PUUR NATUUR
Nintendo en Sony verliezen marktaandeel in België. Gamers
herontdekken de natuur met de Live Nature Games van
Studio 2020.
De ouders van Ben spreken tijdens
het oudercontact leerkracht Ann bezorgd aan. Ben is met geen
stokken meer weg te krijgen uit zijn kamer. Hij zit aan zijn iPad
gekluisterd. Het internet is zijn poort op de wereld. Ben komt niet
meer buiten en fysieke uitdagingen prikkelen hem niet langer.
Ann deelt die bezorgdheid en merkt gelijkaardige signalen bij de andere leerlingen. Samen met collega Abdellah besluit ze voor haar vijfdejaars een adventure- en survivalweekend te organiseren. Al snel blijkt dat de jongeren zich niet goed kunnen behelpen. Waar zijn de douches en de toiletten? Hoe maak je vuur? Waar haal je drinkbaar water? Hoe moet je berkensap aftappen? Voor alles dienen ze ter plaatse een oplossing te bedenken. Ze ervaren wat er gebeurt als er geen internet en geen elektriciteit meer is.
Op een avond besluiten Ann en Abdellah met de jongeren een heus sterrenuurwerk te maken. Met sprokkelhout uit het bos maken ze een constructie die de hemelkoepel op een eenvoudige manier in kaart brengt. Ze vergelijken hun sterrenkaart met de open nachthemel en kunnen zo het uur van de nacht bepalen. Later liggen ze op hun rug in het mos en kijken gefascineerd naar boven. Wat een uitbundige sterrenpracht! De nacht is niet zwart, maar heeft heel wat kleuren: nuances van grijs, bruin, zwart en blauw.
‘Vreemd, ik kan die kleuren niet meer benoemen!’ denkt Ben. ‘Maar wat een fantastische lentebevrijding. Vanaf nu fiets ik elke morgen door de velden naar school. Deze zomer plan ik een trektocht in de Pyreneeën van het Spaanse Aragón. Nu nog mijn vriendin overtuigen!’
Misschien kent de natuur binnen tien jaar al een vrij groot museum-gehalte en is ze enkel nog een ‘exotische belevenis’ om nu en dan te ontdekken. Of misschien zijn er door het beleid van de Vlaamse en Nederlandse overheid, en de zorg van natuurbeschermingsorganisaties terug unieke historische landschappen ontstaan. Mogen kinderen dan nog spelen in bossen? Zullen er in elke gemeente wel speelbossen zijn? Zullen kinderen weten dat koeien niet paars zijn, behalve in hun ongebreidelde fantasie en in de televisiereclame?
We zullen de natuur opnieuw ontdekken, een beetje zoals wat er gebeurde in het tijdperk van de 19de-eeuwse romantiek. Maar zelfs al veel vroeger, in de renaissance, was de natuur een onuitputtelijke bron van inspiratie. Leonardo da Vinci beschreef de natuur als de uitdaging van sensazione: hoe kunnen we onze zintuigen terug aanscherpen? Kleine kinderen zijn nog steeds modelvoorbeelden van het zintuiglijke leren. Wij pleiten dan voor een omgeving die kinderen voedt in hun zintuiglijke ervaringen. Gedaan met muffe witte klaslokalen en inspiratieloze zolders! Leren kan zoveel mogelijk buiten gebeuren, in de natuur.
De natuur is niet enkel een bron van ontdekking en exploratie. De natuur vraagt ook om ‘behoud’ en ‘delen’. De John Muir Trust in het Verenigd Koninkrijk heeft daarvoor een inspirerend model uitgewerkt (www.johnmuiraward.org): ontdek, verken, bewaar en deel. In de toekomst zullen we verder gaan dan ontdekken en verkennen. We zullen een gemeenschappelijk ecologisch bewustzijn ontwikkelen en actie ondernemen. Er valt bij de John Muir Trust trouwens ook ‘plezier’ te beleven, want lokale gemeenschappen dagen er elkaar uit om de John Muir Award te winnen.
John Muir was een Schots-Amerikaans natuurwetenschapper, schrijven en natuurbeschermer. Hij was een van de voorlopers van de hedendaagse natuurbescherming. Centraal in zijn filosofie staan de volgende woorden:
• Discover: geniet van het ontdekken van de natuurpracht;
• Explore: wandelen, kamperen, zitten, rondkijken, kaarten maken, fotograferen, gedichten schrijven… exploreer volop;
• Conserve: geef terug aan de natuur! Engageer je in concrete natuurbehoudacties;
• Share: deel je ervaringen met anderen. Breng de natuur naar je leven. Breng je inzichten naar een breder publiek.
IN EEN NOTENDOP
| VAN | NAAR |
| De natuur als schoolvak | De natuur als inspirerende leeromgeving |
| De natuur als museum om te verkennen | De natuur als engagement |
| Hoe lost een mens een probleem op? | Hoe lost de natuur een probleem op? |
TIPS VOOR LEERKRACHTEN
• Organiseer een davinciaanse oefening in zintuiglijke verrijking en natuurbeleving. Verzamel meer dan dertig verschillende bruine en groene kleurpotloden of waskrijtjes. Trek met je leerlingen de natuur in. Laat ze de kleurnuances van het weidse landschap weergeven in zoveel mogelijk nuances van groen en bruin. Laat ze nieuwe namen geven aan die tinten.
• Breng een bezoek aan het ‘Doepark’ Nooterhof: www.doeparknooterhof.nl
• Voor jongere leerlingen uit het basisonderwijs kun je de volgende oefening organiseren. Ga met je leerlingen wandelen. Geef ze een beker mee. Laat ze in de natuur allerlei materialen zoeken die allemaal anders aanvoelen: takjes, prikkende hulstblaadjes, zachte moskussentjes, romige bloemblaadjes…. Wanneer de kinderen een bekertje vol verzameld hebben, laat je hen per twee werken. Het ene kind is geblinddoekt, het andere reikt ‘voelertjes’ uit het bekertje aan. Wat voelt het geblinddoekte kind? Nadien maken de kinderen aardmannetjes uit klei en versieren die met het materiaal uit het bekertje.
• Organiseer ‘voeloefeningen’ in de klas. Neem een bak met een doek eroverheen. Plaats er vijf voorwerpen of levende wezens in. Laat iedereen voelen en raden.
• Ga naar de rommelmarkt en koop er een aantal lijsten van oude schilderijen of foto’s. Verwijder doek, glas of foto uit de lijsten. Trek met je leerlingen de natuur in. Elke leerling steekt een lijst voor zich uit. Laat de leerlingen aan een medeleerling beschrijven wat ze zien in hun ‘natuurschilderij’. Daarna leggen ze hun ‘ingelijste natuurpracht’ vast in een tekening of schilderij.
• Bezoek een snoezelkamer waar bijvoorbeeld kinderen met autisme diverse zintuiglijke prikkels kunnen ervaren.
• Surf naar de site van de John Muir Trust: www.jmt.org. Neem met je klas of lokale gemeenschap deel aan de John Muir Award. Ga daarbij verder dan louter ontdekken en verkennen.
• Bezoek de zintuiglijke tuin van John Ruskin (Cumbria, Lake District, Groot-Brittannië). Je kunt er gebruik maken van educatieve pakketten voor 6- tot 18-jarigen. Meer informatie vind je op www.brantwood.org.uk.
John Ruskin was een davinciaanse figuur uit het 19de-eeuwse Engeland: hij was een wetenschappelijk onderzoeker, dichter, kunstenaar, natuurwerker en socioloog.
TIPS VOOR LEERLINGEN
• Trek de natuur in voor zintuiglijke oefeningen (zie de aanbevelingen bij de leerkrachten).
• Wandel met je lief de natuur in en laat je een poëtische tekst voorlezen terwijl je de ogen sluit. Wat zie je, hoor je, ruik je? Teken achteraf je impressies bij de poëtische tekst. Wat heb je je verbeeld?
• Ga samen op stap en neem een set waskrijtjes en een schetsboek mee. Laat je medeleerling rug aan rug met je staan. Observeer een stukje natuur en vertel wat je ziet. Je medeleerling tekent wat jij beschrijft. Vergelijk nadien de tekening met de werkelijkheid.
• Start met vrienden een ‘proefclub’. Beschrijf met alle zintuigen wat je aan het eten bent.
• Vraag bij een wijnhandelaar of wijnproefclub naar de basisgeurset voor een sommelier en evaluatieformulieren voor proefsessies (wijnproeverskaarten).
• Trek met je vrienden naar het Lake District in Noord-Engeland. Kunst en natuurbeleving gedijen er heel mooi in de indrukwekkende nationale parken. Leg vooraf een aantal afspraken vast om actief te kunnen deelnemen aan ateliers en aan gesprekken met kunstenaars. Laat je inspireren door een vooronderzoek op www.grizedale.org (Grizedale National Park). Bezoek daar ook Brantwood, het prachtige domein van John Ruskin, waar je wonderlijke zintuiglijke wandelingen kunt maken, historische schatten kunt bewonderen en naar hedendaagse tentoonstellingen kunt gaan kijken.
• Kijk naar voorbeelden van guerrilla art. Met het boek The guerrilla art kit kun je ook zelf aan de slag!
Guerrilla art is anoniem werk dat je installeert op publieke plaatsen om de wereld creatief te beïnvloeden. Het is gratis en toegankelijk voor iedereen. Maak bijvoorbeeld een zaadbom om leven te brengen in verloederde stadsbuurten. Een zaadbom zorgt voor ontluikend groen tussen stoeptegels en kleine zandruimtes. Laat fictieve intieme liefdesbrieven achter op een bank in de stad. Observeer toevallige voorbijgangers die het schaamrood op de wangen krijgen als ze je intieme brief lezen!
TIPS VOOR HET BELEID
Ontwikkel buitenschoolse lespakketten voor:
• architectuurklassen;
• da Vinci-principes (zie tweet over de Leonardo-breinstekker);
• exploratie van natuurgebieden (aardrijkskunde);
• de manier waarop je grootouders vroeger met de natuur omgingen (geschiedenis);
• respect voor de eindigheid van natuurbronnen;
• ontwerp/design door biomimicry (de natuur nabootsen);
• materialen en de schaarste eraan (economie).