29 De onopgeloste moord op Andrea Luten uit Ruinen

Profiel van de misdaad:

Plaats: een bosperceel bij Gijsselte

tijd : 10 mei 1993

Slachtoffer : Andrea Luten (15) uit Ruinen

dader : onbekend

Motief : onbekend

Afloop: onbekend

Een zaak zoals u zojuist las, die van Mina Koes, lijkt maar weinig te verschillen van de tegenwoordige zaak rond de moord op de vijftienjarige Andrea Luten. Beide meisjes waren op weg naar hun ouderlijk huis. Beiden werden staande gehouden door een bekende, en gruwelijk vermoord. Sommige dingen veranderen jammer genoeg nooit…

Ruinen, tegenwoordig, door van een van onze verslaggevers – Andrea, dochter van Roelof en Lammi Luten, die in Ruinen een café runnen was een knappe meid met donker haar en blauwe ogen. Ze is het laatst gezien toen ze op een bospad, op weg naar huis, stond te praten met een jongen op een fiets. De identiteit van de fietser is nog onbekend, maar hij wordt wel in verband gebracht met haar dood.

Op het lichaam van Andrea werden – naast tekenen van wurging – geen sporen van geweld gevonden, waardoor de politie ervan uitgaat dat ze door een bekende om het leven is gebracht. Op haar lichaam werden drie haren gevonden die niet van haar waren, maar grootschalig dna -onderzoek heeft nog geen resultaat opgeleverd.

Op 24 april 2002 is een aanhouding verricht, maar de verdachte R. Kelly werd vrijgesproken. Hij vertoont grote gelijkenis met de fietser die het laatst bij Andrea is gezien, maar de rechtbank constateerde dat het bewijs vooral bestond uit getuigenverklaringen, die volgens de rechtbank niet geheel betrouwbaar zijn. Kelly werd wel schuldig bevonden aan mishandeling van zijn ex-vriendin, maar kreeg hiervoor geen straf opgelegd, omdat hij al ruim vier maanden in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht.

Andrea’s familie en ook justitie zit met de handen in het haar. Alles wordt geprobeerd om een doorbraak te forceren. Er worden nieuwe rechercheurs op het onderzoek gezet, en zelfs Veronica’s paranormale radioprogramma ‘Het Zwarte Gat’ doet een poging de moord op bovennatuurlijke wijze op te lossen. Programmamaker Leo de Ruiter meent dat hij dankzij de hulp van zes paragnosten weet wie het gedaan heeft, en probeert ‘de dader’ door middel van zijn radio-uitzendingen zó op te jagen dat hij zichzelf vrijwillig meldt. Ook misdaadverslaggever Peter R. de Vries besteedt uitgebreid aandacht aan de zaak.

In november 2003 worden twee mannen aangehouden, waarvan één zelfs een gedeeltelijke bekentenis doet, maar deze blijkt verzonnen. Beide mannen worden weer vrijgelaten.

Het onderzoek naar de moord is in juni 2004 overgedragen aan het OM in Groningen. Dit is gebeurd naar aanleiding van het cold case -onderzoek van het Landelijk Team Kindermoord ( ltk ). Het gezamenlijke onderzoeksteam van Groningen en Friesland bekijkt naast het dna -onderzoek alle oude en nieuwe informatie met betrekking tot de moord.

Maar ook dit had tot op heden geen resultaat.

Net zoals de eerdergenoemde Beul van Drenthe is dit een van de modernste misdaadmysteries. Ondanks aanhoudende inspanningen is de moordenaar nog altijd niet gepakt. De zaak heeft inmiddels landelijke bekendheid en ik hoop dat het niet de geschiedenis in zal gaan als onopgelost.

Ontdek de mysteries (antwoorden)

1. Dit klopt. Het stenen bouwsel is niet zo lang geleden gemaakt door de inmiddels bejaarde boer L. Hulshof uit Steenbergen. Strikt gezien is het dan ook helemaal geen hunebed: hij wilde gewoon wat leuks doen met de hinderlijke stenen die hij op zijn akkers vond. Nu wordt deze constructie door veel mensen die niet beter weten voor een echt hunebed aangezien. Zelfs de anwb trapte er in door hem op een kaart in te tekenen.

2. Nee, niet waar. In 2001 viel de TT (elke laatste zaterdag in juni) wel samen met de Oudergermaanse zomerzonnewende, maar dit is toeval. De eerste race werd op 11 juli 1925 georganiseerd door ‘Motorclub Assen en Omstreken’ over een parcours met een lengte van 28,4 kilometer. Niet over een gladgestreken circuit, maar over klinkerwegen tussen Drentse dorpen. De route liep over Borger, Schoonloo en Grolloo. De mechanische stier heeft geen speciale betekenis.

3. Dit klopt, als men aan het volksgeloof waarde hecht. In het verleden gingen breuklijders naar de smid van Yde. Deze sloeg tegen een kleine vergoeding een spijker in een boom, terwijl hij een onverstaanbare spreuk prevelde. Als de schors over de kop van de spijker was gegroeid, was de breuk genezen. Dit moet tot zeer recent gedaan zijn, want in de bomen zijn nog wonden van spijkers te zien.

4. Niet waar. Het dorpje dankt zijn naam aan het water de ‘Aa’ (vroeger: ‘Aam’), zoals ook Amelte en het Amerdiep. Het is altijd een klein dorp geweest.

5. Ja, dat klopt. Het was een betrekkelijk ordinair exemplaar, met een laken over het hoofd. Het spook werd nooit gevangen. Pas onlangs durfde een van de drie daders (toen mulo-scholieren) het verhaal te vertellen. Het was een uit de handgelopen geintje, dat uiteindelijk in de Asser geruchtenmolen zijn eigen leven was gaan leiden. Toentertijd durfden ze zich niet bekend te maken uit angst voor represailles.

6. Nee, dit is niet waar. De overlevering wil dat hier in de Tachtigjarige Oorlog een Spaanse soldaat is vermoord. Men kan zich op stille, nevelige nachten van deze historie gaan overtuigen. Wie er oor voor heeft, hóórt op de grote stille heide het arme slachtoffer dan weer smoren en stikken...

7. Nee, dat klopt niet. In Drenthe is het zelfs nooit tot een veroordeling gekomen van heksen en tovenaars. Dit in tegenstelling tot andere gewesten. Dit blijkt uit de drostenrekeningen tot ongeveer 1560 en uit de protocollen van goorspraken en de etstoel daarna.

8. Dit verhaal gaat over Breda en niet over Emmen. Het is dus niet waar. Van Gogh verbleef wel in Drenthe, in Nieuw-Amsterdam. Tijdens dat verblijf heeft hij veel in de omgeving geschilderd.

Het logement waar Vincent in 1883 verbleef is nu het Van Gogh Huis. Zijn kamer isonderdeel vaneen permanente
expositie over zijn leven en werk. Het geldgebrek, de eenzaamheid (‘die eigenaardige foltering’) en de ontberingen die hij leed door de toenemende kou deden hem besluiten Drenthe te verlaten en naar zijn ouders in het Brabantse Nuenen te gaan.

9. Ja, dit klopt. Wilt u weten wie er mogelijk achter deze bijnaam schuilging? Lees dan ‘De mysterieuze verdwijning van Berend Botje in Zuidlaren’ in deze bundel.

10. Ja, dit klopt! Dit was een initiatief van de zogenaamde ‘Maatschappij van Weldadigheid’, een particuliere organisatie die de armen met arbeid wilde heropvoeden.

De Maatschappij bood eerst arme gezinnen uit de grote steden de gelegenheid vrijwillig naar Drenthe te komen en zich daar in koloniën te vestigen. Maar niet iedereen ging uit vrije wil. Daarom werd er dwang toegepast. De Maatschappij bouwde eerst in Ommerschans en een jaar later, in 1823, in Veenhuizen grote vierkante dwanggestichten.

Dankwoord

I k wil graag de vertellers en verzamelaars van volksverhalen en raadselachtige sagen uit het verleden bedanken. Door hen is het materiaal bewaard gebleven dat ik voor dit boek als bron gebruikte. Speciale vermelding verdienen in dit verband Emmy Wijnholds-Schuster en Turksma & Partners die materiaal beschikbaar hebben gesteld.

Tevens ben ik alle personen, bedrijven en instanties dankbaar die mij toestemming hebben gegeven hun verhalen door te vertellen. U vindt hen in de verantwoording op de hierop volgende pagina’s.

Martijn J. Adelmund

Verantwoording

1 Het moordlied van Koekangen

Vrij naar een van de historische verhalen van de website ‘Mysteries van het Reestdal’, geschreven en ontwikkeld door Turksma & Partners, in samenwerking met Kunst & Cultuur Overijssel (mysteriesvanhetreestdal.nl) en Jan Tuttel, Wegwijzer-bijlage ‘De Route’ van het Dagblad van het Noorden , vrijdag 4 juni 2004.

2 De locaties van alle hunebedden in Drenthe

Bron: Atlas bij De Hunebedden in Nederland , dr. A.E. van Giffen.

Noot: voor foto’s en beschrijvingen van alle 54 hunebedden in Nederland, kaartjes van de omgeving en routebeschrijvingen hoe er te komen, zie ook de website van de heer Meijer: Hunebedden in Nederland , op home.iae.nl/~jbmeijer/index.htm (Assen 2001).

3 Reuzen in Drenthe

Bron: Arend van Dam, Sterke Jan. Volksverhalen over reuzen, aardgeesten en legendarische helden (Elmar BV, Rijswijk 2002) 77-78. Oorspronkelijke titel: ‘Drentse reuzen’.

4 Brammert en Ellert van het Ellertsveld

Bron: Josef Cohen, Nederlandsche Sagen en Legenden (Thieme, Zutphen 1918) 89-95. Oorspronkelijk verschenen onder de titel ‘Brammert en Ellert’.

Noot: aangevuld met details uit Collectie Jaarsma, en de Volkskundevragenlijst 2 (1937), uit de collectie van het Meertsens Instituut. In het laatste geval is er geen sprake van reuzen, maar van rovers. De variant van Cohen, waarin Ellert Brammert vermoordt, heeft wel mijn voorkeur omdat die dramatischer is.

5 Het raadsel van de witte wieven

Dit is een combinatie van de volgende vier verhalen uit de bundeling van Emmy Wijnholds-Schuster: H. Bergmans-Beins, ‘Witte Wieven’; J. Poortman, ‘De Hunneglooberg’ en ‘Spinwieven op de Ekelenberg’ en Emmy Wijnholds-Schuster, ‘De Witte Wieven’. De verhalen komen uit: Emmy Wijnholds-Schuster, Witte Wieven, de meest bekende volksverhalen uit Drenthe (Stichting Het Drentse Boek, Zuidwolde 1997) 9-19.

6 Het Vierde Gesticht in Veenhuizen

Vrij naar: Gevangenismuseum, Veenhuizen, een bijzonder dorp , op www.gevangenismuseum.nl; en Marten Mulder, Begraafplaats aan de Eikenlaan te Veenhuizen. ‘Het vierde gesticht’ , op www.dodenakkers.nl.

7 Graancirkels bij Emmen

Bron: Rapport van Jan-Willem Bobbink, (Emmen, 04-08-2002) op www.dcca.nl. Ik heb deze bron gevonden via de Verhalenbank van het Meerstens Instituut.

8 Het wonder van Sint-Nicolaas bij Schoonenbeek

Vrij naar Anton van Oirschot, Spoken en kastelen in Nederland (Het Spectrum, Utrecht, 1974).

9 De moord op Lebbe, tussen Norg en Vries

Bron: Lammert Huizing, ‘De lebstaok’. In: Emmy Wijnholds-Schuster, Witte Wieven, de meest bekende volksverhalen uit Drenthe (Stichting Het Drentse Boek, Zuidwolde 1997) 51.

Noot: deze grenspaal op de vindplaats van de dode staat ook vermeld in de Encyclopedie van Drenthe (2003) en in het boek Grenzen in Drenthe (E.H. Karel, 2002).

10 De geheimen van landgoed Vredeveld

Vrij naar de volgende bronnen: J. Bos, F.J. Hulst, P. Brood, Huizen van stand, Geschiedenis van de Drentse havezaten en andere herenhuizen en hun bewoners (Meppel, 1989); Albert Speelman en www.assen-oost.nl, ‘Vredeveld’ Op: www.kastelenindrenthe.nl ; Frans Renssen, ‘Een bijzonder grafmonument in Assen’ Op: www.dodenakkers.nl ; en J. Lippold, ‘De onderaardse gangen van Valkenstein’ In: Asse Historisch Tijdschrift 3 (juni 1999) en Hans Seider, Een Asser jongen vertelt (zp, 1983).

11 De beul van Drenthe in Echten

Bron: Berichtgeving in D e Telegraaf (15 mei 2006) over De Beul van Drenthe. Voor informatie over de Beul van Twente raadpleegde ik diverse berichten in De Twentsche Courant Tubantia.

Noot: de mythevorming die ik aansnijd zien we ook bij andere moderne misdadigers zoals de Utrechtse serieverkrachter en het Beest van Harkstede in Groningen. Zie hiervoor mijn Mysteries in Utrecht (2006) en Mysteries in Groningen (2006). Voor een algemene beschouwing over psychopathie en seriemoord zie: Guy van Gestel, Handlangers van de dood . Seriemoord in België en Nederland (Tielt, 2002).

12 De Scelo van Schoonlo: een reuzenhert in Drenthe

Bron: Raymond ten Berge, Waren de Drenten en een deel van de Groningers Vikingen? (Holmsterland/ skf 1997).

‘Giant deer in Kentucky’, een bericht gepost op www.cryptozoology.com (22 augustus 2002), door welebo@hushmail
.com.

13 De schat van Beilen

Vrij naar: Het Rijksmuseum van Oudheden, ‘Germaanse halssieraden’, op: www.cultuurwijzer.nl (6 oktober 2003).

14 De Knijper sluismoord bij Meppel

Bewerkt naar een van de historische verhalen van de website ‘Mysteries van het Reestdal’, geschreven en ontwikkeld door Turksma & Partners, in samenwerking met Kunst & Cultuur Overijssel (mysteriesvanhetreestdal.nl).

15 Maria, moeder van alle militairen in Emmer-Compascuum

Bewerkt naar: Geert Kocks, ‘Emmer-Compascuum, O.L. Vrouw, Hertogin van Drenthe’. Ontleend aan de website Bedevaartplaatsen in Nederland (op www.meertens.knaw.nl).

16 De wrede ridder van Roden

Bron: Collectie Boekenoogen (archief Meertens Instituut, Roden eind negentiende eeuw, door Anon).

Noot: het gegeven van rusteloze zielen in het veen, die als een stoet aan een reiziger voorbijtrekken, doen sterk denken aan de Germaanse Wilde Jacht en vindt zodoende zijn oorsprong in de Germaanse religie. Het verhaal ‘De lichtjes op de Dwingeloose heide’, elders in deze bundeling werkt met hetzelfde gegeven. Dat verhaal heeft echter een gunstiger eind.

17 Ufo’s boven Westerbork

Bron: De ufo-waarneming bij Westerbork, door Berhard de V., werd op 28 oktober 2003 geplaatst op UfoPlaza, onder het kopje ‘ufo gefotografeerd boven radiotelescoop Westerbork’, door ene ‘T.oineeT’. De website van UfoPlaza (www.ufoplaza.nl) is inmiddels niet meer online. De waarneming met de witte bollen bij de snelweg bij Hoogeveen werd gemeld op de website van de Stichting ufo-Platform. Deze stichting stelt zich als doel het ufo-onderzoek in Nederland te ondersteunen (www.ufonet.nl).

18 Professor Van Giffen en de raadsels van de hunebedden

Vrij naar de website van de heer Meijer (zie ook: 2).

19 De duivelse herder in Zuidlaren

Bron: Winkel, J.M., Volkskundevragenlijst 18 (1954), formulier C.155 (28 juli 1954), vrij te raadplegen in het archief van het Meertens Instituut, Amsterdam.

20 De lichtjes op de Dwingeloose heide

Bron: Emmy Wijnholds-Schuster, Witte Wieven, de meest bekende volksverhalen uit Drenthe (Stichting Het Drentse Boek, Zuidwolde 1997) 38. Het verscheen daar onder de titel ‘De lichtjes’.

Noot betreffende de datering: het calvinisme deed in Drenthe rond 1600 zijn intrede, voor die tijd waren er ‘geen dominees, alleen maar pastoors’.

21 Het meisje van Yde

Bron: Wim Braakman, ‘Het meisje van Yde’ In: Westerheem . Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeenschap voor Westelijk Nederland 51 (2002) 194-203.

22 Het paar van Weerdinge

Bron: ‘Het paar van Weerdinge’, van de website van het Drents Museum (www.drentsmuseum.nl).

23 De mysterieuze verdwijning van Berend Botje in Zuidlaren

Vrij naar: AD , ‘Berend botje is zijn hand kwijt’ (25 november 2005), een artikel over het klein vandalisme aan het beeld in Zuidlaren.

24 Kabouterwraak op het Ellertsveld

Bron: Josef Cohen, Nederlandsche Sagen en Legenden (Thieme, Zutphen 1918).

25 Bartje trekt de wijde wereld in

Vrij naar www.wikipedia.nl

26 De Papeloze Kerk bij Schoonoord

Vrij naar: J.B. Meijer, ‘D49. De Papeloze Kerk – Schoonoord’. Ontleend aan de informatieve en zeer uitgebreide website van de heer Meijer: Hunebedden in Nederland , op home.iae.nl/~jbmeijer/index.htm (Assen 2001) en het persbericht dat werd uitgegeven ter gelegenheid van de hagepreek in 2006.

27 Het spook in de kerk van Diever

Bron: J. Poortman, Olde Böppe In: Emmy Wijnholds-Schuster, Witte Wieven, de meest bekende volksverhalen uit Drenthe (1997, Zuidwolde) 35.

Aanvullende informatie over het Schultehuis en de familie Ketel komt uit de krant Het Vaderland van 26 maart 1935.

28 De moord op Mina Koes bij Schottershuizen

Vrij bewerkt naar een van de historische verhalen van de website ‘Mysteries van het Reestdal’, geschreven en ontwikkeld door Turksma & Partners, in samenwerking met Kunst & Cultuur Overijssel (mysteriesvanhetreestdal.nl).

29 De onopgeloste moord op Andrea Luten in Ruinen

Vrij naar de dossiers over Andrea Luten op www.om.nl en www.peterrdevries.nl

Lammi Luten, Andrea’s moeder, schreef een aangrijpend boek over haar ervaringen, onder de titel Thuiskomen. Leven na de dood van Andrea (Gopher, 2000). De informatie over het radioprogramma ‘Het Zwarte Gat’ ontleende ik aan de Volkskrant van 22 november 2003.