Het schrijven van geschiedenis is grotendeels een proces van afleiden. De meeste historische verslagen leiden de aandacht af van de geheime invloeden achter grote gebeurtenissen.

Bashar Teg

Als hij aan zijn lot werd overgelaten, zwierf Idaho vaak rond door het non-schip dat zijn gevangenis vormde. Zoveel te zien en te leren over dit kunstige Ixiaanse handwerk. Het was een schatkamer vol wonderen.

Hij staakte die middag zijn rusteloze ge-ijsbeer door zijn vertrekken en keek naar de kleine camera-ogen die ingebouwd zaten in het glanzende materiaal van een deurpost. Ze hielden hem in de gaten. Hij had de vreemde gewaarwording dat hij zichzelf door die spiedende ogen zag. Wat dachten de Zusters als ze naar hem keken? Het vierkante ghola kind uit Gammu's al lang verdwenen Burcht was een lange, magere man geworden met een donkere huid en donker haar. Het haar was langer dan toen hij op de laatste dag van Duin in dit non-schip was gestapt.

Bene Gesserit ogen drongen door tot onder de huid. Hij was ervan overtuigd dat ze vermoedden dat hij een mentat was en hij was bang voor de manier waarop ze dat zouden kunnen opvatten. Hoe kon een mentat verwachten dat hij het feit eeuwig voor de Eerwaarde Moeders verborgen kon houden? Dwaasheid! Hij wist dat ze hem al van Waarheidszin verdachten.

Hij zwaaide naar de camera-ogen en zei: 'Ik ben rusteloos. Ik ga maar eens op onderzoek uit.'

Bellonda had er een hekel aan wanneer hij die schertsende houding aannam tegenover toezicht. Ze hield er niet van als hij door het schip zwierf. Ze probeerde het niet voor hem verborgen te houden. Als ze tegenover hem kwam te staan kon hij altijd de onuitgesproken vraag in haar boze gezicht zien: 'Is hij op zoek naar een manier om te vluchten?'

Precies waar ik mee bezig ben, Bell, maar niet op de manier die jij vermoedt.

Het non-schip legde hem vaste beperkingen op: hij kon niet door het buitenste krachtveld heen, bepaalde machineruimen waar de aandrijving (dat was hem tenminste verteld) tijdelijk onklaar was gemaakt, de vertrekken van de bewakers (in sommige kon hij wel naar binnen kijken maar hij kon ze niet betreden), het arsenaal en de afdeling die was gereserveerd voor Scytale, de Tleilaxu gevangene. Af en toe trof hij Scytale bij een van de barrieres en dan tuurden ze naar elkaar door het stilteveld dat hen gescheiden hield. Dan was er nog de kennisbeperking - delen van het scheepsbestand die niet op zijn vragen reageerden, antwoorden die zijn oppassers niet wilden geven.

Binnen deze grenzen waren er genoeg dingen te zien en te leren om een leven mee te vullen, zelfs het leven van zo'n driehonderd standaardjaren dat hij redelijkerwijs kon verwachten.

Als de Achtenswaarde Matres ons niet vinden.

Idaho beschouwde zichzelf als het wild waarnaar ze op jacht waren en dat ze nog heftiger in handen verlangden te krijgen dan de vrouwen van het Kapittel. Hij koesterde geen enkele illusie over wat de jagers met hem zouden doen. Ze wisten dat hij hier was. De mannen die hij oefende in seksuele onderwerping en erop uit stuurde om de Achtenswaarde Matres te treiteren - die mannen bespotten de jagers.

Als de Zusters zijn mentat vermogen ontdekten zouden ze onmiddellijk weten dat hij herinneringen bezat uit meer dan een ghola leven. Het origineel bezat die gave niet. Ze zouden vermoeden dat hij een latente Kwisatz Haderach was. Zie maar eens hoe ze zijn melange rantsoeneerden. Ze waren duidelijk doodsbenauwd om nog eens de vergissing te maken die ze met Paul Atreides en zijn zoon de Dwingeland hadden begaan. Vijfendertighonderd jaar van onderworpenheid!

Maar omgaan met Murbella vereiste mentat oplettendheid. Hij trad elk vraaggesprek met haar tegemoet met de voorinstelling dat hij niet mocht verwachten antwoorden los te krijgen, nu niet en later niet. Dat was een typische mentat benadering: concentreer je op de vragen. Mentats verzamelden vragen zoals anderen antwoorden verzamelden. Vragen schiepen hun eigen patronen en netwerken. Dit leverde de meest belangrijke vormen op. Je bekeek je heelal door zelf geschapen patronen - allemaal samengesteld uit beelden, woorden, en etiketten (alles tijdelijk), allemaal dooreen gemengd in zintuiglijke prikkels die van zijn innerlijke bouwsels afketsten zoals licht weerkaatst van glimmende oppervlakken.

Idaho's oorspronkelijke mentat leermeester had de tijdelijke bewoordingen geformuleerd voor dat eerste aarzelende bouwsel: 'Kijk uit naar samenhangende beweging op je innerlijke scherm.'

Vanaf dat eerste, aarzelende proeven van mentat vermogens kon Idaho de groei van een gevoeligheid voor veranderingen in zijn eigen waarnemingen volgen die altijd uitliep op mentat worden.

Bellonda was zijn ergste beproeving. Hij vreesde haar doordringende blik en haar striemende vragen. Mentat die mentat peilde. Hij ving haar aanvallen altijd heel kies op, met terughouding en geduld. Waar ben je nu eigenlijk op uit? Alsof hij dat niet wist.

Hij droeg een masker van geduld. Maar de angst kwam vanzelf en het kon geen kwaad om die te laten zien. Bellonda verborg ook het feit niet dat zij hem dood wenste.

Idaho legde zich erbij neer dat zijn bespieders spoedig slechts een mogelijke bron zouden zien voor de vaardigheden die hij gedwongen was te gebruiken.

De eigenlijke vaardigheid van een mentat lag in dat geestelijke bouwsel dat ze 'de grote synthese' noemden. Het vereiste een geduld dat niet-mentats zelfs niet voor mogelijk hielden. Mentat scholen omschreven het als volharding. Je was een primitieve spoorzoeker, in staat om hele minieme aanwijzingen te lezen, kleine verstoringen in de omgeving, en om na te gaan waarheen die leidden. Tegelijkertijd bleef je openstaan voor brede bewegingen om je heen en in je binnenste. Dit bracht naiviteit mee, de grondinstelling van de mentat, verwant met die van Waarheidszeggers maar veel meer omvattend.

'Je staat open voor alles wat het hele heelal zou kunnen doen,' had zijn eerste leermeester gezegd. 'Je verstand is geen computer; het is een antwoordmachine afgestemd op wat je zintuigen vertonen.'

Idaho herkende het altijd als Bellonda's zintuigen openstonden. Dan stond ze daar met een wat naar binnen gerichte blik en hij wist dat haar geest maar door weinig vooroordelen belemmerd werd. Zijn verdediging was haar fundamentele gebrek: de zintuigen openstellen vereiste een idealisme dat Bellonda volkomen vreemd was. Ze stelde niet de beste vragen en hij verwonderde zich daarover. Zou Odrade een gebrekkige mentat gebruiken? Dat was strijdig met haar andere optredens.

Ik zoek de vragen die de beste beelden vormen.

Terwijl je dat deed vond je jezelf nooit schrander, vond je nooit dat je de formule had die de oplossing zou opleveren. Je bleef evenzeer reageren op nieuwe vragen als op nieuwe patronen. Beproevend, her-beproevend, vormend en her-vormend. Een doorlopend proces, nimmer eindigend, nimmer bevredigd. Het was je eigen persoonlijke pavane, gelijk aan die van andere mentats, maar altijd met je eigen unieke houding en passen.

'Je bent nooit waarlijk een mentat. Daarom noemen we het "Het Eindeloze Doel".' De woorden van zijn leermeesters waren in zijn bewustzijn gegrift.

Naarmate hij meer waarnemingen van Bellonda opzamelde, ging hij een bepaalde opvatting van die grote mentat meesters die hem onderwezen hadden steeds beter begrijpen. 'Eerwaarde Moeders worden niet de beste mentats.'

Geen enkele Bene Gesserit was kennelijk in staat om zich volledig los te maken van die absolute binding die ze in de Speciemarteling had opgedaan: loyaliteit jegens haar Zusters.

Zijn leermeesters hadden tegen absoluutheden gewaarschuwd. Ze veroorzaakten in een mentat ernstige gebreken.

'Alles wat je doet, alles wat je voelt en zegt is een probeersel. Geen enkele gevolgtrekking is definitief. Niets staat stil tot het dood is en misschien zelfs dan niet, omdat elk leven eindeloze golven veroorzaakt. Een inductieve redenering blijft in je rondzingen zodat je er gevoelig voor wordt. Een deductieve redenering brengt de schijn van absoluutheid mee. Schop de waarheid aan barrels!'

Als Bellonda's vragen betrekking hadden op de verhouding tussen hem en Murbella, bespeurde hij vage emotionele reacties. Schik? Jaloezie? Schik (en zelfs jaloezie) om de dwingende seksuele eisen van deze wederzijdse verslaving kon hij wel aanvaarden. Is de extase waarlijk zo geweldig?

Hij dwaalde vanmiddag door zijn vertrekken met een gevoel van misplaatstheid, alsof hij hier net was en deze kamers nog niet als zijn thuis aanvaardde. Dat is mijn emotie die tegen me praat.

In al de jaren van zijn gevangenschap hadden deze vertrekken een bewoond aanzien gekregen. Dit was zijn grot, voorheen de suite van de supercargo: grote kamers met licht gebogen wanden - slaapkamer, bibliotheek, werkkamer, zitkamer, een groen betegeld bad met een droog en een nat reinigingsstelsel, en een lange oefenzaal die hij met Murbella deelde voor fitheidtraining.

De kamers bevatten een unieke verzameling van handwerk producten en tekenen van zijn aanwezigheid: die hangmatstoel precies onder de juiste hoek voor het toetsenbord met projector geplaatst dat hem met het scheepsnetwerk verbond, die ridulische documenten op dat lage zijtafeltje. En er waren vlekken ontstaan doordat er hier geleefd werd - die donkerbruine vlek op de werktafel. Gemorst eten had zijn onuitwisbare merkteken achtergelaten.

Hij dwaalde rusteloos zijn slaapkamer in. Het licht was zwakker. Zijn vermogen om vertrouwde dingen te herkennen werkte nog wel met geuren. Het bed rook een beetje naar speeksel -overblijfsel van de seksuele botsing van de afgelopen nacht.

Dat is het juiste woord: botsing.

De lucht van het non-schip - gefilterd, ververst en opnieuw gebruikt - verveelde hem vaak. Geen enkele bres in de doolhof dat het non-schip met de buitenlucht verbond, bleef ooit lang open. Hij zat soms zwijgend te snuiven in de hoop een vaag spoor op te vangen van lucht die niet was aangepast aan de eisen van zijn gevangenis.

Er is een manier om te ontsnappen!

Hij slenterde zijn vertrekken uit de gang in, waar hij aan het eind de valkoker nam en op het laagste dek van het schip weer uitstapte.

Wat gebeurt er eigenlijk allemaal daar in die wereld onder de open lucht'?

De brokstukken die Odrade hem vertelde over wat er voorviel vervulden hem met vrees en een opgesloten gevoel. Hij kon geen kant op! Doe ik er wel verstandig aan om mijn angsten met Sheeana te delen? Murbella lachte alleen maar. 'Ik zal je beschermen, lief. Achtenswaarde Matres zullen mij geen kwaad doen.' Ook zo'n valse droom.

Maar Sheeana... wat had ze de handspraak vlug opgepikt en zich bij zijn complot aangesloten. Complot? Nee... ik betwijfel of een Eerwaarde Moeder ooit iets tegen haar Zusters zal ondernemen. Zelfs Vrouwe Jessica keerde uiteindelijk naar hen terug. Maar ik verlang ook helemaal niet van Sheeana dat ze iets tegen de Zusters onderneemt, alleen maar dat ze ons beschermt tegen Murbella's dwaasheid.

De geweldige vermogens van de jagers maakten alleen de vernietiging voorspelbaar. Een mentat hoefde alleen maar naar hun verwoestende geweld te kijken. Ze brachten ook iets anders mee, iets dat verwees naar zaken daarginds in de Verstrooiing. Wat waren die futars die Odrade zo terloops noemde? Deels mens, deels beest? Dat was Lucilla's gissing geweest. En waar is Lucilla?

Even later merkte hij dat hij in het grote ruim beland was, de wel een kilometer lange laadruimte waarin ze de laatste reuzen-zandworm van Duin hadden vervoerd om hem naar de Kapittel planeet over te brengen. De ruimte rook nog steeds naar specie en zand en vulde zijn hoofd met gedachten aan lang geleden en de ver weg gestorvenen. Hij wist waarom hij zo vaak naar het grote ruim kwam, vaak zelfs zonder erbij na te denken, zoals hij nu ook had gedaan. Het trok hem aan en tegelijk stootte het hem af. De illusie van onbeperkte ruimte met sporen van stof, zand en specie bracht heimwee naar verloren vrijheden. Maar er was een andere kant aan. Dit was de plaats waar het hem altijd overkwam.

Zal het vandaag ook gebeuren?

Zonder waarschuwing zou het besef dat hij zich in het Grote Ruim bevond verdwijnen. Dan... het net dat glansde in een vloeibare lucht. Als het visioen verscheen was hij zich ervan bewust dat hij niet echt een net zag. Zijn hersenen vertaalden wat de zintuigen niet konden afbakenen.

Een glanzend net dat golfde als een eindeloze borealis.

Dan spleet het net open en kreeg hij de twee mensen te zien -man en vrouw. Wat zagen ze er gewoon uit en tegelijk zo ongewoon. Een grootmoeder en grootvader in ouderwetse kleren: tuinbroek voor de man en een lange jurk met een hoofddoek voor de vrouw. Aan het werk in een bloementuin! Hij meende dat dit ook een deel van de illusie was. Ik zie dit maar het is niet wat ik werkelijk zie.

Op den duur merkten ze hem altijd op. Hij hoorde hun stemmen. 'Daar is hij weer, Marty,' zei de man dan om de aandacht van de vrouw op Idaho te vestigen.

'Ik vraag me af hoe het komt dat hij er doorheen kan kijken,' zei Marty op een keer. 'Lijkt toch onmogelijk.'

'Volgens mij is hij behoorlijk dun uitgesmeerd. Vraag me af of hij het gevaar kent.'

Gevaar. Dat was het woord dat hem altijd uit het visioen losrukte.

'Niet achter je toetsenbord, vandaag?'

Heel even dacht Idaho dat het het visioen was, de stem van die vreemde vrouw, maar toen besefte hij dat het Odrade was. Haar stem kwam van vlak achter zijn rug. Hij draaide zich razendsnel om en zag dat hij het luik niet had gesloten. Ze was hem stilletjes nageslopen het Ruim in, zorgvuldig de verspreide plekken zand mijdend die onder haar voeten hadden kunnen knarsen en haar nadering verraden.

Ze zag er moe en ongeduldig uit. Waarom dacht ze dat ik achter mijn toetsenbord zou zitten?

Alsof ze zijn onuitgesproken vraag beantwoordde, zei ze: 'Ik tref je tegenwoordig zo vaak achter je toetsenbord aan. Waar ben je naar op zoek, Duncan?'

Hij schudde zwijgend zijn hoofd. Waarom voel ik me plotseling in levensgevaar?

Zo voelde hij zich maar zelden in Odrades gezelschap. Maar hij kon zich wel eerdere keren herinneren. Die keer bijvoorbeeld toen ze zo argwanend naar zijn handen had gestaard die boven zijn toetsenbord zweefden. Angst die verband houdt met mijn toetsenbord. Laat ik mijn mentat honger naar kennis doorschemeren? Vermoeden ze dat ik daar mijn innerlijke persoonlijkheid heb verborgen?

'Laten jullie me dan geen moment meer met rust?' Boze uitval.

Ze schudde traag haar hoofd heen en weer alsof ze wilde zeggen: 'Je kunt toch wel iets beters bedenken!'

'Dit is vandaag je tweede bezoek al,' zei hij op beschuldigende toon.

'Ik moet zeggen, je ziet er goed uit, Duncan.' Nog meer omhaal.

'Zeggen je verklikkers dat?'

'Doe niet zo kleinzielig. Ik kwam een praatje maken met Murbella. Zij zei dat je vast wel hier beneden zou zijn.'

'Ik neem aan dat je weet dat Murbella weer zwanger is.' Was dat een poging tot verzoening?

'Waarvoor we dankbaar zijn. Ik kwam om je te vertellen dat Sheeana je weer een bezoek wil brengen.'

Waarom zou Odrade dat komen aankondigen?

Haar woorden riepen beelden in hem op van het zwerfkind van Duin dat een volwaardige Eerwaarde Moeder was geworden (de jongste uit de geschiedenis, werd beweerd).

Sheeana, zijn vertrouwenspersoon die daar buiten de wacht hield over die laatste reuzen zandworm. Had hij zich eindelijk vereeuwigd? Waarom zou Odrade belang stellen in een bezoekje van Sheeana?

'Sheeana wil met je over de Dwingeland spreken.'

Ze zag hoe hem dat verbaasde.

'Wat zou ik nu nog kunnen toevoegen aan Sheeana's kennis omtrent Leto n?' wilde hij weten. 'Ze is een Eerwaarde Moeder.'

'Jij kende de Atreides van nabij.' Ahhh. Ze is op jacht naar de mentat.

'Maar jij zei dat ze over Leto wilde spreken en het is niet veilig om hem als een Atreides te beschouwen.'

'O, maar dat was hij wel. Teruggebracht tot iets meer essentieels dan ooit een van zijn voorgangers, maar niettemin een van ons.'

Een van ons! Ze herinnerde hem eraan dat zij ook een Atreides was. Een beroep op zijn nimmer eindigende verplichting aan de familie!

'Dat zeg jij.'

'Zouden we niet eens ophouden met dit idiote spelletje?'

Onmiddellijk was hij op zijn hoede. Hij wist dat ze het zag. Eerwaarde Moeders waren zo verdomd gevoelig. Hij staarde haar aan en durfde niets te zeggen hoewel hij wist dat zelfs dat haar al te veel vertelde.

'Wij zijn ervan overtuigd dat jij je meer dan een ghola leven herinnert.' En toen hij nog steeds niet reageerde: 'Kom, kom Duncan! Ben je een mentat?'

Door de manier waarop ze dat zei, half beschuldigend en half vragend, wist hij dat er een eind was gekomen aan de geheimhouding. Het was bijna een opluchting.

'En als ik dat ben?'

'De Tleilaxu hebben jou opgekweekt uit een mengsel van cellen van meer dan een Idaho-ghola.'

Idaho-ghola! Hij weigerde om in dat abstracte begrip over zichzelf te denken. 'Waarom is Leto plotseling zo belangrijk voor jullie?' De erkenning in dat antwoord was onvermijdelijk.

'Onze worm is in zandforel overgegaan.'

'Groeien ze en planten ze zich voort?'

'Duidelijk.'

'Als jullie ze niet intomen of uitroeien, kan de Kapittelplaneet in een tweede Duin veranderen.' 'Dat heb je dus al uitgekiend, he?' 'Leto en ik samen.'

'Dus je herinnert je dus vele levens. Boeiend. Maakt je een beetje net als wij.' Wat een vastberaden blik in haar ogen!

'Heel anders, volgens mij.' Moet haar van dat spoor af zien te krijgen!

'Je kreeg de herinneringen terug tijdens je eerste ontmoeting met Murbella?'

Wie had het geraden? Lucilla? Zij was er bij en had het misschien vermoed, om vervolgens haar vermoedens aan haar Zusters door te geven. Hij moest het levensgevaarlijke kernpunt openlijk aansnijden. 'Ik ben geen nieuwe Kwisatz Haderach!'

'O nee?' Bestudeerde objectiviteit. Ze liet dit opzettelijk doorschemeren. Wreed, vond hij.

'Je weet best dat ik dat niet ben!' Hij wist dat hij voor zijn leven vocht. Niet zozeer tegen Odrade als wel tegen die anderen die de camera-opnamen bekeken en beoordeelden.

'Vertel me over je opeenvolgende herinneringen.' Dat was een bevel van de Moeder Superior. Daar kon hij niet onderuit.

'Ik ken die... levens. Het is net een levensloop.'

'Die verzameling zou voor ons heel waardevol kunnen zijn, Duncan. Herinner je je ook de axolotl-tanks?'

Haar vraag stuurde zijn gedachten terug naar de mistige peilingen die hem hadden aangezet tot vreemde waanideeen over de Tleilaxu - grote bergen mensenvlees wazig zichtbaar voor de onvolmaakte ogen van een pasgeborene, vage en onscherpe beelden, bijna-herinneringen aan naar buiten komen door geboortekanalen. Hoe viel dat te rijmen met tanks?

'Scytale heeft ons de kennis verschaft om ons eigen axolotlstelsel te maken,' zei Odrade.

Stelsel? Interessant woord. 'Betekent dat dat jullie ook de Tleilaxu specie produktie nabootsen?'

'Scytale probeert meer los te krijgen dan wij willen geven. Maar de specie komt er op den duur gerust wel, op een of andere manier.'

Odrade hoorde zichzelf met vaste stem spreken en vroeg zich af of hij haar onzekerheid bespeurde. Misschien hebben we daar wel geen tijd meer voor.

'De Zusters die jullie de Verstrooiing in sturen zijn gekluisterd,' zei hij, haar een kleine proeve van zijn mentat bewustzijn voorschotelend. 'Jullie spreken je specievoorraden aan om hen van het nodige te voorzien en die moeten eindig zijn.'

'Ze hebben onze axolotl-kennis en zandforel.'

Geschokt bleef hij zwijgen bij de gedachte aan de reproductie van talloze Duinen in een eindig heelal.

'Ze zullen het probleem van melangevoorziening oplossen met tanks of wormen of met allebei,' zei ze. Dit kon ze in alle oprechtheid beweren. Dat was een statistisch af te leiden verwachting. Een van de Verstrooide groepen Eerwaarde Moeders zou het voor elkaar moeten krijgen.

'De tanks,' zei hij. 'Ik heb vreemde... dromen.' Hij had bijna 'mijmeringen' gezegd.

'En terecht.' In het kort legde ze hem de betrokkenheid van vrouwenlichamen uit.

'Voor het maken van de specie ook?'

'Wij denken van wel.'

'Walgelijk!'

'Dat is kinderlijk,' zei ze berispend.

Op zulke momenten had hij een hevige hekel aan haar. Ooit had hij haar een verwijt gemaakt over de manier waarop Eerwaarde Moeders zich afzijdig hielden van 'de gewone stroom van menselijke emoties' en toen had ze hem datzelfde antwoord gegeven.

Kinderlijk!

'Waarvoor waarschijnlijk geen remedie bestaat,' zei hij. 'Een schandalige fout in mijn karakter.'

'Wou je een debat over zedelijkheid met mij aangaan?'

Hij meende boosheid te horen. 'Zelfs niet over ethica. Wij opereren volgens verschillende regels.'

'Regels zijn vaak een excuus om erbarmen te negeren.'

'Hoor ik daar een vage echo van geweten in een Eerwaarde Moeder?'

'Treurig. Mijn Zusters zouden me verbannen als ze dachten dat ik door mijn geweten geregeerd werd.'

'Je kunt geprikkeld worden, maar niet geregeerd.'

'Uitstekend, Duncan! Je bevalt me veel beter als je openlijk mentat bent.'

'Ik wantrouw dat bevallen van jou.'

Ze lachte hardop. 'Precies Bell!'

Hij staarde haar sprakeloos aan, door haar lach ineens in het schokkende bezit van kennis over de manier om aan zijn bewakers te ontsnappen, zich te onttrekken aan de voortdurende manipulaties van de Bene Gesserit en zijn eigen leven te leiden. De uitweg lag niet in machinerieen maar in de gebreken van de Zusters. De absoluutheden waarmee ze hem meenden te omringen en vast te houden - daarin lag de uitweg!

En Sheeana weet het! Dat is het aas dat ze me voor de neus houdt!

Toen Idaho bleef zwijgen, zei Odrade: 'Vertel me over die andere levens.'

'Fout. Ik beschouw ze als een doorlopend leven.' 'Geen sterfgevallen?'

Hij liet zwijgend een antwoord ontstaan. Aaneengeregen herinneringen: de doden waren even informatief als de levens. Zoveel keren gedood door Leto in eigen persoon!

'De doden onderbreken mijn herinneringen niet.'

'Een eigenaardig soort onsterfelijkheid,' zei ze. 'Je weet toch dat Tleilaxu Meesters zichzelf herschiepen, he? Maar jij - wat hoopten ze te bereiken door verschillende ghola's in een lijf dooreen te mengen?'

'Vraag maar aan Scytale.'

'Bell was ervan overtuigd dat je een mentat was. Ze zal opgetogen zijn.'

'Volgens mij niet.'

'Ik zal ervoor zorgen dat ze opgetogen is. Tjee! Ik heb zoveel vragen, ik weet gewoon niet waar ik moet beginnen.' Ze keek hem onderzoekend aan, met haar linkerhand onder haar kin.

Vragen? Gebiedende mentat vragen stroomden door Idaho's hoofd. Hij liet de vragen die hij zichzelf al zo vaak had gesteld hun eigen weg zoeken, hun eigen patronen vormen. Wat wilden de Tleilaxu ?net mij bereiken? Ze hadden in deze belichaming nooit cellen van al zijn ghola persoonlijkheden kunnen verwerken. En toch bezat hij al die herinneringen. Welke kosmische band verenigde al die levens in deze ene persoonlijkheid? Was dat de sleutel tot de visioenen die hem in het Grote Ruim overvielen? Halfslachtige herinneringen vormden zich in zijn geest: zijn lijf in een warme vloeistof, gevoed door slangen, gemasseerd door machines, gesondeerd en ondervraagd door Tleilaxu waarnemers. Hij was zich vaag bewust van door half-sluimerende alter-ego's gemompelde antwoorden. De woorden hadden geen betekenis. Het was alsof hij een vreemde taal over zijn eigen lippen hoorde komen, maar hij wist dat het gewoon Galach was.

De draagwijdte van wat hij in het optreden van de Tleilaxu bespeurde, boezemde hem ontzag in. Ze onderzochten een kosmos waar geen ander dan de Bene Gesserit zich ooit aan had gewaagd. Dat de Bene Tleilax dit om zelfzuchtige redenen deed, deed daar geen afbreuk aan. De eindeloze wedergeboortes van Tleilaxu Meesters waren een beloning die wel een waagstuk waard was.

Gelaatsdanser-bedienden om elk leven, elke geest te kopieren. De draagwijdte van de droom van de Tleilaxu was even ontzagwekkend als de verworvenheden van de Bene Gesserit.

'Scytale erkent nog herinneringen te hebben aan de tijd van Muad' Dib,' zei Odrade. 'Misschien kunnen jullie eens een keer ervaringen vergelijken.'

'Met dat soort onsterfelijkheid is het goed marchanderen,' waarschuwde hij. 'Zou hij het geheim aan de Achtenswaarde Matres kunnen verkopen?'

'Hij is ertoe in staat. Kom, laten we naar je woonvertrekken teruggaan.'

In zijn werkkamer gebaarde ze dat hij in de stoel achter zijn regelpaneel moest gaan zitten en hij vroeg zich af of ze nog steeds op jacht was naar zijn geheimen. Ze boog zich over hem heen om de toetsen te bedienen. De overhead projector vertoonde een woestijntafereel met een horizon van golvende duinen.

'Kapittelplaneet,' zei ze. 'Een brede gordel langs onze evenaar.'

Hij werd overvallen door opwinding. 'Zandforel zei je. Maar zijn er ook nieuwe wormen?'

'Sheeana verwacht ze binnenkort.'

'Ze hebben als katalysator een grote hoeveelheid specie nodig.'

'We hebben daar een grote hoeveelheid melange op het spel gezet. Leto heeft jou dat van die katalysator verteld, he? Wat herinner je je nog meer van hem?'

'Hij heeft me zovele malen gedood dat het zeer doet als ik eraan denk.'

Ze had de verslagen uit Dar-es-Balat op Duin die dat bevestigden. 'Hij doodde je eigenhandig, ik weet het. Dankte hij je gewoon af wanneer je was opgebruikt?'

'Soms voldeed ik aan de verwachtingen en werd me een natuurlijke dood toegestaan.'

'Was zijn Gouden Weg het waard?'

We begrijpen zijn Gouden Weg niet, noch de gistingen die hij voortbracht. Hij zei dit.

'Interessante woordkeus. Een mentat die de eeuwen van de Dwingeland ziet als een gistingsproces.'

'Dat zijn uitbarsting vond in de Verstrooiing.'

'Nog verhevigd door de Grote Hongersnood.'

'Denk je dat hij de hongersnood niet voorzag?'

Ze gaf geen antwoord, tot zwijgen gebracht door zijn mentat kijk.

De Gouden Weg: De mensheid die 'uitbarst' over het heelal... om nooit weer gevangen te zitten op een enkele planeet en onderworpen te zijn aan een enkelvoudig lot. Niet langer al onze eieren in een mandje.

'Leto beschouwde de hele mensheid als een enkel organisme,' zei hij.

'Maar hij lijfde ons tegen onze wil bij zijn droom in.' 'Dat doen jullie Atreides altijd.'

Jullie Atreides! 'Je hebt dus je schuld aan ons afbetaald?'

'Dat heb ik niet gezegd.'

'Begrijp je mijn huidige dilemma, mentat?'

'Hoe lang is de zandforel al aan het werk?'

'Ruim acht standaardjaar.'

'Hoe snel groeit onze woestijn aan?'

Onze woestijn! Ze gebaarde naar het geprojecteerde beeld. 'Dat stuk is drie keer zo groot als het was voor de komst van de zandforel.'

'Zo snel!'

'Sheeana verwacht dat er een dezer dagen kleine wormen zullen worden waargenomen.'

'Ze komen meestal pas boven de grond als ze een lengte van ongeveer twee meter hebben.'

'Dat zegt zij ook.'

Op peinzende toon zei hij: 'En elk met een parel van Leto's bewustzijn in zijn "eindeloze droom".'

'Dat heeft hij gezegd en hij loog nooit over zulke dingen.'

'Zijn leugens waren verfijnder. Net als die van een Eerwaarde Moeder.'

'Beschuldig je ons van liegen?'

'Waarom wil Sheeana me spreken?'

'Mentats! Jullie denken altijd maar weer dat je vragen antwoorden zijn.' Odrade schudde haar hoofd in gespeelde ontzetting. 'Ze moet zoveel mogelijk zien op te steken over de Dwingeland als middelpunt van religieuze aanbidding.'

'Grote goden! Waarom?'

'De cultus van Sheeana heeft zich verbreid. Je vindt hem overal in het Oude Rijk en nog verder, uitgedragen door overlevende priesters van Rakis.'

'Van Duin,' verbeterde hij haar. 'Denk niet aan die wereld als Arrakis of Rakis. Dat vertroebelt je verstand.'

Ze aanvaardde zijn terechtwijzing. Hij was nu volledig in mentat toestand en ze wachtte geduldig.

'Sheeana praatte op Duin tegen de zandwormen,' zei hij. 'Ze reageerden.' Hij keek in haar vragende ogen. 'Weer van plan jullie oude streken met je Missionaria Protectiva uit te halen, he?'

'De Dwingeland is in de Verstrooiing bekend als Dur en Gul-dur,' zei ze om zijn mentat naiviteit te voeden.

'Je hebt een gevaarlijke opdracht voor haar. Weet ze het?'

'Ze weet het en jij kan het gevaar verminderen.'

'Geef me dan toegang tot je gegevensbestand.'

'Onbeperkt?' Ze wist wat Bell daarop te zeggen zou hebben!

Hij knikte, niet in staat om zichzelf de hoop te gunnen dat ze erin zou toestemmen. Zou ze vermoeden hoe wanhopig graag ik dit wil? Waar hij zijn kennis van hoe hij zou kunnen ontsnappen bewaarde was het een grote hunkering. Onbelemmerde toegang tot gegevens! Ze zal denken dat ik de illusie van vrijheid wil bezitten.

'Wil jij mijn mentat zijn, Duncan?' 'Kan ik anders?'

'Ik zal je verzoek in de Raad bespreken en je ons antwoord laten weten.'

Gaat de vluchtdeur op een kier?

'Ik moet denken als een Achtenswaarde Mater,' voerde hij aan ter wille van de camera-ogen en de waakhonden die zijn verzoek zouden moeten beoordelen.

'Wie zou dat beter kunnen dan degeen die met Murbella samenleeft?' vroeg zij.