimte voor de dagboeken te benutten, ontdekte ik daartussen een groen ruggetje uit de Penguinreeks over misdaad Het was maar één deeltje Voordat ik het had gepakt wist ik al wat het was

Dit exemplaar was in betere staat dan het exemplaar dat Cary me had gegeven Er zaten geen ezelsoren aan en er lag nog een vage glans op de schimmige of duidelijke gezichten waaruit de collage was opgebouwd: Madeleine Smith, Hawley Harvey Crippen, Oscar Slater, dr. Lamson, Buck Ruxton en Alfred Eighteen Roper Swanny en Torben hadden de gewoonte gehad het schutblad van al hun boeken van hun naam en de datum te voorzien Het is een ouderwets gebruik en tegenwoordig schijnt niemand dat nog te doen Ik keek in de Penguin met de groene rug en daar, boven aan de titelpagina, had Asta geschreven: A B Westerby, juli 1966

De enige boeken die Swanny over misdaad bezat, waren twee Agatha Christies in pocketuitgave en Het huis met Je pijl van A E W Mason Liever gezegd, de enige die Torben in zijn bezit had gehad, want zijn naam stond erin Waarschijnlijk had Swanny dit boekje tussen Asta's spullen gevonden, ze had het doorgekeken en was erin gaan lezen toen ze Navarino Road en de naam Roper tegenkwam Die naam kende ze al uit Asta's dagboek Even later stuitte ze op de vermiste Edith En toch wist ik zeker dat de naam Roper slechts eenmaal in het dagboek voorkwam Ik had het eerste deel van de dagboeken drie keer gelezen, in vertaling, als drukproef en vervolgens in boekvorm, maar op het moment dat Cary de naam had genoemd, had die me niets gezegd Toen ging me een licht op

De passages die Swanny hadden wakker geschud moesten de vermiste pagina's zijn geweest Cary had gelijk Swanny was ergens in het dagboek veel meer over Alfred en Lizzie Roper aan de weet gekomen, een verslag over een gebeurtenis in hun leven dat haar moeder in augustus 1905 had genoteerd, en het moest iets zijn wat op haar betrekking had gehad Terwijl ik de groene pocket doorbladerde, in de hoop in het gedeelte over Roper een bladzijde met een omgevouwen hoekje te vinden, of nog beter, een potloodnotitie of zelfs een onderstreepte regel, werd er gebeld Paul Sellway Ik verwachtte een grote, blonde figuur, een man met zo'n glad Deens gezicht, vriendelijke blauwe ogen en de lange bovenlip die ook karakteristiek schijnt te zijn Hoewel ik Hansine nooit in levenden lijve had ontmoet, had ik wel foto's van haar gezien, onder andere die waarop ze een schort en een mutsje met ruches draagt Verder had Swanny me verteld dat Joan Sellway een lange, blonde vrouw was Ik verwachtte dat hij strookte met het beeld dat ik me, vooral in gedachten, van Hansine en haar dochter had gevormd

Hij was mager en donker Als ik zijn nationaliteit had moeten raden, zou ik hebben gezegd dat hij een Ier was Hij had net als zovele Ieren een vrolijke mond, drieste ogen, een hoekige kaak en een dikke bos zwart krulhaar

'Ik ben een beetje vroeg,' zei hij 'Ik verheugde me zo op het inkijken van de dagboeken '

Toch leek het me wat abrupt om hem regelrecht mee naar de studeerkamer te nemen 'Laten we eerst even iets drinken,' zei ik

Voor de eerste keer in mijn leven smaakte ik het genoegen trots te kunnen zijn op mijn eigen huis Want het was mijn huis, al was dat nog niet helemaal tot me doorgedrongen toen ik er met Cary heen was gegaan, of wellicht was ik afgeleid geweest door de scala aan emoties die zij in me opriep Toen Paul Sellway achter me aan de salon binnen ging, welde er onverwacht een licht, kinderlijk gevoel van trots in me op De enige kleuren in Swanny's huis zaten in de ornamenten en schilderijen Verder was alles licht of donker, met overal de flonkering van goud en de glans van zilver Ik zag dat hij naar de Larsson keek en erheen liep om het werk te bestuderen

'In het museum in Stockholm hangt er een die hier heel erg op lijkt,' zei hij 'Even dacht ik dat het dezelfde was, maar dat is niet zo Die andere heeft geen hond en er staat nog een tweede berk op '

Ik vertelde hem maar niet dat Swanny's schilderij niet dat in Stockholm kon zijn, het was namelijk echt Torben had weleens gezegd dat hij geen reproducties aan de wand duldde Ik had dat toentertijd snobistisch en elitair gevonden, en in die mening werd ik nu eens te meer gesterkt

Ik schonk iets voor hem in en zei: 'Nu je er toch bent, wil je misschien ook wel een paar foto's bekijken Er zijn er een heleboel van je grootmoeder bij' in dienstbodentenue?'

Ik was even uit het veld geslagen 'Op eentje wel Maar ik vind het echt eerder een kostuum Ik bedoel, mijn grootmoeder heeft het jóuw grootmoeder laten aantrekken, gewoon omdat het een mooie foto opleverde '

Hij schaterde het uit Het was een gulle, aanstekelijke lach Ondanks mezelf deed ik mee, waarna ik de domme vraag stelde: 'Wat valt er eigenlijk te lachen?'

'Mijn doctoraalscriptie ging over Strindberg, in het bijzonder over zijn autobiografie, die heet De zoon van een dienstbode Dat was hij, moet je weten, en daar had hij grote moeite mee Mijn moeder was niet bepaald ingenomen met de keuze van mijn onderwerp '

Ik vroeg hem waarom niet

'Mijn grootmoeder is heel lang dienstbode geweest, wel twintig jaar, en daar vertelde ze graag over Per slot van rekening besloeg die periode haar hele jeugd Maar mijn moeder vond dat vreselijk, ze schaamde zich diep voor een moeder die dienstbode was geweest, en ik vrees dat mijn oma dat prachtig vond Ik bedoel, ze plaagde haar ermee Ik was toen nog heel klein, maar ik kan het me nog wel herinneren Mijn oma vertelde steeds maar weer dat ze toch zo'n mooi uniform had, en dat ze haar mutsjes moest stijven en een schoon schort voordeed als" ze ging opendoen - dat soort dingen, je kunt het je wel voorstellen '

Dat deed me denken aan Swanny's bezoek aan Joan Sellway, aan de ontkennende antwoorden, de koele reactie Ik vroeg hem hoe hij zich Hansine herinnerde Was hij op haar gesteld geweest? Was ze warm en moederlijk geweest, zoals ik me haar voorstelde, een beeld dat de dagboeken lijken te bevestigen? 'Eigenlijk niet zozeer,' antwoordde hij 'Achteraf bezien geloof ik dat ze niet van kinderen hield Ze woonde bij ons in, en zij en mijn moeder kibbelden nogal eens Het was alsof mijn oma het leuk vond om mijn moeder tegen de haren in te strijken, en omgekeerd gold hetzelfde Ik vond mijn andere grootmoeder veel aardiger Ik denk dat ik aanvoelde dat zij me meer als een zelfstandige persoonlijkheid behandelde, niet als een pion in het spel van de volwassenen Als je haar warm en moederlijk noemt, zie je haar zeker voor je terwijl ze met Mogens en Knud speelt?'

Dat overviel me zo dat ik mijn verbazing niet onder stoelen of banken stak

'Je hebt de dagboeken dus gelezen?'

'Natuurlijk Ik dacht dat je dat wel wist '

'De meeste mannen die je dat vraagt zeggen: "Nee, maar mijn vrouw wel" '

'Ik heb geen vrouw Wel gehad, maar dat is al niet meer zo sinds het eerste deel van Asta's dagboeken uitkwam Kunnen we ze nu alsjeblieft gaan bekijken?'

Paul nam het dagboek in beide handen en omvatte het met een mengeling van eerbied en verrukking Hij was net een kind dat een langverwacht kerstcadeautje omklemt De vlekken en de bruine schimmelplekken op de bladzijden verbaasden hem, en hij schudde verwonderd zijn hoofd toen ik vertelde waar Asta haar boeken had verstopt en waar ze waren gevonden Ik pakte een exemplaar van Asta voor hem, een smetteloze eerste druk Hij vergeleek dat met het origineel en bevestigde uiteraard dat de ontbrekende vijf pagina's ook niet in de gedrukte versie en in het manuscript van de vertaling voorkwamen Als ik behoefte had aan een nauwkeuriger vergelijking, zei hij, dan zou dat wat meer tijd vergen Hij mocht het dagboek zeker niet meenemen? Alleen dat van 1905?

Een uur geleden zou ik nog hebben geantwoord dat ik er niet over piekerde Nu hoorde ik mezelf zeggen dat hij het mocht meenemen, vanzelfsprekend, er zat niets anders op, ik wist dat het bij hem in veilige handen was Het gevoel dat Swanny zich omdraaide in haar graf negeerde ik bewust 'Zegt de naam Roper je iets?'

'Dat was die man die zijn bruiden in het bad vermoordde,' antwoordde hij prompt Toen begon hij te twijfelen 'Nee, het was iets met arsenicum Een gifmoordenaar in elk geval, een figuur zoals Crippen '

Ik vertelde het hem Of liever gezegd, ik zette uiteen wat Cary wilde, al was dat niet helemaal wat ik wilde en al wist ik toen ook nog niet precies wat ik wilde Ik gaf hem Asta's Famous Trials Tenslotte had ik nu twee exemplaren 'Mag ik ook de dagboeken van de twee volgende jaren meenemen?'

Ik wist heel goed dat ik hem door te weigeren uitnodigde om ze te komen halen wanneer hij met deel één klaar was En toen hij me met een glimlach aankeek, geen berustende glimlach, kreeg ik het idee dat ook hij zich dat bewust was Hier aangekomen hoor ik te zeggen dat hij me mee uit eten vroeg Maar zo ging het niet, het was een wederzijdse erkenning van het feit dat we trek hadden, dat we normaal gesproken allang hadden gegeten en dat er in South End Green diverse restaurants waren Ik denk dat ik de waarheid geen geweld aandoe als ik zeg dat hij het opperde, maar dan op de manier waarop oude vrienden voorstellen om samen te gaan eten

'Zullen we ergens iets gaan eten?'

'Even mijn jas pakken,' zei ik

Veel later die avond ging ik zitten om het eerste deel van Asta te herlezen, om tot mijn verbazing te constateren dat het me danig ergerde Al die sarcastische opmerkingen van Asta aan Hansines adres, haar schampere commentaar - bijna een onderstroom van haar verhaal - sprongen zo in het oog en troffen me zo dat ik ineenkromp Dit was de eerste keer dat ik me probeerde voor te stellen wat Hansines nakomelingen van Asta's onaardige opmerkingen vonden Wat was er door Joan Sellway heen gegaan toen ze haar moeder beschreven zag als dom, 'geen haar beter dan een stuk vee', 'dik en met een rood gezicht', gulzig, lui en niet goed genoeg om haar werkgeefster gezelschap te houden?

Als Paul me niet had verteld dat hij het boek al had gelezen, zou ik me, denk ik, nog veel meer opgelaten hebben gevoeld, en ik zond een dankbaar schietgebedje naar wie het horen wilde dat ik hem die stuntelige vraag had gesteld of zijn vrouw de dagboeken had gelezen Niettemin zou hij Asta's hatelijke kritiek weldra tegenkomen, zowel in het origineel als in de vertaling van Margrethe Cooper Om de een of andere reden maakte dat het in mijn ogen nog onaangenamer Ik wist dat hij weer contact met me zou opnemen, want hij was een consciëntieus man, maar aan de andere kant zou het me niet hebben verbaasd als hij alle spullen met een kort briefje had geretourneerd

Die avond bleef ik nog laat op om in de dagboeken te neuzen, speurend of ik verwijzingen naar Roper tegenkwam, zoekend naar aanwijzingen over Swanny's identiteit Het enige dat ik echter vond was dat Asta misschien langer dan als ze niets te verbergen had gehad was blijven stilstaan bij Rasmus' vragen over de nieuwe baby en zijn opmerkingen over haar uiterlijk Toch wekte dat een gevoel van onbehagen Ik heb al verteld dat ik nooit getrouwd ben geweest en ik weet niet zoveel af van het huwelijk, maar niettemin was ik ietwat geschokt bij de gedachte aan een relatie waarin de ene partner zo'n geheim voor de andere heeft Zij waren mijn grootouders, die meer dan vijftig jaar met elkaar getrouwd waren geweest, al die tijd een bed hadden gedeeld en vele kinderen hadden verwekt Nu ik erover nadacht kwam ik dicht bij de gevolgtrekking die Swanny tegen het einde van haar leven wellicht had gemaakt, namelijk dat Asta de waarheid sprak toen ze haar woorden had teruggenomen en zei dat ze de geschiedenis van de adoptie had verzonnen En die anonieme brief dan? Torben had kennelijk geloofd dat Asta die zelf had gestuurd Toen Swanny de brief aan Asta had laten zien, had Asta hem haar uit de handen gegrist en snel in snippers gescheurd, die ze had verbrand Om te voorkomen dat iemand het handschrift als het hare zou herkennen? Zo'n brief zou een manier zijn geweest, zij het een zeer slinkse manier, om Swanny in te lichten over haar ware afkomst Misschien vond Asta dat Swanny het voor haar dood moest weten, en door middel van die brief omzeilde ze dat ze haar het nieuws zelf omzichtig moest vertellen, een onmogelijke opgave Ook zou ze ermee bereiken dat ze meteen belandden in de noodzakelijke ruzie en discussie - een onenigheid die haar, Asta, nog een kans bood haar keuzemogelijkheden te overwegen: bekennen of herroepen Uiteraard had ze beide gedaan