33
Op de een of andere manier deden Ellens dromentheorie en het verhaal van Julie me denken aan een griezelverhaal van Edgar Allen Poe, The Teil Tale Heart, over een vermoord meisje van wie het hart, onder de plankenvloer, nog door klopte na haar dood. Het idee dat onze toekomst onwrikbaar vast zou liggen, als een trein die op tijd uit een station vertrekt en regelrecht naar zijn bestemming reed, maakte me eerder bang dan blij. Uiteraard was het een geruststellende gedachte dat er een orde, een kracht bestond die zin en betekenis kon geven aan ons leven. Tegelijk maakte de theorie op een brutale manier een einde aan de restanten van onze illusie dat de mens zou zijn begiftigd met een vrije wil, en dat hij bij elke halte, op elk perron kon beslissen of hij een andere trein zou nemen. Als iemand door te dromen een glimp kon opvangen van zijn toekomst, of die van een van zijn medepassagiers, wilde dat zeggen dat die toekomst al compleet voor hem was uitgestippeld, met alle hoogtes en laagtes, inclusief het onafwendbare uur van aankomst op het eindstation. Ik wist niet of ik die tijdstabel wel wilde kennen.
'Wanneer was Victor Brauner jarig?'
We waren haar allemaal vergeten, maar Rika had de prentbriefkaart met het zelfportret van Victor Brauner in haar hand, die we haar vanuit Parijs hadden gestuurd. Voorzichtig wreef ze over de lege oogkas.
'Ach, kind, stel je niet aan.' Xander wilde haar de kaart uit handen nemen, maar Ellen was hem voor. Ingetogen, bijna eerbiedig bestudeerde ze het zachte gezicht met het ontbrekende oog.
'Hoe is het eigenlijk gebeurd, Xander? Heeft hij werkelijk een oog verloren?'
'Natuurlijk. Dat weet toch iedereen?'
'Ik niet. Wist jij het, Thomas?'
Ze pakte het dikke kunstboek, Der phantastische Büderbogen, dat Xander ons voor ons vertrek naar Parijs had laten zien, van de tafel en begon erin te bladeren. Bliksemsnel, alsof ze haar hand in een mand met schorpioenen had gestoken, nam Xander haar het boek weer af.
'Het is in het Duits,' zei hij nors. 'Wat wil je weten?'
'Alles.'
'Voor alles heb ik geen tijd.'
Hij zocht een passage op en begon op onverschillige toon te lezen, terwijl hij de Duitse tekst voor ons vertaalde. Victor Brauner (1903-1966) was een Roemeens/Joods surrealistisch kunstschilder. Tussen zijn zestiende en zijn achttiende bezocht hij de kunstacademie van Boekarest en begon landschappen te schilderen in de stijl van Paul Cézanne. In 1930 vestigde hij zich in Parijs, waar hij zijn landgenoot Brancusi ontmoette en kennismaaktemetdelokalesurrealisten. In 1933 exposeerde hij er voor het eerst: bevreemdende, Jantastische schilderijen van half menselijke, half dierlijke wezens in zachte kleuren. Nog later verliest Brauner een van zijn ogen bij een brutale vechtpartij tussen twee van zijn vrienden in een Parijs' café.
'Wat verschrikkelijk... Heeft hij daarna nog gewerkt?'
'Beter dan ooit, zeggen de kenners. Het was het begin van zijn magische periode. Zal ik verder lezen?'
Brauner verliet Parijs tijdens de Duitse invasie in Frankrijk in 1940. Hij woonde achtereenvolgens in Perpignan, in de Pyreneeën en in Marseille. Na de oorlog vestigde hij zich opnieuw in Parijs...
Xander aarzelde, alsof hij naar de vertaling van een zinswending zocht. Brauner stierfin 1966. Eerder nog was hij uitgekozen om Frankrijk te vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië, waar een heel paviljoen aan hem was gewijd. Hij werd begraven op het kerkhof van Montmartre.
'Zo. Voor nog méér sensatie moeten jullie de Story maar gaan lezen.'
Hij klapte het boek dicht en stak het onder zijn arm. Zwijgend en zonder ons nog aan te kijken, liep hij de woonkamer uit. Even vroegen we ons af ofwe iets verkeerds hadden gezegd, maar Rika stelde ons gerust.
'Jullie moeten het hem maar vergeven,' fluisterde ze. 'Het is zijn romantische kunstenaarsziel. Victor Brauner is Xanders idool. Hij wil hem met niemand delen.' En toen we wat onwennig naar onze schoenpunten keken:
'Sorry, maar nu moet ik echt naar hem toe. Laten jullie weten of het gelukt is, als je over Thomas droomt?'
Ze glimlachte verontschuldigend en liep gehaast door naar het atelier.