Zij die gaarne het verleden zouden herhalen moeten het geschiedenisonderwijs onder de duim hebben.

Bene Gesserit Statuut

Toen de ghola baby uit de eerste Bene Gesserit axolotl-tank werd geboren, gelastte Moeder Superior Darwi Odrade een sobere viering in haar persoonlijke eetzaal bovenin het Hoofdkwartier. De dag was amper aangebroken en de twee andere leden van haar Raad - Tamalane en Bellonda - toonden zich geprikkeld over de oproep, ook al had Odrade bevolen dat haar persoonlijke kok het ontbijt moest verzorgen.

'Niet elke vrouw kan de leiding hebben over de geboorte van haar eigen vader,' schertste Odrade toen de anderen klaagden dat er te veel zaken waren die beslag op hun tijd legden om 'tijdverspillende flauwekul' toe te laten.

Alleen aan de bejaarde Tamalane was te zien dat ze heimelijk schik had.

Bellonda hield haar bolle gezicht uitdrukkingloos, wat bij haar vaak hetzelfde was als een afkeurende frons.

Was het mogelijk, vroeg Odrade zich af, dat Bell haar afgunst op de betrekkelijke weelde in de omgeving van de Moeder Superior niet had uitgebannen? Odrades vertrekken waren een duidelijk kenmerk van haar positie maar het onderscheid was meer een afspiegeling van haar plichten dan van enige verheffing boven haar Zusters. De kleine eetzaal stelde haar in staat om onder het eten assistenten te raadplegen.

Bellonda keek nu eens hier, dan weer daar en liet duidelijk blijken dat ze zo snel mogelijk weg wilde. Er was heel wat vergeefse moeite gestoken in pogingen om door Bellonda's kil afstandelijke schulp heen te breken. 'Het was een heel raar gevoel om die zuigeling in mijn armen te houden en te denken: Dit is mijn vader,' zei Odrade.

'Ik verstond je de eerste keer al!' Bellonda sprak vanuit haar buik met een borrelende bariton alsof elk woord haar een lichte ingewandsstoornis bezorgde.

Maar ze begreep Odrades wrange grap best. De oude Bashar Miles Teg was inderdaad de vader van de Moeder Superior geweest. En Odrade had in eigen persoon (onder haar vingernagels) cellen verzameld om deze nieuwe ghola uit op te kweken, als onderdeel van een al heel lang bestaand 'mogelijkhedenplan' voor het geval ze er ooit in zouden slagen om Tleilaxu tanks na te maken. Maar Bellonda zou zich liever uit de Bene Gesserit laten wegjagen dan in te stemmen met Odrades opmerkingen over de essentiele uitrusting van de Zusters.

'Ik vind dit lichtzinnig in deze tijd,' zei Bellonda. 'Die waanzinnige wijven maken jacht op ons om ons uit te roeien en jij wilt een feestje!'

Odrade wist met enige moeite haar stem vriendelijk te houden. 'Als de Achtenswaarde Matres ons vinden voor we klaar zijn, zal dat misschien wel komen doordat we ons moreel niet hoog gehouden hebben.'

De zwijgende blik waarmee Bellonda Odrade recht in haar ogen staarde bracht een frustrerende beschuldiging over: De verschrikkelijke vrouwen hebben al zestien van onze planeten uitgeroeid!

Odrade wist dat het fout was om die planeten als eigendom van de Bene Gesserit te beschouwen. Het losjes georganiseerde verband van wereldregeringen die zich na de Grote Hongersnood en de Verstrooiing aaneengesloten hadden was voor noodzakelijke diensten en betrouwbare verbindingskanalen in grote mate afhankelijk van de Zusters, maar oude stromingen bestonden nog steeds - choam, Ruimtegilde, Tleilaxu, overgebleven restanten van de priesters van de Gespleten God, en zelfs nog Visspreker-hulptroepen en afgescheiden groeperingen. De Gespleten God had de mensheid een verdeeld rijk nagelaten - waarin alle stromingen plotseling onbelangrijk werden vanwege dolzinnige aanvallen van Achtenswaarde Matres uit de Verstrooiing. De Bene Gesserit - die het grootste deel van haar oude vormen handhaafde - was uiteraard het belangrijkste aanvalsdoel.

Bellonda's gedachten waren nooit ver van deze dreiging der Achtenswaarde Matres. Het was een zwakte die Odrade onderkende. Soms overwoog Odrade bijna om Bellonda te vervangen, maar zelfs binnen de Bene Gesserit bestonden er tegenwoordig stromingen en niemand kon ontkennen dat Bell een voortreffelijk organisator was. Het Archief had nog nooit zo doelmatig gewerkt als onder haar leiding.

Zoals zo vaak, slaagde Bellonda erin om zonder een woord te zeggen de aandacht van de Moeder Superior te richten op de jagers die hen hardnekkig en fel bleven najagen. Het bedierf de stemming van kalm welslagen die Odrade deze morgen had hopen te bereiken.

Ze dwong zichzelf om aan de nieuwe ghola te denken. Teg! Als zijn oorspronkelijke geheugen kon worden teruggeroepen, zouden de Zusters opnieuw beschikken over de diensten van de beste Bashar aller tijden. Een mentat Bashar! Een militair genie wiens moed in het Oude Rijk al legendarisch was.

Maar zou zelfs Teg wel bruikbaar zijn tegen deze uit de Verstrooiing teruggekeerde vrouwen?

Bij alle goden die maar bestaan, de Achtenswaarde Matres mogen ons niet vinden! Nog niet!

Teg vertegenwoordigde te veel verontrustende onbekende factoren en mogelijkheden. De tijdsspanne voor zijn dood bij de vernietiging van Duin was in raadselen gehuld. Hij deed iets op Gammu dat de Achtenswaarde Matres in tomeloze woede deed ontbranden. Zijn standhouden in verloren positie op Duin had nooit genoeg kunnen zijn om deze berserker-reactie uit te lokken. Er gingen geruchten, kleine stukjes en beetjes, over zijn dagen op Gammu voor de ramp op Duin. Hij kon zo snel bewegen dat het menselijk oog hem niet kon zien! Had hij dat gedaan? Hadden de wilde mogelijkheden in de Atreides-genen weer eens de kop opgestoken? Een mutatie? Of gewoon een stukje van de Teg legende? De Zusters moesten er zo snel mogelijk achter zien te komen.

Een leerling bracht de drie ontbijten binnen en de zusters aten snel, alsof ze deze onderbreking zonder dralen achter zich moesten zien te krijgen omdat tijdverspillen gevaarlijk was.

Zelfs toen de anderen weg waren bleef Odrade opgescheept met de naweeen van Bellonda's onuitgesproken angsten.

En mijn eigen angsten.

Ze stond op en liep naar het brede raam waardoor ze over lagere daken een deel van de ring van boomgaarden en weiden rond het Hoofdkwartier kon zien. De lente liep op zijn eind en de vruchten begonnen daar al te groeien. Wedergeboorte. Vandaag was er een nieuwe Teg geboren! De gedachte ging niet gepaard met een gevoel van uitgelatenheid. Gewoonlijk deed het uitzicht haar goed, maar vanmorgen niet.

Wat zijn mijn ware sterke punten? Wat zijn mijn feiten?

De middelen waarover een Moeder Superior beschikte waren formidabel: diepgewortelde trouw bij degenen die haar dienden, een militaire arm onder een door Teg opgeleide Bashar (op dit moment ver weg met een groot deel van hun troepen de school-planeet, Lampadas, bewakend), handwerkslieden en technici, spionnen en handlangers verspreid over het hele Oude Rijk, talloze medewerkers die van de Zusters bescherming tegen Achtenswaarde Matres verwachtten, en alle Eerwaarde Moeders met Andere Herinneringen die teruggingen tot aan de dageraad van het leven.

Odrade besefte zonder valse trots dat zij de top vertegenwoordigde van de sterkste kant van een Eerwaarde Moeder. Als haar persoonlijke herinneringen niet voorzagen in benodigde informatie had ze anderen om zich heen om de leemten op te vullen. En ook nog machinaal opgeslagen gegevens, hoewel ze moest toegeven dat ze daar een aangeboren wantrouwen tegen had.

Odrade voelde zich in de verleiding komen om te gaan graven in die andere levens die zij als een tweede geheugen met zich meedroeg - deze onderaardse lagen van bewustzijn. Misschien kon ze in ervaringen van Anderen briljante oplossingen vinden voor hun hachelijke positie. Gevaarlijk! Geboeid door de menigvuldigheid van menselijke variaties kon je jezelf urenlang verliezen. Het was beter om Andere Herinneringen daar in evenwicht te houden, klaar om op te roepen of zich uit noodzaak op te dringen. Bewustzijn, dat was de spil en haar greep op identiteit.

Duncan Idaho's eigenaardige mentat beeldspraak hielp. Zelfbewustzijn: kijken in spiegels die het heelal doorkruisen en op hun pad nieuwe beelden verzamelen -- eindeloos weerkaatsend. Het oneindige gezien als eindig, de ervaren stukjes oneindigheid meegevoerd door de nabootsing van bewustzijn.

Nooit had ze met woorden haar woordeloze bewustzijn zo dicht horen naderen. 'Gespecialiseerde samengesteldheid', noemde Idaho het. 'Wij vergaren, brengen bijeen en weerkaatsen onze ordeningsstelsels.'

Het was trouwens de opvatting van de Bene Gesserit dat mensen een levensvorm waren, door de evolutie ontworpen om orde te scheppen.

En hoe helpt ons dat tegen deze wanordelijke vrouwen die jacht op ons maken? Wat voor loot van de evolutie zijn zij? Is evolutie niets meer dan een andere naam voor God?

Haar Zusters zouden schimpen op zulk 'vruchteloos gespeculeer'.

Toch zouden er antwoorden kunnen liggen in Andere Herinneringen.

Ach, wat verleidelijk!

Hoe wanhopig verlangde ze ernaar om haar benarde zelf in persoonlijkheden uit het verleden te gieten en te voelen wat het was geweest om toen te leven. Het dringende gevaar van deze verleiding verkilde haar. Ze voelde Andere Herinneringen staan dringen aan de randen van haar bewustzijn. 'Het was zo!' 'Nee! Het was meer zo!' Wat waren ze begerig. Je moest zorgvuldig kiezen en het verleden omzichtig tot leven wekken. En was dat niet het doel van bewustzijn, het echt wezenlijke van leven?

Kies uit het verleden en vergelijk het met het heden: leer gevolgtrekkingen maken.

Dat was de Bene Gesserit opvatting van geschiedenis, de woorden van de oude Santayana die in hun leven doorklonken: 'Zij die zich het verleden niet kunnen herinneren zijn gedoemd het te herhalen.'

De gebouwen van het Hoofdkwartier zelf, deze machtigste van alle Bene Gesserit vestigingen, weerspiegelden die opvatting waarheen Odrade zich ook wendde. Functiovorm, dat was het dwingende uitgangspunt. Er mocht in elk Bene Gesserit werkcentrum maar weinig niet-functioneel worden, gehandhaafd uit heimwee naar het verleden. De Zusters hadden geen behoefte aan archeologen. Eerwaarde Moeders waren de belichaming van de geschiedenis.

Langzaamaan (veel trager dan gewoonlijk) kreeg het uitzicht uit haar hoge raam zijn rustgevende werking. Wat haar ogen doorgaven, dat was Bene Gesserit ordening.

Maar Achtenswaarde Matres zouden binnen een tel een eind aan die ordening kunnen maken. De situatie waarin de Zusters verkeerden was veel slechter dan wat ze onder de Dwingeland hadden moeten doorstaan. Veel van de beslissingen die ze nu moest nemen waren verfoeilijk. Haar werkkamer was minder aangenaam vanwege de hier besloten daden.

Onze Bene Gesserit burcht op Palma afschrijven?

Dat opperde Bellonda in haar ochtendrapport dat op de werktafel lag te wachten. Odrade plakte er een bevestigende aantekening op. 'Ja.'

Afschrijven omdat een aanval door Achtenswaarde Matres aanstaande is en we hen niet kunnen verdedigen of evacueren.

Elfhonderd Eerwaarde Moeders en de Schikgodinnen mogen weten hoeveel leerlingen, kandidaten en anderen dood of erger vanwege dat ene woord. Om nog maar niet te spreken van de 'gewone mensen' die in de schaduw van de Bene Gesserit hun bestaan vonden.

De spanning van zulke beslissingen veroorzaakte een nieuw soort vermoeidheid bij Odrade. Was het een vermoeidheid van de ziel? Bestond er wel zoiets als een ziel? Diep in haar binnenste voelde ze een uitputting waarin haar bewustzijn niet kon doordringen. Moe, moe, moe.

Zelfs aan Bellonda was de spanning te zien en Bellonda genoot van geweld. Tamalane was kennelijk de enige die erboven stond, maar daar liep Odrade niet in. Tam had de leeftijd van verheven waarneming bereikt, die voor alle Zusters in het verschiet lag als ze tenminste lang genoeg in leven bleven. Dan was niets meer belangrijk behalve waarnemingen en oordelen. Het meeste hiervan werd nooit geuit, behalve dan als een vluchtige uitdrukking op een gerimpeld gelaat. Tamalane zei tegenwoordig maar heel weinig en haar opmerkingen waren zo karig dat het bijna lachwekkend was.

'Koop meer non-schepen.'

'Licht Sheeana in.'

'Neem Idaho-dossier door.'

'Vraag aan Murbella.'

Soms liet ze niets anders los dan gegrom, alsof woorden haar zouden kunnen verraden.

En daarbuiten dwaalden aldoor maar de jagers, de ruimte afspeurend naar een of andere aanwijzing omtrent de locatie van de Kapittelplaneet.

In het diepst van haar eigen gedachten zag Odrade de nonschepen van Achtenswaarde Matres als kapers op die eindeloze zeeen tussen de sterren. Ze voerden geen zwarte vlaggen met doodskop en gekruiste botten, maar die vlag was er toch. En er was niets romantisch aan hen. Roof en moord! Hoop je schatten op in het bloed van anderen. Tap die energie af en bouw je moordenaars non-schepen op hellingen gesmeerd met bloed.

En ze zagen niet dat ze in rode smeer zouden verdrinken als ze op deze koers voortgingen.

Er moet daar in die menselijke Verstrooiing waar de oorsprong van Achtenswaarde Matres ligt een dolzinnig volk wonen, mensen die hun leven leven met een enkele ingeprente gedachte: Vak zei

Het was een gevaarlijk heelal waar zulke ideeen vrijelijk mochten rondzwerven. Goede beschavingen zorgden ervoor dat zulke ideeen niet gevoed werden, zelfs geen kans kregen om de kop op te steken. Als ze toch voorkwamen, door toeval of per ongeluk, dan moesten ze snel worden omgebogen omdat ze de neiging hadden om grote menigten aan te trekken.

Het verbaasde Odrade dat de Achtenswaarde Matres dit niet zagen, of het wel zagen maar het negeerden.

'Volslagen hysterisch,' noemde Tamalane hen.

'Vreemdenhaat,' meende Bellonda, die altijd moest verbeteren, alsof het beheer over de Archieven haar een betere greep op de werkelijkheid gaf.

Ze hadden allebei gelijk, vond Odrade. De Achtenswaarde Matres gedroegen zich hysterisch. Alle buitenstaanders waren de vijand. De enige mensen die zij schenen te vertrouwen waren de mannen die ze seksueel tot hun slaven hadden gemaakt, en die dan nog maar tot op zekere hoogte. Volgens Murbella (onze enige gevangen Achtenswaarde Mater) waren ze voortdurend bezig om uit te proberen of hun greep wel stevig genoeg was.

'Uit louter ergernis doden ze soms iemand gewoon als voorbeeld voor anderen.' Murbella's woorden en die drongen de vraag aan haar op: Maken ze een voorbeeld van ons? 'Zien jullie wel! Dit gebeurt er met mensen die ons durven te weerstreven!'

Murbella had gezegd: 'Jullie hebben hen geprikkeld. Eenmaal geprikkeld, laten ze niet af voor ze jullie hebben vernietigd,'

Pak de buitenstaanders!

Uitzonderlijk rechtlijnig. Een zwak punt van hen als wij het goed spelen, dacht Odrade.

Belachelijk ver doorgevoerde vreemdenhaat? Heel goed mogelijk.

Odrade sloeg met haar vuist op haar werktafel, in het besef dat dat gebaar gezien en vastgelegd zou worden door de Zusters die voortdurend het gedrag van de Moeder Superior in de gaten hielden. Toen sprak ze hardop voor de alomtegenwoordige camera-ogen en de Zusters-waakhond erachter.

'Wij gaan niet zitten afwachten in versterkte enclaves! We zijn net zo vet geworden als Bellonda (en laat ze zich daar maar over opwinden!), door te denken dat we een onaantastbare gemeenschap hebben geschapen en bestendige structuren.'

Odrade liet haar blik door het vertrouwde vertrek dwalen.

'Dit oord is een van onze zwakheden!'

Ze ging achter haar werktafel zitten en dacht na over (nota bene!) bouwkunde en het ontwerpen van een woongemeenschap. Nu ja, dat was het goed recht van een Moeder Superior!

Zuster woon gemeenschappen groeiden zelden in willekeur. Zelfs als ze bestaande bouwsels overnamen (zoals ze met de oude Harkonnen Burcht op Gammu hadden gedaan) deden ze dat met verbouwingsplannen. Ze wilden een buizenpostnet om kleine pakjes en boodschappen door te versturen. Lichtkabels en krachtige bundelprojectoren om codeberichten te verzenden. Ze beschouwden zich als meesters in het beveiligen van berichten. Leerlingen en Eerwaarde Moeders (die liever zelfmoord zouden plegen dan hun meerderen verraden) fungeerden als koerier voor de berichten van meer gewicht.

Ze kon het zo voor zich zien daar achter haar raam en voorbij deze planeet - haar web, schitterend georganiseerd en bemand, elke Bene Gesserit een verlengstuk van de anderen. Waar het overleven van het Genootschap in het geding kwam, was er een onaantastbare kern van loyaliteit. Er kwamen wel afvalligen voor, waarvan sommige heel opzienbarend (zoals Vrouwe Jessica, grootmoeder van de Dwingeland), maar erg ver gleden ze toch nooit af. De meeste meningsverschillen waren maar tijdelijk.

En dat was allemaal een Bene Gesserit patroon. Een zwak punt.

Odrade moest toegeven dat ze diep in haar hart Bellonda's angsten deelde. Maar ik ben verdomme niet van plan om me door zulke dingen alle levensvreugde te laten vergallen! Dat zou gelijk staan met toegeven aan de dingen die die dolzinnige Achtenswaarde Matres nu juist wilden.

'Het is onze kracht waar die jagers op uit zijn,' zei Odrade terwijl ze recht in de camera-ogen aan het plafond keek. Zoals wilden in de oudheid het hart van hun vijanden opaten. Nou... we zullen ze een smakelijke hap voorzetten! En pas als het te laat is zullen ze bemerken dat ze die niet kunnen verteren!

Met uitzondering van voorbereidende leerstellingen, speciaal toegesneden op leerlingen en kandidaten, deden de Zusters niet veel aan vermanende spreuken, maar Odrade had haar eigen persoonlijke lijfspreuken: 'Iemand moet nu eenmaal het land omploegen.' Ze grijnsde voor zich heen terwijl ze zich met nieuwe moed over haar werk boog. Deze kamer, deze Zusters, dat alles was haar tuin en er moest onkruid gewied worden en zaad gezaaid. En mest. Vooral niet vergeten te bemesten.