20 Niet te voorspellen

Ervaren strafrechtadvocaten met wie ik in de loop der jaren door mijn werk contact heb gehad, hebben vaak eenzelfde soort ontwikkeling doorgemaakt. Alle cliënten stellen op de laatste dag van hun rechtszaak dezelfde vraag.

‘Wat denk je dat het wordt?’

Tot een jaar of tien geleden antwoordde de advocaat dan dat hij dacht dat het een vrijspraak zou worden of twee jaar gevangenisstraf of iets in die richting. Maar tegenwoordig geven veel advocaten op die vanzelfsprekende vraag geen antwoord meer. Of ze antwoorden:

‘Ach, we zullen zien ...’ of:

‘Daar durf ik niets over te zeggen.’

De oorzaak hiervan is griezelig. Want als ik ze onder druk zet om op die logische vraag toch antwoord te geven, zeggen ze:

‘We kunnen het echt niet meer voorspellen ...’

En we hebben het nu niet over middelmatige advocaten die hun vak niet verstaan en daarom niet kunnen vertellen hoe het zal gaan. Want dat is bepaald niet het geval. Een van die advocaten is namelijk de huidige advocaat van Önder Yildiz, Peter Althin.

‘De vonnissen zijn duidelijk minder voorspelbaar geworden’, zegt Althin. ‘En de rechters die ik spreek zijn ongerust over de kwaliteit van hun werk, omdat ze zo ontzettend veel te doen hebben.’

Wanneer we woorden als ‘rechtsstaat’ of ‘rechtszekerheid’ opzoeken in een modern verklarend woordenboek, zijn de eerste woorden waar je op stuit ‘voorspelbaar’ of ‘te voorzien’. Het moet voor burgers voorspelbaar zijn wat de consequenties zijn van hun doen en laten. Het tegenovergestelde dus van willekeur. Als je nalaat belastingaangifte te doen, is dit de consequentie. Beroof je iemand, dan gebeurt er dat.

In grote lijnen hebben wij burgers daar zicht op. Niet dat we exact weten wat de strafmaat zal zijn, maar we weten dat we beboet kunnen worden voor te hard rijden, voor winkeldiefstal of pogingen sterke drank te smokkelen. En we weten dat we een aantal jaar in de gevangenis terechtkomen voor roof, drugshandel en moord.

Juristen moeten de hoogte van de straffen goed in de gaten houden. Maar als ervaren strafrechtadvocaten zeggen dat een vonnis niet meer voorspelbaar is, waar gaat het dan heen? Als onze vertegenwoordigers het niet meer weten, hoe moeten wij als burgers het dan weten? Zij zijn op dit gebied toch de experts?

*

Een ander angstaanjagend antwoord van ervaren strafrechtadvocaten is:

‘Je moet gewoon mazzel hebben.’

Ze hebben het dan vooral over de verschillen tussen rechtbanken. Bewijslast en dergelijke worden door rechtbanken soms verschillend geïnterpreteerd.

Wanneer er in de gevangenis over het werk van de rechtbank gesproken wordt, hoor je vaak van de gedetineerden: ‘Het is verdomme net een loterij.’

Grof uitgedrukt misschien of gegeneraliseerd, maar het is slechts ander taalgebruik voor wat een goed opgeleide advocaat zegt met de woorden ‘We kunnen het echt niet meer voorspellen.’