14

Antonina liet zich niet willoos het gearrangeerde huwelijk binnenvoeren. Ze protesteerde bij haar moeder, smeekte haar vader, en dreigde weg te lopen. Alle drie wisten ze dat ze blufte. Waar moest Antonina naartoe? Toch bracht ze al haar verbale tactieken in stelling om haar ouders duidelijk te maken dat ze niet met graaf Mitlovski wilde trouwen. Het mocht niet baten. Zowel de prins als de prinses besefte dat dit hun enige mogelijkheid was om door te gaan op de manier zoals ze gewend waren.

Bovendien, zeiden ze tegen elkaar, zou Antonina binnenkort moeilijk meer aan de man kunnen komen aangezien ze al bijna twintig was. Het zou heel wreed zijn om haar te veroordelen tot het leven van een oude vrijster die bij haar ouders of bij het gezin van een van haar broers woonde. Dat was een lot dat geen enkele vrouw wenste. Ze hielpen haar zoals alle bezorgde ouders dat zouden doen, zeiden ze in zeldzame harmonie tegen elkaar, terwijl ze hun hoofd schudden over de ondankbare houding van hun dochter.

Het huwelijk zou plaatsvinden in Pskov. Graaf Mitlovski wilde graag dat de plechtigheid werd gehouden in de grootse en schilderachtige Trinitatis-kathedraal, binnen de middeleeuwse muren van de citadel. Pskov was met het rijtuig slechts drie uur verwijderd van zijn landgoed Polnokove, en hij had geen zin om de bijna driehonderd kilometer verder naar Sint-Petersburg te reizen, zoals de prinses had gehoopt. Ze had gewild dat de voltallige society van Sint-Petersburg getuige zou zijn van het huwelijk van haar dochter met de rijke graaf Mitlovski, maar ze was het met haar man eens dat ze niet mochten kibbelen over welke suggestie van de graaf dan ook. Er zou niet nog eens zo’n aanbod komen voor hun wispelturige dochter.

Twee dagen voor de trouwerij, tijdens de laatste pasbeurt, morste Antonina een glas bordeaux op het voorpand van haar trouwjurk, een kostbaar geval dat door haar moeder was ontworpen en gemaakt door de beste naaisters die Pskov te bieden had. De robijnrode vloeistof maakte onuitwisbare vlekken op het lijfje en op de volumineuze rok, helemaal tot aan de zoom. Waarom ze tijdens het passen een glas bordeaux in haar hand had gehouden, was de naaisters een raadsel. Hoe ze zo onhandig had kunnen zijn om het volle glas over zich heen te gieten, was gewoon onvoorstelbaar.

Prinses Olonova had van woede staan gillen toen de wijn werd gemorst en daarna had ze Antonina in haar gezicht geslagen. De vele naaisters stonden met openlijke blikken van afschuw te kijken. Het was niet duidelijk wat hen het meest had geschokt: de verwoesting van de jurk waar ze meer dan twee maanden aan hadden gewerkt met het naaien van duizenden kleine cultivépareltjes op de hele rok en sleep, of het gedrag van deze zogenaamd beschaafde vrouw.

Antonina reageerde niet op de klap. Ze had zich tegenover haar moeder en de naaisters verontschuldigd, en verklaard dat de trouwerij nu helaas zou moeten worden uitgesteld aangezien er geen tijd was om een nieuwe jurk te naaien. Op een scherpe fluistertoon die nog steeds hoorbaar was voor alle naaisters zei haar moeder: ‘Ga je niet nog egoïstischer en belachelijker gedragen dan je al hebt gedaan, en denk niet dat ik zo onnozel ben om niet te begrijpen waar jij mee bezig bent.’ Vervolgens kocht ze de leidster van de naaisters op royale wijze om om de bijna voltooide trouwjurk van een andere jonge vrouw te gebruiken. Die was van prachtige tule, en hoewel niet zo schitterend als de oorspronkelijke jurk, was hij goed genoeg.

Hij paste Antonina niet – een te strak lijfje en te wijd in de taille – maar er was geen tijd meer om de jurk nog te vermaken.

Graaf Konstantin Nikolevitsj Mitlovski en prinses Antonina Leonidovna Olonova werden in september 1849 in Pskov in de reusachtige kathedraal in de echt verbonden. Terwijl de priester zijn eindeloze verhaal over beloften en plichten opdreunde, voelde Antonina zich opeens benauwd worden, ongetwijfeld door het strakke lijfje met zijn vele satijnen knoopjes. Ze dacht aan de jonge vrouw die door haar kinderachtige gedrag van haar trouwjurk was beroofd, en ze schaamde zich. Het was niet haar bedoeling geweest de trouwdag van iemand anders te bederven, alleen maar die van haarzelf.

Later zag ze de harde, tevreden blik van haar moeder toen ze haar dochter na de plechtigheid kuste en haar een vruchtbaar leven op het verafgelegen landgoed Polnokove wenste.

Haar vaders gezicht vertoonde enige onzekerheid, hoewel gesierd met een joviale glimlach.

Ze wilde niet denken aan wat de nacht zou brengen.

Graaf Mitlovski en de jonge gravin Mitlovskija brachten hun eerste gezamenlijke nacht door in de weelderige suite van een herberg met uitzicht over de rivier de Velikaja, die door Pskov stroomde.

Ze was door een dienstmeisje uit haar jurk en in het met linten bezette, hooggesloten nachthemd van ecru zijde met lange mouwen geholpen. Uitgeput door de spanning van die dag en de angst voor wat er ging komen, kroop Antonina in het grote bed en ging daar zitten, met haar haar nog opgestoken en ingevlochten met strengen kleine, glanzende pareltjes, in het uitvoerige kapsel waarin haar sluier bevestigd was geweest.

Ze was ervan overtuigd dat ze niet in slaap zou vallen, maar dat gebeurde bijna onmiddellijk nadat ze in de stapel kanten kussens achteroverleunde. Antonina schrok wakker toen er zacht op de deur tussen de twee aangrenzende kamers werd geklopt. ‘Ja,’ zei ze, en ze knipperde met haar ogen en schraapte haar keel. ‘Ja,’ zei ze, een beetje luider. ‘Kom binnen.’

Konstantin kwam binnen en bleef enigszins schuchter naast het bed staan in zijn nachthemd, kamerjas en pantoffels.

‘Lig je goed, liefste?’ vroeg hij, en hij veegde zijn lippen en snor af met een zakdoek die hij uit de zak van zijn kamerjas haalde.

‘Ja, dank je,’ zei Antonina.

‘Het was een mooie trouwerij,’ zei hij toen, en hij stopte de zakdoek weer in zijn zak. ‘Vind je niet?’

‘Ja, heel mooi.’

‘Ik dacht dat we morgen misschien naar het Klooster van de Grotten konden gaan, even buiten de stad, als jou dat schikt. Het is heel interessant. Uit heel Rusland komen er pelgrims naartoe om het te bewonderen.’

Antonina knikte, hoewel ze het liefst terug zou gaan naar haar eigen slaapkamer, omringd door de haar vertrouwde dingen: haar vele geschiedenisboeken, romans en gedichtenbundels, haar tekeningen van paarden die aan de muur hingen, haar atlas en memoires van ontdekkingsreizigers met afbeeldingen van exotische, verre oorden, en, vooral op dit moment, de platte fles met wodka die achter het kussen van de gecapitonneerde bank bij het raam verstopt was. Hoewel ze tijdens het eten twee glazen wijn had gedronken, had Konstantin de ober een teken gegeven dat ze niet meer mocht hebben.

Ze beefde heel licht, alsof er een koude bries door het openstaande raam naar binnen waaide en haar afkoelde. Het was een prachtige warme herfstavond. Er stond geen wind.

‘Direct na het ontbijt zullen we teruggaan naar de Trinitatis-kathedraal. Ik begin de dag altijd met gebed, net als jij, ongetwijfeld,’ zei hij. ‘Je zult mijn Kerk van de Verlosser, op Polnokove, vast mooi vinden. Ik sta op een dagelijkse ochtendmis voor de horigen uit het huis, en natuurlijk ook voor onszelf en voor bezoekers. Het is echt een heel mooie kapel. Ik heb de gebrandschilderde ramen uit Italië laten komen.’

Antonina gaf geen antwoord. Ze ging naar de zondagse mis op het landgoed van haar vader, en ze bad ’s avonds voor haar iconen, maar dat was alles wat ze ooit had gedaan op het punt van naleven van godsdienstige plichten.

‘En direct na de mis laten we ons door het rijtuig naar het park van Pskov brengen. Het is nog vroeg genoeg om de herfstkleuren op zijn mooist te zien. De volgende dag kun jij naar een naaister. Dat vind je vast wel leuk.’

‘Maar ik heb niets nodig,’ zei Antonina.

Konstantin glimlachte. ‘Nodig? Ik weet hoe vrouwen zijn, liefje. Het is geen kwestie van nodig hebben. Je zult vast wel wat nieuwe kleren willen laten maken, en misschien wil je nog wat sieraden kopen voor we naar Polnokove teruggaan.’ Toen knikte Antonina. Het leek haar het beste om in te stemmen, in elk geval voor vanavond, maar ze was echt niet van plan tijd in Pskov te besteden aan het zich laten aanmeten van nog meer jurken.

Ze had daar de afgelopen maanden in Sint-Petersburg al genoeg tijd aan besteed met haar moeder. Haar vader had Galina Maksimova berispt en gezegd dat de graaf een nieuwe garderobe voor zijn vrouw zou laten maken, en dat er geen reden was om nog meer uit te geven. Zoals gewoonlijk had prinses Olonova hem genegeerd en vrolijk kist na kist met nieuwe jurken en hoeden en muiltjes en handschoenen voor haar dochter gevuld. Het was de eerste keer, dacht Antonina, dat haar moeder het leuk leek te vinden om samen met haar iets te doen.

Alleen al de nachtkleding van Antonina vulde een hutkoffer. ‘Er is wel iets wat ik heel graag zou willen,’ zei ze tegen de graaf. ‘Een hond.’ Na al haar verdriet over haar korte tijd met Sezja had ze het onderwerp van een eigen puppy nooit meer ter sprake gebracht.

‘Een hond? Natuurlijk. Je mag zelf kiezen welke hond je wilt hebben.’

‘Dank je.’ Ze glimlachte naar haar man.

Hij glimlachte terug.

Nu wachtte ze. Ze kon de was van Konstantins snor ruiken, en een vage geur van sigarenrook, wat haar aan haar vader deed denken.

Ze wilde aan niets anders denken dan aan slapen. Ze wilde met rust worden gelaten.

‘Mag ik de lampen uitdoen, engel van me?’ vroeg Konstantin.

‘Ja,’ zei Antonina, maar het klonk gesmoord, alsof er een laag stof op haar stembanden zat. Opnieuw schraapte ze haar keel. ‘Ja, natuurlijk,’ zei ze, wat duidelijker.

Toen alle lampen laag waren gedraaid en daarna uit, was de kamer in duisternis gehuld, met slechts een vaag streepje licht dat tussen de gordijnen voor de brede ramen naar binnen viel. Antonina deed haar ogen dicht en toen ze ze weer opendeed, zag ze Konstantin in haar bed klimmen.

Ze schoof zo ver mogelijk opzij en hield haar adem in terwijl hij het beddegoed opensloeg. Toen Konstantin op zijn rug ging liggen, deed Antonina hetzelfde. Haar nek was gespannen, haar enkel jeukte. De witte satijnen linten van haar trouwschoentjes hadden te strak gezeten. Hoewel ze het enkele momenten geleden koud had gehad, vond ze het nu te warm, maar ze wilde zich niet verroeren.

De stilte duurde voort. Ze dacht dat Konstantin misschien in slaap was gevallen. Ze luisterde naar zijn ademhaling, maar ze wist niet hoe die zou klinken als hij sliep. Ten slotte deed ze haar ogen dicht en voelde haar angst wegebben. Haar enkel jeukte nog steeds. Slaperig schoof ze haar hand omlaag om te krabben, en op hetzelfde moment was er een beweging en geritsel van beddegoed. Konstantin vond haar gezicht in het donker en legde zijn lippen op haar mond.

Zijn snor kriebelde en de geur van de was was sterk. Konstantin bewoog zijn lippen, deed ze een eindje open. Zij hield haar lippen stevig gesloten en liet hem haar kussen. Meer dan wat ook was ze bang dat de geur van de was haar zou doen niezen.

Ten slotte hield hij op met kussen en bewoog zijn lippen naar ergens tussen haar wang en haar oor en legde toen voorzichtig zijn hand op haar borst. Ze verstijfde. Hij liet de hand daar lang liggen en kneep een beetje, alsof hij iets wilde onderzoeken, en toen hielden zijn vingers op.

‘Mag ik?’ zei hij, maar ze wist niet waar hij toestemming voor vroeg. Toen hij wachtte, zei ze: ‘Ja.’

Langzaam ging hij boven op haar liggen. ‘Is dat goed, liefste?’ vroeg hij.

Het was helemaal niet goed. Hij was zwaar, maar Antonina zei opnieuw: ‘Ja.’

Konstantin deed alles langzaam, aarzelend, alsof Antonina heel broos was, of alsof hij heel onzeker was.

Hij drukte zijn onderlichaam tussen haar benen, duwde ze uiteen en prutste wat om haar nachthemd tot vlak boven haar knieën op te trekken. Ze hield haar adem in toen ze het haar op zijn benen tegen haar benen voelde prikken. En daarna bleef ze roerloos liggen, nauwelijks ademend, alsof ze zich met haar ingehouden adem en haar starre lichaam kon beschermen. Zijn buik drukte haar dieper in het zachte matras terwijl hij ritmisch tegen haar aan bewoog en ze voelde ook de warmte van zijn huid tussen haar dijen, zelfs door de stof van hun nachtkleding die tussen hen lag heen. Dit wrijven tegen hun nachtkleding duurde eindeloos voort; ze hield haar ogen dicht en hapte snel even naar lucht wanneer ze haar adem niet langer kon inhouden.

Op een gegeven moment deed ze haar ogen open. Wat ze zag maakte dat ze ze meteen weer dichtdeed. Konstantins gezicht was zo dichtbij dat ze zijn gelaatstrekken kon ontwaren, ook al was het donker in de kamer. Zijn ogen waren dicht en hij had een uiterst geconcentreerde uitdrukking op zijn gezicht, alsof hij over een diepfilosofische kwestie moest nadenken. Op dat moment, in die donkere, vreemde kamer, werd ze opeens bang – niet zozeer voor Konstantin maar meer voor een gevoel van gevangen te zijn, voor deze gedwongen intimiteit met iemand die nagenoeg een vreemde voor haar was.

Er ontsnapte haar een ontredderde kreun van tussen haar opeengeklemde lippen en ze worstelde, duwde haar handen tegen Konstantins borst. Zijn ogen gingen open en zijn blik veranderde, werd weer vertrouwd. Hij rolde met een zware zucht van haar af.

‘Het spijt me, Antonina Leonidovna,’ zei hij zacht. Zijn verontschuldiging bracht haar in verwarring. ‘We zijn allebei moe. Ik zal je laten slapen. Welterusten,’ zei hij, ‘mijn engel.’ Het was de tweede keer dat hij haar op deze manier had aangesproken. Hij stond op en trok zijn nachthemd omlaag. Daarna schoot hij in zijn zware kamerjas en vertrok.

Antonina was aanvankelijk opgelucht dat ze niet waarlijk tot vrouw was gemaakt; de gedachte aan de daad met Konstantin had haar zorgen gebaard. Maar toen hij eenmaal weg was en zij alleen was en zich kon omdraaien om te gaan slapen, voelde ze een steek van teleurstelling. Ze had iets willen voelen. Ze had de huwelijksnacht verdragen op dezelfde manier als waarop haar broers haar als kind hadden gedwongen fysiek geweld te verdragen. Als ze haar gevoelens gedurende die lange, onaangename momenten zou moeten beschrijven, leek het nog het meest op onder water worden geduwd, adem inhouden en wachten om weer boven te komen.

Ze dacht aan haar moeder, die met zo’n kennelijke voldoening boven op de violist had bewogen. Ze dacht aan het gezicht van Valentin Vladimirovitsj toen hij haar over de schouder van haar moeder had aangekeken.

Ze vroeg zich af of Valentin ooit aan haar dacht.

Antonina vond het moeilijk om Konstantin de volgende morgen te begroeten in de afzonderlijke eetkamer die voor de jonggehuwden was gereserveerd, maar hij gedroeg zich alsof alles normaal was. Hij ondervroeg de ober over de versheid van het dungesneden kalfsvlees en glimlachte daarna over de tafel naar haar. Ze dwong zich zijn glimlach te beantwoorden.

Later, toen ze de mis hadden bijgewoond en door de mooie laan met sierbomen in het park van Pskov liepen, zei Konstantin: ‘Als heer hoor ik dit misschien niet ter sprake te brengen, maar het spijt me dat het vannacht… zo is verlopen. Hoewel ik vermoed dat dit gedeeltelijk valt te wijten aan het feit dat jij nog zo jong bent.’

‘Was het mijn schuld?’ zei Antonina, en ze probeerde niet al te verontwaardigd te klinken. Er hing een pittige geur in de lucht van alle afrikaantjes die nog bloeiden.

‘Je ziet er heel aardig uit, maar je bent te tenger, te blond. Ik heb liever een langere, steviger vrouw, zoals mijn overleden echtgenote.’

Antonina bleef staan, ze was zo verbaasd dat ze vergat zich gekwetst te voelen. Ze dacht aan zijn mannelijke, forsgebouwde vrouw.

Konstantin bleef eveneens staan en haalde een mes uit zijn zak. Hij maakte dit open en bekeek zijn vingernagels. ‘Je bent nog niet erg interessant, Tosja.’ Antonina verstrakte bij deze belediging. ‘Hoewel ik weet dat je op de piano heel bedreven bent…’ Hij zweeg even. ‘… ben je nog steeds onervaren en leeg.’ Hij maakte de nagels van zijn linkerhand schoon, terwijl hij even terloops sprak alsof hij zojuist had aangekondigd dat hij niet van mierikswortel hield. ‘Het valt te hopen dat je iets minder gewoontjes wordt wanneer je wat rijper bent.’

Antonina staarde hem aan terwijl ze gloeiend heet begon te worden, eerst langzaam, als bij een veenbrand. Maar toen sloegen de vlammen haar uit, als in een soort opluchting, en ze ging voor hem staan. ‘Hoe kún je zoiets tegen me zeggen?’

Konstantin wierp haar een achteloze blik toe en spreidde toen zijn hand voor zich uit, om zijn nagels te bekijken.

‘Jij denkt dat ik leeg ben? Léég?’ Het woord klonk als een harde, staccato noot. Een voorbijwandelend paar keek hen aan en liep toen snel verder. ‘Je bedoelt leeg als dom, als onnozel, met niet meer verstand dan een garnaal? Als je dat echt vond, waarom heb je mijn vader dan zo royaal voor me beloond? Waarom, Konstantin Nikolevitsj?’

Toen hij geen antwoord gaf, zei ze: ‘Het spijt me dat jij er zo over denkt, echtgenoot. Dat mij op de een of andere manier blaam treft voor wat in bed kennelijk moeilijk was voor ons beiden.’

Hij stopte zijn mes weg. ‘Zo is het wel genoeg, Antonina,’ zei hij op gedempte toon. ‘Fatsoenlijke mensen praten niet over dat soort intieme zaken.’

Maar Antonina was nog niet klaar. ‘Jij bent degene die het ter sprake heeft gebracht. Ik kan mijn fysiek net zomin veranderen als dat standbeeld daar,’ zei ze, gebarend naar een marmeren figuur in het midden van een cirkel met begonia’s. ‘Maar jij en ik weten allebei dat jij het volledig mis hebt ten aanzien van mijn intelligentie. Het is niet nodig om gemeen te doen, alleen maar omdat jij teleurgesteld bent.’ En zachter ging ze verder: ‘Voor wat betreft hoe ik me voelde toen jij vannacht boven op mij lag, zou je je misschien kunnen afvragen…’

Konstantins hoofd ging omhoog en hij kneep haar in haar onderarm. ‘Ik heb je zojuist verzocht geen straattaal uit te slaan en toch blijf je maar doorgaan. Je bent gravin Mitlovskija. Je zult leren je op gepaste wijze te gedragen en je eigenwijze en kinderachtige houding te laten varen. Je bent geen klein kind meer. Je bent nu een vrouw, mijn echtgenote, en de nieuwe gravin van mijn landgoed,’ zei hij, en hij liet haar arm los.

Antonina bedwong de neiging over de zere plek te wrijven.

Konstantin veegde zijn voorhoofd af met zijn handschoen. ‘Antonina, ik geloof dat we allebei moe zijn van de afgelopen dagen. Laten we niet kibbelen op onze eerste dag als man en vrouw. Ik wil alleen maar dat we gelukkig worden. Laten we over leukere onderwerpen praten.’ Hij glimlachte naar haar. ‘Ter ere van jou verander ik de naam van mijn landgoed.’

Zijn opmerkingen over haar intelligentie staken haar nog steeds, maar ze zag dat hij probeerde het goed te maken, dat hij probeerde zijn ongeduld met haar niet hun dag te laten bederven.

‘O ja? In wat?’ Ze probeerde naar hem te glimlachen.

‘Angelkov. Voor mijn engel.’

Ze glimlachte breder, pakte zijn hand en drukte die, hoewel het zware gevoel in haar binnenste niet minder was geworden.

Op Angelkov had Antonina meer dan een week nodig om wegwijs te raken in het huis en de tuin en de omringende gebouwen, en om zich de namen van het huishoudelijke personeel in te prenten. Haar man had een groot deel van zijn kapitaal verdiend met een eigen wodkastokerij die hij op zijn landgoed had, compleet met een kuiperij om de vaten te maken voor de drank die hij overal in de provincie en ver daarbuiten verkocht.

Voordat Konstantin en zij uit Pskov vertrokken, had ze Tinka gekozen uit een gespeend nest, en het hondje betekende een troost voor haar in haar nieuwe huis.

Antonina miste haar vader niet. De dingen waren veranderd sinds het incident met de icoon. Haar moeder, ach, met haar had ze nooit veel contact gehad. En wat haar broers betrof, die hadden de afgelopen jaren geen deel van haar leven uitgemaakt, een enkel bezoek daargelaten. De enige mensen die Antonina wel miste, waren enkele bedienden bij haar thuis. Toen ze vertrok, had ze hen op de wang gekust en roebels en iconen in de hand gedrukt terwijl ze afscheid van hen nam.

Afgezien van de spullen uit haar slaapkamer had ze haar vader gevraagd om één ding uit haar ouderlijk huis: de prachtige rozenhouten Erard-vleugel waarop ze sinds haar vierde jaar had gespeeld. Hij had hem naar Angelkov gestuurd en toen ze daar arriveerde stond hij voor haar klaar.

Konstantin gaf haar toestemming haar slaapkamer naar eigen smaak in te richten – een voormalige logeerkamer en niet, zei hij nadrukkelijk, de kamer van zijn overleden vrouw. Antonina pakte haar spullen uit, zette boeken in kasten, stalde haar kleine verzamelingen glas en porselein uit, en liet nieuwe beddespreien en gordijnen naaien in haar favoriete kleuren, groen en ivoor. Ze zat graag op de brede bank met kussens, die onder het grote raam was gemaakt, zodat ze van haar boek kon opkijken naar de tuin beneden, en verder, naar het landschap dat zich voor haar uitstrekte. In oktober lieten de bomen bijna van de ene dag op de andere hun blad vallen, en ’s morgens was de lucht pittig doordat het had gevroren. Rajsa, de kokkin, die getrouwd was met Fjodor, de opperstalknecht, gaf gehoor aan haar verzoeken voor de maaltijd, en Olga, het hoofd van de huishouding, was vriendelijk en geduldig wanneer ze probeerde het leiden van een huishouden uit te leggen.

De enige bediende met wie Antonina moeite had, was haar kamenier, Varvara. De oudere vrouw was koel en achterbaks, en Antonina had voortdurend het gevoel dat ze werd bekritiseerd, ook al zei de vrouw nooit openlijk iets afkeurends. Antonina wist dat ze de kamenier van de eerste gravin Mitlovskija was geweest.

Overdag zag Antonina Konstantin niet, maar meestal aten ze ’s avonds samen. Naast de stokerij was hij betrokken bij een aantal zaken die hem van Angelkov naar Pskov voerden, en soms helemaal naar Sint-Petersburg. En dus vulde ze haar dagen min of meer op dezelfde manier als op haar vaders landgoed het geval was geweest, met lezen, urenlang pianospelen, en paardrijden. Sommige avonden hadden ze gasten bij het diner – vrienden van Konstantin – en nam Antonina deel aan de levendige gesprekken en speelde ze na het diner whist en vint met de gasten. In veel opzichten was het alsof ze nog steeds haar oude leven leidde, afgezien van de nieuwe verantwoordelijkheden om te leren een huishouden te leiden: opdracht geven het huis schoon te maken en te onderhouden, menu’s opstellen, uitnodigingen en visitekaartjes schrijven, en feestjes organiseren en coördineren. Toch was ze eenzaam op een manier zoals ze dat in het huis van haar vader nooit was geweest, besefte ze, omdat ze nu geen vage, ongedefinieerde, min of meer optimistische gedachten over een toekomst had.

Dit wás haar toekomst. Ze was een getrouwde vrouw, met een man die om de paar nachten vanuit zijn eigen slaapkamer door de lange, brede gang naar haar toe kwam.

Antonina bleef nog drie weken maagd, hoewel dat niet lag aan een gebrek aan pogingen van haar man.