26 De Papeloze Kerk bij Schoonoord

De duivel woont in Schoonoord, als we de verhalen mogen geloven. Nog altijd wordt daar op een heuvel buiten het dorp in het schemerduister een reusachtige gedaante waargenomen. Op die plaats staat een eeuwenoud hunebed, met de toepasselijke naam ‘De Papeloze Kerk’. Die naam heeft niets met de duivel te maken, maar herinnert aan de protestantse erediensten die hier ooit in de openlucht gehouden werden. Het is een bijzondere heilige plaats.

Schoonoord, tot op heden, door overlevering bekend – De Papeloze Kerk is te voet bereikbaar via een fraaie boslaan langs het huifkarrencentrum bij Schoonoord. Het is een van de mooiste hunebedden van heel Drenthe. Een bronzen portret, in een kei gemetseld, geeft Van Giffen, de vader van de Drentse hunebedden, zijn verdiende eer. Hij trof de stenen in 1959 in droevige staat aan. Om het te restaureren liet hij een ander hunebed in het Valtherveld slopen. De dekheuvel liet hij voor de helft herstellen, om bezoekers te kunnen laten zien hoe het monument is opgebouwd.

Op deze historische plek werden volgens de overlevering ten tijde van de omslag van het katholicisme naar het protestantisme in het geheim de zogenaamde ‘hagenpreken’ gehouden.

Rond 1600, toen het calvinisme in Drenthe zijn intrede deed, werd de gehele kerk van Drenthe een papeloze kerk: een kerk zonder paap ofwel priester. Maar voor het zover was, moesten de calvinistische diensten in het geheim worden gehouden, op afgelegen plaatsen zoals het eeuwenoude heiligdom bij Schoonoord. Het hunebed ligt nu in een bos, maar lag destijds in het Ellertsveld, waar men ongenode gasten van ver kon zien aankomen. Met dit hunebed als kansel hielden hervormde geestelijken onder leiding van Menso Alting in de zestiende eeuw hun geheime preken tegen het paapse gezag.

De openluchtdienst werd door de voorganger meestal geleid vanaf het hunebed. Daar sprak hij een menigte toe van om hem heen verzamelde mensen. De opzet was zo simpel als de nieuwe boodschap: geen kerk, geen relikwieën. Het publiek zat of stond gewoon in de vrije natuur. Wie wilde zitten nam een kleed of een stoel mee. Er was alleen een ordedienst aanwezigom de mensen te wijzen waar ze konden gaan zitten,
of om zich te kunnen verdedigen als de dienst verstoord werd.De preken werden altijd in het Drents gehouden.

Op de avond van 6 augustus 2006 werd het duizend jaar oude heidense heiligdom opnieuw in gebruik genomen, niet als rustplaats van de doden, maar als plek om de christelijke godsdienst te preken. De dienst was zoals vanouds in de vrije natuur met als decor de natuur, de zon, schaduw, wind en de natuurlijke achtergrondgeluiden: een unieke en mystieke gebeurtenis.

Welke goden hier ook heersen – de Germaanse goden van het hunebed, de duivel die er zijn stekje zou hebben, of de christelijke god – het staat vast dat dit een van de meest mysterieuze plekken in Drenthe is en u moet er zeker eens een kijkje gaan nemen…