De politiek van de dag

In Saint-Domingue had Pierre-François Toussaint, die vanwege zijn slimme onderhandelingstechniek ook wel 'Louverture' werd genoemd, onder zijn militaire dictatuur een onzeker evenwicht weten te handhaven, maar het zeven jaar durende geweld had de kolonie verwoest en Frankrijk grote economische schade toegebracht. Napoleon was niet van plan toe te staan dat die krompoot, zoals hij hem noemde, hém voorwaarden stelde. Toussaint had zichzelf tot gouverneur voor het leven uitgeroepen - op dat idee gebracht door Napoleon zelf, die zich immers tot Eerste Consul voor het leven had benoemd - en hij trad hem als gelijke tegemoet. Napoleon Bonaparte had zich voorgenomen Toussaint Louverture als een kakkerlak te vertrappen, de negers weer op de plantages aan het werk te zetten en de kolonie opnieuw onder blank bewind te brengen.
De vaste bezoekers van het Café des Émigrés in New Orleans volgden de verwarrende gebeurtenissen van de maanden daarna met gespannen aandacht, want ze waren de hoop naar het eiland terug te keren nooit verloren. Napoleon stuurde een omvangrijke expeditie, onder bevel van zijn zwager, generaal Leclerc, die zijn echtgenote, de mooie Pauline Bonaparte, meebracht. Napoleons zuster reisde met een gevolg van courtisanes, muzikanten, acrobaten en andere artiesten, en sleepte meubels mee, frutsels en franjes en wat je maar kon bedenken om in de kolonie net zo'n schitterend hof op te zetten als ze in Parijs had achtergelaten.
Ze vertrokken eind 1801 vanuit Brest, en twee maanden later werd Le Cap vanaf de schepen van Leclerc beschoten en voor de tweede keer in tien jaar in de as gelegd. Toussaint Louverture gaf geen krimp; hij wachtte onaangedaan steeds het juiste moment af om aan te vallen of zich terug te trekken. In dat laatste geval lieten zijn troepen een woestenij achter waarin geen boom meer overeind stond. De blanken die er niet in slaagden zich onder Leclercs bescherming te stellen, werden afgemaakt. In april viel de gele koorts als een nieuwe vloek over de troepen van de Fransen, die niet gewend waren aan het klimaat en geen weerstand hadden tegen de ziekte. Van de zeventienduizend manschappen die Leclerc op de expeditie meenam, bleven er twaalfduizend over: zevenduizend in een erbarmelijke conditie en vijfduizend doodziek. De andere vijfduizend lagen onder de grond. En opnieuw was Toussaint Macandals gevleugelde legers dankbaar voor hun hulp.
Napoleon stuurde versterkingen en in juni stierven nog eens drieduizend soldaten en hun officieren aan dezelfde gele koorts; er was niet voldoende ongebluste kalk om de lichamen in de massagraven mee te bedekken, en de gieren en de honden gingen er met hele stukken vlees vandoor.
Toussaints z`étoile doofde die maand echter aan het firmament. De generaal liep in een valstrik: de Fransen deden het voorkomen of ze wilden onderhandelen maar hij werd gearresteerd en met zijn gezin naar Frankrijk gedeporteerd. Napoleon had de grootste negergeneraal van de geschiedenis', zoals Toussaint werd genoemd, verslagen. Leclerc stelde dat er maar één manier was om de vrede te herstellen: alle negers in de bergen en de helft van die in de vlakte doden, zowel de mannen als de vrouwen, en alleen de kinderen jonger dan twaalf jaar in leven laten. Maar hij slaagde er niet in dat plan ten uitvoer te brengen omdat hij zelf ziek werd.
Alle blanke emigranten in New Orleans, zelfs de monarchisten, brachten een heildronk uit op Napoleon, de onoverwinnelijke, terwijl Toussaint Louverture in een ijskoude cel in een fort in de Alpen, op een hoogte van tweeduizend negenhonderd meter, tegen de Zwitserse grens aan, een langzame dood stierf. De oorlog ging onverbiddelijk door, dat hele jaar 1802; er waren maar heel weinig mensen die zich realiseerden dat Leclerc tijdens die korte campagne bijna dertigduizend man aan de gele koorts had verloren voor hij zelf in november aan diezelfde ziekte bezweek. De Eerste Consul beloofde nog eens dertigduizend soldaten naar Saint-Domingue te sturen.

In de winter van 1802 zaten dokter Parmentier en Tété met elkaar te praten op de patio van Adèles huis, waar ze elkaar vaak troffen. Drie jaar eerder, kort nadat hij uit Cuba was aangekomen en de dokter Tété in het huis van de familie Valmorain ontmoette, had hij Gambo's boodschap overgebracht, zoals hij had beloofd. Hij vertelde over de omstan-digheden waaronder hij Gambo had ontmoet, over diens vreselijke verwondingen en die lange herstelperiode die hen in staat had gesteld elkaar goed te leren kennen. Hij vertelde haar ook over de hulp die de dappere kapitein hem had verleend om uit Saint-Domingue weg te komen toen dat nagenoeg onmogelijk was.
'Hij zei dat je niet op hem moest wachten, Tété, omdat hij je al was vergeten, maar als hij je die boodschap zendt, is dat omdat hij je juist niet is vergeten,' had de dokter bij die gelegenheid gezegd.
Hij ging ervan uit dat Tété zich inmiddels van het spook van die liefde had bevrijd. Hij kende Zacharie en iedereen kon diens gevoelens voor Tété raden, hoewel de dokter hen nog nooit had kunnen betrappen op een gebaar dat enige intimiteit verraadde; misschien was de gewoonte van voorzichtigheid en steelsheid, die ze tijdens hun slavernij zo nodig hadden gehad, te diep geworteld.
Zacharie had het druk met het speelhuis en reisde van tijd tot tijd naar Cuba en andere eilanden om drank, sigaren en andere spullen voor zijn zaak in te slaan. Tété wist nooit wanneer Zacharie in het huis aan de Rue Chartres op bezoek zou komen. Parmentier had hem een paar keer ontmoet, toen Violette hem te eten had gevraagd. De man was vriendelijk en formeel, en had altijd de klassieke amandeltaart bij zich om de maaltijd mee te bekronen. Met Parmentier sprak Zacharie over zijn favoriete onderwerp, de politiek, met Sancho over weddenschappen, paarden en gedroomde ondernemingen, en met de vrouwen over alles wat hen maar behaagde.
Soms had hij zijn compagnon bij zich, Fleur Hirondelle, die een merkwaardige sympathie voor Violette leek te koesteren. Ze liet haar wapens bij de ingang achter, ging zitten om in de kleine huiskamer een kopje thee te drinken en verdween dan het huis in, achter Violette aan. De dokter had durven te zweren dat ze geen haar meer op haar gezicht had toen ze terugkwam, en hij had een keer gezien dat ze een klein flesje had weggestopt in de buidel waarin ze haar kruit bewaarde, vast en zeker parfum, want hij had Violette horen zeggen dat iedere vrouw wel een vonkje ijdelheid bezit en dat er maar een paar lekker ruikende druppeltjes nodig waren om dat te ontsteken. Zacharie deed of hij niets merkte van de zwakheden van zijn compagnon, terwijl hij op Tété zat te wachten, die zich mooi maakte om met hem uit te gaan.
Ze namen de dokter een keer mee naar Chez Fleur, en daar had hij Zacharie en Fleur Hirondelle in hun eigen omgeving kunnen waarnemen en kunnen zien hoe gelukkig Tété was als ze danste, op blote voeten. Zoals hij al vermoedde toen hij haar voor het eerst op de habitation Saint-Lazare had gezien - ze was toen nog heel jong geweest -, was Tété heel sensueel van aard, maar dat had ze indertijd verborgen achter afgemeten gedrag. Toen hij haar zag dansen, begreep de dokter dat haar wettige positie niet het enige was wat na haar vrijlating was veranderd, maar dat ze ook haar gereserveerdheid had afgelegd.
In New Orleans was de relatie tussen Parmentier en Adèle heel gewoon; verschillende van zijn vrienden en patiënten onderhielden gekleurde gezinnen. De dokter hoefde niet langer zijn toevlucht tot allerlei onwaardige trucs te nemen om zijn vrouw te kunnen bezoeken en niet meer als een dief in de morgen weg te sluipen om niet gezien te worden. Hij at bijna elke avond met zijn gezin, sliep in Adèles bed en wandelde om tien uur 's morgens op een slakkengangetje naar zijn praktijk, zich niets aantrekkend van het commentaar dat dit kon veroorzaken. Hij had zijn kinderen, die inmiddels zijn achternaam droegen, erkend, en zijn twee zoons studeerden in Frankrijk, terwijl zijn dochter bij de ursulinen op school zat.
Adèle werkte in haar naaiatelier en spaarde, zoals ze altijd had gedaan. Ze had twee vrouwen in dienst die haar assisteerden bij het maken van korsetten voor Violette Boisier, met walvisbaleinen versterkte harnassen die de platste vrouw nog welvingen bezorgden maar die je niet zag, zodat de jurken langs een naakt lichaam leken te zweven. De blanke vrouwen vroegen zich af waarom die op de klassieke oudheid geïnspireerde mode de Afrikaanse vrouwen zo veel beter stond dan henzelf.
Tété rende tussen de Violettes huis en Adèles atelier heen en weer met voorbeelden, maten, stoffen, korsetten, en met de jurken die af waren en die Violette vervolgens weer aan haar klanten trachtte te verkopen. Bij een van die gelegenheden zat Parmentier met Tété en Adèle te praten op de patio met de bougainville, die in dat jaargetijde niet meer was dan een wirwar aan dorre takken, zonder blad of bloem.
'Het is nu zeven maanden geleden dat Toussaint Louverture is overleden, Napoleons zoveelste misdaad. Louverture is vermoord, in de gevangenis omgekomen van de honger, de kou en de eenzaamheid, maar hij zal niet vergeten worden: de generaal heeft een plek in de geschiedenis,' zei de dokter.
Ze dronken een glaasje sherry na een heerlijk diner van meerval met groente, want Adèle was een goede kok, een van haar vele deugden. De patio was de prettigste plek van het hele huis, zelfs als het, als op die avond, een beetje kil was. Het zwakke licht was afkomstig van een vuurpot die Adèle had aangestoken omdat ze gloeiende kooltjes nodig had voor haar strijkbout maar die in één moeite door de kleine kring vrienden wat warmte gaf.
'De dood van Toussaint betekent niet dat het afgelopen is met de revolutie. Generaal Dessalines heeft de macht overgenomen. Van hem wordt gezegd dat hij onverzoenlijk is,' ging de dokter verder.
'Wat zal er van Gambo zijn geworden? Hij vertrouwde niemand, ook Toussaint niet,' merkte Tété op.
'Later is hij van mening veranderd over Toussaint Louverture. Hij heeft meer dan eens zijn leven gewaagd om hem te redden, Gambo was de vertrouweling van de generaal.'
'Dan was hij er ook bij toen ze hem arresteerden,' zei Tété.
'Toussaint had gehoor gegeven aan een uitnodiging van de Fransen om over een politieke oplossing voor de oorlog te onderhandelen, maar ze hebben hem verraden. Terwijl hij in een huis zat te wachten, hebben ze zijn lijfwacht en de soldaten die hem vergezelden van dichtbij neergeschoten. Ik vrees dat kapitein La Liberté is gesneuveld terwijl hij zijn generaal verdedigde,' vertelde Parmentier haar bedroefd.
'Vroeger kwam Gambo me opzoeken, dokter.'
'Hoe dan?'
'In mijn dromen,' zei Tété vaag.
Ze vertelde niet dat ze hem voorheen elke nacht in haar gedachten opriep, als een gebed, en dat hij haar soms zo duidelijk verscheen dat als ze wakker werd, haar lichaam zwaar, heet en loom was en ze zich gelukkig voelde omdat ze in de armen van haar geliefde had geslapen. Dan voelde ze Gambo's warmte en rook ze zijn geur op haar eigen huid; als dat was gebeurd, waste ze zich niet, om de illusie dat ze met hem samen was geweest nog even vast te houden. Die ontmoetingen in het rijk van de dromen waren haar enige troost in de eenzaamheid van haar bed, maar hij was al heel lang niet meer gekomen en ze had Gambo's dood al geaccepteerd, want als hij nog leefde zou hij op de een of andere manier contact met haar hebben gezocht.
Nu had ze Zacharie. In de nachten die ze met hem deelde als hij beschikbaar was, voelde ze zich bevredigd en dankbaar als ze de liefde hadden bedreven, met Zacharies grote hand op haar lichaam. Sinds hij in haar leven was, had ze de geheime gewoonte opgegeven zichzelf te liefkozen terwijl ze om Gambo riep, want het verlangen naar de mond van een ander, al was het die van een geest, zou een verraad zijn geweest dat Zacharie niet verdiende. De veilige, rustige liefde die ze deelden, vulde haar leven; ze had verder niets meer nodig.
'Niemand is levend ontsnapt uit de valstrik die ze voor Toussaint hadden opgezet. Er waren geen gevangenen, behalve de generaal en later diens gezin dat ook gearresteerd werd,' zei Parmentier.
'Ik weet dat ze Gambo niet levend te pakken hebben gekregen, dokter, want hij zou zich nooit hebben overgegeven. Al die opoffering en zo veel oorlog, en dan winnen de blanken uiteindelijk toch nog!'
'Zover is het nog niet, Tété! De revolutie gaat door. Generaal Dessalines heeft net Napoleons troepen verslagen en de Fransen zijn begonnen het eiland te evacueren. We kunnen spoedig een nieuwe vluchtelingengolf verwachten, maar dit keer zullen het bonapartisten zijn. Dessalines heeft alle blanke kolonisten opgeroepen terug te gaan naar hun plantages, hij heeft ze nodig om de kolonie weer net zo welvarend te maken als voorheen.'
'Dat verhaal hebben we al een paar keer eerder gehoord, dokter, dat heeft Toussaint ook geprobeerd. Zou u naar Saint-Domingue teruggaan?' vroeg Tété.
'Voor mijn gezin is het hier beter, wij blijven. En jij?'
'Ik ook. Hier ben ik vrij, en Rosette binnenkort ook.'
'Is ze niet heel jong om al te worden vrijgelaten?'
'Père Antoine helpt me. Hij kent bijna iedereen over de hele lengte en breedte van de Mississippi, en geen rechter zou het wagen hem een gunst te weigeren.'
Die avond vroeg Parmentier Tété naar haar relatie met tante Rose. Hij wist dat ze haar behalve bij bevallingen en genezingen ook vaak had geassisteerd bij het bereiden van medicijnen en hij was geïnteresseerd in de receptuur. Zij kon zich het meeste herinneren en verzekerde hem dat er niets ingewikkelds aan was en dat ze bij de kruidendokters op de Marché Francais aan ingrediënten kon komen. Ze spraken over de middeltjes die Tété zich kon herinneren, over de manier waarop je bloedingen kon stoppen, koorts laten dalen en infecties voorkomen, over aftreksels om de lever schoon te maken en de pijn te verlichten bij stenen in de urinewegen en de nieren, en over vlugzout tegen migraine, kruiden om een abortus mee op te wekken en vloeiingen te stoppen, vochtafdrijvende en laxerende middelen en middelen om het bloed te versterken. Ze moesten allebei hartelijk lachen om het sarsaparilla-drankje dat de creolen in New Orleans voor werkelijk elk kwaaltje gebruikten, en waren het erover eens dat de kennis van tante Rose hard nodig was.
De volgende dag deed Parmentier Violette Boisier het voorstel haar handel in schoonheidsmiddeltjes uit te breiden met een verzameling geneeskundige producten uit tante Roses farmacopee, die Tété kon klaarmaken in de keuken. Hij zegde toe alles af te nemen. Violette hoefde er niet over na te denken, het voorstel leek haar voor alle partijen interessant: de dokter zou zijn medicijnen hebben, Tété kon er iets aan verdienen en zijzelf zou er wel bij varen zonder er een vinger voor uit te hoeven steken.