13 Kerst in het jappenkamp

Tijdstip: december 1943

Plaats: Hindato

Auteur: Adriaan Kannegieter

Het Japanse offensief in Zuid-Oost-Azië was zeer succesvol. Zelfs zo succesvol dat er meer gevangenen werden gemaakt dan waar rekening mee was gehouden. Die vele krijgsgevangenen, onder wie ook duizenden Nederlanders, werden onder andere als dwangarbeiders gebruikt bij de aanleg van de beruchte Birmaspoorweg.

Na drie dagen en twee nachten kwamen we doodmoe aan op onze plaats van bestemming: een grote wisselplaats met een groot rangeerterrein, 198 kilometer vanaf Bangkok, diep in de jungle. Hier zouden we gaan werken aan de Birmaspoorweg. Zowel het kamp van de krijgsgevangenen als het aan de andere kant van de spoorlijn gelegen jappenkamp was behoorlijk groot. Het jappenkamp lag op een
4 meter hoger met gras begroeid plateau. Langs het kamp liep een van de berg afkomend snelstromend beekje. Op een door een hek omgeven kaal gegraasd grasveldje liepen een paar magere koeien. Nadat de open wagons waren afgeladen, begonnen andere, uitgemergelde krijgsgevangenen hun povere eigendommen op te laden. Het was duidelijk dat wij vervangers waren.

Doordat er toen nog regelmatig aanvoer mogelijk was, kregen de krijgsgevangenen wel te eten, maar het was minimaal. De conditie van de groep die werd afgevoerd was dan ook zeer slecht. Het merendeel was ziek en ze lieten veel doden achter. Het zag er allemaal niet zo rooskleurig voor ons uit. Ik had het voordeel dat ik met een goedgevulde tas uit een basiskamp kwam, waar het relatief beter was en er in een kampwinkel iets kon worden bijgekocht. Daarbij rookte ik niet en kon zo mijn geld beter besteden. Ook was mijn conditie naar omstandigheden niet slecht. Er werd gevraagd of er in onze groep iemand was die kon slachten. Ik had voor de zoveelste keer geluk en werd ingedeeld in de Japanse keuken.

Toen ik de keuken binnenkwam, stond daar Koos van der Spek. Dit was de eerste keer dat ik langs de spoorlijn een collega tegenkwam van mijn blikkie (opleiding, red.). Hij had net als ik op de HM Sumatra gevaren. Hij werkte al langer in de keuken.

Regelmatig moest Koos of ik met de koeien een dag door de bossen dwalen waar ze iets te grazen konden zoeken. Er ging altijd een gewapende soldaat mee om de koeien en mij te beschermen tegen rondzwervende Siamese bandieten. Het waren heerlijke dagen en ik had ruimschoots de gelegenheid om wilde groenten te zoeken. Al was het eigenlijk niet de bedoeling dat we iets extra’s kregen. Maar wat je niet kreeg, kon je altijd nog proberen te pikken. Wat we wel mochten meenemen, was de bruine aangebakken laag rijst uit de wadjans of een varkens- of koeienkop, een maag of varkenspoten. Behalve de korst rijst gaven we alles aan onze keuken. Dit lijkt erg collegiaal, maar je kon toch niet lekker gaan zitten kluiven, terwijl tientallen hongerige ogen naar je zaten te staren! Regelmatig pikte ik kleine stukjes vlees die ik dan in mijn tjawat (lendendoekje, red.) tussen m’n bovenbenen verborg. In m’n kongsi (barakken, red.) zei ik dan: ik heb weer klotezooi.

Organen mochten we niet meenemen. Maar wanneer we hadden geslacht, waarschuwden we onze zieke vrienden dat ze onder bij de beek moesten wachten. We gooiden de organen in de beek en die werden er dan beneden weer uitgehaald. Uitbakken geeft lekker vet en een knapperige bruine darm smaakt heerlijk. Daar maakten we dan koffie bij van de bruine korst rijst. Suiker hadden we in die tijd altijd. Ik wist dat de jappen ook veel stalen en daar heb ik goed misbruik van gemaakt. Bovendien verdween er in de keuken ook weleens iets in mijn keel. In feite was ik een rasboef, maar dat beschadigde mijn ziel niet. Integendeel.

We hebben in dit kamp ook kerstfeest kunnen vieren.We hadden hiervoor enige weken ervoor een zangkoortje gevormd en we oefenden ’s avonds laat. We zongen onder andere het ‘Ave Maria’. Ik ben een protestant-christen en noemde dat Mariaverering, maar dat lied heeft op mij veel indruk gemaakt. Vooral de zin Ora pro nobis peccatoribus ofwel ‘bidt voor ons zondaren’. Ik heb hierdoor Maria beter leren kennen en heb haar daarna dikwijls om hulp gevraagd.

Het werd een prachtige avond. Er was een kerstboom met van die dunne naaldjes die ze ook in Nieuw Oost-Indië gebruikten. Van dunne bamboe waren kaarsjes gezaagd. Van blik waren er plaatjes gemaakt met een gaatje erin voor de lonten. Die maakten we van het katoentouw waarmee de zakken rijst waren dichtgemaakt. Ik had in de keuken wat olie gekregen. Maar het kan ook zijn dat ik de olie van de jappen had gejat. In elk geval brandde het. Een grote koloniaal met een rood gezicht en rossig haar en nogal ruw en grof in de taal had de leiding. Wanneer je dan zo iemand hoort bidden en danken, dan gebeurt er iets met je en gaat er veel door je heen. Niet ver van ons op een heuveltje zaten twee ongewapende jappen en ook de gewapende jap die rondjes moest lopen bleef lang bij ons staan. Ik dacht: zouden zij soms ook...? In mezelf bad ik: Heer, vergeef ze.

Dit is dan ook wel het mooiste kerstfeest geweest dat ik ooit heb gevierd. In de openlucht onder een hemel vol sterren die fonkelden van vreugde. Ja, dat was nog eens kerstfeest vieren. En dat in een tijd waarin we toch onmenselijk werden mishandeld en uitgehongerd waren. Een schril contrast met nu. Toch sta ik weer met beide benen op de grond en heb toch liever met m’n vrouw zo samen een wat minder emotioneel kerstgebeuren met een goed gevulde tafel. Maar wat nooit verandert, is wel dat we het feest mogen vieren van de geboorte van Christus.

Gloria in excelsis Deo.

Adriaan Kannegieter mag zich gelukkig prijzen, want tijdens de aanleg en het onderhoud van deze spoorlijn vielen gemiddeld 75 doden per dag. De spoorlijn is vooral bekend geworden door de film The bridge on the river Kwai . Alsof het allemaal nog niet erg genoeg was, was de eerste trein die over de spoorlijn reed een bordeeltrein voor Japanse officieren. Tegenwoordig is de Birmese spoorlijn nog in gebruik tot aan Nam Tok.