26

Ik probeerde me voor de geest te halen wie George Ironsmith ook alweer was De naam kwam voor in de lijst met medewerkers, en op Cary's bureau lag een exemplaar Ik zocht erin en -ach ja, Lizzies vroegere verloofde, de man die haar de ring met een glazen steen had gegeven Cary haalde fotokopieën te voorschijn van het verslag van Ward-Carpenter, van het gedenkboekje van Arthur Roper en van Cora Greens verhaal in de Star Ze schoof ze over het bureau Lisa Waring keek ernaar, pakte een pen en zei: 'Mag ik?', waarna ze woorden of namen begon te onderstrepen

'Een zekere George Ironsmith was de minnaar van die vrouw, klopt dat?'

'Kennelijk,' zei Cary 'In 1895 was hij met haar verloofd, maar de verbintenis is verbroken en hij is naar het buitenland gegaan '

'Naar welk land?'

'Ik heb geen idee Cora Green zegt dat hij een "koloniaal" accent had, maar dat kan van alles betekenen '

Wat het ook betekende, Lisa Waring keek niet bepaald blij

'Hoe oud was hij?'

'Toen de moord werd gepleegd? Tussen de dertig en de veertig misschien In de film hebben we hem van die leeftijd gemaakt De acteur die hem speelt is zesendertig '

'Mijn overgrootvader George Ironsmith was negenenveertig toen hij in 1920 overleed, ik heb zijn grafsteen gezien Hij werd in 1871 geboren en dus was hij in 1905 vierendertig '

Cary was reuze opgelucht

'Dan zal hij het wel zijn, hè?'

'Hoe kom ik erachter waar hij vandaan kwam?'

Cary opperde als mogelijkheid de landelijke telefoonboeken door te kijken Zij en ik raadden haar aan naar het archief van St Catherine's House te gaan Ik vertelde haar hoe ze zo'n onderzoek moest aanpakken en dat ze haar voorouders waarschijnlijk kon natrekken in de doopregisters van The Mormon 's World Ik geloof dat ik teleurgesteld was Waar ik op had gehoopt was een spannende onthulling die echter Cary's reconstructie niet op losse schroeven zou zetten Maar Cary was opgelucht Als er een last van haar is afgevallen wordt ze, net als zoveel mensen, hartelijk en spraakzaam Als Lisa Waring haar bijvoorbeeld had verteld (ik fantaseer nu even) dat haar overgrootvader Arthur Roper was en dat hij ooit als assistent-chirurg had gewerkt en op 28 juli 1905 in Londen was geweest, zou ze beslist niet positief hebben gereageerd op Lisa's verzoek of ze de film mocht zien Dat had ze echter niet verteld, maar wel dat ze waarschijnlijk afstamde van een onbelangrijk personage in het drama, en dus beloofde Cary haar de drie banden van Roper toe te sturen

Toen Lisa Waring weg was, gaf Cary uiting aan haar opluchting door op te springen, me te omhelzen en voor te stellen om 'ergens lekker te gaan lunchen' Tijdens deze lunch, die lang duurde en de helft van de middag opslokte, vroeg ze me iets waar ze, zo zei ze, al een poosje mee rondliep Hoe kwam ik er eigenlijk bij om verband te leggen tussen het huisgezin van Asta en dat van de Ropers?

'Jij hebt het verband gelegd,' antwoordde ik 'Dat was de reden dat je contact met me hebt opgenomen Je wilde weten of Roper nog ergens anders in de dagboeken voorkwam, en toen ontdekten we dat Swanny er bladzijden uit had gescheurd Jij bent erover begonnen, niet ik '

'Ja, maar nadat we hadden ontdekt dat die bladzijden ontbraken, ben ik er niet op doorgegaan Zonder nadere gegevens, die er misschien wel maar misschien ook niet in hebben gestaan, weten we het niet en zullen we het ook nooit weten Alles wat jij hebt, is het feit dat Hansine Dzjerjinski stervende op de stoep aantrof, en één of twee opmerkingen van Asta '

'Zes,' verbeterde ik 'Ze heeft er zes keer over geschreven En ik ken de fragmenten uit mijn hoofd De eerste keer schrijft ze over Hansine en Dzjerjinski, de tweede keer over Hansine die vraagt of ze Florence Fisher op de thee mag vragen en de derde keer vertelt Asta dat ze naar Navarino Road is gegaan en toevallig Lizzie Roper met Edith naar buiten heeft zien komen Ze zegt erbij dat Edith een mooi kind is, net een elfje, en dat ze het vreemde gevoel krijgt dat Edith een soort telepathisch contact legt met haar ongeboren baby Vervolgens heeft ze het over "de man die in Navarino Road woonde en zijn vrouw heeft vermoord", zonder hem met name te noemen De vierde keer is een doodgewone opmerking die iedereen had kunnen maken, dat wil zeggen iedereen die toevallig een dagboek bijhield en in de buurt woonde Het zou vreemder zijn geweest als ze er niets over had gezegd De enige opmerking die een beetje vreemd is, is de vijfde, want die maakt ze acht jaar later, in 1913 Rasmus denkt op een gegeven moment dat Sam Cropper een bewonderaar van haar is, en dan zegt ze dat hij "bang was dat ik de kant op ging van mevrouw Roper" En in een van de laatste notitieboeken schrijft ze nog dat ze heeft gelezen over de moorden in Lancashire en dat ze daardoor moest denken aan "die affaire in Navarino Road" '

'Dat wijst er volgens jou op dat ze aan Lizzie Roper moest denken?'

'In zekere zin Natuurlijk hoeft het niet meer te betekenen dan dat Asta nooit een andere vrouw had ontmoet die ze een "slechte" vrouw zou hebben genoemd '

'Lizzie was misschien de enige die ze kende, en we moeten bedenken dat ze Lizzie met eigen ogen heeft gezien Heeft ze het niet over haar grote, opvallende hoed? Vrouwen zoals Asta, dat wil zeggen "fatsoenlijke" vrouwen, vonden dat andere soort vaak fascinerend, wat zou kunnen verklaren dat ze na al die tijd nog aan Lizzie dacht Maar uit dit alles blijkt dat er geen concreet verband bestaat tussen Asta's huisgezin en Devon Villa Ik heb je op het idee gebracht, en het is blijven hangen, ook nadat we hadden ontdekt dat die bladzijden weg zijn '

'Dat komt zeker doordat het misschien op die bladzijden heeft gestaan, wat het ook is geweest'

'Maar dat weten we immers niet zeker Het enige dat we weten is dat Swanny Kjaer op die bladzijden een aanwijzing vond omtrent haar afkomst, en de waarheid, wat die ook inhield, was voor haar niet aanvaardbaar, en dus heeft ze ze eruit gescheurd

O Ann, ik ben zo blij dat die akelige meid - het was echt een akelige meid, vond je ook niet, zo afstandelijk? - ik ben zo blij dat ze me niet is komen vertellen dat haar overgrootvader Arthur Roper was en dat hij op zijn sterfbed zwart op wit had bekend dat hij een moord had gepleegd!'

Ofschoon ik me dat wel had voorgenomen, had ik het huis dat nu van mij was nog nooit doorzocht op de ontbrekende bladzijden uit het eerste dagboek Pas nadat Cary erop had gewezen dat het verband met Roper voornamelijk op mijn verbeelding berustte, begon ik mijn speurtocht De enige juiste manier was dit systematisch aan te pakken door van boven naar beneden te werken, niets over te slaan, kleden op te tillen en naar geheime panelen in kasten te zoeken

Ik was ongeveer halverwege toen ik iets bedacht Als de bladzijden die Swanny uit het dagboek had gescheurd haar hadden verteld wie ze was, waarom had ze zichzelf dan wijsgemaakt dat ze Edith was? Het is onmogelijk dat zij inderdaad Edith was, dat kan niet op die ontbrekende bladzijden hebben gestaan, dus wat hebben ze haar dan wel verteld? Iets veel ergers, iets onaanvaardbaar afschuwelijks, waardoor Edith verreweg de beste keuze was?

Het kwam me opeens voor alsof Swanny zich in Edith had veranderd omdat het alternatief, de ware identiteit die ze had ontdekt, zo ontstellend was dat ze er niet mee kon leven Toch had ze pas lange tijd nadat ze de bladzijden had uitgescheurd de denkbeeldige persoonlijkheid van Edith aangenomen Ik kon me niet voorstellen wat ze dan wel had ontdekt, maar ik ging door met zoeken

Deel IV van de dagboeken zou binnenkort verschijnen We hadden niet kunnen beslissen of Swanny's foto achter op het omslag moest staan of niet Bij de drie vorige delen was dat wel zo geweest, maar toen leefde Swanny nog Ze had de dagboeken niet zelf geschreven, ze had ze slechts bewerkt, en zou het niet beter zijn, nu ze overleden was en de notitieboeken van 1935-1944 dus niet zelf had kunnen redigeren, haar foto weg te laten?

Er was geen sprake van dat er een foto van mij voor in de plaats zou komen Geen enkele lezer zou bijster geïnteresseerd zijn in Asta's kleindochter, die aan het eind van dit deel pas vier was Maar het idee dat er niets anders op zou staan dan citaten uit lovende recensies over vorige uitgaven had vaag iets onbevredigends Asta's eigen gezicht stond prominent voorop, of liever gezegd vier van haar gezichten in diverse levensfasen, die koeltjes uit ovale uitsnijdingen blikten

Swanny's uitgeverij - want zo beschouwde ik het nog steeds -stuurde me diverse versies toe We konden de oude indeling aanhouden, we konden de foto verkleinen en aan de binnenkant van het omslag in plaats van op de achterkant zetten, of we konden een andere foto van Swanny gebruiken, van toen ze nog een kind of een jong meisje was bijvoorbeeld Er waren foto's genoeg Ik hoefde alleen Asta's albums maar door te kijken Ze had Swanny vaker laten portretteren dan haar andere kinderen, misschien alleen omdat ze knapper om te zien was dan de rest Ter gelegenheid van elke verjaardag was een portret gemaakt, en ertussendoor was ze nog vaak gekiekt Ik dacht dat ik al Asta's albums al eens had bekeken, maar merkte algauw dat dat niet zo was, of dat ik veel vergeten was Ze waren opgeborgen in laden in de kamer die eens de hare was geweest Terwijl ik ze te voorschijn haalde, kwam ik op het idee dat Swanny de ontbrekende bladzijden daar misschien tussen had verstopt, maar dat was natuurlijk niet zo Swanny had de notitieboeken voor het eerst in de studeerkamer doorgekeken Daar ik er nog steeds niet helemaal van overtuigd was dat ze de ontbrekende bladzijden had vernietigd, nam ik alle boeken op de planken in dat vertrek in handen om te kijken of er soms iets in zat Ik vond van alles, want zo gaat dat: een volstrekt oninteressant bedankbriefje, recepten, vakantiebriefkaarten van vrienden en krantenknipsels, bijna allemaal in het Deens, maar de ontbrekende bladzijden waren er natuurlijk niet bij Ze hadden te veel verdriet veroorzaakt om te worden bewaard, bedacht ik, ze waren als vervlogen rook, en het geluid van Swanny die ze in snippers scheurde was onbereikbaar ver weggeëbd

Als je iets wilt vernietigen, vernietig je het meteen Zoiets bewaar je niet voor het nageslacht Het doet denken aan een spannende film: de schurk heeft de held in zijn macht, maar in plaats van hem dood te schieten, wat voor de hand ligt, begint hij uitvoerig op te scheppen over zijn wapenfeiten en tart hij zijn slachtoffer Tegen de tijd dat hij daarmee klaar is, is redding nabij Swanny zou niet hebben gewacht tot ze werd gered, maar zou de bladzijden onmiddellijk hebben verbrand

Er stond een stukje van een halve kolom in de krant over een Victoriakruis dat bij Sotheby onder de hamer zou komen De eigenaar was een zekere Richard Clark, kleinzoon van de man aan wie de onderscheiding was toegekend De naam zei me niets, maar die van zijn grootvader des te meer Uiteraard zou er veel minder ruimte aan dit verhaal zijn besteed als de man in kwestie niet op andere wijze bekend was geworden De lezers waren niet benieuwd naar de buitengewone moed die wijlen sergeant Harry Duke op 1 juli 1916 aan de Somme had betoond, maar wel naar de belangrijke plaats die hij in Asta's dagboeken innam Dit was de dappere soldaat die zijn best had gedaan Asta's zoon het leven te redden en die later Asta's platonische minnaar was geworden Ik zat Paul het stukje voor te lezen, compleet met een niet zeer getrouwe samenvatting van de relevante dagboekpassages, toen Gordon arriveerde Hij was de buitentrap op gelopen en toen hij ons zag, tikte hij op het raam

Hij liep erbij als een doodgraver, in een donker, deftig pak, met een das die niet zwart maar grijs was, met een zwart motiefje Als ik elders een teerbeminde had gehad, zou ik bang zijn geweest dat hij me het nieuws van een sterfgeval of een afschuwelijk ongeluk kwam brengen

Dat alles moet op mijn gezicht te lezen hebben gestaan, want hij zei op de hem eigen ernstige toon: 'Kijk niet zo verschrikt Je vindt het vast niet erg Misschien vind je het zelfs wel heel leuk'

Paul dacht zeker dat hij op zijn onaangekondigde bezoek doelde, want hij zei dat hij van harte welkom was en vertelde vervolgens over de veiling van het Victoriakruis van Harry Duke Gordon luisterde beleefd, maar zodra hij de kans kreeg zei hij tegen hem:

'Ik wil graag een foto van je moeder zien '

'Van mijn moeder?'

'Ann zegt dat je foto's van haar hebt Alleen om iets met zekerheid vast te stellen '

Ze stond in haar tuin, gekleed in een gebloemde zijden jurk Het was een winderige dag en haar haar waaide alle kanten op, terwijl ze met een hand probeerde te verhinderen dat haar rok boven haar knieën flapte Je kon niet goed zien hoe ze eruitzag, alleen dat ze lang, mager en blond was Paul had hem bewaard in het stapeltje foto's en paperassen dat hij na haar dood uit haar huis had meegenomen Gordon had zijn eigen exemplaar van Asta bij zich en dat sloeg hij open bij Swanny's foto, op de binnenkant van het omslag Blauw tweed pakje, blauwe vilthoed, een lange, slanke, blonde vrouw naast de Kleine Zeemeermin

'Wat zie je?' vroeg hij na een korte stilte en op bestudeerd theatrale toon Ik denk weleens dat er aan Gordon een voortreffelijk acteur verloren is gegaan 'Ze zien er allebei Deens uit,' zei ik is dat alles?'

Ik vroeg wat ik nog meer moest zien

'Lijken ze niet op elkaar - als zusters, halfzusters?'

'Als we ervan uitgaan dat zusters, en in het bijzonder halfzusters, vaak niet sprekend op elkaar lijken '

Ik wendde me naar Paul toe en zag dat hij zich ongemakkelijk voelde

'Wat wil je daarmee zeggen, Gordon?' vroeg hij geforceerd luchtig

'Ik wil je geen schok bezorgen Maar waarschijnlijk ben je niet geschokt, vind je het zelfs leuk Jij en Ann worden er eigenlijk neef en nicht door '

'Wil je ons vertellen,' zei ik, 'dat Hansine de moeder van Swanny was?'

'Het verklaart veel,' zei Gordon 'Asta zegt in haar dagboek dat Hansine heel erg dik is, en dat hebben we opgevat als een hatelijke opmerking, of de typische houding van iemand die slank is tegenover iemand die aan de zware kant is Op die bekende foto waar de familie in de tuin thee zit te drinken en Hansine bedient, is ze niet dik In later jaren schrijft Asta nooit meer iets over haar omvang In 1905 was ze dik omdat ze in verwachting was

Het kan zijn dat Asta een hele tijd niet heeft geweten dat ze zwanger was Kleren konden in die tijd een zwangerschap lang verhullen deskundigen op het gebied van de modegeschiedenis zeggen dat vrouwenkleding honderden jaren lang op die manier werd ontworpen omdat vrouwen doorlopend zwanger waren Het soort kleren dat in de jaren twintig in de mode kwam, glad afkledend, wat min of meer zo is gebleven, kon alleen opgang maken omdat vrouwen veel minder vaak zwanger waren Hansine heeft haar zwangerschap misschien pas hoeven opbiechten toen ze zeven of acht maanden ver was, en toen was het te laat om haar nog de laan uit te sturen Trouwens, we krijgen de indruk dat Asta niet al te intolerant tegenover zoiets zou hebben gestaan Rasmus misschien wel, maar Rasmus was er niet '

'Asta en Hansine waren dus allebei tegelijk in verwachting? Is dat niet al te toevallig?'

'Dat hoeft niet Het kan zijn dat Hansine haar baby een maand of zelfs zes weken nadat Asta haar kind had verloren heeft gekregen We weten niet of Swanny inderdaad op 28 juli is geboren, we weten alleen dat het volgens Asta zo was, omdat ze op die dag een doodgeboren kind kreeg '

'Wie was de vader?'

'De voor de hand liggende kandidaat is Rasmus zelf, maar om even voor de hand liggende redenen valt hij af Uit de dagboeken komt hij naar voren als streng en preuts, niet als een lichtzinnig man, hij was niet erg geïnteresseerd in Asta, maar ook niet in andere vrouwen Niet bepaald het type om zich aan de dienstbode te vergrijpen als zijn vrouw uit was Het was veel waarschijnlijker dat hij in de schuur aan een automotor prutste '

'Bovendien,' zei ik, 'hield hij niet van Swanny Van al zijn kinderen hield hij van haar het minst Hij heeft aangevoeld dat ze niet van hem was, al wist hij het niet zeker '

'We weten dat Hansine eerder een vriendje heeft gehad Dat vertelt Asta wanneer Hansine vraagt of ze Pauls grootvader op de thee mag uitnodigen Ze plaatst een paar onaardige opmerkingen over Hansines uiterlijk en laat doorschemeren dat Sam Cropper niet de eerste man is die omgang met haar heeft '

'Ik zou weleens willen weten wie het dan is geweest '

'Een Deen,' zei Gordon 'Iemand in Kopenhagen, een werkman, of ook een bediende Ze moest bij hem weg toen je grootouders naar Engeland emigreerden '

'Ze had toch niet mee hoeven gaan '

'Misschien toch wel Wie weet wilde of kon hij niet met haar trouwen Het kan zijn dat hij al een vrouw had, of haar niet kon onderhouden '

Ik zei dat Hansine van alle Westerby'tjes altijd het meest van Swanny had gehouden De waarheid begon zich duidelijker af te tekenen Asta had haar eigen kind verloren, maar er was geen dokter bij de bevalling gehaald Ze zegt herhaaldelijk dat ze het akelig vindt om een dokter aan haar bed te hebben, dat een man niet thuishoort bij zo'n intieme en, in haar ogen, vernederende gebeurtenis Ergens zegt ze dat ze wenste dat er vrouwelijke artsen waren Ze heeft het dode kind niet aangegeven, want ze beschouwde het kind dat Hansine verwachtte als een vervanging van het hare Misschien heeft ze bedongen dat ze het alleen aannam als het een meisje was Dat zou echt iets voor Asta zijn geweest

'Ze moeten als de dood zijn geweest dat Rasmus te vroeg terugkwam,' merkte Gordon op

Wanneer het kind was geboren was niet te achterhalen Wat zou ervan zijn geworden als het een jongetje was geweest? Ik kon me niet voorstellen dat Asta een baby iets zou hebben aangedaan, maar ik kon me gemakkelijk indenken dat ze er 's nachts op uit was gegaan, met een bundeltje in haar armen, om het kind bijvoorbeeld op de stoep van het Duitse Hospitaal te deponeren

Maar de baby van Hansine was een meisje geweest en ze had haar maar wat graag aan Asta overgedragen Wat had ze anders moeten doen? Hoewel ze niet kon zeggen dat Swanny haar kind was en dus niet voor haar moeder kon doorgaan, had ze vele jaren de geneugten en zorgen van het moederschap meebeleefd Ze zag haar dochtertje elke dag, verzorgde haar, bracht haar naar bed en deed haar in het bad, zat met haar op schoot en genoot van haar genegenheid Je zou zelfs kunnen zeggen dat zij Swanny in de steek had gelaten, en niet andersom, toen ze in 1920, enkele maanden voor Swanny's vijftiende verjaardag, vertrok om met Pauls grootvader te trouwen

'Op een bepaald moment moet ze het aan jouw moeder hebben verteld,' zei ik tegen Paul

Hij zei niets Vanaf het moment dat Gordon van wal was gestoken, had hij nauwelijks een woord gezegd Ik dacht aan zijn moeder, de ongelukkige vrouw die de anonieme brieven had geschreven Waarschijnlijk had Hansine het haar pas verteld toen ze al volwassen was Het had wellicht een negatieve uitwerking gehad, het lag misschien ten grondslag aan de manier waarop Joan Sellway op zoveel dingen reageerde Neem haar afkeer voor haar moeders verhalen over haar dienstjes Ze moet het hebben geweten aan de positie als dienstbode dat haar moeder haar kind had moeten afstaan Een bediende is overgeleverd aan de macht van werkgevers en heeft geen rechten en heeft niets te kiezen Zo moet het in haar ogen zijn geweest De ironie dat het buitenechtelijke, ongewenste kind een luxueuzer leven had geleid dan het wettige en waarschijnlijk gewenste kind, moet de zaak nog hebben verergerd Ze had Swanny nooit ontmoet, maar heeft die foto in de Tatler gezien Haar wrok en bitterheid kregen de overhand, en ze stelde de anonieme brief op Ik kon me nog herinneren dat Swanny later naar haar toe was gegaan om te vragen of zij enig licht kon werpen op haar afkomst, maar Joan Sellway had voorgewend dat ze niet begreep waar Swanny het over had Dit alles kon ik niet zeggen waar Gordon bij was Opeens geneerde ik me vreselijk tegenover Paul, een gevoel van onbehagen dat zich wellicht nooit meer liet verdringen Toen zag ik hem glimlachen

'Ann en ik kunnen niet neef en nicht zijn, Gordon,' zei hij 'Als Swanny de dochter van mijn grootmoeder was geweest, was ze inderdaad mijn tante, maar ze kan alleen de tante van Ann zijn geweest als ze een zuster van Anns moeder was Het enige wat er is gebeurd is dat we van tante hebben gewisseld ' Gordon, die wel had aangevoeld dat Paul even van zijn stuk was gebracht, was dolblij dat hij er nu een grapje over maakte en erom kon lachen Hij was uiteraard trots op het succes van zijn speurwerk en wilde beslist het eerste gedeelte van het dagboek met ons doornemen Kijk, in juni noteert Asta dat Hansine 'al zo dik' is, en 'het wordt steeds erger', en in juli schrijft ze dat Hansine 'haar handen voor haar buik' houdt 'die bijna even dik en rond is als de mijne' en over Hansines 'vrijer in Kopenhagen'

Om terug te komen op het tijdstip van haar geboorte, was dat niet de gemakkelijkste en zelfs de enige manier geweest om een baby te vinden die de plaats van Asta's dode kind kon innemen? Asta, die net was bevallen, was waarschijnlijk niet in staat geweest erop uit te gaan om het ongewenste kind van een andere vrouw te bemachtigen Hansine was erbij, Hansine woonde onder hetzelfde dak Precies zoals Hansine op 28 juli bij Asta voor vroedvrouw had gespeeld, zo had Asta enkele dagen, een week of twee weken later, bij Hansines bevalling geassisteerd

We legden ons er dan ook bij neer De bijzonderheden stonden hoogstwaarschijnlijk op de vermiste dagboekbladzijden, en die zouden we nooit terugvinden Hansine had geen gegevens achtergelaten, want zij kon niet schrijven Dit was de oplossing waar Swanny vijfentwintig jaar lang naar had gezocht Als Asta het haar nooit had verteld, kwam dat doordat Asta altijd op Hansine had neergekeken en niet graag zou bekennen dat haar lievelingskind de dochter was van een dienstbode en een of andere winkelier of handwerksman in Kopenhagen Zulke dingen kwamen ongetwijfeld wel vaker voor Grootouders brachten de buitenechtelijke kinderen van hun dochters groot alsof het hun eigen telgen waren, en kinderloze echtparen namen de in het geheim geboren baby's van hun bedienden op Het was een soort ondergrondse of officieuze adoptie-organisatie Waarom had Hansine erover gezwegen? Omdat ze er ongetwijfeld groot belang bij had dat haar baby, die anders in een weeshuis was beland, in gerieflijke omstandigheden en in een liefdevolle omgeving opgroeide, in een goed milieu Ze werd niet van haar kind gescheiden maar zag het elke dag - net als een moeder in een sprookje, die afstand heeft moeten doen van het moederschap en is veroordeeld tot dienstbaarheid en de positie van ondergeschikte, tot een leven van zwaar werk, terwijl ze haar dochter ziet opgroeien als een prinses, veraf en toch dichtbij

Zulke vrouwen spelen in de mythologie een rol omdat dit eens de werkelijkheid was Kinderen waren minder dierbaar en werden minder gekoesterd dan tegenwoordig Aan de wetten die hun leven bepaalden werd niet streng de hand gehouden Paul en ik aanvaardden Gordons verklaring, zoals ik al zei - althans, ik aanvaardde die

Het enige dat tegen zijn verhaal pleitte was dat het niet waar was