13 Psychologisch begrijpelijk maar juridisch onacceptabel

‘Bij de politie is het een algemene tendens geworden om de mate van productiviteit uit te drukken in het aantal mensen dat tot gevangenisstraf wordt veroordeeld en de lengte van de straf. Hoe meer veroordelingen en hoe langer de straffen des te groter de productiviteit’, zegt professor Jerzy Sarnecki. Hij heeft het niet over dit specifieke geval, maar wijst op de uitkomsten van eigen en internationaal onderzoek naar leefsituaties zoals op Malmvägen. Sarnecki is van mening dat politiekorpsen die het gevoel hebben te werken in een gebied met een hoog misdaadcijfer, proberen zoveel en zo lang mogelijke veroordelingen te krijgen.

‘En dan is het aan de officieren van justitie daar weerstand aan te bieden, wat ze trouwens meestal ook doen, hoewel ook zij natuurlijk soms voor de druk zwichten.’

De agenten die in dat soort omgevingen werken, weten volgens Sarnecki natuurlijk ook wel dat er zeer veel meer misdrijven worden gepleegd dan ze kunnen bewijzen. Wat volgens hem tot grote frustratie leidt.

‘En dan kun je als agent al gauw een houding krijgen waarbij je denkt: ‘Die rechtszekerheid kan me mooi gestolen worden; dit hebben ze dan misschien wel niet gedaan, maar ze hebben genoeg uitgespookt om straf te verdienen’.’

‘Maar dat kunnen we toch niet accepteren?’

‘Nee, natuurlijk niet. Het is psychologisch heel begrijpelijk maar juridisch volstrekt onacceptabel.’

Wanneer het leefsituaties betreft zoals op Malmvägen, waar de bewoners het gevoel hebben dat ze door de rechtsstaat en de eigen gemeente in de steek worden gelaten, ontstaan eigen regels en wetten. Volgens Sarnecki is dit verschijnsel uitvoerig beschreven in Amerikaans onderzoek.

‘De gevestigde maatschappelijke structuren voldoen niet voor zo’n omgeving. De politie en de sociale diensten trekken zich terug. En er zijn vaak geen of weinig organisaties en verenigingen.’

De inwoners van deze gebieden gaan volgens Sarnecki dan hun eigen structuren vormen. En dan wordt een deel van de regels gebaseerd op de normen en waarden van het criminele circuit.

‘Men heeft dan weliswaar al redelijk veel ideeën en normen overgenomen van de conventionele samenleving’, zegt Sarnecki. ‘Maar die worden vervolgens aangepast aan hun eigen behoeften en bijzondere leefomstandigheden. En daar komt vaak heel wat “private justice” bij kijken. Als men zich bedreigd voelt of als men denkt dat er een pedofiel in de omgeving rondloopt, dan bel je toch zeker niet de politie. Dan los je het helemaal zelf op. In het ergste geval door iemand te vermoorden.’

Volgens Sarnecki ontstaan daarmee ook verdedigingsmechanismen, een soort rationalisatie van het eigen gedrag.

‘Wij zijn de goede kracht die deze omgeving beschermt. We ranselen sommige personen wel af, maar dat is in sommige situaties nu eenmaal noodzakelijk.’

‘We kennen in Zweden niet dezelfde soort gangvorming als in Amerika, maar een systeem van normen en waarden waarin je voor je vrienden en buren opkomt, bestaat hier ook’, zegt Sarnecki.

‘Als ik met die jonge jongens op Malmvägen praat, gebruiken ze zelf de term “getto”. Is dat een gerechtvaardigde term?’

‘Nee, de Zweedse werkelijkheid is niet dezelfde als in de Amerikaanse getto’s, behalve dat de samenleving er zich behoorlijk ver uit teruggetrokken heeft en de mensen die in die omgeving leven aan hun lot overlaat.’

Volgens Sarnecki zijn de beelden en de terminologie voor een groot deel afkomstig uit Amerikaanse films. Maar in het ergste geval kunnen ze mede het gedrag gaan bepalen, zowel het gedrag van lastige jongens als dat van de politie.

‘En dat is levensgevaarlijk!’ onderstreept hij.

‘Je bedoelt een soort self-fulfilling prophecy?’

‘Exact. Hun omgeving een getto noemen, enzovoorts. Temeer daar de overheid aan deze mythe meewerkt. Dan wordt het een soort van wederkerige escalatie die lijkt op een Amerikaanse situatie.’

‘Dus als deze jonge jongens vertellen dat de politie de term “afvalput” gebruikt voor Malmvägen, dan is dat daar een voorbeeld van?’

‘Ja, precies. Ook de politie is natuurlijk sterk beïnvloed door beelden die uit Amerika komen. En jonge agenten hebben ook een soort referentiekader nodig. Dus het is helemaal niet verbazingwekkend. Maar het is een gevaarlijke tendens.’