Rituelen

Rituelen zijn niet weg te denken uit onze manier van omgaan met elkaar en met de wereld. Ze stellen ons in staat om op een afgesproken moment met elkaar bepaalde gevoelens te doorleven en te uiten. Tijdens een begrafenis is het bijvoorbeeld heel gewoon om te huilen. Tijdens een huwelijksfeest is het passend om te juichen en te zingen. Rituelen horen bij overgangen. Het zijn feestelijke, plechtige momenten, vaak met een levensbeschouwelijke lading, die de overgang van de ene situatie naar de andere markeren en daardoor heel herkenbaar zijn. De ingrediënten van het ritueel zijn vaak voorgeschreven, zodat ze door alle leden van de groep gedeeld en begrepen worden. Na het inwijdingsritueel behoor je bijvoorbeeld tot een andere groep, er horen bepaalde vrijheden bij en er worden vaak ook andere eisen aan je gesteld. Afscheidsrituelen zijn belangrijk, omdat ze je in staat stellen iets af te sluiten en door te gaan naar een volgende fase in je leven. Het kan steunend zijn en meer gewicht geven aan de situatie als je het ritueel samen met anderen uitvoert, je kunt ook voor een individuele ceremonie kiezen. Het belangrijkste is dat je zelf waarde hecht aan het ritueel, en dat je een vorm kiest die bij de situatie, bij jezelf en bij de betrokkenen past. Het moet niet gekunsteld aanvoelen. Dergelijke rituelen hebben daarom ook een strikt persoonlijke inhoud en maken gebruik van symbolen die alleen voor de betrokkene(n) zelf een intense waarde hebben. Voor sommige vrouwen heeft de datum van de abortus een bepaalde betekenis, voor andere is dat de conceptiedatum of de dag waarop ze waren uitgerekend. Ook dit zijn dagen die kunnen worden aangegrepen om een ritueel uit te voeren. Aarde, vuur en water zijn elementen die bij een ritueel nauwelijks gemist kunnen worden. Iets begraven, iets verbranden of meegeven met de golven kan de afscheidshandeling een symbolische lading geven, die weer benadrukt dat het om een overgang van de ene situatie naar de andere gaat. Voor sommige mensen zal hier ook hun God in betrokken moeten worden, door om vergeving te vragen, te biechten, boete te doen, te bidden of een rituele wassing uit te voeren. In Gedeeld verlies van Alice Altink, psychotherapeute, een ander verhelderend en praktisch boek over verdergaan na afscheid en verandering, wordt ook aandacht besteed aan het belang van rituelen. Zij kunnen namelijk een rol spelen om onverwerkte verlieservaringen te helpen verwerken. Zij onderscheidt overgangsrituelen (trouwen), bestendigingsrituelen (feestdagen, verjaardagen), inwijdingsrituelen (ontgroening), begroetingsrituelen (drie zoenen) en genezingsrituelen (het alsnog vorm geven aan onafgemaakte overgangen).
Over het rouwen na abortus schrijft ze:‘Abortus provocatus, het bewust weg laten halen van de ongeboren vrucht, wordt over het algemeen als een slechte daad beschouwd, en voor slechte daden moeten mensen meestal gestraft worden. Het hebben van schuldgevoel is vaak een manier waarop wij onszelf straffen. Je kunt schuldgevoelens hebben over verschillende zaken: over de bewuste abortus, over het feit dat je je daar nou juist niet schuldig over voelt… je kunt je schuldig voelen tegenover je partner, omdat hij het kindje wél wilde en jij niet.’
En even verderop:‘Het is zaak om er zoveel mogelijk over te praten, het liefst niet met mensen die dat schuldgevoel aanwakkeren, maar juist met diegenen die in staat zullen zijn je aan te horen, zónder hun normen meteen op jou af te vuren. Als je gevoelens van schuld lang aanhouden, is het goed een ritueel voor jezelf te zoeken waarmee je een eind kunt maken aan die aanhoudende schuldgevoelens.’
Onder andere noemt ze ook het aannemen van een Fosterparentskind. Nu bleek dat later bepaald geen onbaatzuchtige organisatie te zijn, maar het principe is duidelijk en het laat ook zien dat je best creatief kan zijn in het bedenken van een helend ritueel.
In haar boek beschrijft zij een vrouw die besloot een abortuservaring in de therapiegroep te verwerken, door middel van een kleine begrafenis met kaarsen en muziek, waarin gesproken werd door de therapeute, bloemen werden gelegd en waarin de moeder zelf een afscheidsbrief aan het ongeboren kindje voorlas. Een bewust afscheid, waarin deze vrouw in contact kwam met haar gevoelens en haar wil, en waarbij ze warmte ontving van de groepsgenoten. Een opmerkelijke bijkomstigheid is dat ik destijds deel uitmaakte van die groep en het ritueel dus heb bijgewoond. Zelf heb ik overigens ook een ervaring die mij geleerd heeft dat het ritueel afsluiten van iets werkelijk kan maken dat je kunt doorgroeien.
Toen ik jong was, raakte ik tot over mijn oren verliefd op een studiegenoot. Een echte relatie werd het niet, maar wij vonden elkaar wel aantrekkelijk en vreeën nu en dan met elkaar. Op een bepaald moment, na zijn vertrek van de opleiding, hoorde ik dat hij was omgekomen bij een auto-ongeluk. Levend verbrand. Ik ben toen langdurig in mijn verliefdheid blijven hangen, kon niet geloven dat hij werkelijk dood was, ging hem idealiseren, kortom het lukte mij niet om deze jongen ‘op een normale manier’ te vergeten. Jaren en jaren later heb ik uitgezocht op welk kerkhof hij begraven lag, en ik ben daar met bloemen naartoe gegaan. Ik kon met eigen ogen zien dat hij inderdaad dood was en mijn gevoelens uitdrukken in een afscheidshandeling. Ik nam een vogelveertje en een takje van zijn graf mee en die heb ik vastgeplakt naast het vers dat ik van zijn steen heb overgeschreven. Hierna kon ik definitief een streep zetten onder mijn fixatie. Zijn foto zit weer gewoon in een fotodoos tussen andere herinneringen. Ik heb toen gemerkt wat een kracht een bewust afscheid kan hebben.
Nu ik zo intensief bezig ben met mijn eigen abortus en abortus in het algemeen, overweeg ik om ook daarvoor een afscheidsritueel te bedenken. Een aantal angsten houdt mij nog tegen, maar gezien mijn goede ervaring van de vorige keer is het toch wel serieus te overwegen. Waar ik bang voor ben, is dat ik er zelf niet in zal kunnen geloven, dat ik mezelf als een kritische toeschouwer bekijk. Ook ben ik bang om gestoord te worden door derden, die mij met scepsis zullen bekijken alsof ik met een satanische uitdrijving bezig ben. Deze angst is niet helemaal onterecht, want tijdens mijn bezoek aan de begraafplaats was daar een aantal mannen die mij geïnteresseerd bleven volgen. Ik heb er toen een hele tijd moeten rondhangen voor ik alléén bij het graf kon zijn. Ik heb ook nog de fantasie dat ik helemaal niet met dat afscheid bezig zal kunnen zijn, maar dat ik zal moeten denken aan wat ik ’s avonds wil eten en dat ik alleen maar een allesoverheersende behoefte aan koffie zal hebben. Ik denk dat het een goede voorbereiding vraagt en een duidelijke motivatie om iets dergelijks te doen. Overigens, een afscheid kan ook het schrijven en verbranden van een brief zijn, of een pelgrimstocht. Je hoeft natuurlijk niet meteen een begrafenis ‘na te spelen’. In mijn geval denk ik aan een bezoek met bloemen en kaarsjes aan het stiltecentrum van het ziekenhuis waar mijn abortus heeft plaatsgevonden. Dichter bij ‘de daad’ kan ik niet komen.

Vrouwen zijn soms heel inventief in het bedenken van betekenisvolle rituelen die helpen bij dat afscheid. In Abortus, een levensbesluit van Petra Deij en Jacolien Teekman staat een aantal abortusrituelen:

•   Man en vrouw wierpen een roos in een voor hen betekenisvolle gracht en spraken in gedachten een afscheidswoord op de ochtend voor de abortus;
•   Een vrouw maakte op de dag van de behandeling een bloemstuk en liet de bloemen uitbloeien tot ze verwelkt waren;
•   Een vrouw koos een ansichtkaart die haar aansprak, die bij haar bepaalde gevoelens opriep en zette die in een lijstje op een prominente plek in de kamer;
•   Een vrouw verbrandde het kledingstuk dat ze aanhad bij de behandeling;
•   Vrouw en man schreven ieder een afscheidsbrief aan het kind, versnipperden die en strooiden de snippers uit over het water;
•   Een vrouw bewaarde het maandverband van na de ingreep. Na een periode van rouw verbrandde zij dit en strooide de as uit over een stromend slootje vlak bij haar huis;
•   Een vrouw zocht een lied uit dat haar gevoelens uitdrukte en draait dat regelmatig;
•   Een vrouw schreef een gedicht en maakte er een tekening bij.

Bert Hellinger, een Duitse therapeut die bekend is van de ‘gezinsopstellingen’, stelt dat bij een abortus een deel van de eigen ziel sterft. Hij denkt ook dat de andere kinderen in het gezin erdoor worden geraakt. Kun je daarna nog heel worden? Hij zegt dat je moet kijken naar het geaborteerde kind, net zolang totdat je het ziet. Je moet het opnemen in je hart en er met liefde en rouw naar kijken. Dan laat je het gaan. Wanneer je je schuld erkent en toestemming vraagt voor de gevolgen van die schuld, dan word je uiteindelijk op een hoger plan getild. (Bron: artikel in Onkruid, zomer 2003)