Rosette

Als Valmorain Tété op straat zag - en het was nu eenmaal niet mogelijk elkaar niet tegen te komen in die stad - deed hij alsof hij haar niet kende, maar hij wist dat ze voor Violette Boisier werkte. Hij had heel weinig contact met zijn voormalige geliefde, want voor ze de draad van hun vroegere vriendschap weer op konden nemen, zoals hij zich had voorgenomen toen hij haar in de haven van New Orleans zag aankomen, doorkruiste Sancho zijn plannen met zijn hoffelijkheid en knappe uiterlijk, en het voordeel vrijgezel te zijn. Valmorain begreep nog steeds niet hoe zijn zwager het van hem had kunnen winnen. Zijn verhouding met Hortense had alle glans verloren sinds zij volledig door het moederschap in beslag werd genomen en weinig trek meer had in de acrobatische toeren in het grote echtelijke bed met de cupidootjes. Ze was altijd zwanger; ze was nog niet bijgekomen van de bevalling van het ene meisje of ze was alweer in verwachting van het volgende, altijd vermoeider, dikker en despotischer.
Voor Valmorain werden de maanden in New Orleans steeds saaier, hij stikte in dat vrouwenhuishouden, in die voortdurende aanwezigheid van de familie Guizot; daarom ontsnapte hij naar de plantage, Hortense en de meisjes in de stad achterlatend. Eigenlijk vond zij het ook prettiger zo: haar echtgenoot nam te veel ruimte in. Op de plantage viel het minder op, maar in de stad werden de kamers te klein voor hen samen en duurden de uren heel lang. Hij leidde zijn eigen leven buitenshuis, maar in tegenstelling tot andere mannen in zijn positie hield hij er geen geliefde op na om zijn leven een aantal middagen per week te veraangenamen. Toen hij Violette Boisier op de kade zag, had hij gedacht de ideale minnares te hebben gevonden: knap, discreet en onvruchtbaar. De vrouw was de jongste niet meer, maar hij zat niet te wachten op een meisje van wie hij binnen de kortste keren genoeg zou hebben. Hij had Violette altijd al interessant gevonden, en nu ze wat ouder was vond hij haar nog aantrekkelijker, met haar zou hij zich nooit vervelen. Toch had hij, omdat het nu eenmaal een ongeschreven wet was tussen heren, geen poging gedaan haar te ontmoeten nadat Sancho verliefd op haar was geworden.
Die dag begaf hij zich naar het gele huis - diep in zijn hart hopend op een ontmoeting met Violette - met het briefje van de ursulinen in zijn zak. Tété, met wie hij drie jaar geen woord had gewisseld, deed open.
'Madame Violette is niet thuis op dit moment,' deelde ze in de deuropening mee.
'Dat doet er niet toe, ik kom voor jou.'
Ze ging hem voor naar de kamer en bood hem een kopje koffie aan, dat hij accepteerde om weer op adem te komen hoewel hij last van zijn maag kreeg van koffie. Hij ging op een rond stoeltje zitten waar zijn billen nauwelijks op pasten, met zijn stok tussen zijn benen, hijgend. Het was niet warm, maar hij kwam de laatste tijd regelmatig adem te kort. Ik moet wat afvallen, zei hij elke morgen tegen zichzelf als hij worstelde met zijn riem en met zijn das; zelfs zijn schoenen knelden. Tété kwam terug met een dienblad, serveerde hem de koffie zoals hij die graag dronk, donker en bitter, en schonk daarna een kopje voor zichzelf in, met veel suiker.
Lichtelijk geamuseerd, maar ook enigszins geërgerd bespeurde Valmorain een vleugje trots in het gedrag van zijn voormalige slavin. Hoewel ze hem niet direct aankeek en ook niet zo onbeschoft was om in zijn aanwezigheid te gaan zitten, veroorloofde ze zich de vrijheid om zonder toestemming te vragen een kop koffie te drinken, en in haar stem klonk niet dezelfde onderdanigheid als voorheen. Hij moest toegeven dat ze er beter uitzag dan ooit; ze had zeker wat trucjes van Violette geleerd. De herinnering aan Violette ging als een steek door zijn hart: haar gardeniablanke huid, haar donkere haren, haar ogen, overschaduwd door lange wimpers. Tété was niet met haar te vergelijken, maar nu ze hem niet meer toebehoorde, vond hij ook haar begeerlijk.
'Waaraan heb ik uw bezoek te danken, monsieur?' vroeg ze.
'Het gaat over Rosette. Maak je geen zorgen, alles is in orde met je dochter, maar vanaf morgen kan ze niet meer op school blijven. De nonnen vertrekken naar Cuba vanwege dat gedoe met de Amerikanen. Het is een wat overdreven reactie en ze komen ongetwijfeld weer terug, maar in de tussentijd zul jij voor Rosette moeten zorgen.'
'Maar hoe kan ik dat nu doen, monsieur?' zei Tété beduusd. 'Ik weet niet of madame Violette het goed zal vinden dat ik haar hier breng.'
'Dat is mijn zaak niet. Morgenvroeg moet je haar halen. Je ziet maar wat je met haar doet.'
'Rosette is ook uw verantwoordelijkheid, monsieur.'
'Dat kind heeft tot nu toe als een jongedame geleefd en dankzij mij de best mogelijke opvoeding genoten. Het is hoog tijd dat ze geconfronteerd wordt met de realiteit. Ze zal moeten werken, tenzij ze een echtgenoot strikt.'
'Ze is veertien!'
'Oud genoeg om te trouwen. Zwarte vrouwen zijn al jong rijp.' Hij kwam moeizaam overeind om te vertrekken.
Verontwaardiging vlamde op in Tété, maar de dertig jaar gehoorzaamheid aan die man en de angst die ze altijd voor hem had gekoesterd, belemmerden haar uit te spreken wat op het puntje van haar tong lag. Ze was die eerste verkrachting door de meester, toen ze nog een meisje was, niet vergeten, en de haat, de pijn, de schaamte, en zijn misbruik van haar later, dat ze jaren had moeten verdragen, ook niet. Zwijgend, bevend, gaf ze hem zijn hoed en liep met hem mee naar de deur. In de deuropening bleef hij staan.
'En, heeft je vrijheid ergens toe gediend? Je bent nog armer dan voorheen en je hebt niet eens een eigen plek om je dochter op te vangen. In mijn huis zou Rosette altijd welkom zijn geweest.'
'Als slaaf, monsieur. Ik heb liever dat ze in armoede leeft, maar in vrijheid,' antwoordde Tété, haar tranen verbijtend.
'Die trots wordt nog eens je ondergang, vrouw. Je hoort nergens thuis, je hebt geen beroep en je bent niet jong meer. Wat denk je te gaan doen? Ik heb medelijden met je, daarom zal ik je dochter helpen. Dit is voor Rosette.'
Hij overhandigde haar een zak met geld, liep de vijf treden van de trap naar de straat af en wandelde tevreden weg in de richting van zijn huis. Tien stappen verder was hij de hele zaak alweer vergeten, hij had andere dingen aan zijn hoofd.

In die periode liep Violette Boisier te piekeren over een idee dat een jaar eerder al door haar hoofd had gespookt maar pas vorm kreeg toen de ursulinen Rosette op straat zetten. Niemand had een beter inzicht in de zwakheden van mannen en de noden van vrouwen dan zij, en ze was van plan die ervaring te gebruiken om in één moeite geld te maken en iets op te zetten waaraan in New Orleans een enorme behoefte bestond. Met dat plan in haar achterhoofd bood ze aan Rosette in haar huis op te nemen. Het meisje kwam, in haar schooluniform, ernstig en arrogant; haar moeder op twee passen afstand achter haar aan, sjouwend met bagage en Violette keer op keer dankend voor haar bereidheid hen onder haar dak op te vangen.
Rosette had de statige bouw en de ogen met gele spikkeltjes van haar moeder, de amandelhuid van de vrouwen op Spaanse schilderijen, donkere Lippen, lang krullend haar tot halverwege haar rug en zachte meisjes-vormen. Ze was pas veertien maar zich al ten volle bewust van de vreselijke macht van haar schoonheid. In tegenstelling tot Tété, die vanaf haar jongste kindertijd had gewerkt, leek zij gemaakt om bediend te worden.
'Dat kind is verpest, ze is als slavin geboren en gedraagt zich als een koningin. Ik krijg haar wel klein,' sputterde Loula minachtend, maar Violette legde uit wat haar plannen waren, rekende Loula voor wat ze aan netto winst zouden overhouden - een Amerikaans concept waarin Loula zich uitstekend kon vinden - en wist haar zover te krijgen Rosette haar kamer af te staan en zelf bij Tété in het meidenkamertje te gaan slapen. Het meisje zou veel rust nodig hebben, zei ze.
'Je hebt me ooit gevraagd wat je met je dochter aan moest als ze van school kwam. Ik heb daar een oplossing voor verzonnen,' kondigde Violette Tété aan.
Ze hield Tété voor dat Rosette maar weinig mogelijkheden had. Haar zonder een flinke bruidsschat uithuwelijken stond gelijk aan een veroordeling tot dwangarbeid naast een armoedzaaier van een echtgenoot. En zwarte mannen waren onacceptabel; alleen mulatten kwamen in aanmerking, maar die probeerden gewoonlijk hun sociale of financiële positie via een huwelijk te verbeteren en Rosette had wat dat betreft niets te bieden. Ze had ook geen aanleg om naaister, kapster of verpleegster te worden, noch voor een ander beroep dat bij haar maatschappelijke positie paste. Voorlopig was haar schoonheid haar enige kapitaal, maar er waren wel meer knappe meisjes in New Orleans.
'We gaan de zaken zo regelen dat Rosette een goed leven kan leiden zonder dat ze hoeft te werken,' zei Violette.
'Hoe gaan we dat doen, madame?' vroeg Tété met een ongelovige glimlach.
'Placage. Rosette heeft een blanke man nodig die haar onderhoudt.'
Violette had de mentaliteit van de klanten die haar schoonheidsmiddeltjes, haar harnassen van walvisbaleinen en Adèles luchtige japonnen afnamen, goed bestudeerd. Ze hadden dezelfde ambities als zij en wilden stuk voor stuk dat hun kinderen vooruit zouden komen. Ze regelden een baan of een opleiding voor hun zonen, maar de toekomst van hun dochters was veel zorgelijker. Hen aan een blanke koppelen was over het algemeen een betere optie dan ze uithuwelijken aan een gekleurde man, maar er waren wel tien meisjes op iedere blanke vrijgezel en zonder goede connecties was dat een schier onmogelijke opgave. Had zo'n man zijn keuze eenmaal bepaald, dan kon hij met zo'n meisje doen wat hij wilde tot hij met iemand van zijn eigen stand trouwde, gewoonlijk rond zijn dertigste; een regeling die voor zo'n man dus uiterst comfortabel was, maar voor het meisje risico's inhield. Het kwam wel voor dat een dergelijke relatie een leven lang duurde of dat de blanke echt verliefd werd op de gekleurde vrouw en dan bleef hij de rest van zijn leven vrijgezel; maar zo'n meisje was hoe dan ook volledig van haar beschermer afhankelijk. Violette wilde met haar plan een wat rechtvaardiger situatie creëren: bij placage moest het meisje zekerheid kunnen eisen voor zichzelf en haar kinderen, in ru il voor haar totale toewijding en trouw. Als de jongeman geen garanties kon bieden, diende zijn vader voor hem in te staan, zoals de moeder van het meisje borg stond voor de deugd en het gedrag van haar dochter.
'Hoe zal Rosette daar zelf over denken, madame...?' stamelde Tété geschrokken.
'Haar mening doet er absoluut niet toe. Denk toch na, Tété. Dit is heel iets anders dan prostitutie, wat anderen ook mogen beweren. Ik kan je uit eigen ervaring verzekeren dat de bescherming van een blanke onontbeerlijk is. Mijn leven zou heel anders zijn verlopen zonder Étienne Relais.'
'Maar u bent met hem getrouwd...' voerde Tété aan.
'Dat is hier onmogelijk. Probeer me maar eens uit te leggen, Tété, wat het verschil is tussen een getrouwde blanke vrouw en een geplaceerd gekleurd meisje. Ze worden alle twee onderhouden, ze zijn alle twee ondergeschikt en voorbestemd een man te dienen en hem kinderen te schenken.'
'Het huwelijk betekent zekerheid en respect,' wierp Tété tegen.
'Placage zou hetzelfde moeten betekenen,' zei Violette nadrukkelijk. 'Beide partijen moeten er baat bij hebben, het mag geen vrij jachtterrein worden voor blanke mannen. Ik begin met jouw dochter, die geen geld heeft en niet uit een goede familie komt, maar ze is knap en dankzij père Antoine al vrij. Zij zal het best geplaceerde meisje van New Orleans worden. Over een jaar laten we haar debuteren, dat geeft me net genoeg tijd om haar voor te bereiden.'
'Ik weet het niet...' Maar Tété zweeg, want ze had haar dochter niets beters te bieden en ze vertrouwde Violette Boisier.
Ze overlegden niet met Rosette zelf, maar het meisje was slimmer dan ze dachten en raadde hun plannen. Ze verzette zich niet, want ze had zo haar eigen ideeën.

De weken daarna zocht Violette alle moeders van jonge meisjes in de hogere klasse op, de matriarchen van de Société du Cordon Bleu, om hun haar idee voor te leggen. Dit waren de vrouwen die het in hun omgeving voor het zeggen hadden, velen bezaten ondernemingen, grond en slaven, die in sommige gevallen hun eigen familieleden waren. Hun grootmoeders waren vrijgelaten slaven geweest met kinderen van hun meesters, die hen hadden geholpen om vooruit te komen. Dergelijke familierelaties vormden, ondanks de raciale verschillen, de pijlers waarop het ingewikkelde gebouw van de creoolse samenleving rustte. Het idee een man met een of meerdere vrouwen te delen, was niet vreemd voor kwartbloeden wier overgrootmoeders uit polygame Afrikaanse families stamden. Het was hun plicht voor het welzijn van hun dochters en kleinkinderen te zorgen, ook als dat afhankelijkheid betekende van een man die met een andere vrouw was getrouwd.
Die ontzagwekkende oermoeders, die de mannen in hun klasse wel vijf keer in aantal overtroffen, vonden maar heel zelden een geschikte schoonzoon; ze wisten dat ze hun dochters de grootste veiligheid boden door hen te koppelen aan iemand die bereid was hen te beschermen; anders waren ze overgeleverd aan de genade van iedere jager. Ontvoering, fysiek geweld en verkrachting golden niet als misdaad als het een gekleurde vrouw betrof, ook al was ze vrij.
Violette legde de moeders haar idee uit: ze was van plan een geweldig bal te organiseren in de allerbeste salon die er was, waarvoor zij de kosten gezamenlijk moesten opbrengen. Er zouden alleen gefortuneerde jonge blanke mannen worden uitgenodigd die serieus geïnteresseerd waren in placage, indien nodig vergezeld door hun vaders; loslopende jongeheren die eropuit waren zich zonder enige verplichting met een naïef meisje te amuseren, zouden niet welkom zijn. Verschillende moeders stelden voor de heren voor de entree te laten betalen, maar volgens Violette zou dat de deur openzetten voor ongewenste individuen, zoals dat wel gebeurde op de carnavalsbals of op die van de Salon Orléans en het Théatre Français, waar iedereen tegen betaling van een bescheiden bedrag binnen kon komen - als hij tenminste niet zwart was. Dit moest net zo'n exclusief bal worden als dat van de blanke debutantes. En er zou genoeg tijd zijn om de antecedenten van de genodigden na te trekken, aangezien niemand zijn dochter wenste te overhandigen aan iemand met slechte gewoonten of schulden.
'Voor één keer zullen de blanken onze voorwaarden moeten accepteren,' zei Violette.
Om de moeders niet ongerust te maken, verzweeg ze wijselijk dat ze overwoog om in de toekomst ook Amerikanen op te nemen in de lijst met potentiële genodigden, hoewel Sancho haar had gewaarschuwd dat protestanten waarschijnlijk geen oog hadden voor de voordelen van het placagesysteem. Enfin, dat kon wachten; voorlopig moest ze zich op het eerste bal concentreren.
De blanke mocht een paar keer met het meisje van zijn keuze dansen en als ze hem beviel, kon hij of zijn vader de onderhandelingen met de moeder van het meisje meteen openen, want waarom zou je je tijd verdoen met nodeloze hofmakerij. De beschermer moest zorgen voor een huis en een jaarlijkse toelage en diende zich garant te stellen voor de opvoeding van de kinderen. Zodra men het over deze punten eens was, zou het meisje verhuizen naar haar nieuwe woning en kon het jonge paar samen zijn. Zij bood discretie zolang ze samen waren en de zekerheid dat ze er geen drama van zou maken als de relatie werd beëindigd, en dat laatste hing weer volledig van hem af.
'Placage moet een erekwestie zijn, alle partijen varen er wel bij wanneer iedereen zich aan de regels houdt,' zei Violette. De blanken konden hun jonge geliefden niet zomaar aan hun lot overlaten want dat bracht het delicate evenwicht van het geaccepteerde concubinaat in gevaar. Er werd niets zwart op wit gezet, maar als een man zich niet aan zijn gegeven woord hield, zouden de vrouwen ervoor zorgen dat zijn reputatie werd geruïneerd. Het evenement zou het Cordon Bleubal heten en Violette nam zich voor het tot het jaarlijkse evenement te maken waar alle jonge mensen van alle kleuren het meest verlangend naar uit zouden kijken.