Hout moet

In juni 2011 kreeg het bedrijf Unilever het Gouden Windei toebedeeld, een prijs voor het meest misleidende product, in dit geval Blue Band Goede Start Witbrood. Volgens Unilever was dat witbrood rijk aan voedingsvezels. Maar consumentenorganisatie Foodwatch, die het Gouden Windei toekende, had vastgesteld dat het brood geen voedingsvezels bevatte maar houtsnippers.

Unilever ontkende dat vervolgens niet, maar zei dat er behalve houtsnippers ook echte voedingsvezels in het brood zaten. Daarom weigerden ze bij Unilever het Gouden Windei in ontvangst te nemen. Maar ze gaven dus wel toe dat er hout in hun brood zat.

Op dat moment begreep ik opeens ook de echte betekenis van de reclame die ik kort daarvoor bij een bakker had gezien: ‘Houdt u van echt, dan houdt u van brood.’ En ik snapte nu ook waar de uitdrukking ‘op een houtje moeten bijten’ vandaan is gekomen. Als je op een houtje moet bijten, heb je niks te makken, waarbij ‘makken’ afgeleid zal zijn van mikken, zoals in krentenmikken. En als je niks te makken of te mikken hebt, kun je alleen maar brood eten, hout dus, eventueel versnipperd, zoals in Blue Band Goede Start Witbrood.

De schellen zijn me intussen sowieso van de ogen gevallen. Stokbrood, wat denkt u dat daarin zit? Ik heb er eerder nooit bij stilgestaan, maar sinds ik van die houtsnippers weet, kan ik me wel voor mijn kop slaan dat ik altijd zo lichtvaardig stokbrood heb gegeten. Stok-brood. Bruin stokbrood is puur eikenhout, schat ik nu, en wit stokbrood geschilderd berkenhout.

Als je er eenmaal op gaat letten, is zowat alles wat met brood te maken heeft van hout. Het Franse woord voor brood, pain, komt natuurlijk van pijnboom, met de lichte Haagse tongval erbij van de vroegere Haagse adel, die altijd Frans sprak: pèèn.

En het Engelse broodwoord bread moet verwant zijn aan het Duitse Brett, dat ‘plank’ betekent. Vandaar ook de uitdrukking ‘brood op de plank’. En het woord brood zelf blijkt nota bene verwant te zijn aan branden, waardoor ook ‘brandhout’ opeens een heel andere betekenis krijgt. Het is angstaanjagend. Hoe meer je erover nadenkt, hoe houteriger alles wordt.

In psalm 128 staat ook: ‘Uw vrouw zal zijn als een vruchtbare wijnstok.’ Een vrouw als een wijnstok. Ook dat nog. En iedereen weet dat je zoete wijn en zure wijn hebt; dus met een beetje pech zit je thuis met een zuurstok te kijken. En een vrouw heeft ook nog eierstokken. Nu begrijp ik ook dat Jozef, de ongevlekte vader van Jezus, niet zomaar een gewone timmerman was. Die heeft met de duimstok erbij gewoon de hele schepping in elkaar getimmerd. En als het aan hem had gelegen had iedereen Andy Houtkamp of Joop Stokkermans geheten.

Helemaal van de zotte is dat het woord bacterie eveneens ‘stok’ betekent. ‘Bacterie’ is in 1886 door de Duitser Christian Gottfried Ehrenberg afgeleid van het Griekse woord baktèrion, met als betekenis dus ‘stok’, omdat een bacterie een stokvorm heeft.

Wie er echt schuld aan is, weet ik niet, maar één ding is zeker: de voedselindustrie heeft ons in de houtgreep. En nu kan ik wel zeggen ‘houd moed’, wees dapper, met twee keer een d aan het einde, maar Unilever maakt daar natuurlijk toch twee keer een t van: hout moet.