XXIX

Parijs

Het Institut Georges Sagnac was gehuisvest in een laag betonnen universiteitsgebouw in een westelijk gelegen buitenwijk van Parijs. Voor de meeste ramen hingen lamellen; de weinige kamers met verlichte ramen gloeiden op als televisieschermpjes. Een stel tieners rolde met skateboards over de oprit, maar verder was er niemand te bekennen.
Nick en Emily hielden halt voor een van de gebouwen en belden aan bij het bordje waarop de naam vandevelde stond. Het plastic doosje van de intercom was gebarsten, de luidspreker klonk gedempt door een collage van verbleekte stickers waarop undergroundbands, radicale politiek, avant-gardekunst of alleen oproepen tot anarchie stonden.
'oui?
Emily boog zich dichter naar de muur toe. 'Professor Vandevelde? Hier doctor Sutherland.'
Een geluid als een cirkelzaag brak los door de luidspreker. De deur klikte open.
'Venez.'
De lift was buiten gebruik, dus namen ze de trap. Professor Vandeveldes kantoor bevond zich op de vierde verdieping aan het eind van een lange linoleum gang die waarschijnlijk sinds 1968 niet meer was opgeknapt. Ze klopten en een kortaffe stem gelastte hun binnen te komen.
Het was een groot kantoor. Links bood een breed venster een troosteloos uitzicht op kantoorflats die de horizon aan het oog onttrokken. Er stond een bureau van fineerblad vol paperassen, een whiteboard volgekrabbeld met halt uitgeveegde reactievergelijkingen en twee lage stoelen. Er stak geel schuimrubber uit de gaten in de stoelen. De enige versiering was een aan de muur geplakte affiche, een bladzijde uit een verlucht manuscript waarop een allang afgelopen expositie in het Louvre werd aangekondigd.
Professor Vandevelde stond op en liep om zijn bureau heen om hun de hand te schudden. Hij was een lange en zwaarlijvige man, gekleed in een ribfluwelen broek en blauwe trui, de mouwen opgerold. Afgezien van de bril met zilveren montuur vond Nick hem meer op een visser dan op een fysicus lijken.
'Emily Sutherland. En dit is mijn assistent Nick.'
Vandevelde zette een waterkokertje aan dat wankel boven op een archiefkast balanceerde. Hij gebaarde dat ze plaats moesten nemen.
Emily ging op het puntje zitten van een stoel en sloeg haar benen over elkaar. 'Bedankt dat we u op zo korte termijn mochten ontmoeten, en nog wel op een zaterdagmiddag. Het spijt me bijzonder dat mijn e-mail nooit is aangekomen.'
Vandevelde veegde een lepel af aan zijn trui en opende een pot Nescafé. 'Ca ne fait rien. Ik zit hier toch. En u bent helemaal van het Metropolitan Museum in New York gekomen.'
'Ik heb veel van uw papers gelezen.' Van het internet geplukt en in een rokerig cafeetje vluchtig doorgeneusd in de tijd die nodig was om een espresso op te drinken. 'Maar mijn collega heeft wat moeite het proces te begrijpen.'
Nick glimlachte verontschuldigend als om te zeggen dat het niet aan Vandevelde lag.
'Ik vroeg me af of u het misschien voor hem nog eens wilde uitleggen.'
'Maar natuurlijk.' De professor ging hun voor naar een zijdeur in een kale, raamloze kamer.
'Hier staat onze protonmilliprobe.'
Het apparaat leek op iets uit de praktijk van een tandarts: witte metalen buizen staken uit de muur en het plafond, eindigend in een straalpijp die gericht was op een stalen lessenaar. Een bundel dikke kabels slingerde ervandaan naar een computer op een bureau tegen de muur.
'Wat wij hier doen, is de zogeheten pixe-techniek, Particle-Induced X-ray Emission, oftewel röntgenemissie door straling van energetische deeltjes.' Hij sprak elk woord zó overdreven langzaam uit dat wat hij zei door zijn zware accent bijna onverstaanbaar werd. 'Het is in San Diego in de jaren tachtig ontwikkeld. Wat je doet, dat is een straal van protonen door de buis schieten iciin het voorwerp datje analyseert; in mijn experiment is dat een pagina uit een boek. De protonen, zij gaan door de pagina heen, zij raken de atomen en breken die. Dit doet de röntgenstralen vrijkomen, die wij met een fluoroscopiesysteem meten.'
Hij tikte tegen de straalpijp die van het plafond omlaag hing en wees toen naar de computer. 'Het analyseert het vrijkomen en vertelt ons wat er zit in de pagina.'
'Beschadigt dat het boek niet?'
'Non. We scannen maar één millimeter van de pagina en de protonen breken maar een paar atomen. Behalve op moleculair niveau is er weinig schade.'
Nick keek even naar Emily. Ze leek het niet erg te vinden dat hij vragen bleef stellen. 'En hierdoor weet u wat er in het papier zit?'
'Het vertelt ons dat wat er in de inkt zit. Elke inktsoort zij heeft een chemische signatuur die wij identificeren. Wij analyseren de oude gedrukte teksten zodat we zien wie ze hebben gemaakt.'
Nick haalde diep adem en zocht in zijn jas. 'Wat vond u dan toen u dit scande?' Hij hield de kaart op, zijn blik strak op die van Vandevelde gericht.
'Ik werk alleen met boeken. Ik heb deze kaart niet geanalyseerd.'
Maar Nick had het op zijn gezicht gelezen... Herkenning, en nog iets. Angst? 'Een vrouw die Gillian Lockhart heet heeft dit bij u langs gebracht.'
'Ik heb nooit ontmoet die Gillian Lockhart.' Hij zei het op dezelfde moeizame manier waarop hij het pixe-acroniem eerder tevoren had uitgelegd: iets wat hij uit zijn hoofd had geleerd.
'Wat heeft u ontdekt?'
'Dat heb ik u al verteld. Ik heb dit nog nooit eerder gezien.' Vandevelde stond op. 'Ik denk dat misschien u helemaal niet geïnteresseerd bent in mijn werk. Mijn excuses, ik kan u niet helpen.' Hij legde zijn hand op de deurknop. 'S'il vous plait...'
Nick en Emily bleven staan waar ze stonden. 'Wanneer is Gillian bij u gekomen?'
'Nooit.'
'Ze heeft u een maand geleden gebeld. Een week geleden verdween ze.'
Vandevelde zuchtte. 'Het doet mij verdriet dat te horen. Eerlijk. Maar — ik kan u niet helpen.'
'Herinnert u zich dat ze u heeft gebeld?'
'Hoe zei u dat ze heette?'
'Gillian Lockhart.'
Vandevelde schudde net iets te snel zijn hoofd.'Non.'
'We hebben haar belgegevens. Het gesprek duurde bijna een kwartier.'
'Misschien heeft mijn secretaresse haar in de wacht gezet terwijl ze mij zocht. Misschien gaf ze me niet haar ware naam op. Misschien deed zij alsof ze geïnteresseerd was in mijn werk omdat ze iets anders van me wilde.'
Hij liet de deurknop los en liep naar het apparaat toe. 'Denkt u dat ik iets voor u verborgen houd? Ik verberg niets. Ik verzeker u dat ik uw vriendin nooit heb gezien, noch deze kaart. Maar als u wilt dat ik hem voor u analyseer, als dat u gelukkig maakt, dan doe ik dat. Oui?'
Hij stak zijn hand uit, zijn hoofd een beetje scheef. Nick keek even naar Emily, die behoedzaam knikte.
De Fransman legde de kaart plat op de lessenaar voor de buis en morrelde toen aan de straalpijp tot die naar tevredenheid was afgesteld. Nick boog zich eroverheen en keek gespannen toe. 'Hij is nergens op gericht.'
'We verrichten twee metingen. De inkt is door het papier opgenomen, ja? Dus eerst wij meten het papier zelf, en vervolgens samen met de inkt. Wanneer wij de eerste meting aftrekken van de tweede, blijft slechts over hetgeen van de inkt afkomstig is.'
Hij draaide een hendel om die de straalpijp vastzette en liep toen naar de computer toe. Nick zat het nog steeds niet helemaal lekker. 'Moeten we niet de kamer uit of zo?'
'Het is volkomen veilig. Men absorbeert meer protonen door een kwartier in de zon te staan. Als u mij niet vertrouwt, kunt u de kaart de hele tijd tijdens het experiment vasthouden.'
Nick deed een stap terug. 'Ik bekijk het wel hiervandaan.'
Er viel bijna niets te zien. Vandevelde drukte op een toets van de computer; er klonk gerommel van achter de muur en een rood lampje ging aan boven de buis. Een paar seconden later ging het weer uit en stopte het gerommel. Vandevelde stelde de straalpijp bij zodat hij op een weelderig stukje leeuwenmanen was gericht, waar de inkt het dikst was. Het licht ging aan en toen weer uit. Een piekendiagram verscheen op het computerscherm.
'Wat betekent dat?'
'Het toont de verschillende elementen die wij kunnen onderscheiden.' Vandevelde volgde een van de uitschieters met zijn vinger. 'Deze lijn toont het natriumgehalte. Deze koper.'
'Begrijp ik het goed? Kunt u zien waar de inkt uit bestaat?'
'Niet alles. Sommige elementen kan het röntgenfluoroscopiesysteem niet meten. Soms weten we niet waar het vandaan komt. Bijvoorbeeld, wij vinden lood. Misschien komt het uit loodgeel, of mineraal loodmonoxide, dat men voor het droogproces gebruikt; of het komt uit verhit loodoxide, voor de kleur; of in het geval van een boek het is afkomstig van de zetletters van een loodlegering. We kunnen met dit apparaat alleen zeggen dat er lood in zit.'
'En wat hebben we daaraan?'
'Elke inktsoort heeft een signatuur, begrijpt u? Elke drukker gebruikt een ander soort inkt. We hebben een database.'
'Kunt u deze inkt onderzoeken?'
'Bien sûr. Ik zal het u laten zien.'
Hij drukte op een knop op de computer en een zandloper begon traag over de grafiek te tollen. Kort daarna verscheen één enkele regel tekst onder aan het scherm. Nick kon al raden wat het betekende voordat Vandevelde het in één woord samenvatte.
'Rien.' Hij haalde zijn schouders op en liep weg van zijn computer. Er sprak uit zijn bewegingen een zekere behoedzaamheid, dacht Nick, als een hond die te vaak is getrapt. Hij keek Nick en Emily met trieste blik aan. 'Als uw vriendin hier is gekomen en ik verzeker u dat dat niet zo is zou ik haar hetzelfde hebben verteld.'
Nick pakte de kaart van de lessenaar, wikkelde hem in het vloeipapier en stopte hem in zijn rugzak. Hij staarde naar Vandevelde, ervan overtuigd dat die meer wist, maar hij wist niet wat hij verder nog moest zeggen.
Vandevelde deed de deur open en glimlachte droevig. 'Ik hoop dat u uw vriendin zult vinden.'
Schoorvoetend stapte Nick de donkere gang op. Toen Emily volgde, hoorde Nick Vandevelde iets in haar oor mompelen in het Frans voor hij de deur sloot. Ze liepen de trap af naar beneden in stilte. Buiten was de zon ondergegaan en de skateboarders waren vertrokken. Het enige licht kwam nu in oranje bundels uit straatlantaarns. De lucht was bitter koud.
'Wat zei hij tegen je bij het weggaan?' vroeg Nick.
'Hij zei: "Niet alle tekens op de kaart zijn inkt.'"
Nick keek even om, zich afvragend wat dat te beduiden kon hebben. Maar toen hij omhoogkeek, was de kamer op de vierde verdieping niet meer verlicht.