6

maandag 1 december 2008

17.05 uur, Cairo, Egypte

(10.05 uur, New York)

‘Dat is het,’ zei Shawn. ‘Sorry dat het zo verdomd lang heeft geduurd. Grieks was kennelijk niet Saturninus’ sterke kant. Zoals ik al zei, is de brief alleen maar ondertekend met “Saturninus”, en de datum is de 6e april 121 na Christus.’

Een paar seconden lang sloeg Shawn zijn vrouw gade. Ze zat roerloos en knipperde zelfs niet met haar ogen. Ze had een verdwaasde uitdrukking op haar gezicht en leek niet meer te ademen.

‘Hallo,’ riep Shawn, om haar aandacht te trekken. ‘Zeg eens iets, wat dan ook. Wat denk je?’ Shawn stond op en liep terug naar het bureau, waar hij de papyrusblaadjes heel voorzichtig neerlegde en ze met diverse voorwerpen verzwaarde om ze plat te houden. Hij trok de witte handschoenen uit, legde ze op het bureau en ging weer op de rechte stoel zitten. Sana was hem met haar blik gevolgd, maar het was duidelijk dat ze nog nadacht over wat ze de laatste paar uur had gehoord. Toen Shawn de brief met veel moeite de eerste keer had voorgelezen, had ze er net zo overdonderd uitgezien. Het enige wat ze had kunnen uitbrengen was dat ze het nog eens moest horen.

‘Ik weet dat de vertaling me niet zo best afging,’ bekende Shawn, ‘vooral de eerste keer niet. Nogmaals: het spijt me dat het zo lang duurde, maar de grammatica en de zinsbouw zijn erg gecompliceerd. Het is duidelijk dat Grieks niet Saturninus’ moedertaal was, en omdat het onderwerp gevoelig lag wilde hij de brief niet aan een secretaris toevertrouwen.’

‘Maar hoe groot is de kans dat het een vervalsing is? Misschien wel uit de tweede eeuw, maar toch een vervalsing?’

‘Dat is een goede vraag, en als de brief geadresseerd zou zijn aan een van de vroege orthodoxe kerkvaders, dan zou ik me dat zelf zeker ook afvragen, al was het alleen maar om de gnostische ketters in diskrediet te brengen door een directe link tussen hen en de aartsschurk Simon de Magiër te leggen. Maar hij is naar een vroege gnostische leermeester gestuurd, door iemand die theologische neigingen in die richting had. Dit was een soort “interne brief”, gestuurd naar iemand die antwoorden op specifieke vragen kon geven. De kans dat het een vervalsing is is vrijwel nihil, vooral vanwege de plaats waar hij uiteindelijk terechtkwam. Het was niet erg waarschijnlijk dat iemand hem daar ooit zou vinden.’

‘Wanneer denk je dat de codex is samengesteld? Ik bedoel, wanneer werd deze brief vermoedelijk tussen het leren omslag geschoven?’

‘Laten we zeggen dat het niet later dan ongeveer 367 na Christus moet zijn geweest.’

Sana glimlachte. ‘Ongeveer 367 na Christus! Dat is een tamelijk specifieke datum.’

‘Nou, er gebeurde in 367 na Christus iets speciaals.’

‘Dus de brief is een paar honderd jaar bewaard. Eerst was hij heel belangrijk, maar daarna niet meer zo?’

‘Ja,’ stemde Shawn in. ‘Maar dat kan ik niet verklaren.’

‘Wat gebeurde er in 367 na Christus, en hoe komt het dat die codices verzegeld in een pot en begraven in het zand terecht zijn gekomen?’

‘In 367 na Christus was de gnostische beweging op zijn hoogtepunt, waarna hij langzaam afnam, zoals verordonneerd door de orthodoxe kerk. Gehoorzaam beval de invloedrijke bisschop van Alexandrië, Athanasius, dat de kloosters onder zijn jurisdictie al hun ketterse geschriften moesten wegdoen, ook het klooster dat dicht bij het huidige Nag Hammadi ligt. Er wordt verondersteld dat een van de monniken in dat klooster in opstand kwam en de teksten in plaats van ze te vernietigen verborg, met de bedoeling ze uiteindelijk weer tevoorschijn te halen. Helaas voor hen, maar gelukkig voor ons, is dat niet gebeurd.’

‘En jij denkt dat deze brief een antwoord is op een brief die Basilides schreef aan Saturninus.’

‘Ik twijfel er niet aan, afgaand op Saturninus’ reactie. Hij heeft beslist geen blad voor de mond genomen bij zijn beschrijving van zijn voormalige baas en leraar, Simon de Magiër. Het is me duidelijk dat Basilides specifiek had gevraagd of Saturninus dacht dat Simon goddelijk was, een ware christen die in de voetsporen trad van Jezus van Nazareth, en of Simon wel of niet de Grote Kracht bezat, zoals hij beweerde. Hoewel Saturninus erop zinspeelt dat Simon zelf van mening was dat hij ofwel goddelijk was, ofwel iets goddelijks in zich had, is te lezen dat hij, Saturninus, die mening zeker niet deelde. Hij geeft duidelijk aan dat Simons magie goochelarij was, waar Saturninus en Simons andere assistent, Menander, grotendeels verantwoordelijk voor waren. Saturninus zegtook dat Simon buitengewoon jaloers was op de veronderstelde helende kracht van de apostelen, vooral van Petrus. Dat is een canoniek feit. Het blijkt uit het boek De Handelingen der Apostelen in de Bijbel, waar specifiek wordt aangegeven dat Simon de macht van Petrus probeerde te kopen.’ Shawn zweeg om op adem te komen, maar voegde er toen met een minachtend gegrinnik aan toe: ‘Dankzij Saturninus weten we nu dat Simon het na die eerste afwijzing niet heeft opgegeven.’

‘Wat ik ironisch vind is dat we die buitengewone historische informatie nu bezitten door de corruptheid van één persoon.’

‘Dat is waar,’ stemde Shawn lachend in. ‘Wat ik ironisch vind is dat dezelfde corruptheid mij waarschijnlijk de archeologische stratosfeer in zal schieten. Belzoni, Schliemann en Carter kunnen niet aan me tippen.’

Sana sloeg haar ogen ten hemel. Hoewel Shawns zelfvertrouwen in het begin van hun relatie veel indruk op haar had gemaakt, vond ze het nu onvolwassen en egocentrisch, en ze vermoedde dat Shawn een onzekerheid verborg die ze niet had verwacht.

Toen hij haar reactie zag en die verkeerd interpreteerde voegde Shawn eraan toe: ‘Dacht jij soms dat dit geen grootse gebeurtenis gaat worden? Dan heb je het mis! Dit wordt gigantisch. En weet je wie ik het met het allergrootste plezier zal vertellen?’

‘Ik zou het niet weten,’ zei Sana. Ze was meer geïnteresseerd in voortzetting van het gesprek over de inhoud van de schokkende brief dan in het potentiële effect ervan op Shawns carrière.

‘Zijne Eminentie!’ zei Shawn met gespeelde minachting. ‘James kardinaal O’Rourke, bisschop van het aartsbisdom van New York.’ Shawn lachte, genietend van de voorpret. ‘Ik kan niet wachten om bij mijn maatje van mijn oude universiteit Amherst binnen te vallen, het hoogst verheven lid van het kerkelijke establishment dat ik ken en degene die me voortdurend de les leest om mijn leven te beteren. Ik zal er een hoop plezier aan beleven om hem deze brief onder de neus te wrijven en hem te bewijzen dat een van zijn verwaande pausen, in de veronderstelling dat hij onfeilbaar was, het hartstikke fout had. Let op mijn woorden!’

‘O, alsjeblieft!’ spotte Sana. Maar al te vaak had ze haar echtgenoot en de aartsbisschop na een diner in de residentie zinloos met elkaar zien discussiëren tot het ochtendgloren, vooral over pauselijke onfeilbaarheid. ‘Jullie zullen het nooit ergens over eens worden.’

‘Maar deze keer heb ik, met dank aan Saturninus, bewijs.’

‘Nou, ik hoop er niet bij te zijn,’ merkte Sana op. Ze had nooit van die avonden genoten en ging de laatste tijd ook niet meer mee. Ze had gevraagd of ze in plaats daarvan naar een restaurant konden gaan, want ze dacht dat ze zich dan wel wat rustiger zouden gedragen. Maar Shawn noch James wilde dat. Ze genoten te veel van hun oeverloze, felle debatten.

In het begin van hun relatie, toen Shawn haar voor de eerste keer vertelde over zijn langjarige vriendschap met de aartsbisschop, had ze hem niet helemaal geloofd. De aartsbisschop was de machtigste kerkvorst in het land, om niet te zeggen van het halfrond. De man was een ware beroemdheid. Er gingen zelfs geruchten dat hij voorbestemd was voor het Vaticaan.

Maar het waren niet alleen hun respectievelijke posities die hun vriendschap zo ongewoon maakten. Het was hun persoonlijkheid: Shawn de wereldwijze extravert, die constant naar mogelijkheden zocht voor echte of ingebeelde zelfverheerlijking, James de altijd bescheiden parochiepriester wiens lot het was steeds meer verantwoordelijkheden te dragen waar hij niet goed op was voorbereid. Wat Sana altijd zou blijven amuseren was dat deze tegengestelde persoonlijkheidskenmerken door de oude vrienden zelf werden ontkend. Shawn was het absoluut niet eens met James’ gespeelde bescheidenheid en beschuldigde hem van een ongebreidelde ambitie versterkt door een buitengewoon pragmatisme, sluwheid en een vermogen tot vleien. James vond Shawns bravoure net zo onwaarschijnlijk, en was ervan overtuigd dat hij eigenlijk heel onzeker was, een overtuiging die Sana langzamerhand begon te delen. James werd het nooit moe Shawn eraan te herinneren dat God en de kerk er waren om hem te helpen.

Vanuit Sana’s perspectief maakte zelfs het uiterlijk van de twee mannen het onwaarschijnlijk dat ze vrienden konden zijn. Shawn was van nature een sportman die op Amherst aan wedstrijdsport had gedaan. Met zijn een meter negentig en ruim negentig kilo was hij fysiek een indrukwekkende verschijning, die fit bleef door te tennissen in competitieverband. James was klein en dik, en had, vaak van top tot teen in zijn rode ambtsgewaden gehuld, ontegenzeggelijk iets van een kabouter. Daarbij was Shawn Iers, met dik donker haar en krachtige, hoekige gelaatstrekken. James, van zijn kant, had rood haar en een bleke, bijna doorschijnende huid met sproeten. Wat de aantrekkingskracht tussen de twee mannen was geweest en wat hun vriendschap had bezegeld waren, zo hoorde Sana later, ten eerste de omstandigheden en later hun liefde voor debatteren. Het was begonnen in hun eerste jaar, toen ze een kamer moesten delen. Een student die aan de andere kant van de gang woonde hoorde er ook bij. Hij heette Jack Stapleton, en het toeval wilde dat hij ook in New York was beland. Dus de Drie Musketiers, zoals ze op de universiteit bekendstonden, eindigden wonderlijk genoeg in dezelfde stad, ook al stonden ze qua carrière mijlenver van elkaar.

In tegenstelling tot James had Sana Jack Stapleton maar twee keer ontmoet. Hij leek een erg introvert type en ze vroeg zich af hoe hij met de anderen had kunnen opschieten. Misschien waren zijn schijnbaar bedachtzame, teruggetrokken karakter en gebrek aan zelfoverschatting wel de lijm geweest die het groepje vrienden destijds op de universiteit bij elkaar had gehouden.

‘James weet niet wat hij meemaakt,’ ging Shawn verder, nog steeds grinnikend bij het vooruitzicht. ‘En ik zal ervan genieten. Dit is mijn kans om hem het vuur na aan de schenen te leggen en hem peentjes te laten zweten. Ik kan niet wachten om het met hem over die onfeilbaarheid te hebben. Met al die pauselijke geintjes in de middeleeuwen en de renaissance is het een onderwerp waar we het al honderden keren over hebben gehad.’

‘Waarom ben je er zo zeker van dat dit van hetzelfde kaliber is als Carters ontdekking van Toetanchamons graf?’ vroeg Sana, om weer terug te komen bij de discussie.

Ze wist niet zeker wat de twee andere archeologen die Shawn had genoemd hadden ontdekt, hoewel de naam Schliemann haar bekend voorkwam.

‘Koning Toet was een onbelangrijke kindkoning wiens leven maar een oogwenk was in de tijd,’ zei Shawn op ietwat bitse toon, ‘terwijl de
maagd Maria aantoonbaar de belangrijkste mens is geweest die heeft geleefd, direct na haar eerstgeboren zoon. Misschien waren ze zelfs even belangrijk. Ze was de moeder van God, verdorie.’

‘Er is geen reden om je zo op te winden,’ zei Sana kalmerend. De laatste tijd was Shawn wel vaker geïrriteerd uitgevallen als hij dacht dat ze het niet met hem eens was over zijn vakgebied. De ironie was dat ze op geen enkele manier het historische belang van de maagd Maria ter discussie wilde stellen, vooral niet in relatie met de zwakke tiener Toetanchamon, maar Carter had een geweldige hoeveelheid schatten blootgelegd. Tot dusverre had Shawn alleen maar drie papyrusvelletjes waarvan de authenticiteit nog moest worden bewezen, waarin werd gesproken over de stoffelijke resten van de maagd Maria. Toch kon Sana gezien haar eigen reactie Shawns punt wel begrijpen. Toen Shawn bij het gedeelte in de brief van Saturninus was gekomen dat betrekking had op de botten van de maagd Maria, had ze gereageerd of Shawn haar een klap in het gezicht had gegeven.

‘Ik wind me niet op! Ik ben alleen maar verbaasd dat je het enorme belang van de brief niet ziet.’

‘Dat doe ik wel!’ hield Sana vol.

‘Volgens mij heeft Basilides Saturninus niet alleen om zijn mening gevraagd over Simons goddelijkheid, maar ook of Simon iets van enig belang had geschreven, en zo ja, waar het zou kunnen zijn. Misschien had Basilides zijn bedenkingen. Daarom geloof ik dat Saturninus het evangelie volgens Simon beschrijft en ook dat hij en Menander het in het ossuarium hebben gestopt. Ik geloof dat Basilides er geen idee van had dat de resten van de maagd Maria door Simon naar Rome waren gebracht, en dat het hem ook niets kon schelen. Hij was geïnteresseerd in Simons theologie.’

‘Wat betekent het woord “evangelie” eigenlijk?’

‘Het slaat op elke boodschap betreffende Christus, en de meeste mensen associëren het woord met de eerste vier canonieke boeken van het Nieuwe Testament, waarin de lessen van Jezus Christus staan. Ruimer gezegd: een evangelie is elke boodschap van een religieus leraar. Daarom zal het zowel opwindend als instructief zijn om uit te zoeken of het evangelie van Simon over Jezus Christus gaat, over Jezus Christus en Simon Christus samen, of over Simon Christus alleen. Ik zeg het zo omdat de meeste mensen denken dat “Christus” Jezus’ achternaam was. Dat was niet zo. “Christus” komt van het Griekse woord kristos , dat “messias” betekent, en daarvan is het woord “christen” afgeleid. Als Simon zichzelf als een messias beschouwde, zou hij heel goed aan zichzelf hebben kunnen refereren als Christus. Natuurlijk weten we al één ding. Simon is niet uit de doden opgestaan. Hij bleef dood nadat hij op aandringen van Nero, die zijn goddelijkheid bewezen wilde zien, van een toren in het Romeinse forum was gevallen.’

Sana keek in Shawns ogen. Ze kon zijn gedachten lezen. Kennelijk dacht hij dat zijn kansen om het evangelie volgens Simon te vinden goed waren, en ze wist precies waarom. Vijf jaar geleden had Shawn James overgehaald om zijn invloed aan te wenden bij paus Johannes Paulus ii om toegang te krijgen tot de necropolis onder de Sint-Pieter-basiliek, om onderzoek te doen naar het graf van de heilige Petrus. Zes maanden lang had Shawn, samen met een team van architecten en ingenieurs, zowel de plek als de tweehonderd jaar aan beschikbare pauselijke documenten bestudeerd om de definitieve geschiedenis van het graf te schrijven, waaronder de vondst in 1968 van een mannelijk skelet zonder hoofd uit de eerste eeuw, dat door Paulus vi werd aangemerkt als de stoffelijke resten van de apostel. Het resultaat was dat Shawn een expert op het gebied van het graf was geworden, en als Saturninus en Menander het ossuarium van de maagd Maria met daarin het evangelie van Simon in 65 na Christus hadden begraven op de plek die Saturninus aangaf in de brief, dan zou Shawn weten waar hij moest zoeken.

‘Ik heb wel van de Sadduceeërs en van de Farizeeërs gehoord, maar nog nooit van de Essenen of de Zeloten,’ zei Sana, terugkerend naar de brief. ‘Wie waren die mensen waar Saturninus het over heeft?’

‘Dat waren allemaal verschillende Joodse sekten, met de Sadduceeërs en de Farizeeërs als de allerbelangrijkste vanwege hun aantal. De Essenen waren een kleine militante ascetische communale groep die vond dat de tempel in Jeruzalem was bezoedeld. Hoewel er in de meeste Palestijnse steden cellen van Essenen waren, verhuisden de meest strikte leiders en broeders naar de woestijn langs de oevers van de Dode Zee bij Qumran. Zij waren de transcribeerders van de Dode-Zeerollen, maar ook de mensen die ze verborgen om ze uit handen van de Romeinen te houden.

De Zeloten waren meer politiek gericht. Hun primaire doel was om de Joodse landen te bevrijden van de Romeinse onderdrukkers, en de fanatiekste leden werden de Sicarii genoemd. Om te begrijpen wat er in de eerste eeuw aan de hand was moet je bedenken dat iedereen het liefst de Romeinen Palestina uit wilde hebben, met uitzondering, natuurlijk, van de Romeinen, en dat was voor een groot deel waar het bij de Messiaanse profetieën in die tijd om ging. De Joden verwachtten dat de Messias de Romeinen zou verdrijven, en dat was een reden waarom veel Joden niet tevreden waren met de gedachte dat Jezus de Messias was. Niet alleen verdreef hij de Romeinen niet, hij werd zelf aan het kruis genageld.’

‘Oké,’ zei Sana. ‘Maar waarom zouden de Zeloten en de Essenen het lichaam van de maagd Maria stelen? Dat snap ik niet.’

‘Saturninus is daar niet duidelijk over, maar ik denk dat hij dit bedoelt. Toen de maagd Maria in 62 na Christus overleed, zoals hij zegt, en werd begraven in een grot op de Olijfberg, misschien zelfs wel op de plek waar men nu nog denkt dat haar graf is, zag een aantal Zeloten, waarschijnlijk Sicarii, een kans om de haat van de Romeinen ten opzichte van de Joden aan te wakkeren. Ze probeerden een revolutie op gang te brengen, en het kon hun niet schelen van welke kant de aanstichter kwam. Daarvoor hadden de Sicarii zich voornamelijk geconcentreerd op het aanwakkeren van de haat van de Joden ten opzichte van de Romeinen, en daarom hebben ze de meeste tijd en energie gestoken in het vermoorden van die Joden van wie ze dachten dat ze collaboreerden met of zelfs alleen maar positief stonden tegenover de Romeinen. De grondgedachte was om de Joden het gevecht te laten beginnen.

Maar de dood van Maria bood hun een andere kans, en wel om de Romeinse frustratie over het probleem van de religieuze strijd tot uitbarsting te laten komen. Je moet weten dat in die tijd – het midden van de eerste eeuw – de Joden die volgelingen van Jezus van Nazareth waren geworden gewoon werden beschouwd als Joden en nog niet als een nieuwe geloofsgroep. Toch konden ze niet overweg met traditionele Joden. In feite lagen ze constant met elkaar overhoop over wat de Romeinen als belachelijke, kleine kwesties beschouwden. Daarnaast was er sprake van een onderlinge strijd tussen de Joodse christenen. Er heerste een volstrekt religieuze anarchie, en de Romeinen waren des duivels.’

‘Ik begrijp nog steeds de rol van de maagd Maria bij dit alles niet.’

‘Denk aan de frustratie van de Romeinen. Saturninus zegt dat de Romeinen dachten dat ze het probleem van Jezus van Nazareth hadden opgelost door hem te kruisigen. Maar ze hadden het mis, want Jezus bleef niet dood, zoals alle andere gekruisigde zogenaamde messiassen, waarvan er in die tijd verschillende waren. Jezus kwam na drie dagen terug, waardoor, achteraf bezien, het probleem alleen maar groter was geworden in plaats van dat het voorbij was. Saturninus impliceert dat de Zeloten erop rekenden dat Maria drie dagen na haar dood zou verdwijnen, om te suggereren dat ook zij de dood had overwonnen en zich bij haar zoon had gevoegd, als een nieuwe bevestiging van Jezus’ missie. De Zeloten en de Sicarii stalen het lichaam van de maagd, precies op de derde dag, in de hoop de Romeinen doodsbang te maken en te laten geloven dat er misschien wel een nieuwe opleving van religieus vuur zou ontstaan vergelijkbaar met die na Jezus’ opstanding, waardoor ze waren gedwongen fors in te grijpen om het de kop in te drukken. Het idee was dat een hard optreden in een dergelijke gespannen omgeving zou leiden tot een spiraal van geweld, die weer zou leiden tot een volgende harde actie enzovoort. Zoals Saturninus schrijft, wist hij niet of de verdwijning van Maria’s lichaam er de oorzaak van was, maar kort daarna brak er inderdaad een spiraal van geweld los die met de maand heviger werd. Binnen een paar jaar ontplofte het kruitvat dat Palestina was tijdens de Grote Revolutie, toen alle Joden zich verenigden om zowel Jeruzalem als Masada te veroveren op de Romeinen.’

‘Denk je dat het makkelijk is geweest om het lichaam van de maagd te stelen?’

‘Dat denk ik eigenlijk wel. Er schijnt na de kruisiging een verrassend gebrek aan belangstelling te zijn geweest voor de maagd Maria, zodat haar dood, volgens Saturninus in 62 na Christus, weinig tot geen aandacht kreeg. Geen van de vier evangelisten zegt veel over haar na de dood en opstanding van Jezus, en Paulus geeft geen indicatie dat er een speciale plaats voor haar was in de vroege kerk. In feite noemt hij haar maar één keer in de Brief aan de Galaten, en dan ook alleen nog maar vluchtig, zonder zelfs haar naam te noemen. Pas tegen het eind van de eerste eeuw kreeg Maria meer erkenning. Tegenwoordig staat haar positie niet meer ter discussie, en daarom geloof ik dat deze brief zo belangrijk is.’

‘Ik kreeg niet de indruk uit de brief dat Simon de Magiër iets van doen had met de eerste diefstal van Maria’s stoffelijke resten.’

‘Ik ook niet. Mijn gevoel zegt me dat zijn belangstelling alleen maar werd ingegeven door zijn wens om voor zichzelf de helende macht te verwerven die gerelateerd is aan Jezus van Nazareth, en dat hij de politieke belangstelling van de Zeloten niet deelde. Saturninus zegt niet hoe Simon erachter kwam dat de Essenen het lichaam hadden verborgen in een van de grotten bij Qumran, en ook niet hoe hij erin slaagde de botten in zijn bezit te krijgen. Misschien kon dat inmiddels niemand meer schelen. Simon was teleurgesteld dat de resten niet de macht hadden om te helen, wat in eerste instantie de reden was geweest waarom hij ze wilde hebben, en pas daarna kreeg hij het idee om Petrus te volgen, eerst naar Antiochië en toen naar Rome, met het plan ze te ruilen voor Petrus’ helende kracht.’

‘Maar Petrus weigerde opnieuw.’

‘Kennelijk, en volgens Saturninus met net zoveel passie als toen hij zilver bood.’

‘Waarom denk je dat Saturninus en Menander hebben besloten om Maria’s stoffelijk overschot bij Petrus te begraven?’

‘Ik denk om de reden die hij in zijn brief aangeeft. Ze waren allebei onder de indruk van Petrus’ vermogen om te helen door handoplegging. Dat weten we omdat ze uiteindelijk allebei christen zijn geworden, en Saturninus werd bisschop van een belangrijke Romeinse stad.’

‘Ik vraag me af wat er gebeurd is met de stoffelijke resten van Simon. Het zou wel ironisch zijn als ze ook bij Petrus geëindigd zouden zijn.’

‘Inderdaad,’ zei Shawn met een glimlach. ‘Maar daar twijfel ik sterk aan. Saturninus zou het zeker hebben gezegd als Menander en hij dat hadden gedaan.’

‘En wat zijn nu jouw plannen?’ vroeg Sana. ‘Laat me raden. Je wilt naar Rome gaan en kijken of dat ossuarium dat Saturninus beschrijft op de plaats is waar Menander en hij het volgens zijn zeggen hebben achtergelaten?’

‘Precies,’ zei Shawn opgewonden. ‘Ongeveer rond de tijd dat Simon stierf tijdens zijn poging ten hemel te stijgen, moet Petrus de marteldood zijn gestorven. Toen de volgelingen van Petrus een ondergrondse grafkelder voor hem bouwden, hadden Saturninus en Menander een uitstekende gelegenheid om Maria’s ossuarium bij een van de naaste apostelen van haar zoon onder te brengen. Ik denk, eerlijk gezegd, dat het een heel respectvolle geste van hen was, en het wekt de indruk dat zij Maria in elk geval heel hoog achtten.’

‘Ik begreep dat deel van de brief waarin ze de plek beschreven waar ze het achterlieten niet,’ zei Sana. ‘Jij wel?’

‘Ik wel. Het graf is een tongewelf, bestaande uit twee parallel lopende funderingsmuren die een gewelf ondersteunen. Om zo’n graf te bouwen moet er een tamelijk groot gat gegraven worden, zodat de muren opgebouwd kunnen worden. Saturninus zegt dat ze het ossuarium ongeveer in het midden, onder aan de noordmuur aan de buitenkant van de tombe hebben geplaatst en het hebben bedekt met aarde. Dat klopt wel met de werkelijkheid, want de funderingsmuren van het graf van Petrus lopen van oost naar west.’

‘Waarom hebben ze het ossuarium buiten het graf geplaatst, en niet erin bij Petrus?’

‘Kennelijk moesten ze het verdomde ding wel buiten verbergen,’ zei Shawn ongeduldig, alsof hij dacht dat Sana’s vraag stom was. ‘Ze deden dit, om zo te zeggen, sub rosa, zonder dat iemand ervan wist.’

‘Je hoeft niet zo uit de hoogte te doen!’ snauwde Sana. ‘Ik doe mijn best om het allemaal te begrijpen.’

‘Sorry,’ zei Shawn, die besefte dat hij, als hij wilde dat ze meeging, geduld moest hebben. ‘Wat betreft de plaats van het ossuarium moet ik zeggen dat hij om twee redenen heel gunstig voor ons is: ten eerste geloof ik niet dat er in dat deel van het graf ooit is gegraven; ten tweede, de laatste keer dat er in het graf werd gegraven, in de jaren vijftig van de vorige eeuw, hebben de archeologen een tunnel gegraven om in het graf te komen, en daardoor zijn ze waarschijnlijk onder Maria’s ossuarium door gegaan. Dat betekent dat we, hooguit, een paar centimeter aangestampte aarde moeten verwijderen en het ossuarium zal in onze wachtende handen vallen.’

‘Zoals jij het zegt, klinkt het wel erg makkelijk.’

‘Ik denk ook dat het dat zal zijn. Vlak voor je terugkwam had ik mijn assistente in het Metropolitan, Claire Dupree, aan de telefoon. Ze zal vannacht mijn dossier over het graf van de heilige Petrus naar het Hassler in Rome sturen. Ik heb nog steeds de toegangspas naar de necropolis onder de Sint-Pieter van de Pauselijke Commissie voor Gewijde Archeologie, die James rechtstreeks via paus Johannes Paulus ii heeft geregeld. In het dossier zit ook mijn Vaticaanse identiteitskaart en, het allerbelangrijkste, de sleutel voor de scavi , ofwel het kantoor voor de opgravingen, die hetzelfde is als die naar de opgraving zelf.’

‘Dat was vijf jaar geleden.’

‘Dat is waar, maar het zou me verbazen als er iets is veranderd. Het is een van de frustraties en tegelijk een van de pluspunten van Italië dat er maar zelden iets verandert, tenminste op het gebied van de bureaucratie.’

‘Wat als de sleutels niet passen of de pas ingetrokken is?’

‘Dat kan ik me niet voorstellen, maar als het wel zo is, dan moeten we het probleem op dat moment maar oplossen. In het ergste geval bel ik James. Hij kan het wel regelen dat we erin mogen. Het kan alleen een dag extra betekenen.’

‘Denk je dat James dat zou doen als hij Saturninus’ brief heeft gelezen, wat hij naar ik aanneem zal willen? Ik denk het niet. En stel dat we erin komen, en dat we inderdaad dat ossuarium vinden, wat ben je dan in hemelsnaam van plan ermee te doen?’

‘Dan neem ik het stiekem mee naar New York. Ik wil niets overhaasten bij deze buitenkans. Voor ik het nieuws openbaar maak, wil ik eerst de botten hebben kunnen bestuderen en alle teksten erover hebben vertaald, en dan vooral het evangelie van Simon.’

‘Het is illegaal om oudheden mee te nemen uit Italië.’

Shawn keek zijn vrouw enigszins geïrriteerd aan. Het afgelopen jaar had ze een onafhankelijk trekje en een ergerlijke neiging tot doemdenken ontwikkeld, en dit was daar een goed voorbeeld van. Tegelijkertijd wist hij heel goed dat hij in zijn enthousiasme van het afgelopen uur een paar lastige details had genegeerd, zoals hoe hij in vredesnaam zijn vondst mee moest krijgen naar New York. Hij wist, beter dan wie ook, dat Italië heel goed in de gaten hield dat zijn historische schatten niet het land uit werden gesmokkeld. ‘Ik verstuur het stomme ding vanuit het Vaticaan, en niet vanuit Italië,’ besloot Shawn opeens.

‘Denk je dat dat verschil zal maken? Het moet hoe dan ook door de douane.’

‘Ik zal het naar James sturen en erop zetten dat het zijn persoonlijk eigendom is. Dat betekent natuurlijk wel dat ik hem van tevoren moet bellen en hem moet vertellen dat het een verrassing is, wat het zeker zal zijn, en zeggen dat hij het niet mag openmaken voor ik er ben.’

Sana knikte. Daar had ze niet aan gedacht. Ze nam aan dat het zou kunnen lukken.

‘Verdorie, ik geef het naderhand immers weer terug,’ zei Shawn, deels om het goed te praten.

‘Zou je er niet in het Vaticaan aan mogen werken? Waarom neem je het eigenlijk mee naar New York?’

‘Daar kan ik niet zeker van zijn,’ zei Shawn zonder aarzelen. ‘En daar komt bij dat dan allerlei mensen zullen eisen dat ze er ook bij betrokken worden, zodat ze in de eer kunnen delen. Eerlijk gezegd wil ik dat niet. Ik zal wel wat kritiek krijgen omdat ik het uit de necropolis van het Vaticaan heb verwijderd en naar New York heb gestuurd, maar de positieve kanten zullen de negatieve ver overtreffen, daar ben ik zeker van. Om de pijn te verzachten zal ik het Vaticaan zelfs de codex en Saturninus’ brief geven, die ze dan mogen houden of terugsturen naar Egypte. Dat is aan hen.’

‘Ik denk dat deze hele zaak de katholieke kerk helemaal niet zal bevallen.’

‘Ze moeten zich maar aanpassen,’ reageerde Shawn met een spottend lachje.

‘Aanpassen is niet makkelijk voor een instituut als de katholieke kerk. Zij geloven dat de maagd Maria met lichaam en ziel in de hemel is opgenomen, net als haar zoon, dus inclusief haar botten, omdat er sprake was van een maagdelijke geboorte zonder erfzonde.’ Sana was katholiek opgevoed tot haar vaders dood toen ze acht was, en daarna anglicaans, haar moeders religie.

‘Nou, je zou kunnen zeggen dat de bal dan bij hen ligt om dat probleem op te lossen,’ voegde Shawn eraan toe, terwijl er nog een glimlach om zijn lippen speelde.

‘Ik zou er maar niet te luchtig over denken,’ zei Sana.

‘Dat zal ik niet doen,’ zei Shawn nadrukkelijk, maar toen voegde hij er met toenemende emotie aan toe: ‘Ik ga ervan genieten. Je hebt gelijk dat Maria’s botten niet hier op aarde zouden zijn, maar dat dogma is voor de katholieke kerk relatief nieuw. Eeuwenlang heeft de katholieke kerk het onderwerp gewoon ontweken en hebben ze de mensen laten geloven wat ze wilden. Pas in 1950 heeft paus Pius xii de beslissing ex cathedra genomen en zich daarbij beroepen op pauselijke onfeilbaarheid, wat voor mij pure onzin is. Ik heb het hier al duizend keer met James over gehad: de katholieke kerk wil van twee walletjes eten. Ze gaan uit van een goddelijke basis voor de pauselijke onfeilbaarheid met betrekking tot kerkelijke zaken en hun interpretatie van moraal, vanwege een directe apostolische afstamming van de heilige Petrus en uiteindelijk van Christus; maar tegelijkertijd doen ze sommige middeleeuwse pausen af als alleen maar menselijk.’

‘Hou je eens rustig!’ maande Sana. Shawns stem was geleidelijk aan gestegen. ‘Daar hoef je mij niet van te overtuigen.’

‘Sorry. Ik ben ook zo opgewonden, al vanaf het moment dat Rahul de codex in mijn zwetende handjes heeft gelegd.’

‘Excuus aanvaard,’ zei Sana. ‘Ik zal je eens iets anders vragen over Saturninus’ brief. Hij gebruikte het woord “verzegeld” toen hij refereerde aan Maria’s ossuarium. Wat denk je dat hij daarmee bedoelde?’

‘Vermoedelijk bedoelt hij een verzegeling met was. Begraven betekende in die tijd dat het lichaam ongeveer een jaar in een rotsgraf werd gelegd, waarna de botten werden verzameld en in een kalkstenen kist werden gestopt, die ze een ossuarium noemden. Als het lichaam nog niet helemaal was vergaan stonk de kist vermoedelijk gigantisch, tenzij hij verzegeld werd. Daarvoor hebben ze waarschijnlijk iets als was gebruikt.’

‘Saturninus zei dat Maria’s lichaam in een grot bij Qumran was gelegd. Hoe droog is het daar?’

‘Heel erg.’

‘En hoe droog is het in de necropolis onder de Sint-Pieter?’

‘Dat wisselt, maar er zijn tijden dat het er relatief vochtig is. Waar denk je aan?’

‘Ik vraag me af in wat voor conditie de botten zijn als het ossuarium altijd verzegeld is geweest. Als er geen vocht bij gekomen is, zou ik misschien wat dna kunnen afnemen.’

Shawn grinnikte van blijdschap. ‘Daar had ik nog niet eens aan gedacht. Een beetje dna zou nog een extra dimensie aan dit verhaal geven. Misschien kan het Vaticaan nog wat geld verdienen door een Bijbels Land op te zetten, een soort Jurassic Park, door een paar van de originele personages terug te brengen, te beginnen met Maria.’

‘Ik meen het,’ zei Sana, een beetje beledigd omdat ze dacht dat Shawn de draak met haar stak. ‘Ik heb het niet over nucleair dna , ik heb het alleen maar over mijn vakgebied: mitochondriaal dna .’

Shawn stak zijn handen op alsof hij zich overgaf. ‘Oké, ik weet dat je me het in het verleden hebt verteld, maar ik kan me niet helemaal meer het verschil herinneren tussen de twee soorten dna .’

‘Nucleair dna zit in de kern van de cel en bevat alle informatie om een cel te maken, zodat hij zich kan ontwikkelen tot, laten we zeggen een hartcel, en zodat hij functioneert. Elke cel heeft een complete set nucleair dna, uitgezonderd rode bloedcellen, die geen kern hebben. Maar elke cel heeft maar één set. Mitochondriën zijn microscopische energie-organellen die in een heel ver verleden, toen het leven nog maar net begon, werden opgeslokt door primitieve eencellige organismen. Toen die eencelligen mitochondriën hadden, zijn ze in de loop van miljoenen of misschien wel miljarden jaren evolutie in staat geweest zich te ontwikkelen tot meercellige organismen, waaronder mensen. Omdat de mitochondrien vrij levende organismen waren, hebben ze hun eigen dna , dat een ronde, relatief stabiele vorm heeft. En omdat afzonderlijke cellen wel honderd mitochondriën hebben, heeft de cel wel honderd sets mitochondriaal dna . Dat leidt allemaal tot een hogere kans dat dna kan worden afgenomen, zelfs van oude botten.’

‘Ik zal maar net doen of ik dat allemaal heb begrepen. Denk je echt dat je in staat zult zijn een beetje van dat ronde dna te isoleren? Dat zou fascinerend zijn.’

‘Het hangt er helemaal van af hoe droog de botten in eerste instantie waren en hoe droog ze gebleven zijn. Als het ossuarium nog steeds verzegeld is, is er een mogelijkheid. En als het lukt om wat van Maria’s dna te pakken te krijgen, dan is het jammer dat ze alleen maar een goddelijke zoon en geen goddelijke dochter had.’

Er gleed een scheve glimlach over Shawns gezicht. ‘Wat een vreemde opmerking. Waarom een dochter en niet een zoon?’

‘Omdat mitochondriaal dna van generatie op generatie wordt doorgegeven via de vrouwelijke lijn. Mannen zijn mitochondriaal gesproken genetisch een doodlopende straat. Sperma bevat niet veel mitochondriën, en wat er is sterft af na de conceptie, terwijl ova er vol mee zitten. Als Maria een dochter had gehad die op haar beurt weer een dochter had gehad, et cetera, et cetera, tot op de dag van vandaag, dan zou er nu misschien nog iemand leven met dezelfde mitochondriale sequentie. Het toeval wil dat mitochondriaal dna een mutatiehalfwaardetijd van tweeduizend jaar heeft, wat betekent dat er na tweeduizend jaar statistisch gezien een kans van vijftig procent is dat de dna -sequentie ongewijzigd is.’

‘Eigenlijk is er een grote kans dat Maria een dochter heeft gehad, en niet één maar zelfs drie.’

‘Echt?’ vroeg Sana. ‘In mijn herinnering had ze maar één kind, Jezus. Dat heb ik op de zondagsschool geleerd.’

‘Een zoon is een katholiek dogma, een oostelijk orthodox credo. En het is ook de overtuiging van enkele protestantse gezindtes, maar veel mensen denken er anders over. Zelfs in het Nieuwe Testament wordt erop gezinspeeld dat ze op z’n minst meer zoons heeft gekregen, hoewel sommige mensen denken dat de term “broeder van Jezus” op een ander naast familielid slaat, bijvoorbeeld een neef, een discussie die is ontstaan tijdens de vertaling van het Aramees en Hebreeuws naar het Grieks en Latijn. Maar ik denk dat een broer een broer is. Daarbij lijkt het me logisch dat ze meer kinderen heeft gehad. Ze was een getrouwde vrouw, en het feit dat ze haar eerste kind op een mystieke wijze heeft gekregen wordt zeker niet uitgevlakt door een paar kinderen te krijgen op de normale manier, mocht dat gebeurd zijn. En dit heb ik niet verzonnen. Er zijn een heleboel vroegchristelijke, apocriefe boeken die niet werden uitverkoren om als canoniek in het Nieuwe Testament te worden opgenomen, maar waarin staat dat ze wel elf kinderen had, inclusief Jezus, onder wie drie dochters. Dus misschien loopt er nog wel ergens iemand rond met hetzelfde dna .’

‘Nou, dat zou mijn vakgebied, mitochondriaal dna , definitief op de kaart zetten,’ zei Sana, terwijl ze zich voorstelde dat ze voor Nature of Science een artikel zou schrijven met een dergelijke suggestie. Het volgende moment moest ze lachen om zichzelf. Ze liep net als Shawn veel te hard van stapel, waardoor ze aan grootheidswaan begon te lijden. Misschien was zij nog erger, want Shawn was al veel bekender op zijn vakgebied dan zij op het hare.

‘Laten we maar terugkeren naar de realiteit,’ zei Shawn. ‘Onze vlucht met Egyptair vertrekt om tien uur morgenvroeg uit Cairo en arriveert om halfeen in Rome. We logeren in het Hassler. Waarom zouden we deze meesterzet niet in stijl vieren? Dus wat denk je? Kom je met me mee? Als alles goed gaat is het maar een dag, en het succes zal immens zijn. Ik ben echt ontzettend opgewonden. Deze laatste prestatie op het gebied van veldwerk zal een geweldige stimulans zijn voor mijn fondsenwerving.’

‘Heb je me echt nodig of ben ik alleen maar goed als decor en om je gezelschap te houden?’ vroeg Sana, maar ze kroop inwendig in elkaar toen ze die ondoordachte woorden had uitgesproken. Het was de eerste keer dat ze de gedachte onder woorden bracht die de laatste tijd steeds vaker bij haar opkwam door zijn gedrag in het algemeen en door zijn afnemende interesse voor intimiteit: was Shawn vooral met haar getrouwd omdat ze een jongere vrouw was met wie hij kon pronken of omdat hij een echte partner wilde? Het was een vraag die haar het afgelopen jaar in toenemende mate had gestoord, met name ook door haar eigen bescheiden successen op haar vakgebied. Hoewel ze van plan was geweest het onderwerp op zeker moment ter sprake te brengen, was een knallende ruzie hier in Egypte wel het laatste wat ze wilde.

‘Ik heb je nodig,’ zei Shawn nadrukkelijk. Als hij echt had gehoord wat ze zei, liet hij dat niet blijken. ‘Ik kan het niet alleen. Ik denk dat het ossuarium wel tien tot vijftien kilo zal wegen, afhankelijk van de grootte en de dikte, en ik wil niet dat het letterlijk uit het plafond valt. Ik neem aan dat ik wel iemand zou kunnen inhuren, maar dat doe ik liever niet. Ik wil niemand iets verschuldigd zijn voor zijn zwijgen tot ik mijn verhaal publiceer.’

Opgelucht dat hij haar bitse vraag niet had opgemerkt stelde Sana een volgende vraag: ‘Hoe groot is de kans dat we serieus in de problemen komen door de necropolis onder de Sint-Pieter binnen te dringen?’

‘We dringen niet naar binnen! We zullen langs de Zwitserse Garde moeten voor we zelfs maar het Vaticaan binnenkomen, en ik zal mijn doorlopende toegangspas van de Pauselijke Commissie voor Gewijde Archeologie moeten laten zien. We zijn er dus volkomen legaal.’

‘Kun je me recht in de ogen kijken en me beloven dat we de nacht niet in een Italiaanse cel zullen moeten doorbrengen?’

Shawn boog zich nadrukkelijk voorover en staarde zonder te knipperen met zijn blauwe ogen diep in Sana’s bruine. ‘Je zult de nacht niet in een Italiaanse cel hoeven doorbrengen, gegarandeerd! Integendeel, als we klaar zijn gaan we heerlijk uit eten met een fles van de beste prosecco die het Hassler in huis heeft.’

‘Goed, ik ga mee!’ besloot Sana. Ze was plotseling gecharmeerd door het idee dat ze samen begonnen aan een avontuurlijke speurtocht. Misschien zou het een positief effect hebben op hun relatie. ‘Maar nu wil ik naar het zwembad en van het laatste beetje zon genieten voor we terugvliegen naar de winter.’

‘Ik ga mee,’ zei Shawn opgewonden. Hij was opgetogen, want hij had verwacht dat ze zou weigeren. Hoewel hij had gezegd dat hij iemand zou kunnen inhuren om hem te helpen het ossuarium onder de Sint-Pieter vandaan te krijgen, wist hij dat dat niet kon. Het risico dat het nieuws zou uitlekken was te groot. Wat hij wilde doen was immers, ondanks wat hij net tegen Sana had gezegd, volkomen illegaal. Tegelijkertijd was hij ervan overtuigd dat het zijn briljantste zet zou zijn.