Discipline is meestal verborgen discipline; niet bedoeld om te bevrijden maar om te beperken. Vraag niet Waarom'? Wees voorzichtig met Hoe? Waarom? leidt onverbiddelijk tot paradoxen. Hoe? verstrikt je in een heelal van oorzaak en gevolg. Beide ontkennen ze het oneindige.

De Apocriefen van Arrakis

'Taraza heeft je toch wel verteld dat we al elf van deze Duncan Idaho ghola's opgebruikt hebben? Dit is de twaalfde.'

De oude Eerwaarde Moeder Schwangyu liet een weloverwogen bitterheid in haar woorden doorklinken, terwijl ze vanaf de trans van de tweede verdieping omlaag staarde naar het kind dat in zijn eentje op het omsloten grasveld speelde. Het felle middaglicht van de planeet Gammu weerkaatste van de witte muren rond de binnenplaats en vulde het oppervlak aan de voet ervan met een helle gloed alsof er een schijnwerper op de jonge ghola was gericht.

Opgebruikt! dacht Eerwaarde Moeder Lucilla. Ze veroorloofde zich een kort knikje en bedacht dat Schwangyu's houdingen woordkeus wel erg kil en onpersoonlijk waren. We hebben onze voorraad opgebruikt; stuur ons nog wat!

Het kind op het gras leek ongeveer een standaardjaar of twaalf, maar bij een ghola van wie de oorspronkelijke herinneringen nog niet waren opgewekt, kon je je in het uiterlijk lelijk vergissen. Op dat moment verkoos het kind omhoog te kijken naar de vrouwen die hem hoog boven zijn hoofd gadesloegen. Hij was een stevig gebouwde knaap met een openhartige blik die hen strak aanstaarde vanonder zijn dikke bos zwart karakulhaar. Het gele zonlicht van het vroege voorjaar wierp een kleine schaduw aan zijn voeten. Zijn huid was donkerbruin verbrand, maar door een kleine beweging van zijn schouder verschoof zijn blauwe hansop waarbij de bleke huid van zijn linkerschouder bloot kwam.

'Niet alleen zijn deze ghola's kostbaar, maar ze zijn ook uiterst gevaarlijk voor ons,' zei Schwangyu. Haar stem klonk vlak en onaangedaan, waardoor hij des te meer kracht had. Het was de neerbuigende stem van een Eerwaarde Moeder Instructeur die een leerling toespreekt en hij benadrukte voor Lucilla dat Schwangyu een van degenen was die openlijk bezwaar maakten tegen het ghola plan.

Taraza had gewaarschuwd: 'Ze zal proberen je aan haar kant te krijgen.'

'Elf mislukkingen zijn genoeg,' zei Schwangyu.

Lucilla keek heimelijk naar Schwangyu's gerimpelde gelaat en dacht ineens: Eens zal ik misschien ook oud en verschrompeld zijn. En misschien heb ik dan ook wel een machtspositie in de Bene Gesserit.

Schwangyu was een klein vrouwtje, bij wie de vele jaren van verdienstelijk optreden voor de zaak van de Zusters zichtbare sporen hadden achtergelaten. Doordat ze zich grondig op haar opdracht had voorbereid wist Lucilla dat er onder Schwangyu's saaie zwarte gewaad een broodmagere gestalte schuilging, die maar weinig anderen dan haar leerlingen-kleedsters en de mannen waarmee ze gekruist was, ooit aanschouwd hadden. Schwangyu had een brede mond met een door ouderdom ingerimpelde onderlip, van waaruit de rimpels waaiervormig uitliepen in een vooruitstekende kin. Ze neigde naar nors en kortaf gedrag, dat oningewijden vaak als boosheid uitlegden. De bevelhebber van de Burcht op Gammu was nog meer in zichzelf gekeerd dan de meeste andere Eerwaarde Moeders.

Voor de zoveelste maal wenste Lucilla dat ze de totale draagwijdte van het ghola plan kende. Hoewel Taraza duidelijk genoeg de scheidslijn had getrokken: 'Schwangyu is niet te vertrouwen waar het de veiligheid van de ghola aangaat.'

'Wij zijn van mening dat de Tleilaxu het grootste deel van de vorige elf zelf omgebracht hebben,' zei Schwangyu. 'Dat zou ons op zichzelf al iets duidelijk moeten maken.'

Zich aanpassend aan Schwangyu's gedrag, nam Lucilla een kalme, vrijwel onverstoorbare, afwachtende houding aan. Haar manier van doen zei: Ik mag dan een stuk jonger zij dan jij, Schwangyu, maar toch ben ook ik een volwaardige Eerwaarde Moeder.' Ze voelde Schwangyu's strakke blik.

Schwangyu had de holografieen van deze Lucilla gezien, maar in levende lijve was de vrouw veel verontrustender. Zonder enige twijfel een Prenter met de allerbeste opleiding. Lucilla's niet door enige lens gecorrigeerde blauw-in-blauwe ogen gaven haar een doordringende blik die goed bij haar lange, ovale gezicht paste. Als de kap van haar zwarte abamantel naar achteren hing zoals nu, werd haar bruine haar zichtbaar, dat strak om haar hoofd naar achteren getrokken was en daar langs haar rug omlaag golfde. Zelfs het allerstugste gewaad kon Lucilla's ampele borsten niet volledig verbergen. Ze stamde af van een genetische lijn die beroemd was wegens een moederlijke natuur en ze had voor de Zusters al drie kinderen gebaard, waarvan twee van dezelfde vader. Ja - een bruinharige verleidster met volle boezem en een moederlijke aard.

'Je zegt erg weinig,' zei Schwangyu. 'Daaruit maak ik op dat Taraza je voor mij heeft gewaarschuwd.'

'Heb je reden om aan te nemen dat moordenaars deze twaalfde ghola zullen proberen te doden?' vroeg Lucilla.

'Dat hebben ze al geprobeerd.'

Eigenaardig dat het woord 'ketterij' zich aan haar opdrong als ze aan Schwangyu dacht, peinsde Lucilla. Was onder de Eerwaarde Moeders ketterij mogelijk? De godsdienstige bijbetekenissen van het woord leken misplaatst in een Bene Gesserit verband. Hoe zouden er ketterse bewegingen kunnen bestaan onder mensen die alles wat met godsdienst te maken heeft als grondig manipuleerbaar beschouwen?

Lucilla verplaatste haar aandacht naar de ghola op de grond, die precies op dat moment een reeks radslagen startte die hem in een grote kring weer terugbrachten op zijn uitgangspunt, vanwaar hij de twee waarnemers op de trans weer ging aanstaren.

'Wat maakt hij een mooie kunstjes!' hoonde Schwangyu. De oude stem wist een ondertoon van geweld niet helemaal te maskeren.

Lucilla wierp een steelse blik op Schwangyu. Ketterij. Andersdenkend was niet het juiste woord. Het begrip oppositie dekte niet wat zij in de oudere vrouw aanvoelde. Dit was iets dat de Bene Gesserit kon vernietigen. Opstand tegen Taraza, tegen de Eerwaarde Moeder Superior? Onvoorstelbaar! Moeders Superior waren uit vorstenhout gesneden. Als Taraza eenmaal raad en advies had aangenomen en vervolgens haar beslissing nam, waren de Zusters verplicht tot gehoorzaamheid.

'Dit is geen tijdstip om nieuwe moeilijkheden te scheppen!' zei Schwangyu.

Haar boodschap was duidelijk. Er keerden mensen terug uit de Verstrooiing en de doeleinden van sommige van die Verdoolde Schapen vormden een bedreiging voor de Zusters. Achtenswaarde Matres! Die woorden leken veel te veel op 'Eerwaarde Moeders'.

In een opwelling waagde Lucilla een vorsende opmerking. 'Jij vindt dus dat we ons zouden moeten concentreren op het probleem van die Achtenswaarde Matres uit de Verstrooiing?'

'Concentreren? Ha! Ze missen onze vermogens. Ze geven weinig blijk van gezond verstand. En ze kunnen niet omgaan met melange! Daar zijn ze op uit, op onze kennis van de specie.'

'Misschien,' stemde Lucilla met haar in. Ze wilde dit niet toegeven op zulke schaarse bewijsgrond.

'Moeder Superior Taraza is niet wijs om nu tijd te verdoen met deze ghola toestand.'

Lucilla bleef zwijgen. Het ghola plan had bij de Zusters onmiskenbaar een gevoelige zenuw getroffen. De mogelijkheid, al was die nog zo klein, dat ze een nieuwe Kwisatz Haderach zouden kunnen doen opstaan, deed de gelederen trillen van woedende angst. Je bemoeien met de overblijfselen van de Dwingeland! Dat was uitermate gevaarlijk.

'We zouden die ghola nooit naar Rakis moeten brengen,' mompelde Schwangyu. 'Je moet geen slapende wormen wakker maken.'

Lucilla richtte haar aandacht weer op het ghola kind. Hij had de trans met de twee Eerwaarde Moeders de rug toegekeerd, maar er sprak iets uit zijn houding dat duidelijk maakte dat hij wist dat ze het over hem hadden en dat hij hun reactie afwachtte.

'Je beseft ongetwijfeld dat je erbij geroepen bent terwijl hij nog veel te jong is,' zei Schwangyu.

'Ik heb nog nooit gehoord van een diepprent bij zo'n jong persoon,' gaf Lucilla toe. Ze liet een klein beetje vage zelfspot in haar stem doorklinken; iets dat Schwangyu zou horen en misverstaan, wist ze. Beheersing van de voortplanting en van alle bijbehorende noodzakelijkheden, dat was de specialiteit bij uitstek van de Bene Gesserit. Maak gebruik van liefde maar vermijd hem, zou Schwangyu nu denken. De onderzoekers van de Bene Gesserit kenden de zetel van de liefde. Al heel vroeg in hun ontwikkeling hadden ze dit onderzocht, maar ze hadden het nimmer aangedurfd de liefde weg te fokken uit de door hen beinvloede mensen. Duld liefde, maar hoed je ervoor, dat was de stelregel. Weet dat het diep in het genetisch samenstel van de mens is ingebed; een vangnet om het voortbestaan van de soort te garanderen. Je gebruikte het waar nodig voor het prenten van zorgvuldig uitgekozen individuen (soms op elkaar) voor de doeleinden van de Zusters, en dan wist je dat zulke individuen gebonden zouden zijn door krachtige banden die voor het gewone bewustzijn doorgaans niet toegankelijk waren. Anderen zouden mogelijk dergelijke banden kunnen opmerken en de gevolgen ervan kunnen uitkienen, maar de gebondenen zelf dansten op de muziek van hun onderbewustzijn.

'Ik wilde niet de indruk wekken dat het een vergissing is om hem te prenten,' zei Schwangyu die Lucilla's zwijgen verkeerd uitlegde.

'We doen wat ons wordt opgedragen,' zei Lucilla berispend. Schwangyu moest zelf maar zien wat ze daarvan maakte.

'Dan heb jij er dus geen bezwaar tegen dat de ghola naar Rakis wordt gebracht,' zei Schwangyu. 'Ik vraag me af of je in dergelijke onvoorwaardelijke gehoorzaamheid zou volharden als je het hele verhaal kende.'

Lucilla haalde diep adem. Zou ze dan nu deelgenoot gemaakt worden van het volledige plan met de Duncan Idaho ghola's?

'Er is een vrouwelijk kind met de naam Sheeana Brugh op Rakis,' zei Schwangyu. 'Zij kan de reuzenwormen bedwingen.'

Lucilla hield haar plotselinge waakzaamheid verborgen. Reuzenwormen. Geen Shai-hulud. Geen Shaitan. Reuzenwormen. De door de Dwingeland voorspelde zandruiter was dus eindelijk opgestaan !

'Ik sta hier geen sprookjes te vertellen,' zei Schwangyu toen Lucilla bleef zwijgen.

Zeg dat wel, dacht Lucilla. Rn )e noemt de dingen bij hun naam, en niet bij de naam van hun mystieke inhoud. Reuzenwormen. En je denkt daarbij waarlijk aan de Dwingeland, Leto II, wiens eindeloze droom in elk van die wormen als een parel van bewustzijn wordt meegevoerd. Dat willen ze ons tenminste laten geloven.

Schwangyu knikte in de richting van het kind op het grasveld onder hen. 'Denk jij dat hun ghola in staat zal zijn invloed uit te oefenen op het meisje dat de wormen bedwingt?'

Daar komt eindelijk de aap uit de mouw, dacht Lucilla. Ze zei: 'Ik heb geen behoefte aan het antwoord op zo'n vraag.'

'Jij bent pas echt voorzichtig,' zei Schwangyu.

Lucilla rondde haar rug en rekte zich uit. Voorzichtig? Keken maar! Taraza had haar gewaarschuwd: 'Waar het Schwangyu betreft moet je uiterst voorzichtig te werk gaan, maar wel snel. We hebben maar een heel kort tijdsbestek waarbinnen we kunnen slagen.'

Slagen waarin? vroeg Lucilla zich af. Ze keek Schwangyu van opzij aan. 'Ik zie niet in hoe de Tleilaxu erin konden slagen om elf van deze ghola's te doden. Hoe konden ze door onze verdediging heen dringen?'

'Nu hebben we de Bashar,' zei Schwangyu. 'Misschien kan hij een ramp voorkomen.' Haar toon zei dat ze dit zelf niet geloofde.

Moeder Superior Taraza had gezegd: 'Jij bent de Prenter, Lucilla. Als je op Gammu aankomt zal je een deel van het patroon herkennen. Maar voor jouw taak heb je niet het volledige plan nodig.'

'Denk eens aan de kosten!' zei Schwangyu terwijl ze boos omlaag staarde naar de ghola, die nu op zijn hurken aan het gras zat te plukken.

Kosten hadden er niets mee te maken, wist Lucilla. Het openlijk toegeven van een mislukking was veel belangrijker. De Zusters konden hun feilbaarheid niet bekend laten worden. Maar het feit dat voortijdig een beroep op een Prenter werd gedaan - dat was van groot belang. Taraza had geweten dat de Prenter dit zou begrijpen en een deel van het patroon zou herkennen.

Schwangyu gebaarde met een knokige hand naar het kind dat zijn eenzame spel weer hervat had en nu over het gras holde en rolde.

'Politiek,' zei Schwangyu.

Ongetwijfeld vormde Bene Gesserit politiek de kern van Schwangyu's ketterij, bedacht Lucilla. Dat het interne meningsverschil gevoelig lag viel af te leiden uit het feit dat Schwangyu de leiding had gekregen over de Burcht hier op Gammu. Taraza's tegenstanders weigerden langs de zijlijn te blijven zitten.

Schwangyu draaide zich om en staarde openlijk naar Lucilla. Er was genoeg gepraat. Beiden hadden ze genoeg gehoord en uitgezeefd met hun in Bene Gesserit oplettendheid geoefend verstand. Het Kapittel had deze Lucilla met grote zorg uitgekozen.

Lucilla voelde de nauwlettend onderzoekende blik van de oudere vrouw, maar ze weigerde zich erdoor te laten aantasten in haar allerdiepste vastberadenheid waarop elke Eerwaarde Moeder in tijden van spanning kon steunen. Alsjeblieft, haat haar maar goed kijken. Lucilla draaide zich om, toverde een onnozel lachje om haar mond en verplaatste haar blik naar de nok van het dak tegenover hen.

Daar verscheen een man in uniform met een zwaar laswapen. Hij wierp een blik op de twee Eerwaarde Moeders en richtte vervolgens zijn aandacht op het kind beneden hen.

'Wie is dat?' vroeg Lucilla.

'Patrin, rechterhand en vertrouweling van de Bashar. Zegt dat hij alleen maar de Bashar z'n oppasser is, maar je zou wel blind en achterlijk moeten zijn om dat te geloven.'

Lucilla bestudeerde de man tegenover hen zorgvuldig. Dat was dus Patrin. Afkomstig van Gammu zelf, had Taraza gezegd. Uitgekozen voor zijn taak door de Bashar in eigen persoon. Mager en blond en inmiddels al veel te oud voor actieve dienst, maar de Bashar was immers ook teruggeroepen ondanks zijn pensionering en hij had er op gestaan dat Patrin zijn taak deelde.

Schwangyu zag de oprechte bezorgdheid waarmee Lucilla haar aandacht verplaatste van Patrin naar de ghola. Ja, als de Bashar teruggeroepen was om deze Burcht te bewaken dan verkeerde de ghola in zeer groot gevaar.

Ineens zei Lucilla stomverbaasd: 'He... hij doet...'

'Bevel van Miles Teg,' zei Schwangyu, de Bashar bij naam noemend. 'Alle spel van de ghola is oefenspel. De spieren moeten geprepareerd worden voor de dag dat hem zijn oorspronkelijke persoonlijkheid wordt teruggegeven.'

'Maar dat is geen eenvoudige oefening die hij daar beneden doet,' zei Lucilla. Ze voelde haar eigen spieren meelevend reageren bij de herinnering aan die oefening.

'Alleen het geheim van de Zusters houden we voor deze ghola verborgen,' zei Schwangyu. 'Verder kan hij over vrijwel alles in ons pakhuis van kennis beschikken.' Haar toon maakte duidelijk dat ze dit uiterst bezwaarlijk vond.

'Niemand meent toch zeker dat deze ghola een nieuwe Kwisatz Haderach zou kunnen worden,' protesteerde Lucilla.

Schwangyu haalde alleen haar schouders op.

Lucilla bleef doodstil staan nadenken. Was het mogelijk dat de ghola in een mannelijke versie van een Eerwaarde Moeder veranderd zou kunnen worden? Zou deze Duncan Idaho kunnen leren om binnenwaarts te kijken waar geen enkele Eerwaarde Moeder zich waagde?

Schwangyu begon te spreken met een stem die nauwelijks meer was dan een grommend mompelen: 'De opzet van dit project... ze hebben een gevaarlijk plan. Ze zouden dezelfde vergissing kunnen maken...' Ze zweeg.

Ze, dacht Lucilla. Hun ghola.

'Ik zou er een lief ding voor overhebben om zeker te weten wat in deze precies de houding van lx en van de Vissprekers is,' zei Lucilla.

'Vissprekers!' Alleen al bij de gedachte aan de resten van het vrouwenleger dat eens uitsluitend de Dwingeland had gediend, schudde Schwangyu haar hoofd al. 'Die geloven in waarheid en rechtvaardigheid.'

Lucilla slikte een plotseling brok in haar keel weg. Schwangyu had zich bijna openlijk een tegenstander verklaard. Toch voerde ze hier het bevel. De politieke stelregel daarachter was doodsimpel: de tegenstanders van het project moesten het in de gaten houden zodat ze het bij het eerste teken dat er iets mis ging konden afbreken. Maar dat was een echte Duncan Idaho ghola daar beneden op het gras. Celvergelijkingen en Waarheidszeggers hadden het bevestigd.

Taraza had gezegd: 'Jij moet hem de liefde in al zijn vormen onderwijzen.'

'Hij is nog zo jong,' zei Lucilla terwijl ze naar de ghola bleef kijken.

'Jong, ja zeker,' zei Schwangyu. 'Ik neem aan dat je voorlopig alleen zijn kinderlijke reactie op moederlijke genegenheid zult opwekken. Later...' Schwangyu haalde haar schouders op.

Lucilla liet geen enkele gevoelsreactie blijken. Een Bene Gesserit gehoorzaamde. Ik ben een Prenter. En dus... Taraza's opdracht en de bijzondere vaardigheid van de Prenter stippelden een bepaalde loop der gebeurtenissen uit.

Tegen Schwangyu zei Lucilla: 'Er is iemand die er net zo uitziet als ik en ze praat met mijn stem. Ik prent voor haar. Mag ik vragen wie dat is?'

'Nee.'

Lucilla zweeg. Ze had geen onthulling verwacht maar er was meer dan eens opgemerkt dat ze een treffende gelijkenis vertoonde met Moeder Veiligheidsoudste Darwi Odrade. 'Een jonge Odrade.' Lucilla had dit bij verscheidene gelegenheden opgevangen. Lucilla en Odrade stamden natuurlijk beiden van een vaak met Siona's nakomelingen gekruiste Atreides tak. De Vissprekers hadden geen monopolie op die genen. Maar de Andere Herinneringen van een Eerwaarde Moeder gaven, ondanks hun lijnvormige selectiviteit en hun beperking tot de vrouwelijke kant, belangrijke aanwijzingen over het globale raam van het ghola project. Lucilla, die in de loop der jaren erg was gaan steunen op haar beleving van de zo'n vijfduizend jaar diep in de genetische manipulaties van de Zusters begraven Jessica persoonlijkheid, voelde nu vanuit die bron een hevig gevoel van angst opwellen. Er was hier een bekend patroon aanwezig. Dat straalde zo'n intens gevoel van onheil uit dat Lucilla werktuiglijk de Litanie tegen de Angst begon op te zeggen zoals die haar geleerd was toen ze als nieuweling werd ingewijd in de riten van de Zusters:

'Ik moet niet bang zijn. Angst is de moordenaar van het verstand. Angst is een halfdood die volledige vernietiging meebrengt. Ik zal mijn angst onder ogen zien. Ik zal mijn angst over en door me heen laten vloeien. Rn als hij voorbij is, zal ik mijn innerlijk oog op zijn pad richten. Waar de angst is gegaan, is niets achtergebleven. Alleen ik zelf blijf.'

Lucilla's kalmte keerde terug.

Schwangyu die dit enigszins aanvoelde, liet haar waakzaamheid een beetje verslappen. Lucilla was geen sukkel, geen bijzondere Eerwaarde Moeder met een lege titel en nauwelijks genoeg achtergrond om te kunnen functioneren zonder de Zusters in verlegenheid te brengen. Lucilla was echt, en bepaalde reacties konden voor haar niet verborgen blijven, zelfs de reacties van een andere Eerwaarde Moeder niet. Uitstekend, ze mocht best de volle omvang van de oppositie tegen dit idiote, dit gevaarlijke project kennen!

'Volgens mij zal hun ghola niet lang genoeg in leven blijven om Rakis te zien,' zei Schwangyu.

Lucilla reageerde hier niet op. 'Vertel eens wat over zijn vrienden.'

'Hij heeft geen vrienden; alleen onderwijzers.'

'Wanneer zal ik hen ontmoeten?' Ze bleef naar de trans aan de overkant kijken, waar Patrin lui tegen een laag zuiltje leunde met zijn zware laswapen bij de hand. Lucilla besefte ineens geschokt dat Patrin naar haar stond te kijken. Patrin was een boodschap van de Bashar! Schwangyu had het kennelijk gezien en begrepen. Wij bewaken hem!

'Ik neem aan dat je vooral graag kennis wilt maken met Miles Teg,' zei Schwangyu.

'Onder andere.'

'Wil je niet eerst contact maken met de ghola?'

'Ik heb al contact met hem gemaakt.' Lucilla gebaarde met haar hoofd in de richting van de omsloten hof waar het kind weer bijna roerloos naar haar omhoog stond te kijken. 'Hij is een bedachtzaam kereltje.'

'Ik heb uitsluitend de verslagen over de andere exemplaren,' zei Schwangyu, 'maar ik vermoed dat dit de meest bedachtzame van de hele reeks is.'

Lucilla onderdrukte een onwillekeurige huivering over de bereidheid tot gewelddadige tegenstand die uit Schwangyu's woorden en houding bleek. Er was geen enkele aanduiding waaruit viel op te maken dat ze het kind in de diepte onder hen als een medemens beschouwde.

Terwijl Lucilla dit dacht trokken er wolken voor de zon, zoals vaak gebeurde op dit uur van de dag. Over de muren van de Burcht blies een koude wind naar binnen, die rondwarrelde over de binnenplaats. Het kind draaide zich om en begon weer in hoog tempo te oefenen om warm te worden door zich flink in te spannen.

'Waar gaat hij heen als hij alleen wil zijn?' vroeg Lucilla.

'Meestal naar zijn kamer. Hij heeft een paar gevaarlijke uitstapjes geprobeerd, maar dat hebben we hem afgeleerd.'

'Hij moet ons wel hevig haten.'

'Daar ben ik van overtuigd.'

'Dat zal ik rechtstreeks moeten aanpakken.'

'Een Prenter twijfelt toch niet aan haar vermogen om haat te overwinnen?'

'Ik dacht aan Geasa.' Lucilla keek Schwangyu veelbetekenend aan. 'Ik vind het verbazingwekkend dat je Geasa zo'n vergissing hebt laten begaan.'

'Ik bemoei me niet met de gewone gang van zaken rond de opleiding van de ghola. Als een van zijn onderwijzers een oprechte genegenheid voor hem ontwikkelt, dan is dat niet mijn probleem.'

'Een aantrekkelijk kind,' zei Lucilla.

Ze bleven nog een tijdje staan kijken naar het oefenspel van de Duncan Idaho. Beide Eerwaarde Moeders dachten kort aan Geasa, een van de eerste onderwijzers die hierheen gehaald waren voor het ghola. Schwangyu's standpunt was duidelijk: Geasa was een door de voorzienigheid gezonden vergissing. Lucilla dacht alleen maar: Schwangyu en Geasa hebben mijn taak moeilijker gemaakt. Geen van de vrouwen schonk ook maar een ogenblik aandacht aan de manier waarop deze gedachten hun loyaliteiten bevestigden.

Terwijl ze naar het kind op de binnenplaats keek, begon Lucilla een geheel nieuwe kijk te krijgen op wat de Dwingeland God-Keizer eigenlijk had bereikt. Leto n had talloze mensenlevens lang van de diensten van dit ghola type gebruik gemaakt - zo'n vijfendertighonderd jaar lang, de ene na de andere. En de God-Keizer Leto II was geen gewone natuurkracht geweest. Hij was de grootste moloch uit de hele menselijke geschiedenis geweest, en hij was over alles heen gewalst: over maatschappelijke stelsels, over natuurlijke en onnatuurlijke haat, over regeringsvormen, over rituelen (verplichte en verbodene beide), over oppervlakkige en over diepbeleefde godsdiensten. Het verpletterende gewicht van de voortwalsende Dwingeland had niets onberoerd gelaten, zelfs de Bene Gesserit niet.

Leto II had het 'de Gouden Weg' genoemd en dit type Duncan Idaho had een belangrijke rol gespeeld bij die ontzagwekkende tocht. Lucilla had de Bene Gesserit verslagen bestudeerd, waarschijnlijk de beste in het hele heelal. Tot op de dag van vandaag was het op de meeste planeten van het oude Keizerrijk nog steeds zo dat pas getrouwde paartjes een plens water naar oost en west gooiden, onder het uitspreken van de plaatselijke versie van: 'Moge dit offer uw zegen over ons doen uitstromen, o God van oneindige Macht en oneindige Genade.'

Ooit was het de taak van de Vissprekers en hun makke priesters geweest om dergelijk eerbetoon met geweld af te dwingen. Maar het ding had zelf vaart gekregen en was een allesdoordringende dwang geworden. Zelfs de meest verstokte ongelovigen zeiden: 'Ach, het kan geen kwaad.' Het was een resultaat dat door de meest vaardige godsdienstwerktuigkundigen van de Bene Gesserit Missionaria Protectiva met gefrustreerd ontzag werd bewonderd. De Dwingeland had de beste prestaties van de Bene Gesserit ver overtroffen. En vijftienhonderd jaar na de dood van de Dwingeland, waren de Zusters nog steeds niet bij machte om de knoop die de kern vormde van die ontzagwekkende verworvenheid, te ontwarren.

'Wie is belast met de godsdienstige opvoeding van het kind?' vroeg Lucilla.

'Niemand,' zei Schwangyu. 'Vergeefse moeite. Als zijn oorspronkelijke herinneringen worden opgeroepen heeft hij zijn eigen opvattingen. Zo nodig pakken we die te zijner tijd wel aan.'

Het kind in de diepte onder hen had de hem opgedragen oefentijd volgemaakt. Zonder nog een blik te slaan op de toeschouwers op de trans, verliet hij de omsloten binnenplaats en stapte hij door een brede deuropening aan zijn linkerhand naar binnen. Ook Patrin verliet zijn wachtpost zonder naar de twee Eerwaarde Moeders te kijken.

'Laat je niet voor de gek houden door Tegs mensen,'zei Schwangyu. 'Die hebben ogen in hun achterhoofd. Tegs natuurlijke moeder was een van ons, weet je. Hij leert die ghola dingen die beter nooit met een buitenstaander gedeeld hadden kunnen worden!'