Het lymfeweefsel heeft een paar van deze nieuwsgierige hotspots. Rondom de keelholte ligt een hele kring lymfeweefsel, ook wel de ring van Waldeyer genoemd. Deze ring bevindt zich onder de tongkoepel, links en rechts van onze amandelen en erboven bij de bovenkant van de keelholte (in de buurt van de neus en de oren; als ze bij kinderen te groot worden, noemen we ze ook wel poliepen). Als je nu denkt dat je geen amandelen meer hebt, vergis je je. Alle delen van de ring van Waldeyer worden namelijk als amandelen beschouwd en bestaan uit de keel-, neus- en tongamandelen. En die doen allemaal hetzelfde: het nieuwsgierig aftasten van alles wat onbekend is en dit aanvallen met immuuncellen om zichzelf te verdedigen.

De amandelen, die vaak worden verwijderd, doen dat helaas niet altijd erg slim: zij hebben namelijk geen bobbeltjes, maar diepe voren (om het oppervlak te vergroten). Daar blijft dan ook al snel iets onbekends hangen wat er maar moeilijk weer uit kan, waardoor het weefsel hier vaak ontsteekt. Dat is feitelijk de bijwerking van te nieuwsgierige amandelen. Dus als duidelijk is dat slechte adem onmogelijk door de tong of het gebit wordt veroorzaakt, kun je deze amandelen controleren – als die er nog zijn.

Hier zitten vaak kleine witte steentjes verstopt die verschrikkelijk stinken! Mensen weten dat vaak niet en vechten dan dus wekenlang tegen een walgelijke stank uit hun mond of een vieze smaak in hun mond. Daar helpt eigenlijk niets tegen: tandenpoetsen niet, gorgelen niet en de tong schoonmaken niet. Op een bepaald moment komen de steentjes er vanzelf weer uit en is alles weer in orde, maar zo lang hoef je niet te wachten. Deze steentjes kun je er met een beetje oefening uit drukken en dan is de stank van het ene op het andere moment verdwenen.

Of de onaangename geur daarvandaan komt, kun je het beste controleren door met een vinger of een wattenstaafje over de amandelen te strijken. Als dat stinkt, kun je op zoek gaan naar steentjes. KNO-artsen kunnen dergelijke stenen ook verwijderen; dat is prettiger en veiliger. Als je het leuk vindt om naar walgelijke YouTube-video’s te kijken, kun je ook daar verschillende manieren zien om de steentjes eruit te drukken en ook enkele extreme exemplaren zien. Maar niet iedereen kan daar tegen.

Er zijn ook andere huismiddeltjes tegen amandelstenen. Sommige mensen gorgelen een paar keer per dag met zout water, andere zweren bij rauwe zuurkool uit de reformwinkel. Weer anderen beweren dat ze geen last meer hebben van deze stenen sinds ze geen melkproducten meer gebruiken. Maar het succes van al deze methoden is niet wetenschappelijk bewezen. Beter onderzocht is de vraag vanaf welk moment amandelen operatief te verwijderen zijn. Het antwoord is: zodra een kind ouder is dan zeven.

Vanaf die leeftijd hebben onze immuuncellen alles wat belangrijk is namelijk al meegemaakt: in een volkomen onbekende wereld terechtkomen, met mama knuffelen, in de tuin of een bos rondlopen, een dier aanraken, vaak verkouden zijn, op school een heleboel onbekende mensen tegenkomen. Dat is het dan wel. Vanaf dat moment is ons immuunsysteem klaar met zijn studie en kan het de rest van ons leven gewoon aan het werk gaan.

Vóór het zevende levensjaar zijn de amandelen nog belangrijke opleidingsplaatsen. De opleiding van ons immuunsysteem is niet alleen belangrijk voor de strijd tegen een verkoudheid, maar speelt ook een rol als het om de gezondheid van ons hart of om ons gewicht gaat. Als je amandelen vóór je zevende verjaardag worden verwijderd, is de kans bijvoorbeeld groter dat je te dik wordt. Hoe dat komt, weten artsen nog niet. Het verband tussen immuunsysteem en gewicht is echter steeds vaker onderwerp van onderzoek. Voor te magere kinderen kan het ‘amandel-dikmaak’-effect ideaal zijn, doordat zij door de gewichtstoename op een normaal gewicht komen. In alle andere gevallen krijgen de ouders het advies om na de operatie te zorgen voor een uitgebalanceerd dieet van hun kind.

Er moet dus echt een goede reden zijn om al vóór de zevende verjaardag de amandelen van een kind te laten verwijderen. Wanneer de amandelen bijvoorbeeld zo groot zijn dat slapen en ademhalen moeilijk is, is het amandel-dikmaak-effect onbelangrijk. Het is weliswaar prettig dat ons eigen lymfeweefsel ons zo fel wil verdedigen, maar in dat geval heeft dat meer na- dan voordelen. Vaak kunnen artsen dan alleen maar het slechte deel van de amandelen weglaseren en hoeven ze ze niet meteen helemaal weg te halen. Dat geldt niet als de amandelen constant ontstoken zijn. Dan kunnen de immuuncellen zich nooit ontspannen en dat is op de lange duur niet goed. Of een kind dan vier, zeven of vijftien is, een overgevoelig immuunsysteem kan er ook baat bij hebben als de amandelen worden verwijderd.

Dat geldt bijvoorbeeld voor mensen met psoriasis (of schubvlecht). Zij hebben door een overgevoelig immuunsysteem last van jeukende huidontstekingen (die vaak op het hoofd beginnen) of van gewrichtsklachten. Over het algemeen hebben psoriasispatiënten vaker keelpijn. Een mogelijke factor bij deze ziekte zijn bacteriën die zich constant in de amandelen verstoppen en van daaruit het immuunsysteem verstoren. Al meer dan dertig jaar beschrijven artsen steeds nieuwe patiënten bij wie na het verwijderen van de amandelen ook de huidziekte vrijwel of helemaal verdween. Daarom deden IJslandse en Amerikaanse onderzoekers in 2012 onderzoek naar dit verband. Ze verdeelden negenentwintig psoriasispatiënten met vaak optredende keelpijn in twee groepen. De ene helft liet de amandelen verwijderen en de andere helft niet. Bij dertien van de vijftien patiënten die hun amandelen lieten verwijderen, verbeterde de ziekte duidelijk en langdurig. Bij de patiënten die hun amandelen niet lieten verwijderen, waren amper veranderingen te zien. Ook bij reumatische ziekten kan men al meteen de amandelen verwijderen zodra het ernaar uitziet dat deze hier de veroorzaker van zijn.

Amandelen behouden of amandelen laten verwijderen, voor beide keuzes zijn goede argumenten aan te voeren. Als de amandelen al op jonge leeftijd verwijderd moeten worden, is dat geen reden om bang te zijn dat het immuunsysteem nu alle belangrijke lessen uit de mond misloopt. Want de neus- en tongamandelen zijn er immers ook nog!

Iedereen die nog amandelen heeft, hoeft ook niet bang te zijn voor verstopte bacteriën. Veel mensen hebben gewoon niet zulke diepe voren in hun amandelen en ondervinden dus ook geen problemen. Ziektekiemen verstoppen zich bijna nooit in de neus- en tongamandelen. Ze zijn anders gebouwd en hebben klieren waarmee ze zich op bepaalde tijden zelf schoonmaken.

In onze mond gebeurt elke seconde iets: onze speekselpuntjes gooien mucinenetten uit, verzorgen ons gebit en beschermen ons tegen te grote gevoeligheid. Onze ring van Waldeyer houdt vreemde deeltjes tegen en bereidt zijn immuunleger daarop voor. Dat zouden we allemaal niet nodig hebben als het achter de mond niet verder zou gaan. De mond is alleen maar het portaal naar een wereld waarin het onbekende verandert in iets wat van jezelf is.