49

‘Het is allemaal begonnen met de dood van Paul Rijen, een goede vriend. Ik kende hem al sinds mijn studententijd,’ zei Dick.

‘Dan kende Frank hem ook.’

‘Ze hadden elkaar weleens ontmoet, ja. Een tijd geleden ontving ik het vreselijke bericht dat hij zelfmoord had gepleegd. Het was een grote schok. Ik respecteerde zijn keuze, alleen liet zijn dood mij om de een of andere reden niet los. Ik vond hem er de persoon niet naar een einde aan zijn leven te maken. Hij hield van het leven, had een gezin en was bezeten van zijn werk. Je weet natuurlijk nooit wat er in iemands hoofd omgaat, maar toch. Dus die zelfmoord heb ik altijd vreemd gevonden, niet passend op de een of andere manier. Dat is het, ja,’ zei hij bedachtzaam, ‘niet passend. Maar juist omdat hij voor zijn werk leefde, was dat leven niets meer waard toen het misging. Dat begreep ik pas later.’

Dick nam een slok van zijn cappuccino. ‘Ongeveer twee maanden na zijn dood kreeg ik een bericht van zijn vrouw, of ik haar wilde ontmoeten. Ze liet mij zijn afscheidsbrief lezen en gaf mij een cd-rom. Ze vertelde mij waar Paul bij betrokken was, iets wat hij voor iedereen verzwegen had. Op de cd-rom stond een document.’

Hij bukte zich, opende zijn tas en haalde er een rapport uit. Hij tuitte zijn lippen. Met zijn wijsvinger trok hij cirkels op de kaft.

‘Is dat het?’ vroeg Damian.

Dick knikte. ‘Ik schrok zo van wat erin stond, dat ik vond dat ik iets moest doen. Met mijn stomme kop heb ik het aan Frank laten lezen. Als ik dat niet had gedaan, was dit allemaal niet gebeurd. Dan leefde hij nog en was alles nog goed.’

Hij veegde met zijn hand over zijn gezicht. ‘Ik had van tevoren kunnen weten dat Frank het er niet bij zou laten zitten. Daar kende ik hem goed genoeg voor. Dit is het begin van alle ellende. Hier is het allemaal mee begonnen.’

Damian pakte het op. ‘ Op weg naar een vreedzame wereld . Klinkt als een mooi streven, maar wat heeft dit te maken met...’

Dick stak zijn hand op. ‘Wacht even, dat ga ik je uitleggen. Paul was een wetenschapper in hart en nieren. Als antropoloog had hij zich gespecialiseerd in religie. Dan bedoel ik religie in de breedste zin van het woord, dus ook vormen die wij, met onze christelijke achtergrond, als bijgeloof of een cultus bestempelen, maar voor sommige volkeren net zo goed een religie zijn. Hij was gefascineerd door de noodzaak en het effect van geloof binnen verschillende sociale gemeenschappen van over de hele wereld en wist als geen ander waar het toe kon leiden.’

‘Tot oorlog,’ zei Damian ironisch.

Dick schudde zijn hoofd. ‘Hij bekeek het van de andere kant. Paul was een humanist. Hij geloofde in liefde, intermenselijkheid, tolerantie en onderling begrip. Die waarden zag hij terug in het humanitaire christendom. Door zijn werk was hij ervan overtuigd geraakt dat een geloof de gemeenschapszin kan versterken, wat zou kunnen leiden tot een vreedzame samenleving waar mensen elkaar helpen, er voor elkaar zijn.’

‘Dat geldt net zo goed voor atheïstische gemeenschappen.’

‘Dat ben ik met je eens, en Paul dacht er tot 2001 ook zo over. De aanslagen op het World Trade Center deden hem van gedachten veranderen, en hij was daar niet alleen in. Een van de effecten van 9/11 was dat velen, niet alleen in Amerika maar ook in West-
Europa, ervan overtuigd raakten dat er iets gedaan moest worden om de westerse normen en waarden veilig te stellen, dat onze vrijheid en democratische beginselen beschermd moesten worden.’

Dick schudde zijn hoofd. ‘De angst regeert momenteel in onze wereld Damian, dat weet jij net zo goed als ik. En een angstige wereld is ontvankelijk voor religie. Mensen gaan op zoek naar houvast, iets in hun leven wat duidelijk en overzichtelijk is, wat hoop geeft.’

‘Daar is toch niets op tegen?’ zei Damian.

‘Daar is helemaal niets op tegen. Wat mij betreft mag iedereen geloven wat ie wil. In “iets” of in een intelligent ontwerper of in een man met een witte baard die vanuit de hemel op ons neerkijkt. Whatever.’

‘En Paul?’

‘Hij was een van die mensen die vonden dat er iets moest gebeuren, dat actie moest worden ondernomen. Hij besloot tot de oprichting van een denktank.’

‘Een denktank? Dat zijn toch onafhankelijke wetenschappelijke overheidsbureaus?’

‘Ja, en Paul richtte deze naar Amerikaans voorbeeld op. Daar worden ze vaak door partijen gefinancierd die baat hebben bij de conclusies waar een denktank mee naar buiten komt. Het bedrijfsleven maakt er in Amerika maar al te graag gebruik van.’

Dick stak drie vingers omhoog. ‘Ze hebben daar drie mogelijkheden om het overheidsbeleid te beïnvloeden. Een: het financieel ondersteunen van presidentskandidaten. Twee: het begin van een politieke lobby om langs die weg een beleid aan de man te brengen dat voor jouw bedrijf gunstig uitpakt. En de derde, meest lucratieve manier, is het doneren van geld aan een denktank, geld dat nodig is om hun onderzoeken te financieren. Maar dat niet alleen. Soms worden ze zelfs door het bedrijfsleven opgericht.’

‘Uitgekookt.’

‘Als een denktank met een advies komt, dan wordt het met wetenschappelijke argumenten, met cijfers en onderzoeken, gestaafd en onderbouwd,’ vervolgde Dick. ‘Zo lijkt het advies van een onafhankelijke partij afkomstig, maar dat is dus niet het geval. Daar komt nog bij dat denktanks een maatschappelijk debat kunnen oprakelen.’

‘Slim. Zo bereiken ze niet alleen de politiek, maar ook de publieke opinie.’

‘Precies. Paul nam in zijn geval als wetenschapper het initiatief, zonder opdracht vanuit de politiek of het bedrijfsleven. Maar daar vond hij wel steun toen hij zijn netwerk aanboorde. Hij kende heel veel mensen. Niet alleen uit wetenschappelijke hoek, maar ook uit de kunstwereld, de politiek, de media en het bedrijfsleven. Een aantal van hen vroeg hij zitting te nemen in zijn denktank, om te helpen met het formuleren van een vredelievende oplossing, een oplossing die de gemeenschapszin weer in ons land terug zou brengen. Aan hen de vraag om een nieuwe vorm van missionering te bedenken.’

‘Missionering?’

‘Ja, want volgens Paul en zijn ingewijden vormden de waarden van een humanitair christendom de basis voor een wereld zonder oorlog en agressie. Bovendien lagen die waarden al in onze westerse cultuur opgeslagen, alleen zijn ze steeds meer verwaterd of veranderd. Naast mensen die met hem meedachten had hij ook geld nodig om het uit te kunnen voeren. Via zijn connecties stroomde het geld binnen. Allen zagen het belang ervan in, en dat langs deze weg mensen konden worden verenigd.’

Dick keek Damian aan. ‘Ik kan me voorstellen dat jij je ondertussen afvraagt wat dit met Frank en Simon te maken heeft. Ik wil dat je het begrijpt, dat je snapt welk gedachtegoed heeft geleid tot de oprichting van de scf . Ik vind het belangrijk dat het goed tot je doordringt. Daarom vertel ik je dit allemaal.’

Hij hield het rapport omhoog.

‘In dit rapport staat de uitkomst van hun inspanningen geformuleerd. In grote lijnen komt het hierop neer. Om datgene te bereiken wat ze voor ogen hadden, bedachten ze dat ze invloed moesten gaan uitoefenen op drie traditionele instituties die volgens hen de basis vormen van een beschaafde maatschappij: de familie, de kerk en de school.’

‘Je kunt mensen toch moeilijk forceren iets te geloven waar ze niets mee hebben? Hoe zagen ze dat voor zich?’ vroeg Damian.

‘Massapsychologie was het uitgangspunt van de strategie, en vergeet daarbij de huidige ontvankelijkheid voor geloof niet. Maar je hebt gelijk, in feite voerden ze een godsdienstoorlog, maar een die nou eens geen levens zou kosten en bovendien onzichtbaar was. Het werd gefaseerd aangepakt. Om te beginnen moesten in de media onze christelijke normen en waarden worden opgehemeld. Vervolgens werden onder de bevolking sleutelfiguren gerekruteerd, mensen die in hun omgeving hoog op de sociale ladder stonden, die invloedrijk waren en een bepaald aanzien genoten. Deze personen zouden het humane christendom, de vorm die de denktank voor ogen had, binnen hun gemeenschap moeten gaan uitdragen. Toen kwam Paul erachter dat zijn goedbedoelde plan werd misbruikt voor iets waar hij helemaal niet achter stond.’