H et was eigenlijk heel geslaagd.' Liddy leunde met haar rug tegen het raam. We waren in Violets kamer. Buiten druppelde de nattigheid uit zware wolken, als opgezwollen sponzen. 'Ik heb nooit eerder echt goed gedanst. Met iemand die dat kon.'

Ze beet op een nagel terwijl ze nadacht. We hadden dit gesprek, of iets soortgelijks, minstens om de paar uur gehad sinds Lughnasa, nu een week geleden. Het feest was door iedereen tot een succes verklaard, behalve door Sissy, die bozer op me was dan ooit. De oorzaak van haar woede scheen de overhaaste terugkeer van meneer Macchuin - pardon, Finn - naar Dublin te zijn, hoewel ik daar niets mee te maken had. We waren de volgende morgen laat voor het ontbijt beneden gekomen en hadden op de tafel in de eetkamer een brief van de heer des huizes gevonden, gericht aan Constance. Rechtop tegen een kandelaar stonden drie korte berichten voor de kinderen. Toen Constance de brief van haar broer, met zijn verontschuldigingen omdat hij zonder afscheid te nemen was vertrokken, had voorgelezen, had Sissy met haar voet gestampt en mij een stuk toast naar het hoofd gegooid voor ze de kamer was uitgehold. Ze kon goed mikken omdat ze ooit aan messen- werpen had gedaan, en de toast raakte me recht in het gezicht. Het projectiel was te licht om me pijn te doen, maar de boter was wel vervelend.

'Jij gaat zeker met Kit trouwen, hè?'

Ik hield op met Violet pap te voeren en keek Liddy aan. 'Ik heb geen plannen om met wie dan ook te trouwen,' zei ik.

'O.' Nog meer gekluif op de kapotte nagel. 'Het lijkt me heel vervelend om getrouwd te zijn.' Ze bekeek de nagel zorgvuldig. 'Kit is zo deftig. Je zou tuinfeesten moeten houden en aardig moeten doen tegen de pachters.'

'Jij schijnt er meer van te weten dan ik.'

'Hij heeft me over zijn ouders verteld, en over hun huis in Norfolk. Het klonk geweldig chic.'

Ik begon een beetje boos te worden op Kit. Waarom moest hij zo nodig opscheppen en Liddy het hoofd op hol brengen?

'Ik zou dat soort dingen vreselijk vinden,' ging Liddy verder. 'Me de hele tijd netjes moeten gedragen. Waarschijnlijk is hij zo'n ouderwetse echtgenoot. Je weet wel, gescheiden slaapkamers en hij klopt in zijn ochtendjas op je deur om zijn huwelijkse rechten op te eisen.'

Liddy's fantasie was kennelijk uitermate actief geweest.

'Zijn er nog mensen die zich zo gedragen?'

'Geen flauw idee.' Ze sloeg haar armen om haar knieën en zweeg een tijdje. 'Ik zou het vreselijk vinden om getrouwd te zijn met een man die veel ouder is dan ik,' zei ze ten slotte.

'Het heeft zo zijn nadelen. Een lange periode als weduwe, bijvoorbeeld.'

'En hij zou vreselijk bazig zijn omdat hij zoveel meer weet dan jij.' Ze staarde dromerig uit het raam terwijl ik Violet waste en haar tanden poetste. 'Bobbie?'

'Mm?'

'Je bent toch niet verliefd op Kit, hè?'

'Ik ben op niemand verliefd.'

'Want volgens mij passen jullie echt niet bij elkaar.'

'Nee?'

'Nee.' Liddy was niet in staat de gretigheid in haar stem te onderdrukken. 'Jij moet een man hebben over wie je kunt bazen en die je naar je hand kunt zetten.'

Ik moest onwillekeurig glimlachen. 'Je zult vast gelijk hebben.'

Er werd op de deur geklopt. 'Bobbie? Ben jij daar?' Het was Kit.

Ik controleerde of Violets gezicht schoon was en of alle parafernalia van het invalidenbestaan waren opgeruimd.

'Ja, kom maar binnen,' riep ik.

'Ik heb je overal gezocht.' Hij stond in de deuropening met een grote bos wilde fuchsia. 'Ik ben onderweg van Kilmuree naar hier gestopt om dit te plukken. Ik weet dat jij ze zo mooi vindt. Hallo Liddy.' Hij wierp haar een glimlach toe, waarop ze hevig bloosde en snel de kamer uit ging.

Ik pakte de bloemen van hem aan. 'Dank je wel. Ze zijn erg mooi. Je bent vroeg.'

'Ik vroeg me af wat voor klusjes jij nog voor me had liggen. Ik moet binnenkort weer terug, dus wilde ik mijn tijd goed besteden.'

'Ga je weg?' Terwijl ik dit zei, keek ik naar Violets gezicht. Haar ogen waren open en ze keek naar de deur waar Kit stond. Ik knikte naar hem en gebaarde dat hij moest blijven praten. Hij keek verbaasd, dus wees ik naar het bed.

'Wat? O God! Ik begrijp het. Je wilt dat ik blijf praten?'

Ik knikte. 'Wat jammer dat je weggaat. Er is nog zoveel te doen en je bent erg behulpzaam geweest.'

'Ik heb nog geen dag bepaald, maar ik moet binnenkort weer naar Londen. Ik heb nu al de meest belachelijke smoesjes gebruikt om mijn reis te kunnen rekken. Veerbootstakingen, ingewandsstoornissen, overhemden die zoek waren geraakt in de wasserij

'Wil je, voor je weggaat, mij nog leren hoe ik met die cirkelzaag om moet gaan? Timsy zegt dat hij het te druk heeft om Flurry te helpen. En ik denk echt dat hij de waarheid spreekt. De rij in de graanschuur lijkt nooit minder te worden.'

'Ik zal alle bielzen doen voor ik vertrek, ook al moet ik er de hele nacht voor doorwerken.'

'Je bent echt geweldig, Kit.' Ik glimlachte naar hem. 'Dank je wel.'

'Het is in elk geval iéts om te worden gemist vanwege mijn vlijt. Is het erg dwaas van me ook te willen worden gemist om mezelf?'

Ik keek weer naar Violet. 'Ga door met praten.'

'Nou, vooruit dan maar. Ik had gisteren een interessant gesprek met Maud. Ze vertelde me - zoals gewoonlijk zonder enige omhaal - dat ik mijn tijd verdeed met achter jou aan te lopen. Ze zei dat jij het soort vrouw was dat graag wil dat dingen gecompliceerd en moeilijk zijn, zodat je jezelf als een romantische heldin kunt zien. Je had liever een man die kwaad keek dan eentje met schapenogen. Ze was niet erg complimenteus over één van ons. Ze ziet me kennelijk als een slappe Engelsman van het type waar ze in de dagen van haar macht overheen walste. Behalve dat die zich tenminste met typisch mannelijke activiteiten bezighielden. Landeigenaren, legerofficieren, jachtmeesters...'

'Ik vind jagen afschuwelijk!' Flavia stak haar hoofd onder het bed vandaan. 'Het is heel slecht om dieren voor de lol dood te maken!'

'Flavia!' zei ik verschikt. 'Wat doe jij daar onder het bed?'

'Ik hoorde iemand aankomen en ik dacht dat het Pegeen was, dus kroop ik onder het bed omdat ze altijd zegt dat ik mama niet lastig moet vallen, en net toen ik eronder vandaan wilde komen, hoorde ik

Liddy's stem en ik dacht dat ze me zou plagen omdat ik me onder het bed had verstopt, en toen.

'Geeft niet.' Ik wenkte haar. 'Kom eens kijken.'

Flavia kroop onder het bed vandaan. Ik sloeg mijn arm om haar heen en draaide haar naar het bed. Violets ogen, die in het sombere, regenachtige licht de kleur van zwarte druiven hadden, zwierven rusteloos door de kamer. Flavia slaakte een gesmoorde kreet. Haar lichaam verstrakte, en toen begon ze te beven. Trillend van top tot teen pakte, ze haar moeders hand en drukte die tegen haar wang. Violets ogen bleven op het gezicht van haar jongste dochter rusten, met een blik van verbazing die schrik werd.

'Het is goed, mama,' fluisterde Flavia, terwijl de tranen haar over het gezicht stroomden. 'Ik ben het, Flavia.' Haar uiterst gevoelige karakter stelde haar in staat Violets gevoelens intuïtief te interpreteren. 'Ik ben een stuk gegroeid omdat jij lang hebt liggen slapen.'

Ik kon niet beslissen of het vocht dat over Violets ogen trok voor ze die sloot een reactie op de dansende stofdeeltjes was of een antwoord op de intense liefde in Flavia's stem.

Nu de mogelijkheid van Kits vertrek me onder de aandacht was gebracht, maakte ik meedogenloos gebruik van zijn energie en vindingrijkheid. Het wonen binnen een cirkel van bergen in een afgelegen gebied met een ongerept landschap, deed vreemde dingen met je besef van tijd. Het viel gemakkelijk voor te stellen dat niets dat zich in de buitenwereld afspeelde van veel belang was. Maar we hadden veel te doen in ons eigen kleine wereldje. Het grote plan dat ik Finn aan de vooravond van zijn vertrek had voorgelegd, was gebruik te maken van het schema dat Hibernian Heritage had opgesteld om bezitters van grote historische huizen te helpen dringende reparaties te laten verrichten, in ruil voor openstelling voor het publiek, gedurende een aantal dagen per jaar. Het was in mijn gedachten geweest vanaf het moment dat Constance me, op mijn eerste morgen op Curraghcourt, had verteld over de onmogelijkheid van zo'n onderneming. Constance had aanvankelijk getwijfeld over de omvang van dit avontuur, maar ik wist haar ervan te overtuigen dat we het konden. Ze had HH direct geschreven om te vragen of een vertegenwoordiger wilde komen kijken, en er had al iemand opgebeld om een afspraak te maken voor eind januari. Intussen hadden we Finns toestemming om het hele kasteel op zijn kop te zetten teneinde goed voor de dag te kunnen komen voor geleerden en toeristen.Constance en ik besteedden veel tijd aan het overleggen welke delen van het huis we zouden tonen, en in welke volgorde. Na een inspectie van de eerste verdieping besloten we de zuidelijke toren, die een grootsere versie was van de mijne, erin op te nemen, net als de kamer ernaast die de restanten van prachtig Chinees behang had. Het leek me een goed idee om de kleedkamer ernaast, die deel uitmaakte van het vijf- tiende-eeuwse kasteel, ook te tonen. Verborgen achter een mooie, oude betimmering zat een onzichtbare deur, waarachter de overblijfselen van een middeleeuwse garderobe waren.

'Denk je dat we dit interessant genoeg kunnen maken?' Constance overzag het akelige meubilair in de kleedkamer, een slecht namaak- Jacobean bed en wat stoelen die met afschuwelijk bruingrijs draion waren bekleed.

'We maken hier een badkamer van. Er staat in een van de zolderkamers nog een prachtig oud zitbad. Dat zetten we hier neer.' Ik krabbelde iets op een velletje papier om dit te onthouden. 'En die ouderwetse weegschaal. En de scheertafel. Er staat nog een mooie blauw-met-witte toiletpot, die niemand ooit gebruikt, in een mahoniehouten kist naast de voorraadkamer. Die kunnen we hier tegen de muur zetten. Voordat ik bij het veilinghuis ging werken, heb ik een tijdje voor de National Trust gewerkt. Er is niets waar bezoekers zo dol op zijn als op keukens, badkamers en wc's.'

Constance pakte een kussen op en wierp dit weer weg toen er een .grote spin uit de vulling kwam. 'Ik moet zeggen dat alles er ongelooflijk armoedig uitziet. Moeten we ook nieuwe gordijnen voor de bedden hebben, en de stoelen opnieuw bekleden?'

'We zullen het latere spul boven zetten, maar alles wat van voor negentientwintig is, gaan we schoonmaken en repareren. Een beetje armoedig is niet erg, zolang we alles maar kunnen terugbrengen tot een soort rijpe oude schoonheid. Het is jammer dat we de kamer van je broer niet kunnen laten zien, die heeft het beste uitzicht op de kanalen. Nu we het er toch over hebben, het zou een goed idee zijn het onkruid te wieden en nieuw grind op het pad ertussen te strooien. Misschien kunnen we zelfs die taxusbomen die zo enorm zijn geworden, weer wat terugsnoeien.'

'Ik weet dat er foto's zijn die rond negentiendertig zijn genomen. De taxussen zijn geknipt in de vorm van een Christmaspudding op een blok. Zouden we dat na kunnen doen? Of zijn die bomen er te oud voor?''Constance! Wat een schitterend idee! Een taxus kan erg veel hebben. Je kunt hem net zo hard terugsnoeien als je wilt, en hij loopt altijd weer uit. Bovendien is augustus de perfecte maand om dat te doen. Het zal de hele tuin transformeren, en het kost ons geen penny. Ik popel om met een snoeischaar naar buiten te gaan!'

We gingen Finns kamer binnen. Het was er extreem netjes en het rook er vaag naar vetiverolie. Het hemelbed had een gewelfd baldakijn dat met eikenbladeren was versierd, waarschijnlijk chippendale. Ik bewonderde het uitzicht uit het raam. Het snoeien van de taxussen zou een mooi zicht geven op het gladde, olijfkleurige water dat nu tussen de takken te zien was.

'Het gaat er echt geweldig uitzien!' zei ik met voldoening.

'Reken maar!' beaamde Constance. 'We móéten deze kamer erbij betrekken. We zullen dit de laatste kamer van de rondleiding maken. Finn kan altijd ergens anders slapen, als hij bezwaar maakt.'

'Nou, stel jij het maar voor. Ik zou het niet durven.' Ik bewonderde het portret van Liddy in rood krijt dat boven de wastafel hing, de andere helft van dat van Violet, dat in Flavia's kamer hing. Het zou een goed idee zijn een overzicht van de familiegeschiedenis op te nemen in de gids die we van plan waren te schrijven voor bij de rondleiding. Er hing een portret van Constances grootmoeder boven de trap, tussen andere Macchuin-voorouders. Haar blik was verwijtend en ze was in het zwart gekleed, met slechts een crucifix op haar grote boezem. 'Het zou wel betekenen dat we vier kamers achter elkaar kunnen laten zien. We kunnen bij jouw kamer een touw voor de gang spannen, zodat de bezoekers bij de linnenkasten linksaf moeten slaan. Dan heeft Maud geen last van alle voetstappen. Ze zouden langs de achtertrap bij de keuken naar beneden kunnen zonder terug te hoeven gaan of op te botsen tegen mensen die naar boven gaan.'

'Ga je hun de keuken laten zien?' Constance keek verbaasd.

'Nee. Dat doe jij. Het zal extra leuk voor hen zijn als ze door een familielid worden rondgeleid.'

'Zullen we de keuken netjes genoeg kunnen houden?'

'Dat is dan een goede stok achter de deur. Bovendien hebben we de hele ochtend om rommel te kunnen maken. We gaan op zijn vroegst pas om twee uur open.'

'En wat doen we met Katty en Pegeen? Zullen de mensen het niet vreemd vinden, twee van die onderuitgezakte figuren bij de haard?'

'Ze zullen geen tijd hebben om te slapen. Ze zullen het veel te druk hebben met in de tearoom te helpen.'

'Een tearoom? Lieve hemel! Wat zal Finn daar wel niet van zeggen?'

'Onze bezoekers moeten iets kunnen eten en drinken wanneer ze van ver zijn gekomen. En wc's. Ze zullen het voorlopig met de wc beneden moeten doen. Als dit project van de grond komt, kunnen we er een paar meer laten installeren. Misschien in de oude tuigkamer.'

'Is er nog iets waar je aan hebt gedacht?'

'O, meer dan genoeg. We bedenken het al doende wel, in elk geval gedurende de eerste paar maanden.'

'Ik zal Finn vanavond bellen om hem te vragen of we zijn slaapkamer in de rondleiding mogen opnemen.'

'Ga je nog iets over Violet zeggen?'

Constance aarzelde. 'Ik denk, gezien zijn reactie toen je het hem vertelde, misschien niet. Hij heeft zichzelf ervan overtuigd dat ze niet beter zal worden, dus zal hij waarschijnlijk denken dat wij hallucineren. Laten we maar wachten tot hij terugkomt en het zelf kan zien.'

Sinds Lughnasa was Violets toestand aanzienlijk verbeterd. Het leek alsof de lagere registers van de mannelijke stem nodig waren om haar uit haar gevoelloosheid op te wekken, dus had Eugene opdracht gekregen zoveel poëzie aan haar voor te dragen als hij maar kon. Met voorbeeldige toewijding bracht hij lange uren tussen lunch en diner in Violets kamer door, soms opstandig bulderend, soms snikkend om zijn eigen pathos. Af en toe keek Violet naar hem, volgden haar ogen zijn bewegingen. Elke dag deed ze haar ogen vaker en langer open.

Bij een van deze gelegenheden had Constance Flurry mee naar boven genomen om Violet te zien. Moeder en zoon hadden elkaar even onbewogen aangekeken waarna Violet haar ogen weer op Eugene had gericht en Flurry had gevraagd of hij weer naar beneden mocht, om verder te gaan met de stoomturbine van zijn locomotief, die problemen gaf.

'Arme Flurry!' zei Constance later. 'Hij vindt het altijd al moeilijk om een gesprek gaande te houden. Het zal wel door zijn autisme komen. Hekel aan verandering in patronen, hè?'

'Ik denk het.' Ik klapte het deeg voor de uientaart nog eens dubbel. 'Ik weet er heel weinig van.'

'Vast niet minder dan ik. Finn had weinig zin er iets over te zeggen toen hij terugkwam van de specialist in Dublin. Hij is daarna lange tijd somber en zwijgzaam geweest. Ik had het gevoel dat ik er niet zelf over moest beginnen.'

'Hij zal het er des te moeilijker mee hebben gehad omdat hij er niet met Violet over kon praten.'

'Hm. Ik denk het.' Constance pakte een koekje. Ik bakte die nu vaak omdat Flurry had ontdekt dat hij ze lekker vond. Ik propte er zoveel krenten in dat ze bijna zwart waren van de vitamine C. 'Wat is het toch vreemd dat je zo hecht met andere mensen verbonden kunt zijn en dat je toch zoveel onderwerpen hebt die taboe zijn. Ik ben dol op Finn, maar er zijn veel belangrijke onderwerpen waar we nooit over praten. Violet, de kinderen, geld, de toekomst. Ik vermoed dat hij me te onpraktisch vindt om problemen mee te bespreken. Dat maakt dat ik me heel ontoereikend voel. En ik weet dat hij het niet erg met Eugene kan vinden, maar ik zou het toch fijn vinden als we op zijn minst konden doen alsof Eugene erbij hoort, hier in huis. Hij kan toch niet nog steeds verwachten dat Eugene weer naar huis gaat. Hij zit hier nu al een jaar.' Ze nam nog een koekje. 'Ik ben een beetje bang voor Finns humeur. Dat zal ook wel de reden zijn waarom ik niet over dingen durf te beginnen. En hoe moet het verder met Sissy? Zijn ze nog steeds geliefden? Ik denk dat ze niet zo chagrijnig zouden zijn als ze dat nog waren. Heb je ooit een huishouden met zoveel onbegrip en verwarring gezien?'

'Zo gaat het toch zeker in de meeste families? Het is net als bij mij thuis. Mijn vader en ik kunnen zelden iets tegen elkaar zeggen zonder ruzie te krijgen. Hij negeert het bestaan van mijn broer, behalve om uiting te geven aan de diepste minachting. En mijn moeder zegt nooit iets tegen iemand, behalve om te klagen. Curraghcourt maakt daarmee vergeleken een betrekkelijk normale indruk op me.'

'O ja?' Constance nam een derde koekje. Ik deed het deksel op de trommel en zette die opzij. 'Vind je echt niet dat wij allemaal stapelgek zijn?'

'Ik heb in geen tijden zoveel plezier gehad als hier.'

'Dat is niet helemaal wat ik vroeg. Maar laat maar zitten.' Ze keek afwezig om zich heen. 'Waar zijn die koekjes gebleven?'

'Weet je nog dat je zei dat je wilde afvallen? Die koekjes zijn een en al boter en suiker. Er zit meer dan honderd calorieën in één koekje. Je hebt zojuist in een onbewaakt ogenblik een lichte lunch genuttigd.'

'O, nou ja, het lijkt weinig zin te hebben te proberen mezelf te verbeteren. Eugene taalt niet naar me. Als Lughnasa het niet kon, dan kan niets het.'

'Onzin! Hij is doodsbang dat hij zal worden afgewezen, dat is alles. Misschien moet je hem op subtiele wijze laten weten dat je hem aardig vindt. Waarom schrijf je geen gedicht over je gevoelens - in het abstracte, zonder namen te noemen - en laat hem dat lezen? Zet hem aan het denken.'

'Hij heeft nog nooit een gedicht van me gelezen. Ik weet zeker dat hij die zo slecht zal vinden dat hij het al helemaal niet meer ziet zitten.' Ze raapte afwezig een plukje deeg op en stopte het in haar mond.

Toen Liddy mee naar boven was genomen om het fenomeen van Violet met open ogen te aanschouwen, had ze haar moeder enige tijd aan staan kijken. Constance en ik hadden er meelevend bij gestaan, klaar om bijstand te verlenen.

'Goh!' had Liddy ten slotte gezegd. 'Ik hoop dat ze het niet erg zal vinden, van die witte jurk.'

'Het is heel goed mogelijk dat ze niet ver genoeg opknapt om zich daarom te bekommeren,' had Constance gezegd. 'Het valt niet te voorspellen hoeveel ze eigenlijk begrijpt. De boodschap moet van haar ogen naar haar hersenen worden gebracht.

'Flavia heeft mama's haar, maar ik heb haar ogen,' viel Liddy haar in de rede. 'Ik denk dat het eigenlijk de ogen van oma zijn, maar de mijne zijn donkerder dan die van hen. Ik had het liever andersom gehad. Ik bedoel, je kunt je haar gemakkelijk bleken in elke kleur die je wilt.' Ze beet op een velletje bij haar nagel, terwijl ze de gewijzigde situatie tot zich door liet dringen. 'Als ze echt beter wordt, zal ze allemaal nieuwe kleren moeten hebben,' zei ze ten slotte. 'Ik zal haar kunnen vertellen .wat de mode is. Dat kon wel eens heel leuk zijn.'

Toen Constance Maud had verteld dat Violet haar ogen open kon doen, had Maud gezegd: 'Ik hoop niet dat je denkt dat ik daar blij mee ben. Wat voor nut zal het voor haar hebben als ze de vier muren van haar kamer kan zien, en de melige gezichten van haar verzorgers? Je bent een sentimentele dwaas, Constance.'

Pegeen en Katty waren evenmin blij met deze ontwikkeling. Toen Pegeen Violet voor het eerst naar haar had zien kijken, had ze een gil geslaakt en was op haar knieën gevallen, en Katty had diverse keren met een gezicht vol onheil een kruis geslagen. Ze schenen te denken dat Violets herstel neerkwam op het tarten van Gods wil, mogelijk zelfs op de aankondiging van het laatste oordeel. Dagen daarna lagen er voortdurend spetters wijwater op het bed.