20 Het goede en het kwade

Bond ging goed vooruit; toen Mathis hem drie dagen later weer op kwam zoeken, zat hij rechtop in bed en waren zijn armen los. De onderste helft van zijn lichaam lag nog steeds onder de langwerpige tent, maar hij zag er opgewekt uit, en slechts af en toe vertrok zijn gezicht door pijn.

Mathis zag er bedrukt uit

'Hier is je cheque,' zei hij tegen Bond. 'Ik vond het wel leuk om met veertigmiljoen francs in mijn zak rond te lopen, maar ik heb toch maar liever dat je hem tekent en dan zal ik het bedrag op je rekening bij de Crédit Lyonnais laten storten. We hebben geen spoor van onze vriend van SMERSH gevonden. Maar dan ook helemaal niets, verdomme. Hij moet te voet of per fiets naar de villa zijn gekomen, want jij hebt geen wagen gehoord, en de twee lijfwachten blijkbaar ook niet. Het is om wanhopig te worden. We weten niet zoveel van die SMERSH-organisatie, en Londen evenmin. Washington beweerde van wel, maar dat bleek alleen gebaseerd op ondervragingen van refugiés, en jij weet ook wel dat je net zo goed een doorsnee Engelsman over zijn eigen Secret Sevice of een Fransman over het Deuxième Bureau kunt ondervragen.'

'Hij is waarschijnlijk via Warschau van Leningrad naar Berlijn gekomen,' zei Bond. 'Vanuit Berlijn kunnen ze alle kanten uit in Europa. Hij zal nu wel thuis zijn, en ze zullen hem wel op zijn vingers getikt hebben omdat hij mij ook niet doodgeschoten heeft. Ze zullen daar wel een heel dossier over me hebben, in verband met enkele karweitjes die ik sinds de oorlog voor M heb opgeknapt. Hij dacht waarschijnlijk al handig te zijn door rijn initialen in mijn hand te snijden.'

"Wat zeg je nou?' vroeg Mathis. 'De dokter zei, dat de sneden op een vierkante M leken met een staart bovenaan. Hij zei, dat ze niets betekenden.' 'Ik heb het maar even gezien voordat ik bewusteloos werd, maar als de hand verbonden wordt zie ik de sneden elke keer, en ik ben er bijna zeker van dat het de Russische letter voor SH is. En die lijkt op een omgekeerde M met een staart. En dan is het duidelijk. SMERSH is de afkorting van SMYERT SHPIONAM... Dood aan Spionnen... en hij denkt, dat hij me nu als een spion gebrandmerkt heeft. Het is niet zo leuk, want M zal me wel, als ik weer in Londen terug ben, naar een ziekenhuis willen sturen om de huid op de rug van mijn hand te laten vernieuwen. Maar het komt er niet zo erg op aan. Ik heb toch besloten om ontslag te nemen.' Mathis staarde hem aan. 'Ontslag nemen?' Bond keek Mathis niet aan. Hij keek naar zijn verbonden handen. Toen ik geranseld werd,' zei hij, 'vond ik het plotseling prettig om in leven te blijven. Voordat Le Chiffre begon, gebruikte hij een uitdrukking die ik niet vergeten kan... indiaantje spelen. Hij zei, dat ik dat gedaan had. En ik kon hem geen ongelijk geven. Weet je,' zei hij, terwijl hij nog steeds naar zijn handen keek, 'als je jong bent, dan weet je precies wat goed en kwaad is, maar als je ouder bent, wordt dat moeilijker. Als je op school bent, dan vind je de één een schurk en de ander een held, en als je opgroeit wil je een held zijn en de schurken doodmaken.'

Hij keek Mathis koppig aan.

In de laatste paar jaar heb ik twee schurken gedood. De eerste was in New York... een Japanse code-expert die onze codes kraakte op de 36e verdieping van het R.C.A.-gebouw in Rockefeller Centre, waar de Jappen hun consulaat hadden. Ik huurde een kamer op de 40e verdieping van de tegenoverliggende wolkenkrabber; van daaruit kon ik hem zien zitten werken. Ik kreeg de beschikking over een collega van onze organisatie in New York en over een paar Remingtons 30-30 met telescopische viziers en geluiddempers. We smokkelden ze naar boven, en zaten dagen lang op onze kans te wachten. Mijn collega schoot één seconde eerder dan ik. Zijn taak was alleen maar een gat in het raam te schieten, zodat ik op de Jap kon mikken. Het Rockefeller Centre heeft stevige ramen, om het lawaai buiten te sluiten. Alles verliep prachtig. Zoals ik verwacht had, kreeg zijn kogel een afwijking door het glas: God weet, waar hij terecht kwam. Maar ik schoot onmiddellijk na hem, door het gat, dat hij gemaakt had. Ik schoot de Jap in zijn mond toen hij zich omdraaide om naar de kapotte ruit te kijken. Het was een goed schot, op bijna driehonderd meter afstand. Zonder persoonlijk contact. De volgende keer, in Stockholm, was niet zo prettig. Ik moest een Noor doden die tegen ons voor de Duitsers werkte. Hij had er kans toe gezien, om twee van onze mensen te laten pakken... die zullen ze wel vermoord hebben. Om verschillende redenen moest het volstrekt geruisloos gaan. Ik koos de slaapkamer van zijn flat uit, en werkte met een mes. Maar hij was niet direct dood. Voor deze twee opdrachten kreeg ik een nummer met een dubbele 0 in de Dienst. Ik vond mezelf een handige vent, en kreeg een uitstekende reputatie. Een nummer met een dubbele O betekent bij ons, dat je een vent in koelen bloede hebt vermoord bij de een of andere opdracht.' Bond keek Mathis aan. 'Dat is nu allemaal wel heel mooi: de held doodt twee schurken, maar als held Le Chiffre schurk Bond wil doden, en schurk Bond weet, dat hij helemaal geen schurk is, dan zie je de keerzijde van de medaille. Dan kun je de helden en de schurken niet meer uit elkaar houden. Natuurlijk,' zei hij, toen Mathis wilde protesteren, 'dan komt de liefde voor het vaderland naar voren, en maakt het schijnbaar allemaal goed, maar dat gedoe van: dit land is goed, en dat land is slecht, raakt een beetje uit de tijd. Tegenwoordig bestrijden we het communisme. Oké. Als ik vijftig jaar eerder had geleefd, zouden onze conservatieven toen communisten genoemd zijn, en dan hadden we die moeten bestrijden. Het verloop van de geschiedenis gaat snel in deze tijd, en de helden en de schurken verwisselen steeds van plaats.' Mathis staarde hem stomverbaasd aan. Toen tikte hij op zijn hoofd, en legde een kalmerende hand op Bonds arm.

'Bedoel je dat die dierbare Le Chiffre, die zijn best heeft gedaan om van jouw een eunuch te maken, geen schurk is?' vroeg hij. iedereen die jou zo'n onzin hoorde praten, zou denken, dat hij je op je hoofd geslagen heeft in plaats van op je...' Hij wees naar de witte tent. 'Wacht maar tot M je opdraagt, achter een andere Le Chiffre aan te gaan. Ik durf erom te wedden, dat je dat zult doen. En SMERSH dan? Ik kan je wel vertellen, dat ik het helemaal geen leuk idee vind, dat die kerels door Frankrijk dazen, en iedereen vermoorden die ze als een verrader van hun dierbare politieke overtuiging beschouwen. Je bent verdomme een anarchist!'

Hij stak zijn armen omhoog, en liet ze toen hulpeloos langs zijn zijden vallen. Bond lachte.

'All right,' zei hij. 'Neem nu die Le Chiffre. Het is eenvoudig genoeg om te zeggen, dat hij een slecht mens was, en zeker voor mij, omdat hij me zo gemeen behandeld heeft. Als hij op dit moment hier was, zou ik niet aarzelen hem te doden, maar alleen uit persoonlijke wraak, niet om de een of andere morele reden of uit vaderlandsliefde.'

Hij keek Mathis eens aan om te zien, hoe deze reageerde op zijn beweringen: voor Mathis bestond alleen plichtsgevoel. Mathis lachte tegen hem. 'Ga verder, kerel. Ik vind het heel interessant, om déze nieuwe Bond te leren kennen. Engelsen zijn nu eenmaal eigenaardig. Ze lijken op Chinese, in elkaar passende dozen. Het duurt een hele tijd eer je bij de binnenste bent. En als het je eenmaal gelukt is, dan is het resultaat teleurstellend, maar het proces is leerzaam en onderhoudend. Ga verder. Laat je argumenten horen. Misschien is er iets bij wat ik tegen mijn eigen chef kan zeggen als ik van een onplezierig baantje af wil komen.' Hij grinnikte kwaadaardig. Bond nam hier geen notitie van. 'Om het verschil tussen goed en kwaad vast te stellen, hebben we twee voorbeelden, die beide het uiterste voorstellen... het diepste zwart en het blankste wit... en we noemen die God en de Duivel. Maar daarbij zijn we niet helemaal eerlijk geweest. God staat ons duidelijk voor ogen, we kunnen elke haar van zijn baard zien. Maar die Duivel... hoe ziet hij eruit?' Bond keek Mathis triomfantelijk aan. Mathis lachte sarcastisch.

'Als een vrouw.'

'Het is allemaal heel mooi,' zei Bond, 'maar ik heb over deze dingen nagedacht, en me afgevraagd, aan welke kant ik moet staan. Ik krijg medelijden met de Duivel en zijn discipelen, zoals Le Chiffre. De Duivel heeft het niet gemakkelijk, en ik sta altijd graag aan de kant van de man die de klappen krijgt. We geven hem geen kans. Er is een Goed Boek over de goedheid, waarin staat hoe je goed moet zijn, en zo, maar er is geen Slecht Boek over de slechtheid, en boe je slecht moet zijn. De duivel had geen profeten om zijn Tien Geboden neer te schrijven, en geen auteurs om zijn biografie weer te geven. We weten niets anders van hem dan wat we van onze ouders en onze onderwijzers geleerd hebben. Er is geen boek, waaruit we alles wat slecht is kunnen leren: gelijkenissen over slechte mensen, spreekwoorden over slechte mensen en folklore over slechte mensen. We zien alleen maar het levende voorbeeld van mensen, die het minst goed zijn volgens onze eigen intuïtie.

En daarom,' vervolgde Bond, 'had Le Chiffre een prachtig doel, misschien wel het allermooiste doel. Door zijn eigen slechtheid, die ik heb helpen vernietigen, heeft hij een norm van slechtheid geschapen, waar tegenover een norm van goedheid kan bestaan. We hebben hem maar kort gekend, maar we hadden het voorrecht om zijn slechtheid te ondergaan, en wij komen na die kennismaking als betere mensen te voorschijn.' 'Bravo,' zei Mathis. ik ben werkelijk trots op je. Ze moesten je elke dag martelen. Ik moet vanavond beslist iets slechts gaan doen. En maar zo vlug mogelijk. Er zijn een paar dingen in mijn bordeel... jammer genoeg maar kleinigheden,' voegde hij er bedroefd aan toe...

'maar ik zal mijn best doen nu ik het Licht gezien heb. Wat een heerlijke tijd zal ik hebben! Laat eens kijken, waar zal ik mee beginnen: moord, brandstichting, aanranding? Maar dat is eigenlijk nog niets. Ik zal de Marquis de Sade maar eens raadplegen. In deze dingen ben ik volkomen een kind.' Zijn gezicht betrok.

'Maar ons geweten dan, Bond! Wat moeten we daarmee doen als we gaan zondigen? Dat is een probleem! En dat geweten is belangrijk, en al oud, al zo oud als de eerste apenfamilie die het in het leven riep. We moeten daar echt rekening mee houden, anders zou ons plezier bedorven zijn. We zouden dat geweten natuurlijk eerst de nek om kunnen draaien, maar het is nogal taai. Het zal niet gemakkelijk zijn, maar als we erin slagen, dan zouden we slechter dan Le Chiffre kunnen worden. Voor jou, m'n beste James, is het gemakkelijk. Jij kunt beginnen met ontslag te nemen. Dat was een grandioze gedachte van je, een prachtig begin voor je nieuwe carrière. En zo eenvoudig. Iedereen heeft de revolver van zijn ontslag in zijn zak. Je hoeft alleen maar de trekker over te halen, en dan zit er een groot gat in je land en in je geweten. Een moord en een zelfmoord met één kogel! En wat mij betreft, ik moet dadelijk mijn nieuwe leven gaan beginnen.' Hij keek op zijn horloge.

'Mooi. Ik ben al begonnen. Ik ben een half uur te laat voor mijn afspraak met de commissaris van politie.' Hij stond lachend op.

'Je hebt me reusachtig geamuseerd, James. Je moest variétéartiest worden. En wat dat kleine probleem van je betreft: het feit, dat je helden niet van schurken en schurken niet van helden kunt onderscheiden, en zo, dat is

natuurlijk alleen maar in het abstracte een moeilijk probleem. Het geheim ligt in je persoonlijke ervaringen, of je nu een Chinees of een Engelsman bent' Hij bleef bij de deur stilstaan.

'Je geeft toe, dat Le Chiffre je persoonlijk kwaad heeft gedaan en dat je hem hier ter plaatse zou doden? Nu, als je weer in Londen terug bent dan zul je merken, dat er nog meer Le Chiffre's zijn die jou en je vrienden en je land willen liquideren. M zal je daarover wel inlichten. En nu je werkelijk een slecht mens ontmoet hebt, weet je, hoe slecht de mensen kunnen zijn, en je zult ze achtervolgen om ze te vernietigen, ter bescherming van jezelf en van de mensen waarvan je houdt En dan ga je niet redeneren. Je weet nu hoe ze zijn, en wat ze iemand aan kunnen doen. Misschien zul je niet elk baantje meer aannemen; je zult er zeker van willen zijn, dat het doel werkelijk zwart is. Maar zulke baantjes zijn er genoeg. Er zal nog veel voor je te doen zijn. En je zult het doen. En als je verliefd wordt en een vriendinnetje of een vrouw met kinderen zult hebben, om ervoor te zorgen, zal het allemaal gemakkelijker gaan.' Mathis deed de deur open. 'Ga onder de mensen, James. Daar kun je gemakkelijker voor vechten dan voor principes.'

Hij lachte. 'Maar stel me niet teleur door menselijk te worden. We zouden zo'n voortreffelijke machine verliezen.'

Hij wuifde met zijn hand en sloot de deur. 'Hey!' riep Bond.

Maar de voetstappen op de gang verwijderden zich snel.