Een fraaie drol door osmose

Een fraaie drol heeft een mooie vorm en is niet te hard. Osmose is het principe van ‘eerlijke verdeling’ oftewel vermenging van water. Als het ene water meer zouten, suikers en andere stoffen bevat dan het andere, stroomt het armere water naar het rijkere water toe; daarna hebben ze allebei evenveel en kunnen ze vreedzaam samenleven. Datzelfde principe zorgt ervoor dat je slap geworden slabladeren weer fris kunt maken: als je ze een halfuur in een bak met water legt, haal je ze er veel knapperiger weer uit. Het water stroomt in de slabladeren omdat de sla meer zouten, suiker enzovoort bevat dan het zuivere water in de bak. Osmotische laxeermiddelen maken ook gebruik van dit principe van eerlijke verdeling: ze bevatten bepaalde zouten, suiker of minuscule moleculenketens, die helemaal tot in de dunne darm komen; onderweg voegen ze er water aan toe en maken de poep soepel. Maar als je overdrijft, wordt er te veel water aan toegevoegd. Diarree wijst erop dat je te veel laxeermiddelen hebt ingenomen.

Bij osmotische laxeermiddelen kun je kiezen of je als ‘wateraantrekkend middel’ gebruik wilt maken van suiker, zouten of kleine moleculeketens. De zouten, zoals natriumsulfaat, vinden we vaak een te grof geschut: ze werken vaak heel plotseling en als je ze vaker inneemt, brengen ze de zouthuishouding in ons lichaam in de war.

De bekendste laxeersuiker is lactulose. Deze stof bezit een praktisch tweeledig effect. Lactulose trekt niet alleen water aan, maar voedt ook de darmbacteriën. Het is een heel actief middel dat bijvoorbeeld ook weekmakende stoffen kan aanmaken. Ook kan lactulose de darmwand prikkelen om in beweging te komen, hoewel dat ook onplezierig kan zijn. Want overvoerde of verkeerde bacteriën kunnen gassen produceren en buikpijn of winderigheid veroorzaken.

Lactulose ontstaat uit melksuiker (lactose), bijvoorbeeld als melk wordt verhit. Gepasteuriseerde melk wordt kort verhit en bevat daardoor meer lactulose dan rauwe melk. Sterk verhitte melk bevat weer meer dan gepasteuriseerde melk enzovoort. Er bestaan echter ook niet-melkachtige laxeersuikers, zoals sorbitol. Sorbitol zit in bepaalde fruitsoorten, zoals pruimen, peren en appels. Dat is een van de redenen dat pruimen bekendstaan als laxerend, en de reden dat wordt gewaarschuwd dat te veel vers appelsap diarree veroorzaakt. Doordat sorbitol, anders dan lactulose, amper in het bloed wordt opgenomen, wordt het vaak als suikervervanger gebruikt. Het heet dan opeens E420. Bij suikervrije hoesttabletten is dit bijvoorbeeld de reden voor de waarschuwing: ‘Kan bij overmatig gebruik laxerend werken’. Volgens enkele onderzoeken heeft sorbitol hetzelfde effect als lactulose, maar heeft het minder bijwerkingen (dus geen onaangename winderigheid).

Van alle laxeermiddelen zijn de kleine moleculenketens het beste te verdragen. Ze heten zoals moleculenketens graag worden genoemd, bijvoorbeeld PEG (polyethyleenglycol). Zij brengen de zouthuishouding niet zo in de war als zouten en veroorzaken ook zelden winderigheid, zoals suiker. De ketenlengte is vaak al te zien aan de naam: PEG 3350 is zoveel atomen lang dat het een moleculair gewicht van 3350 heeft. Dat is veel beter dan PEG 150, want hier zijn de ketens zo kort dat ons lichaam ze ongewild in de darm zou kunnen opnemen. Dat is niet echt gevaarlijk, maar wel prikkelend voor de darm, want polyethyleenglycol hoort echt niet in ons dieet thuis.

Korte ketens als PEG 150 zitten dan ook niet in laxeermiddelen, maar bijvoorbeeld wel in huidcrème. Hier doen ze iets wat daar erg op lijkt: ze helpen de huid soepeler te maken. Het is onwaarschijnlijk dat ze schade veroorzaken, maar zeker is dat niet. Laxeermiddelen zoals PEG bevatten uitsluitend de onverteerbare ketens en kunnen zodoende probleemloos langere tijd worden ingenomen. Volgens recente onderzoeken is er geen kans op verslaving of schade op lange termijn. Enkele onderzoeken lijken aan te tonen dat ze de beschermende werking van de darm vergroten.

Osmotische laxeermiddelen werken niet alleen door vocht, maar ook door massa. Hoe meer vocht, goed gevoede darmflorabacteriën of moleculeketens in de darm aanwezig zijn, hoe meer de darm wordt geprikkeld om te bewegen. Dat is het principe van de peristaltische reflexen.

Een fraaie drol door poepgeleiders

Poepglijden, dat klinkt als een leuke vrijetijdsbesteding: poepglijder – de paraglider van de dikke darm. De uitvinder van vaseline, Robert Chesebrough, nam elke dag een lepel vaseline. Het eten van vaseline heeft misschien eenzelfde effect als het innemen van andere vethoudende poepgeleiders. In een onverteerbare overdosis vet omhullen ze de transportgoederen en helpen zodoende bij een gemakkelijker afvoer. Robert Chesebrough is 96 geworden en dat is verbazingwekkend, omdat iemand die elke dag een vettig glijmiddel eet daardoor te veel vetloze vitamines verliest. Deze worden namelijk ook ingekapseld en afgevoerd. Daardoor ontstaat een tekort dat tot ziekten kan leiden, vooral als je het te vaak doet en overdrijft. Vaseline is niet een van de officiële poepgeleiders (en je zou het ook echt niet moeten eten), maar de alom bekende poepgeleiders zoals paraffineolie zijn ook geen overtuigende oplossing voor de lange termijn. Ze kunnen nuttig zijn als tijdelijke oplossing, bijvoorbeeld bij onaangename wondjes of aambeien bij de uitgang van de darm. In die situatie is het zelfs goed om voor zachtere poep te zorgen, omdat je dan geen pijn meer hebt of iets stukmaakt. Maar datzelfde doen geleivormende voedingsvezels uit de apotheek, die veel beter te verdragen en veel minder gevaarlijk zijn.

Een fraaie drol door waterbindende laxeermiddelen

Een fraaie drol door waterbindende laxeermiddelen ontstaat als de darm stevig wordt gestimuleerd. Deze laxeermiddelen zijn voor mensen met zeer traag werkende darmzenuwen. Of iemand daar last van heeft, is te bepalen door verschillende onderzoeken, zoals het inslikken van kleine bolletjes die een arts tijdens hun reis door de darm met behulp van een röntgenapparaat kan fotograferen. Als de meeste kogeltjes na een bepaalde tijd nog altijd verspreid door het spijsverteringskanaal zitten en zich niet gehoorzaam hebben verzameld bij de uitgang van de darm, dan zijn waterbindende laxeermiddelen handig.

Waterbindende laxeermiddelen zetten zich vast op een paar receptoren in de darm. Deze geven daarop signalen aan de darm: geen water meer uit de voedselbrij naar buiten laten, meer water van buiten aantrekken, spieren – aan het werk! Watertransporteurs en zenuwcellen worden door slim gebouwde waterbindende laxeermiddelen geïnstrueerd. Als osmotische laxeermiddelen niet prikkelend en soepel genoeg zijn, heeft een trage darm een paar duidelijke aanwijzingen nodig. Als ze ’s avonds worden ingenomen, kan alles ’s nachts rustig naar beneden zakken en reageert de darm hier de volgende ochtend op. Als je het snel nodig hebt, kun je de bevelen van de waterbindende laxeermiddelen per snelkoerierkegeltjes direct naar de darm sturen en dan is het bericht meestal binnen een halfuur ter plaatse.

De commandotroepen bestaan niet alleen uit chemische kegels, maar ook uit planten. Aloë vera of de sennapeul functioneren bijna net zo, maar hebben nare bijwerkingen: als je je darm een keer vanbinnen zwart wilt verven, moet je dit gebruiken. De verkleuring is echter niet gevaarlijk en verdwijnt ook weer.

Afb.: Waterbindende laxeermiddelen stimuleren het voorwaartse transport in de darm.

Toch hebben enkele wetenschappers ook schade aan de zenuwen beschreven door het gebruik van te veel waterbindende laxeermiddelen of aloë vera, die minder leuk is – als die daar echt door is ontstaan. De reden hiervoor is dat zenuwen die te veel bevelen krijgen op een bepaald moment te geprikkeld raken. Dan trekken ze zich terug, zoals een slak wanneer je zijn voelhorens aanraakt. Daarom moet je deze medicijnen bij langdurige problemen niet vaker innemen dan om de twee of drie dagen.

Een fraaie drol door prokinetica

Dit is het nieuwste snufje, in twee opzichten. Deze medicijnen kunnen de darm alleen versterken in de bewegingen die hij toch al maakt, maar geen ongewilde bewegingen afdwingen. Ze functioneren in feite net als luidsprekers. Veel wetenschappers vinden het interessant dat deze medicijnen geïsoleerd kunnen helpen, want veel ervan hebben alleen invloed op een enkele receptor of ze worden niet eens in de bloedsomloop opgenomen. Toch bevindt de werking van veel stoffen zich nog in de testfase of ze zijn nog maar net op de markt. Wie dus niet gedwongen iets nieuws wil uitproberen, kan maar het beste gebruikmaken van de bekende middeltjes.

De driedagenregel

Veel artsen schrijven laxeermiddelen voor zonder de driedagenregel uit te leggen. Toch kan dat snel en helpt het goed. De dikke darm bestaat uit drie delen: het deel dat omhoogsteekt, het deel dat horizontaal loopt en het deel dat naar beneden gaat. Als we poepen, legen we meestal het laatste deel. Dit deel loopt tot de volgende dag weer vol en dan begint alles weer van voren af aan. Als we sterke laxeermiddelen innemen, kan het gebeuren dat we de dikke darm helemaal legen, dus alle drie de delen. En dan kan het wel drie dagen duren voordat de dikke darm weer vol genoeg is.

Iemand die deze driedagenregel niet kent, zal zich in die tijd zorgen gaan maken. Nog steeds geen poep? Het is al de derde dag! En dan – plof – stopt hij de volgende pil in zijn mond. Dat is een onnodige vicieuze cirkel. Na het innemen van een laxeermiddel moet je je darm twee dagen rust gunnen. Je begint pas weer te tellen vanaf de derde dag. Als je een trage transporteur bent, mag je ook na twee dagen weer meehelpen.