13

Het beloofde volgende hoofdstuk is misschien wel geschreven, maar het zat niet in Cary's pakketje Toch hoefde ik het proces niet te missen Wellicht omdat Ropers vrijspraak een van de eerste successen was geweest van Howard de Filippis, lid van de Koninklijke orde van advocaten, was de rechtszaak opgenomen in de Penguin-reeks Famous Trials De groene pocket, waarin ook verslagen van de processen tegen Crippen, Oscar Slater, George Lamson, Madeleine Smith en Buck Ruxton, bevatte geen illustraties Maar het omslag bestond uit een collage van fotografische afbeeldingen van de personages, en daar, als een door een medium opgeroepen geest, zweefde Alfred Roper tussen Crippen met zijn hoge boord en de knappe, meedogenloze Madeleine Hij zag er donker en lijkachtig uit, en leek als twee druppels water op Abraham Lincoln Ik legde het boek en het gedenkboekje van Arthur Roper terzijde, niet goed wetend of ik er ooit toe zou komen het te lezen Ik had ook mijn eigen werk nog, en bovendien moesten al die condoleancebrieven worden afgehandeld

De brief van Paul Sellway was de eerste die ik beantwoordde Het werd geen lang epistel, maar ik schreef wel iets over de dagboeken en, bij gebrek aan andere stof, dat ik wou dat mijn moeder vroeger Deens met me had gesproken, dan had ik die taal nu enigszins beheerst Ik voegde er een vraag aan toe die ik retorisch bedoelde: gold dat ook voor hem, of had hij meer geluk gehad en had Hansine of zijn moeder ervoor gezorgd dat hij tweetalig was? Deze brief zou een interessant staartje krijgen

Gordon Westerby, mijn neef in de tweede graad, zorgde al na een week voor een vervolg op ons gesprek bij station Hampstead Heath Hij belde niet, hij schreef

Het was een prachtig uitgevoerde, formele brief, eerder het product van desktop publishing dan van een schrijfmachine, en hij ondertekende met 'je toegewijde' Hij had de dagboeken gelezen en er veel genoegen aan beleefd Ze hadden hem ervan overtuigd, voor zover dat nog nodig was, dat alleen een stamboom achterin nog ontbrak Dacht ik dat zijn idee de uitgever van de dagboeken welgevallig (letterlijk) zou zijn? Zou ik hem aan de voornamen van Morfars ouders kunnen helpen? Was het te veel gevraagd om er ook hun geboorte- en sterfjaar bij te vermelden? Was tante Frederikke de zuster van Asta's moeder of van haar vader? Wie was oom Holger? Had ik zin om een keertje te komen eten bij hem en Aubrey, in Rode-riek Road? Op de 5de, 6de, 7de, 12de, 14de of 15de? Deze vragen had hij aan Swanny kunnen stellen, en ik vroeg me af waarom hij dat niet had gedaan Ze had tijdens Mormors leven niets af geweten van de geschiedenis van de Westerby ‘s, maar toen ze na haar dood de dagboeken in handen kreeg, begon ze de vraagstukken zelf op te lossen Tijdens haar verblijf in Denemarken bestudeerde ze bevolkingsregisters en ging ze praten met de predikant van de kerk waar Asta en Rasmus in de echt waren verbonden

Voor dat soort aangelegenheden was in de dagboeken geen plaats ingeruimd Mormor had nooit belangstelling gekoesterd voor haar voorouders Ze had niet de moeite genomen namen of data bij de foto's in de albums te noteren Als ze al wist wie Rasmus' grootmoeder was, of hoe het kwam dal de leden van haar eigen familie over zowel Zweden als Denemarken verspreid woonden, was ze dat vergeten Op hoge leeftijd was ze bijna alles vergeten

Het laatste jaar van haar leven had Mormor alleen met Swanny in Willow Road gewoond Ze was drieënnegentig en zo op het oog mankeerde haar niets Nog steeds had ze alleen een leesbril, haar gehoor was goed en ze was nog even beweeglijk als vroeger Maar haar geheugen liet haar in de steek Het is met oude mensen vaak zo dat ze niet meer weten wat er kortgeleden is gebeurd, maar dat dingen die zich zestig of zeventig jaar terug hebben afgespeeld hun nog helder voor de geest staan Dat gold niet voor Asta In haar geest was het verleden óf verloren gegaan of vreselijk vertekend, waardoor ze de verhalen die ze vertelde door elkaar haalde Zo verwarde ze de geschiedenis van het bezoek aan het weeshuis met het verhaal over de paddenstoelvergiftiging Het resultaat was een onsamenhangend relaas over haar nicht die eigener beweging naar het weeshuis was gegaan en bij thuiskomst haar echtgenoot dood aantrof doordat hij giftige paddenstoelen had gegeten Inderdaad, Torben had jarenlang beweerd dat ze seniel was Dat was toen nog niet het geval, maar na zijn dood kwam het wel zo ver Asta sloeg wartaal uit, en bijna niets dan wartaal Dat zou minder pijnlijk om aan te zien en aan te horen zijn geweest als ze lichamelijk was afgetakeld Maar ze zag er niet ouder uit dan zeventig, ze kon nog steeds met gemak twintig minuten wandelen en zonder onderweg te rusten de trappen op lopen Ze las nog steeds haar Dickens, deed fijn handwerk, ajour en petit point, en had nog een begin gemaakt met het borduren van monogrammen op al Swanny's linnengoed Geregeld keek ze van haar borduurwerk op en dan kwam er een anekdote die verzonnen was, maar waar een rood draadje van waarheid doorheen liep Het ijsberenverhaal bijvoorbeeld, waarmee ze haar eerste dagboek opent, was voor haar een feit geworden; ze vertelde hoe zij en haar moeder, tijdens een wandeling op een bitterkoude winterdag over de Osterbrogade een ijsbeer bij een slagerij naar binnen hadden zien kijken Het is vreemd, maar de allerlaatste keer dat ze, zo herinner ik me, tegen me heeft gesproken was ze helder van geest en deed ze een mij onbekend verhaal Swanny was erbij en ik geloof dat ook zij het voor het eerst hoorde

Ik bracht hun een van mijn geregelde avondbezoekjes - die zeldzamer waren geworden sinds Daniël Blain bij me was ingetrokken - en Asta lag, zoals gewoonlijk, op de bank te lezen Misschien heeft iets wat ze las de herinnering in haar losgemaakt Het is ook mogelijk dat ze het voorval domweg heeft verzonnen

Ze begon zachtjes te lachen Ze keek op, zette haar bril af en zei: 'We hebben eens een dienstmeisje gehad, Emily heette ze We hadden Hansine, maar we hadden ook die Emily, een Engelse Ze was ontzettend dom, maar ze meende het goed Je kunt je Björn nog wel herinneren, hè, lille Swanny?'

Swanny keek verwonderd Ja natuurlijk, zei ze

'Als we Björn te eten gaven,' zei Asta, 'zeiden we altijd: Spis dit brod'

'Eet smakelijk,' vertaalde Swanny voor mij, al was mijn Deens net goed genoeg om dat te begrijpen

'Op een keer kwam ik binnen toen dat domme kind Björn zijn eten gaf Ze zette hem zijn bak voor en zei: "Stiekeme hond" ' Asta lachte zachtjes, en Swanny toverde een aarzelend lachje te voorschijn Ach, spis dit brod klinkt een beetje, een heel klein beetje, als 'stiekeme hond' Goeie god, als het kind Morfar ten voorbeeld nam, was dat inderdaad zo Asta stak van wal met een onsamenhangend verhaal over haar jeugd, en ik ging naar huis, naar Daniël Alleen was Daniël niet thuis, hij had ergens met Cary afgesproken, en niet lang daarna had hij me in de steek gelaten en was hij met Cary gaan samenwonen Ik heb al eerder gezegd dat dit niet mijn verhaal is Het probleem daarmee is dat ik nu eenmaal de vertelster ben, en de dingen die mij zijn overkomen hebben er invloed op Het is misschien voldoende om te zeggen dat Daniël de enige man was met wie ik ooit echt had samengewoond, wat iets anders is dan de weekends of af en toe een nacht met iemand door te brengen Swanny had het streng afgekeurd, terwijl Asta het, voordat ze seniel werd, als een normale gang van zaken leek te beschouwen Swanny wilde dat ik onze verhouding bezegelde en met Daniël trouwde, en dat wilde ik ook wel Maar Cary legde het erop aan om hem in te palmen, waarvoor ze een strategie schijnt te hebben uitgestippeld, doelbewust, meedogenloos, zonder enige scrupule, en als een vrouw zoiets doet en ze is ook nog aantrekkelijk, heeft ze gewoonlijk succes Het gevolg was dat ik ver wegging Het is niet waar dat je niet kunt weglopen voor zulke dingen Als je zorgt voor een afstand van ruim vijfduizend kilometer tussen jou en je verloren geliefde met zijn nieuwe vlam, verzacht dat de klap beslist en kan de pijn geleidelijk aan naar het verleden worden verwezen Een Amerikaanse romanschrijfster had gevraagd of ik research voor haar wilde doen naar de stad Cirencester in de negentiende eeuw Hoewel ze een bijna onvermijdelijke weigering verwachtte, vroeg ze of ik een paar maanden naar Amerika wilde komen om over mijn bevindingen en over Gloucestershire in de Victoriaanse tijd te vertellen en haar te helpen met de Amerikaanse invalshoek van het historische epos dat ze aan het schrijven was Tot haar verbazing zei ik ja Toen Asta overleed, zat ik dan ook in Massachusetts Ik wist dat ze eens zou doodgaan, voor zover je ooit kunt weten dat iemand binnen afzienbare tijd gaat sterven Ik wist ook hoe ongelukkig en eenzaam Swanny was, en dat ze tot steeds grotere wanhoop werd gedreven door haar móeder en haar moeders manier van doen Dat stond allemaal in de vele brieven die Swanny me schreef Ze had graag gezien dat ik was teruggekomen Misschien had ze er geen idee van hoe ik me voelde, of misschien dacht ze zelfs dat het bij mij niet zo diep ging omdat Daniël en ik niet getrouwd waren geweest Vrouwen van haar generatie dachten er inderdaad soms zo over Maar ik was echt bang om met Daniël en Cary in hetzelfde land, op hetzelfde eiland, te zijn Niet dat ik verwachtte hen tegen het lijf te lopen, maar meer dat er, waar in Groot-Brittannië ik me ook bevond, dat gevoel van nabijheid zou zijn waar ik aan de andere kant van de Atlantische Oceaan geen last van had Swanny schreef me dat Asta naar het ziekenhuis was gebracht met wat de dokter 'geen echte beroerte, meer een soort toeval' had genoemd Misschien had ik moeten aanbieden om terug te komen Lafhartig maakte ik mezelf wijs dat Asta mijn grootmoeder maar was, dat ze stokoud was en dat ze nog meer kleinkinderen en achterkleinkinderen had Swanny, die had me nodig, natuurlijk, maar Asta niet Achteraf bezien is het feit dat ik niet ben teruggegaan voor Swanny wellicht het allerbeste geweest

De treurigste brief was die waarin ze schreef dat ze nu besefte dat ze het nooit zou weten Haar vraag zou nooit beantwoord worden Een paar dagen voordat Asta haar 'toeval' kreeg, had ze het voor het laatst gevraagd, op een avond dat ze samen in de salon zaten, de gordijnen dicht waren en de keurige koperen gashaard brandde Asta had de hele dag de indruk gewekt dat ze helder van geest was, de oude bijna

Ze lag op de bank, die voor het vuur was geschoven, met op het lage tafeltje een borduurwerkje en Martin Chuzzlewit opengeslagen en met de rug omhoog op het kussen naast haar, haar leesbril erop Haar witte haar, schreef Swanny, leek in het goudgele lamplicht bijna blond, en als je door half dichtgeknepen ogen naar haar keek, had je je kunnen verbeelden dat daar een jonge vrouw lag En Swanny (die zich in haar brieven meer door haar fantasie liet meeslepen en breedvoeriger was dan normaal) vroeg of ik dat verhaal van Poe weleens had gelezen over de bijziende jongeman die te ijdel is om een bril te dragen Daardoor maakt hij de levendige, opgedirkte oude vrouw die hij voor een jong meisje heeft aangezien, maar die in werkelijkheid zijn eigen betovergrootmoeder is, het hof en trouwt hij bijna met haar Swanny zei dat ze daar nooit in had kunnen geloven, maar nu wel

Door een impuls gedreven en alsof ze het nog nooit eerder had gevraagd, zei ze: 'Wie ben ik, Moder? Waar heb je me vandaan gehaald?'

Asta keek haar aan, en Swanny vertelde dat ze haar nog nooit zo teder en liefdevol had zien kijken, maar ook nog nooit zo vol onbegrip 'Je bent van mij, lille Swanny, helemaal van mij Moet ik je soms vertellen waar de kindertjes vandaan komen? Weet je dat dan niet?'

Alsof ze nog heel klein was Alsof ze een kind was dat tijdens de seksuele voorlichting op school door de leraar was overgeslagen Asta's ogen gingen dicht en ze viel in slaap, wat toentertijd 's avonds steevast gebeurde als ze haar boek neerlegde en haar bril afzette

Swanny belde me om te vertellen dat Asta dood was Ik bood niet aan om terug te komen, en toen ze zeker wist dat ik dat niet zou aanbieden, bezwoer ze me om niet te komen, dat was niet nodig Asta had een gezegende leeftijd bereikt, drieënnegentig, en haar dood kwam niet onverwacht Het was een schok, natuurlijk, maar dat is de dood altijd Een week later schreef ze me

Moder had in haar testament bepaald dat ze geen uitvaartplechtigheid wilde Dat had ze weleens tegen me gezegd, maar ik denk dat ik haar nooit heb geloofd Hoe dan ook, ik dacht dat een begrafenis móest, maar dat is klaarblijkelijk niet zo Je kunt de begrafenisondernemer gewoon vragen de overledene te cremeren, en dat heb ik gedaan, zij het met grote twijfel, maar ze keken helemaal niet zo verbaasd en leken het niet vreemd te vinden

Moder was door en door atheïste Ze heeft me vaak verteld dat ze haar geloof in God had opgegeven toen haar zoontje Mads stierf Dat was het einde, en daarna beeft ze nooit meer gebeden Ik weet nog dat ze op een feest van ons een keer luid en duidelijk heeft verkondigd dat ze Nietzscheaans was en geloofde dat God dood was Ik weet niet waar ze dat vandaan had, maar ze wist heel veel, ze had zichzelf uitstekend ontwikkeld Hoe dan ook, het is goed dat haar wens is vervuld en dat er geen begrafenis is geweest

In haar testament heeft ze alles wat ze bezat, wat niet veel was maar meer dan ik nodig heb, aan mij nagelaten Het is nadrukkelijk aan mij nagelaten, 'aan mijn dochter, Swanhild Kjaer', en er zijn uiteraard geen vragen gesteld, ik hoefde niet eens mijn geboortebewijs te overleggen Als dat wel was gebeurd, wat dan nog? Daar staan Mor en Far als mijn ouders op vermeld en mijn naam als Swanhild Toch gaf het me een vreemd gevoel, het rakelde al die oude gevoelens weer op, en ik vroeg me zelfs af of ik had moeten zeggen: nee, ik kan dit niet aannemen, ik heb er geen recht op

Hoe dan ook, ik heb dat niet gedaan De bedoeling van een testament is nu eenmaal dat je je spullen nalaat aan de mensen wie je ze wilt geven, en Mor wilde beslist dat ik alles van haar kreeg Ik voel me zo verloren zonder haar Wist je dat ik nooit echt bij haar vandaan ben geweest? Zelfs toen ik pas getrouwd was, woonden Torben en ik vlak om de hoek De langste scheiding was in 1924, toen ik drie weken naar Denemarken ben geweest, toen ik negentien was en Torben leerde kennen De rest van mijn leven heb ik Mor óf elke dag gezien, óf door de telefoon gesproken, maar meestal zagen we elkaar Sinds de dood van Far woonden we in hetzelfde huis, twintig jaar lang Ik kan nog niet echt geloven dat ze er niet meer is Ze speelde zo'n belangrijke rol in mijn leven, ze was mijn leven Ik hoor haar voetstappen op de trap, ik hoor haar stem lille Swanny tegen me zeggen, ik ruik de L'Aimant die ze altijd gebruikte Laatst trok ik een la van haar toilettafel open en er steeg een geurige vleug uit op, alles was van haar doortrokken, en het was zo vreselijk dat ik erom moest huilen

Ik mag eigenlijk niet zo aan je schrijven, ik weet het Ik zou opgewekter of beschouwender moeten zijn Haar dood heeft me bevrijd, en vroeger dacht ik dat ik allerlei dingen zou willen gaan doen als ik eenmaal vrij was Maar daar heb ik nu geen zin in, ik ben veel te gedeprimeerd om iets te ondernemen Een lichtpuntje: de dokter heeft me pillen voorgeschreven, zodat ik in elk geval goed slaap Ik denk dat ik het huis op den duur verkoop, dan hoef ik tenminste niet met al die herinneringen om me heen te leven Als je tijd hebt, schrijf dan eens om me een beetje op te monteren Veel liefs, zoals altijd, Tante Swanny

Ik had haar in geen tijden tante genoemd, sinds mijn vijftiende niet meer, toen ik brutaalweg had gezegd, als een echte tiener, dat ik dat 'tante' voortaan maar wegliet, dat vond ze toch niet erg, hè? Dat was ze waarschijnlijk vergeten, ze zat zo in de put en was er zo slecht aan toe dat ze niet meer wist dat ik haar al jaren Swanny noemde, net als iedereen

Niet dat er van die 'iedereen' nog veel over waren Nu ik ver weg zat, in de Verenigde Staten, probeerde ik te bedenken wie er nog resteerden van degenen die haar bij haar voornaam noemden John en Charles, maar die zag ze haast nooit De vrienden uit hun ambassadetijd, als ze tenminste nog contact onderhielden, en dat betwijfelde ik Daniels vader, met wie mijn moeder getrouwd zou zijn, was een enkele keer op bezoek geweest, maar sinds ze weduwe was ontmoette ze hem nog maar zelden

Als ik toen naar Engeland was teruggekeerd, en soms had ik het gevoel dat ik daar eigenlijk niet onderuit kon, zou ik vast bij Swanny zijn gaan wonen Per slot van rekening kwam mijn angst om bij Daniël en Cary in de buurt te zijn deels voort uit mijn tegenzin om weer in de flat te trekken waar hij en ik vijf jaar hadden samengewoond, waar elke kamer zijn stempel droeg en waarschijnlijk nog naar hem zou ruiken, naar de zeep die hij altijd gebruikte en naar zijn sigaretten, zoals Asta's kamer naar haar L'Aimant geurde Ik overwoog ernstig er nooit meer te gaan wonen, om iemand te vragen mijn meubels op te slaan en een makelaar in te schakelen om de flat te verkopen, terwijl ik in Willow Road logeerde

Ik overwoog die mogelijkheid, wetend hoe gelukkig het Swanny zou maken, en ik vroeg me zelfs al af of het huis in twee aparte woningen voor haar en mij kon worden verdeeld, toen er weer een brief van haar kwam, waarin stond dat ze had besloten te verhuizen

Ik vraag het niet graag, want je zult wel andere plannen hebben, maar het zou heerlijk zijn als je met Kerstmis thuiskwam Weet je nog wel hoe gezellig we het met kerst altijd hadden? Het kerstfeest betekent voor een Deen heel veel, het mooi versierde huis en het diner de avond ervoor Zelfs vorig jaar, toen die arme Mor nauwelijks wist waar ze was, hebben we de traditie in ere gehouden, de amandel zat verstopt in de rijst, we hadden vruchtensoep, gans en ceblekage Als je komt, zou ik zoiets proberen te organiseren, al was het maar voor ons tweetjes Ik zal je een nieuwtje vertellen: ik heb besloten te verhuizen Dit huis komt me opeens zo ontzettend groot voor Ik heb nog geen makelaar in de arm genomen, maar ik ben begonnen het huis van boven tot onder op te ruimen Dan heb ik wat om handen en denk ik even niet aan mijn problemen Ik had geen idee dat we zoveel spullen hadden

Ik ben boven begonnen, op de zolder, die volgestouwd staat met oude boeken van Torben en met van die koffers die haast hangkasten zijn - tegenwoordig haalt niemand het meer in zijn hoofd om daarmee op reis te gaan - maar die handig waren toen kruiers alles nog sjouwden Stel je voor dat je zo'n ding meeneemt in een vliegtuig, ze zijn van leer en loodzwaar ook als er nog niets in zit!

Arme Mor, ze had zo weinig van zichzelf Als ik aan haar kamer toe ben, is die in een wip opgeruimd Het was eigenlijk nooit tot me doorgedrongen hoe weinig kleren ze nog maar had Ze heeft die oude japonnen en jassen kennelijk stuk voor stuk naar tweedehands kledingzaken gebracht Wat zouden ze daar van haar hebben gedacht? Ik vraag me af of ze wel doorhadden dat ze een bijzondere vrouw was, of dat ze haar in hun onwetendheid alleen maar een dom, gek oud mens vonden Aan die laatste zin merk je wel dat ik zo somber gestemd ben dat zelfs het idee bij me opkomt dat men zo over mijn lieve moeder zou denken Mijn lieve moeder, van wie ik zo innig veel hield Want ik hield van haar, Ann, ik hield veel meer van haar dan de meeste oude mensen volgens mij van een hoogbejaarde moeder houden Ik wilde dat ze nog bleef leven, daar heb ik zelfs voor gebeden Wat zou ze daar om hebben moeten lachen! Ach, het heeft geen zin om zo te denken Zoals ik al zei, ik heb de hele zolder opgeruimd en ga nu aan de slaapkamers beginnen Als er iets is wat je graag wilt hebben, laat me dat dan alsjeblieft weten Dat klinkt alsof ik zelf binnenkort doodga, maar ik hoop dat je begrijpt hoe ik het bedoel Als ik een kleiner huis op Holly Mount koop, wat ik van plan ben, dan zal ik een heleboel moeten wegdoen

Hoe gaat het met je werk? Ben je op Thanksgiving nog naar dat diner geweest waarvoor je was uitgenodigd? Laat me nog even weten of er kans is dat je de komende drie weken terugkomt Heel veel liefs, Swanny

Ik ben met Kerstmis niet naar Engeland gegaan Ik moest steeds denken aan Cary en die valse streek van haar Zij hield me nog meer bezig dan Daniël Ik herinnerde me dat ze steeds maar weer tegen me zei hoe knap om te zien Daniël wel niet was

'Hij is zo knap om te zien, Ann!' Alsof het haar verbaasde dat zo'n man mij ten deel was gevallen En later, als ze bij ons op bezoek was en hij bijvoorbeeld even de kamer uit was: 'Hij is zo knap om te zien ' Met een zucht, alsof zijn knappe uiterlijk haar te machtig werd, wat uiteindelijk ook het geval bleek te zijn Steeds maar weer dat 'hij is zo knap om te zien', alsof dat het enige belangrijke aan hem was Misschien was dat wel zo, ofschoon ik hem gedurende de jaren dat we samen waren gevoelig en attent had gevonden, iemand die goed kon luisteren, geestig soms, een man die veel lachte en anderen aan het lachen kon maken Maar Cary, die in elk geval wel eerlijk tegen me was toen ze in haar opzet was geslaagd, verklaarde haar onvergeeflijke diefstal met hetzelfde excuus 'Hij was zo knap om te zien, Ann '

Ze gebruikte de verleden tijd Dat viel me op Het was alsof zijn uiterlijk schoon dienst had gedaan om haar te veroveren en nu was getaand In mijn ogen zag hij er nog steeds hetzelfde uit, ik bekeek zijn vertrouwde gezicht met onuitsprekelijk verdriet en diepe afgunst, maar nooit weer heeft Cary gerept van zijn fraaie uiterlijk, althans, niet in mijn bijzijn

Ze woonden in Putney, in een huis dat hij daar had gekocht Dat schreef een oude studievriendin met wie ik nog contact had Tegenwoordig zouden ze het gezamenlijk hebben aangeschaft, maar vijftien jaar geleden lag dat niet zo eenvoudig als je niet getrouwd was Toen mijn vriendin me vertelde dat ze nu officieel man en vrouw waren, was het alsof er een last van me afviel Ik reageerde heel anders dan Cleopatra toen de boodschapper haar het bericht bracht dat Antonius met Octavia was getrouwd Niet dat ik minder ongelukkig of minder jaloers was, maar het was nu zo definitief dat ik me erbij kon neerleggen Alle hoop scheen nu vervlogen, en daarmee alle angst; ik zou 's nachts niet meer wakker worden en denken: stel dat hij bij haar is weggegaan, stel dat hij me zoekt? Ik hoefde niet meer te speculeren over wat ik zou doen als me ter ore kwam dat het niets was geworden en dat hij weer vrij man was Ik ben nooit getrouwd geweest, dus mijn opvattingen over het huwelijk zullen wel uit de tijd zijn De echtverbintenissen in mijn eigen familie hebben in elk geval standgehouden Wat het huwelijk ook is, ik beschouw het als een permanente, onverbrekelijke band, en ik zag Daniël en Cary (ten onrechte, zo bleek) als voor het leven aan elkaar gekoppeld

Wat mij restte was een dof verdriet, iets wat veel leek op wat Swanny doormaakte Tenminste, dat nam ik aan Het idee dat gedeelde smart halve smart is, bracht ons nader tot elkaar Misschien kon ik beter teruggaan en het verdriet echt met haar delen Het was inmiddels februari en in de omgeving van Boston bitter koud Er lag een dikke laag sneeuw en de luchthaven was gesloten Er was nog meer dan genoeg werk voor me, maar voor het eind van de maand kon ik alles afronden Ik schreef Swanny en opperde 'een paar dagen' bij haar te komen logeren voordat ik weer in mijn flat trok Pas twee weken later kreeg ik antwoord en toen de brief arriveerde stond erin dat ik altijd welkom was Kennelijk waren er echter andere dingen die Swanny bezighielden, want ze reageerde met een voor haar ongekende vaagheid op mijn voorstel Ze had intussen een nieuwe bezigheid gevonden, iets wat haar afleiding bezorgde Het woord verhuizen werd niet meer genoemd

Het zou voldoening schenken als ik kon zeggen dat Swanny, toen ze de dagboeken vond, meteen wist dat ze een geweldige ontdekking had gedaan Later zou ze dat inderdaad zo brengen De vele journalisten die haar interviewden kregen geregeld te horen dat een grote opwinding zich van haar meester had gemaakt toen ze het boek opensloeg, de eerste pagina las en besefte dat ze een literair werk had gevonden De feiten omtrent haar gevoelens liggen anders, als haar brieven aan mij er een getrouwe neerslag van zijn, en daar ga ik van uit Twee brieven ontving ik nog voordat ik naar Engeland terugkeerde, en in beide worden de notitieboeken genoemd die ze tijdens het opruimen had gevonden Daar ze van boven naar beneden had gewerkt, was ze het boek dat in het bureau in Asta's kamer lag het eerst tegengekomen Dat was het laatste dagboek, waarin Asta zes jaar daarvoor in september de laatste aantekening had gemaakt

Aan het eind van een lange brief schreef Swanny:

Gisteren heb ik Mors kamer opgeruimd Wist je dat er in die zwarte eikenhouten tafel van haar een 'geheime' la zit? Rondom loopt een rand met houtsnijwerk, en het viel me op dat de ene kant verder uitstak dan de andere Toen ik eraan trok, bleek het een la te zijn Misschien wist Mor het zelf niet, want er zat niets in behalve een heel oude foto, sepia uiteraard Zo te zien is hij genomen voor Mor was geboren Een opvallend lelijke, dikke vrouw in een crinoline, die boos fronsend in de camera kijkt!

Er lag een aantekenboek in haar bureau Vanzelfsprekend keek ik het in en toen ik haar handschrift zag, welde er een ongebreidelde hoop in me op Ik dacht werkelijk er iets heel belangrijks in te vinden, iets over mijn afkomst Tegelijkertijd bekroop me een zekere schroom, want het leek me iets intiems, maar ik heb toch een pagina gelezen en zag toen dat het in 1967 speelde, dus ik schoot er niets mee op

Zonder alles te lezen zag ik wel dat het een dagboek was Ik voelde me vreselijk schuldig, Ann Ik dacht, arme ziel, hebben we haar het gevoel gegeven dat ze erbuiten stond, Torben en ik? Zijn we zo in elkaar opgegaan dat we haar misschien buitensloten, en is ze daarom steeds naar boven gegaan om haar gedachten op schrift te stellen

De tweede brief was veel korter Ik moest wachten tot ik in Engeland terug was voor een uitgebreid verslag over het opruimen van het koetshuis en de ontdekking die ze daar had gedaan In deze brief schreef ze slechts:

Ik heb een heleboel notitieboeken gevonden die Mor kennelijk als dagboek heeft gebruikt Wie had ooit kunnen denken dat Mor een dagboek bijhield? Ik heb ze geteld en het zijn er drieënzestig Ze zijn allemaal in het Deens geschreven en het eerste begint voor mijn geboorte, in 1905! Ze zijn allemaal kromgetrokken van het vocht en zitten onder de weervlekjes Maar er staan letterlijk honderdduizenden woorden in, grote dikke boeken vol woorden, de pagina's zijn aan beide kanten beschreven Is het niet ongelofelijk?

Terwijl ik me klaarmaakte om in Roderick Road te gaan eten, ging de telefoon Het was Paul Sellway Heel even moest ik mijn geheugen pijnigen wie dat ook alweer was Ik zei dat ik niet had verwacht dat hij mijn vraag zou beantwoorden Hij was even van zijn stuk gebracht, en stelde toen de logische vraag: 'Waarom vroeg je het dan?'

'Zomaar, om iets te schrijven te hebben, denk ik Het heeft me altijd gestoken - dat mijn moeder me geen Deens heeft geleerd, bedoel ik Een onbewuste irritatie zoekt kennelijk een uitweg

'En bij jou?'

'Wat bedoel je?'

'Hebben ze jou wel Deens geleerd?'

'Nee, jammer genoeg niet Mijn moeder sprak het niet en mijn grootmoeder mocht het niet spreken Mijn moeder zat haar nogal op haar kop Ze zei altijd tegen haar dat als je in Engeland woonde, je je ook moest gedragen als de Engelsen '

Hij zweeg even, en ik probeerde te bedenken wat ik nu moest zeggen, toen hij opmerkte: 'Maar ik spreek het wel en nou ja, ik kan het lezen en schrijven en zo Dat hoort bij mijn werk, dat wil zeggen, daar heb ik voor gestudeerd '

'Ik dacht dat je dokter was '

'Ik ben geen arts ' Hij begon te lachen 'Echt iets voor mijn moeder, die vertelt iedereen dat ik dokter ben, terwijl ze bedoelt dat ik een doctorstitel heb Ze had liever gezien dat ik huisarts was geworden Ik ben docent aan London University Scandinavische taal- en letterkunde En dat brengt me op de reden voor mijn telefoontje Ik kreeg de indruk dat je hulp nodig had met die dagboeken, de nog ongepubliceerde dagboeken De toon van je brief was een beetje neerslachtig, dat zal het geweest zijn, denk ik Maar misschien zit ik er helemaal naast '

'Nee,' antwoordde ik, 'dat heb je goed aangevoeld ' We maakten een afspraak voor de week daarop Hij vroeg of ik kwam eten, maar daar had ik geen zin in Zijn vrouw zou er wel bij zijn, tenminste, dat vermoedde ik, en hoewel het me niet kon schelen dat hij getrouwd was en ik niets tegen mevrouw Sellway had, was ik tijdens etentjes bij echtparen net iets te vaak de ongetrouwde derde geweest, het vijfde wiel aan de wagen In zekert zin zou ik die rol vanavond ook al spelen Hij zei dat hij wel naar Willow Road kwam, want per slot van rekening bevonden de dagboeken zich daar

Ik vroeg me af waarom ik eigenlijk wilde dat hij de vertalingen bekeek en ze vergeleek met de dagboeken, of liever gezegd, dat hij controleerde of de ontbrekende pagina's er soms na de vertaling uit waren gescheurd Ik kwam tot de conclusie dat ik dat wilde omdat ik Cary's werk wilde doen Ik wilde haar het gras voor de voeten wegmaaien Niet uit wrok, absoluut niet, dat stadium had ik achter de rug, maar domweg om haar voor een fait accompli te stellen, bij voorkeur schriftelijk, zodat ik haar nooit meer hoefde te ontmoeten

Iemand heeft eens gezegd dat een mens alleen overkomt wat bij hem past Wie het ook was, die avond bewees zijn ongelijk De vormelijke, correcte en conventionele Gordon woonde in een flat met zwarte en paarse wanden, die vol hingen met roze en paarse acrylschilderijen van tweeslachtige mensen wier musculatuur was ontleend aan de figuren op de graftombes van de Medici's Lage divans waren bekleed met zilverlamé, in de badkamer wemelde het van fallussen die vagelijk waren verhuld als bomen, torens of wijzende vingers, we aten aan een groenglazen tafel van zwartporseleinen borden, en Aubrey drapeerde zwarte servetten bedrukt met het gezicht van de David van Michelangelo over onze schoot

Die motieven kwamen terug in zijn kleren - een skibroek van zwart velours en een r-shirt met een collage van pre-Rafaëlitische koppen Maar Gordon droeg volgens mij zijn geijkte zomertenue - een grijsflanellen broek, een wit overhemd met gedekte das en een kledingstuk waar ik in geen twintig jaar iemand in had zien lopen, een gebreide, mouwloze slip-over met V-hals Het eten was verrukkelijk en de wijn een sensatie Als ik daar niet rijkelijk veel van had gedronken, zou ik waarschijnlijk de vraag niet hebben gesteld die als een verwijt had kunnen worden opgevat

'Waarom heb je haar nooit opgezocht?'

Ik verwachtte dat hij zou zeggen dat ze maar een oudtante van hem was, dat ze sinds de dood van zijn grootvader geen contact meer hadden gehad, of zelfs dat hij haar adres niet wist Hij keek verwonderd

'Ik heb haar wel degelijk opgezocht Wist je dat dan niet?'

'Ben je in Willow Road geweest? Heb je Swanny ontmoet?' Hij keek naar Aubrey, en Aubrey haalde glimlachend even zijn schouders op

'Ik dacht dat je dat wel wist Ik bedoel, ik dacht dat ze het je wel verteld zou hebben ' Als je hem had horen praten zonder hem te zien, zou je hem, door zijn belerende toon, hypercorrectheid en wat Asta verwijfdheid zou hebben genoemd, minstens op vijftig hebben geschat Hij kuchte 'Eens kijken, ongeveer een jaar geleden ben ik er voor het eerst heen gegaan Het was hoog zomer, hè, Aubrey? Een vrouw deed open - ik denk de huishoudster, ik heb haar op de crematie gezien - maar ze wilde me niet binnenlaten Ze zei dat mevrouw Kjaer zich niet goed voelde, maar ze zou zeggen dat ik was geweest' Ongetwijfeld was dat 'zich niet goed voelde' een eufemisme Het zou wel een van die dagen zijn geweest waarop Swanny haar andere ik was, het personage dat op pantoffels voortschuifelde, met afgezakte kousen en een tas met een breiwerkje bij zich Het was begrijpelijk dat mevrouw Elkins hem niet had binnengelaten

'De week daarop heb ik het nog eens geprobeerd Uiteraard was ik nieuwsgierig naar haar, dat begrijp je wel, maar ook wilde ik haar de vragen stellen die ik jou heb gesteld Maar weer werd ik weggestuurd, en ik moet bekennen - nou ja, ik zal niet zeggen dat ik beledigd was, maar ik trok de voor de hand liggende conclusie dat ik niet welkom was En toen gebeurde er iets heel vreemds, hè, Aubrey?'

'Ik nam de telefoon aan Ik wist niet wat me overkwam '

'Tante Swanny belde mij op De eerste keer had ik de huishoudster mijn nummer gegeven Ze zei dat het haar speet dat ze me niet had kunnen ontvangen, maar dat ze nu was opgeknapt en of ik op de thee kwam '

'Wat anders?' zei Aubrey 'Een oudtante vraagt je op de thee En zo hoort het ook!'

'Ben je gegaan?'

'Nou en of, en we hebben heerlijk thee gedronken, heel ouderwets met alles erop en eraan, zoals sandwiches met waterkers Ik heb reuze mijn best moeten doen om niet te verraden dat ik de dagboeken niet had gelezen Ze vertelde dat ze zelf een soort stamboom had opgesteld, die zou ze opzoeken en me toesturen '

'Maar dat heeft ze niet gedaan,' zei Aubrey 'Nee, dat heeft ze niet gedaan Maar nu komt het wonderlijkste van het verhaal ' Gordons ogen twinkelden Ik verwachtte half en half dat hij me zou vragen of ik op een schok was voorbereid 'Ze belde me op en nodigde me uit om samen met haar op ontdekkingsreis te gaan, zo zei ze het Natuurlijk zei ik ja, en ik vroeg of mijn vriend ook mee mocht Weet je, Ann, als Aubrey mijn meisje of mijn vrouw was (of mijn vriendje of mijn man, het is maar hoe je het bekijkt), dan zou ik dat ook hebben gevraagd Wij beschouwen het graag als heel gewoon en we willen graag dat anderen het ook heel gewoon vinden, hè, Aubrey?' Aubrey knikte, met een lichte glimlach, heel ontspannen Gordon was degene die er opgefokt over deed 'Ik zei dus dat ik graag iemand wilde meebrengen, mijn vriend met wie ik samenwoonde, en ze zei uitstekend, of woorden van gelijke strekking Nou, op de afgesproken dag zijn we naar haar toe gegaan Ze had het over een taxi, maar wij vonden het een veel beter idee om met Aubrey's auto te gaan '

'Waar gingen jullie dan heen?' wilde ik weten

'Naar een huis in Hackney Het was best een avontuur, hoor Ze zei dat haar ouders in dat huis hadden gewoond en dat zij er was geboren En ik moet zeggen, we waren diep onder de indruk, want het was heel groot Het was natuurlijk in appartementen opgedeeld en heel erg - tja, opgetut, hè, Aubrey? We gingen met ons drieën naar binnen, en zij maakte een praatje met de man die op de begane grond woonde, kennelijk een soort huismeester voor de bovenverdieping Hij kwam met een verhaal over een spook, maar dat namen we geen van allen erg serieus En toen was ze tevreden en gingen we weer naar huis ' Ik was buitengemeen ontzet en geschokt

'Wanneer was dat, Gordon?'

'Dat kan ik je precies vertellen Het was de dag voor Aubrey's verjaardag, 12 augustus, een woensdag '

Swanny had in augustus haar eerste beroerte gehad Ik zou de datum moeten opzoeken, maar ik wist bijna zeker dat het de 13de was geweest, want mevrouw Elkins had iets gemompeld over een ongeluksgetal Waarom had Swanny mij niet gevraagd om samen met haar naar Lavender Grove te gaan? Hoe kwam ze erbij zich tot Gordon Westerby te wenden? Aubrey vroeg of ik een cognacje wilde, en ik zei ja, iets wat ik zelden doe Ze hadden het inmiddels over hun zomervakantie, die ze in Denemarken wilden gaan doorbrengen om voorouders van de Westerby's en Kastrups op te sporen Zou ik eens willen kijken of ik die stamboom kon vinden die Swanny had gemaakt en waar ze het over had gehad? Daarna gaf ik naar beste kunnen antwoord op Gordons vragen Het was nog niet zo laat toen ik een taxi belde om naar huis te gaan, kwart voor elf ongeveer Door de wijn en de cognac die ik had gedronken viel ik meteen in een diepe slaap, waaruit ik om drie uur met een lichte hoofdpijn maar helder en met bonkend hart wakker werd

Ik deed het licht aan, slikte drie aspirientjes en ging in bed zitten lezen in Donald Mockridges verslag van het proces tegen Alfred Eighteen Roper