19 De bevrijding van Valkenburg

Tijdstip: donderdag 14 september 1944

Plaats: Valkenburg (L)

Auteur: H.J.H. Schurgers, J.G.M. Notten en L.W.G.N. Pluymakers

Het werd een Dolle Dinsdag. Zondag was Brussel bevrijd en maandag Antwerpen. Dus dinsdag zou Nederland volgen! Overal ging men de straat op, maar er werd te vroeg gejuicht. Pas een week later was het dorpje Noorbeek het eerste stukje Nederland dat van het Duitse juk werd verlost. De Duitsers vochten echter tot de laatste snik, zo bleek ook even verderop in Valkenburg.

In de morgen van 14 september 1944 is het erg stil in Valkenburg. De naderende troepen doen de weinigen die niet in de grotten een veilig heenkomen hebben gezocht, binnenshuis blijven.

Al dagen doen allerlei geruchten de ronde. De Duitse troepen zijn grotendeels teruggetrokken. Slechts een handvol Duitsers verblijft in Hotel Oda, om de enige nog niet opgeblazen brug nabij het Kasteel Den Halder te bewaken. In de vroege ochtend stappen twee mannen in burgerkleding de Daelhemerweg op. De dag ervoor hebben ze contact gezocht met de Amerikanen, die tot bij De Planck aan de Belgische grens zijn doorgedrongen. Een van hen heeft de Amerikanen informatie gegeven over de stand van zaken in Valkenburg. Vandaag zal een Amerikaanse patrouille naar Valkenburg komen. Bij de bank, even hoger dan de modelsteenkolenmijn, zal men contact maken. Het afgesproken wachtwoord is steeplechase .

Van een afstand bespieden hun blikken de weg omhoog. Op de afgesproken plaats zit inderdaad een Amerikaan. ‘ You want a cigarette ?’ vraagt hij.

‘ I like steeplechase ,’ antwoordt Pierre Schunck (38) uit Valkenburg, in het verzet alleen bekend als ‘Paul Simons’.

‘ I am Captain Sixberry ,’ zegt de man op de bank. Hij wil duidelijk weten met hoeveel man de Duitsers in het stadje zijn en waar ze zich bevinden. Op zijn knieën ligt een stafkaart. Schunck wijst aan: ‘Aan deze kant van de Geul is er geeneen meer. Deze brug is de enige die nog intact is, maar ze is ondermijnd en wordt vanuit Hotel Oda bewaakt, daar. Mogelijk zitten er ook nog Duitsers in het casino, hier zo. Verder heeft er nog steeds Duits vervoer plaats van Meerssen over Houthem naar Valkenburg en dan via Heerlen naar Duitsland.’

De Amerikaan is vergezeld van een paar soldaten. Ze zijn beschermd door de bermbegroeiing en hun aantal zal wel groter zijn dan de Valkenburger nu vermoedt. Ze beschikken over een walkietalkie, de eerste die Pierre Schunck in zijn leven ziet. De ingewonnen informatie wordt doorgegeven. Daarop volgt van de andere kant de instructie: ‘Tracht die Geulbrug onbeschadigd in handen te krijgen.’ Dat zou bij verrassing moeten gebeuren door middel van een tangbeweging.

Schunck wenkt zijn begeleider, de bij hem ondergedoken Haagse jongeman l’Istelle (23), naderbij. Men overlegt even. Dan trekken de Amerikanen zich even terug. Dan nadert geruisloos een rij open jeeps, de mitrailleurs erop gemonteerd. De motoren zijn uitgeschakeld, men maakt gebruik van de helling van de Daelhemerweg om volkomen geruisloos te naderen.

In de voorste jeep zit alleen een chauffeur.De kapitein en de verbindingssoldaten wringen zich erin, Pierre Schunck zetten ze voorop. Omdat men hem nog steeds niet vertrouwt? Zoiets vraagt men zich later af. Op dit moment gaat het, de zenuwen tot het uiterste gespannen, langzaam Valkenburg-waarts...

Er worden twee groepen gevormd: één met Schunck, de andere met l’Istelle als gids. Op het Grendelplein stuurt Pierre Schunck een paar daar aanwezige Valkenburgers de huizen langs met het dringende verzoek om absolute stilte te bewaren en vooral niet te gaan juichen. Daar houdt iedereen zich aan.

De twee pelotons gaan hun gang. Schunck en ‘zijn’ soldaten gaan onder de Grendelpoort door. In de Muntstraat stappen zij Hotel Smeets-Huynen (thans ‘Edelweiss’) binnen en verlaten het laconiek door de achterdeur, de familie Smeets verbouwereerd achterlatend. Enkele soldaten beklimmen de kerktoren, om vandaar de brug met hun mitrailleurs te kunnen bestrijken. Pierre Schunck begeleidt de officier, die met een periscoop is uitgerust. Vanuit de brouwerij Theunissen, later afgebroken, heeft men evenwel onvoldoende overzicht vanwege de – later overigens ook afgebroken – vrij hoge muur van Kasteel Den Halder. Langs die muur sluipt men tot bij het Geulmuurtje. Met behulp van de hoekkijker ziet de Amerikaan een Duitse soldaat op de brug op en neer wandelen. Pierre Schunck mag ook even kijken...

Intussen zijn een paar jeeps met zware mitrailleurs erop, met afgezette motor letterlijk naar voren geschoven tot tussen de hotels Neerlandia en Bleesers. Een groepje daar aanwezige soldaten begeeft zich met l’Istelle achter de huizen om tot bij de protestantse kerk, door de tuin van Hotel Cremers (l’Ambassadeur) en het huis Eulenberg (later Texas-Bar) naar Hotel Prins Hendrik. Een andere groep probeert via de speelplaats van de school aan de Plenkertstraat bij de Geul te komen.

Als deze beide groepen hun bestemming zullen hebben bereikt, zullen scherpschutters trachten de Duitsers te overrompelen, zodat deze het mechanisme om de brug op te blazen niet in werking zullen stellen.

Het plan lukt niet. De Duitsers bemerken hun vijanden in Hotel Prins Hendrik. Wellicht zijn zij ook wel gewaarschuwd vanuit het Pavillon, waar zich eveneens wachtposten bevonden. Met een verschrikkelijk lawaai vliegt de laatste Geulbrug de lucht in. De brokstukken vliegen Schunck en de Amerikaanse officier achter het muurtje om de oren. Het plan is op het laatste moment mislukt. Nu wordt de Geul tijdelijk frontlijn.

De in de loop van de dag arriverende staf van het bataljon dat Valkenburg ten zuiden van de Geul heeft ingenomen, betrekt de kelder van de winkel Bours op de hoek van de Wilhelminalaan en de Plenkertstraat als commandopost onder leiding van kolonel Beelar. Hun opdracht luidde om vanuit De Planck en Noorbeek over de rijksweg Maastricht-Aken heen naar Margraten, Sibbe en Valkenburg te trekken. Daar zouden zij de weg moeten afsnijden voor het Duitse transport en verder wachten tot Maastricht in geallieerde handen zou zijn gevallen.

Twee dagen later, op 16 september, krijgen de Amerikanen in Valkenburg draadloos bericht dat Maastricht is gevallen. Rechtstreeks contact via Berg of Meerssen is er niet. Nu steken de Amerikanen in Valkenburg de Geul over en verschaffen zich vechtend een toegang tot de provinciale weg naar Meerssen. Dan is Valkenburg helemaal bevrijd. Het is dan 17 september 1944.

Tijdens de bevrijdingsdagen, dagen van harde gevechten in Valkenburg, hadden de meeste inwoners hun heil gezocht in de grotten aan de Cauberg en aan de Plenkert. In zijn boekje Limburg in den Wereldbrand wijdt M. Kemp de volgende regels aan de moeilijke en angstige dagen die de Valkenburgers toen hebben doorgemaakt: ‘Wel zijn de Amerikanen op 14 september tot Valkenburg doorgedrongen, doch de bewoners van dit gedeelte van het Geuldal hebben nog ettelijke hachelijke dagen doorleefd. De ellende begon met het laten springen van enkele bruggen over de Geul, met zo overmatige ladingen dynamiet dat verschillende huizen en hotels erdoor vernield werden. Vele bewoners van het stadje hadden een schuilplaats in de nabijgelegen mergelbergen gezocht, doch al spoedig raakten de levensmiddelen op, kwam men zonder licht te zitten en begonnen, vanwege de overbevolking, onhoudbare toestanden op het gebied van hygiëne te heersen. In de grotten zijn in die dagen, terwijl het artillerieduel in de omringende bossen met vol geweld daverde en tal van granaten in de verlaten huizen sloegen, een drietal kinderen geboren en is een oude man een overigens natuurlijke dood gestorven. Niets te vroeg kwam hier het uur van de bevrijding!’

Nog vele tientallen jaren na de oorlog doen er mysterieuze verhalen de ronde over de Valkenburgse grotten. Nadat op een dag in een van de talloze gangen een tweetal jassen werd gevonden, deed een gerucht de ronde waarin sprake was van een schat van een Nederlandse Jood, die daar zijn kostbaarheden zou hebben verstopt. Hij zou echter niet zijn teruggekeerd en nu zouden anderen druk bezig zijn de schat op te sporen en in veiligheid te brengen. Tot op heden is dit raadsel nooit opgelost...