Bronnen
Onderstaande paginaverwijzingen gelden voor de papieren uitgave van dit boek.
1. De confrontatie met het raadsel
13 ‘Mijn godgeleerde vrienden’: Richard Dawkins: God als misvatting (Nieuw Amsterdam, 2006, vert. Hans van Riemsdijk), p. 172
13 ‘Misschien dat de “kosmische inflatie”’: ibidem
14 ‘Wat ademt er dan’: Stephen Hawking: Het heelal (Bert Bakker, 1996, vert. Ronald Jonkers), pp. 232-233
15 ‘Het heeft er alle schijn van’: Henry Margenau en Roy Abraham Varghese: Cosmos, Bios, Theos (Open Court, 1992), p. 11
16 ‘elke stabiliteit en elke betrouwbaarheid’: Arthur O. Lovejoy: The Great Chain of Being (Oxford University Press, 1973), p. 168
18 ‘een van de diepst gewortelde vooroordelen’: Nicholas Rescher: The Riddle of Existence (University Press of America, 1994), p. 17
19 ‘Is het dan niet waarschijnlijk’: David Hume: Gesprekken over de natuurlijke godsdienst (Kok, 1992, vert. A.G. Vink), p. 132
22 ‘Hier zijn we allemaal bedelaars.’: William James: Some Problems of Philosophy (Longmans, Green, 1911), p. 46
2. Een filosofische rondgang
27 ‘de meest duistere van de hele filosofie’: ibidem
27 ‘iemands geest in stukken’: A.C.B. Lovell: The Individual and the Universe (Mentor, 1961), p. 125
27 ‘niets meer of minder is’: Arthur O. Lovejoy: The Great Chain of Being (Oxford University Press, 1973), p. 329
27 ‘aangeraakt door zijn verborgen kracht’: Martin Heidegger: Einführung in die Metaphysik (Walter de Gruyter, 1998), p. 1
28 ‘Hoe lager een mens’: Arthur Schopenhauer: De wereld als wil en voorstelling deel 2, (Wereldbibliotheek, 1997, vert. Hans Driessen), p. 203
29 ‘De wereld is altijd zo geweest.’: John Colapinto: ‘The Interpreter’ in The New Yorker, 16 april 16 2007, p. 125
31 ‘Nu dit principe is geformuleerd,’: Gottfried Wilhelm Leibniz: Philosophical Papers and Letters, red. Leroy E. Loemker (University of Chicago Press, 1956), deel 2, p. 1038
32 ‘Wat we ons als’: David Hume: Gesprekken over de natuurlijke godsdienst (Kok, 1992, vert. A.G. Vink), p. 129
32 ‘de onrust’: Arthur Schopenhauer: De wereld als wil en voorstelling deel 2, (Wereldbibliotheek, 1997, vert. Hans Driessen), p. 217
32 ‘idioten’: ibidem, p. 235
32 ‘de belangrijkste functie’: Friedrich Schelling, geciteerd in The Oxford Companion to Philosophy, red. Ted Honderich (Oxford University Press, 1995), p. 800
33 ‘het verdwijnen van het zijn’: G.F.W. Hegel: The Logic of Hegel (Clarendon Press, 1892, vert. William Wallace), p. 167
33 ‘kruideniersverklaringen’: Søren Kierkegaard: Concluding Unscientific Postscript, (Princeton University Press, 1968, vert. David F. Swenson en Walter Lowrie ), p. 104
33 ‘Ik wil dan weten’: Henri Bergson: De scheppende evolutie (Wereldbibliotheek, 1925, vert. W.G. de Marez Oyens), p. 357
33 ‘diepste, verreikendste’: Martin Heidegger: Einführung in die Metaphysik (Walter de Gruyter, 1998), p. 2
34 ‘in staat zijn om een vraag te stellen’: ibidem, p. 206
34 ‘Esthetisch gezien is het wonder’: Ludwig Wittgenstein: Notebooks, 1914–1916, (Harper Torchbook, 1969, vert. G.E.M. Anscombe ) p. 86.
35 ‘de ultieme ontologische’: geciteerd in A.J. Ayer: The Meaning of Life (Scribner, 1990), p. 23
35 ‘Stel, je vraagt zoiets’: ibidem, p. 24
35 ‘ongelooflijk oppervlakkig’: geciteerd in Ray Monk: Ludwig Wittgenstein (Ten Have, 2012, vert. Ronald Jonkers), p. 612
36 ‘Ik zou zeggen’: geciteerd in John Hick: The Existence of God (Collier, 1964), p. 175
37 ‘het primordiale Fiat lux’: toespraak paus Pius xii tot de Pauselijke Academie van Wetenschappen, 22 november 1951
37 ‘wetenschappers zijn die in wezen’: geciteerd in F. David: Peat, Infinite Potential (Perseus, 1996), p. 145
37 ‘Enkele jonge onderzoekers’: geciteerd in Hans Küng: Credo (Kok, 1993, vert. Hans Wagemans), pp. 24-25
37 ‘Het hele idee van een begin’: geciteerd in Helge Kragh: Cosmology and Controversy (Princeton University Press, 1996), p. 46
38 ‘aan zo’n hups meisje’: geciteerd in Jane Gregory: Fred Hoyle’s Universe (Oxford University Press, 2005), p. 39
39 ‘Als het heelal’: geciteerd in Henry Margenau en Roy Abraham Varghese: Cosmos, Bios, Theos (Open Court, 1992), p. 5
40 ‘die dingen’: Robert Nozick: Philosophical Explanations (Harvard University Press, 1981), p. 123
40 ‘Iemand die een niet-merkwaardig’: ibidem, p. 116
41 ‘als in de wijsbegeerte’: Marcel Proust: De kant van Guermantes (Bezige Bij, 2002, vert. Thérèse Cornips), p. 250
42 ‘stelden een van de’: Timothy Williamson: Proceedings of the 2004 St. Andrews Conference on Realism and Truth, red. P. Greenough en M. Lynch (Oxford University Press, nog niet gepubliceerd)
42 ‘er is geen logische brug’: William James: Some Problems of Philosophy (Longmans, Green, 1911), p. 40
43 ‘Daarom begint de filosofie’: Arthur Schopenhauer: De wereld als wil en voorstelling deel 2, (Wereldbibliotheek, 1997, vert. Hans Driessen), p. 217
44 ‘Als je eenmaal hebt begrepen’: geciteerd in John Updike: Hugging the Shore (Vintage Books, 1984), p. 601
44 ‘woedend is’: Jean-Paul Sartre: Walging, (De Arbeiderspers, 1987, vert. Marianne Kaas), p. 186
44 ‘een vacuüm verdomd veel beter is’: geciteerd in John D. Barrow: New Theories of Everything (Oxford University Press, 2007), p. 93
44 ‘om zich heen naar de kring’: John Updike: Bech (Fawcett, 1965), p. 131
45 ‘Als die bandrecorder’: ibidem, p. 175
47 ‘Ik geloof in de God van Spinoza’: geciteerd in Einstein for the 21st Century, red. Peter Galison e.a. (Princeton University Press, 2008), p. 37
48 ‘Ik zie het wel,’: geciteerd in Joseph W. Dauben: Georg Cantor (Harvard University Press, 1979), p. 55
49 ‘Wie niet als het ware’: geciteerd in The Encyclopedia of Philosophy, red. Paul Edwards (Macmillan, 1967) deel 8, p. 302
Intermezzo: De wiskundige kant van het niets
53 ‘Tegenpolen zijn van elkaar’: P. W. Atkins: The Creation (W. H. Freeman, 1981), p. 111
54 ‘een klein vlekje’: David K. Lewis: Parts of Classes (Blackwell, 1991), p. 13
3. Een kleine geschiedenis van het niets
56 ‘niets’: Dikke van Dale
57 ‘eenvoudiger en makkelijker’: Gottfried Wilhelm Leibniz: Philosophical Papers and Letters, red. Leroy E. Loemker (University of Chicago Press, 1956), deel 2, p. 1038
58 ‘Hoe minder iets is’: The Works of John Donne, deel 6, red. Henry Alford (John W. Parker, 1839), p. 155
58 ‘datgene wat God’: geciteerd in John Updike: Picked-Up Pieces (Fawcett, 1966), p. 97
58 ‘het niet rondwaart in het zijn’: Jean-Paul Sartre: Het zijn en het niet (Lemniscaat, 2003, vert. Frans de Haan), p. 74
58 ‘zijnsvolheid’: ibidem, p. 47
58 ‘De vrees onthult’: Martin Heidegger: Basic Writings, red. David Farrell Krell (Harper-Collins, 1993), p. 101
59 ‘Niets is een voorwerp’: geciteerd in John Passmore: One Hundred Years of Philosophy (Penguin, 1968), p. 477
59 ‘vacuüm kracht die dingen’: Robert Nozick: Philosophical Explanations (Harvard University Press, 1981) p. 123
59 ‘Tegen de tijd’: Myles Burnyeat: recensie van Nozick’s Philosophical Explanations, in Times Literary Supplement, 15 oktober 1982, p. 1136
60 ‘eerbiedwaardig en indrukwekkend’: Plato: Theaetetus, 183e, in The Collected Dialogues of Plato, red. Edith Hamilton e.a. (Princeton University Press, 1961), p. 888
62 ‘Er is nu eenmaal’: Bede Rundle: Why There Is Something Rather Than Nothing (Oxford University Press, 2006), p. 113
62 ‘het borduren van “Iets”’: Henri Bergson: De scheppende evolutie (Wereldbibliotheek, vert. W.G. de Marez Oyens), p. 382
63 ‘Om de betekenis’: A. Loerija: The Mind of a Mnemonist (Avon, 1969), pp. 131-132
65 ‘Onze pogingen om’: Bede Rundle: Why There Is Something Rather Than Nothing (Oxford University Press, 2006), p. 116
65 ‘Ruimte is niet’: ibidem, p. 111
75 ‘strikt genomen betekenisloos’: Milton K. Munitz: The Mystery of Existence (New York University Press, 1974), p. 149
75 ‘strikt genomen een technisch handigheidje’: Willard Van Orman Quine: Philosophy of Logic (Prentice-Hall, 1970), p. 53
76 ‘een triomf van de trivialiteit’: ibidem, p. 54
79 ‘Te midden van de grootse dingen’: geciteerd door Michael J. Gelb in Denken als Leonardo da Vinci (De Kern, 1999, vert. Pauline Kröger), p. 225
4. De grote verwerper
81 ‘Als er een’: Jim Holt in recensie van Dawkins’ The God Delusion, in New York Times Book Review, 22 oktober 2006, p. 1
86 ‘tot niet-bestaan vervallen’: geciteerd in A Dictionary of Philosophy, red. Antony Flew (St. Martin’s Press, 1984), p. 80
90 ‘Absolute, ware,’: Sir Isaac Newton: ‘Scholium on Absolute Space and Time’ in Time, red. Jonathan Westphal e.a. (Hackett Publishing Co., 1993), p. 37
91 ‘diepzinnigste’: J. J. C. Smart: Our Place in the Universe (Blackwell, 1989), p. 178
95 ‘De waarheid blijkt’: Richard Feynman: The Character of a Physical Law (mit Press, 1967), p. 171
96 ‘Stel, je hebt twee even goed onderbouwde theorieën’: dit voorbeeld is ontleend aan Richard Swinburne
97 ‘van wat wij bedoelen’: Steven Weinberg: Dromen over een alomvattende theorie (Contact, 1993, vert. Patty Adelaar) p. 149
97 ‘een God die in staat is’: Richard Dawkins: God als misvatting (Nieuw Amsterdam, 2006, vert. Hans van Riemsdijk), p. 123
5. Eindig of oneindig?
106 ‘Hoe kan iets’: David Hume: Gesprekken over de natuurlijke godsdienst (Kok, 1992, vert. A.G. Vink), p. 59
Intermezzo: Late-avondgedachten in Café de Flore
113 ‘Hij beweegt zich’: Jean-Paul Sartre: Het zijn en het niet, (Lemniscaat, 2003, vert. Frans de Haan), pp. 122-23
115 ‘Dezelfde criteria’: Richard Swinburne: Is There a God? (Oxford University Press, 1996), p. 2
116 ‘Waarom toch,’: Adolf Grünbaum: ‘Rejoinder to Richard Swinburne’s “Second Reply to Grünbaum”’ in British Journal for the Philosophy of Science, deel 56 (2005), p. 930
116 ‘een adembenemend staaltje’: Richard Dawkins: God als misvatting (Nieuw Amsterdam, 2006, vert. Hans van Riemsdijk), p. 165
116 ‘helemaal geen satire’: ibidem, p. 64
116 ‘Ik hoop dat je’: geciteerd in ibidem, p. 89
6. De inductieve theïst van Oxford-Noord
123 Het essay uit 1989 dat wordt aangehaald is: ‘Argument from the Fine-Tuning of the Universe’ van Richard Swinburne in Physical Cosmology and Philosophy, red. John Leslie (Macmillan, 1990), p. 158
123 ‘zeer onwaarschijnlijk’: Richard Swinburne: Het bestaan van God (Callenbach, 1997, vert. Bonella van Beusekom), p. 151
Intermezzo: Het Opperste Brute Feit
136 ‘Daarom bestaat Gij’: Sint-Anselmus: ‘Proslogion’ in The Ontological Argument, red. Alvin Plantinga (Anchor Books, 1965), p. 5
136 ‘een alleraardigste grap’: Arthur Schopenhauer: ‘The Fourfold Root of the Principle of Sufficient Reason’ ibidem, p. 66
136 ‘Ik weet nog precies’: The Basic Writings of Bertrand Russell, red. Robert E. Egner ea (Touchstone, 1961), p. 42
137 ‘Het is gemakkelijker’: Bertrand Russell: Geschiedenis van de westerse filosofie (Servire, 1993, vert. Rob Limburg en Vivian Franken), p. 616
137 ‘infantiel’: Richard Dawkins: God als misvatting (Nieuw Amsterdam, 2006, vert. Hans van Riemsdijk), p. 93
139 ‘Honderd echte taler’: Immanuel Kant: Kritiek van de zuivere rede (Boom, 2004, vert. Jabik Veenbaas) A599/B627
139 ‘verdwenen eiland’: Gaunilo: ‘On Behalf of the Fool,’ in The Ontological Argument, red. Alvin Plantinga (Anchor Books, 1965), p. 11
141 ‘zuiver rationeel gezien’: geciteerd in Hao Wang: A Logical Journey (mit Press, 1996), p. 105
141 ‘strenge intellectualisme’: ‘Modernizing the Case for God,’ in Time, 5 april 1980, p. 66
141 Plantinga wijst er terecht op: Alvin Plantinga: ‘God, Arguments for the Existence of’ in Routledge Encyclopedia of Philosophy, red. Edward Craig (Routledge, 1988), deel 4, p. 88
144 ‘verstandig, rationeel mens’: Alvin Plantinga: The Nature of Necessity (Oxford University Press, 1974), p. 220
145 ‘De premisse dat het mogelijk is’: J.L. Mackie: The Miracle of Theism (Oxford University Press, 1982), p. 61
145 ‘Iedere filosoof zal geneigd zijn’: Bertrand Russell: Geschiedenis van de westerse filosofie (Servire, 1993, vert. Rob Limburg en Vivian Franken), p. 448
7. De magiër van het multiversum
147 ‘Deutsch lijkt bevlogener’: Oliver Morton: ‘The Computable Cosmos of David Deutsch’ in American Scholar, zomer 2000, p. 52
148 ‘tamelijk rechttoe, rechtaan’: David Deutsch: The Fabric of Reality (Penguin, 1997), p. 210
150 ‘Arrogant van toon’: Jim Holt in recensie van David Deutsch’ The Fabric of Reality in Wall Street Journal, 7 augustus 1997
152 ‘de internationale normen’: Oliver Morton: ‘The Computable Cosmos of David Deutsch’ in American Scholar, zomer 2000, p. 51
157 ‘Ik geloof niet’: David Deutsch: The Fabric of Reality (Penguin, 1997), p. 17
158 ‘Het volstaat niet’: ibidem, p. 139
Intermezzo: Het einde van alle verklaringen
162 ‘Zelfsubsumptie is’: Robert Nozick: Philosophical Explanations (Harvard University Press, 1981) p. 120
163 ‘Het ultieme principe’: ibidem, p. 134
163 ‘een zelfsubsumerende uitspraak’: ibidem, p. 138
164 ‘want niets verklaart’: Richard Swinburne: Het bestaan van God (Callenbach, 1997, vert. Bonella van Beusekom), p. 79
164 ‘Als het een diep feit is’: Robert Nozick: Philosophical Explanations (Harvard University Press, 1981) p. 131
165 ‘Dat is niet zo,’: ibidem, p. 130
166 ‘ maar ze bestaan in onafhankelijke’: ibidem, p. 129
8. Het ultieme rondje van de zaak?
168 ‘We krijgen geregeld te horen’: Julian Huxley: Essays of a Humanist (Harper & Row, 1969), pp. 107–108
170 ‘meest ingrijpende ontwikkeling’: John Gribbin: Q Is for Quantum (Free Press, 1998), p. 311
172 ‘Misschien is het heelal’: geciteerd in Alex Vilenkin: Many Worlds in One (Hill and Wang, 2006), p. 183
172 ‘als aan de grond genageld’: geciteerd in John Gribbin: In the Beginning (Bullfinch, 1993), p. 249
173 ‘In antwoord op de vraag’: Ed Tryon: ‘Is the Universe a Vacuum Fluctuation?’ in Nature, deel 246 (1973), p. 396
173 ‘Het idee dat het heelal’: Alan Guth: The Inflationary Universe (Addison-Wesley, 1997), p. 273
176 ‘Een kwantumtheorie van de zwaartekracht’: Stephen Hawking: Einsteins droom (Ooievaar, 1997, vert. Ronald Jonkers), p. 65
178 ‘na de ontdekking’: Steven Weinberg: Dromen over een alomvattende theorie (Contact, 1993, vert. Patty Adelaar), p. 221
178 ‘Met zijn appelwangen’: John Horgan: The End of Science (Addison-Wesley, 1996), p. 71
179 ‘Met of zonder religie’: Steven Weinberg: ‘A Designer Universe?’, New York Review of Books, 21 oktober 1999
9. In afwachting van de alomvattende theorie
192 ‘veronderstelt’: Steven Weinberg: Dromen over een alomvattende theorie (Contact, 1993, vert. Patty Adelaar), p. 219
192 ‘Dit gebeurt wellicht’: Steven Weinberg: ‘Can Science Explain Everything? Anything?’ in New York Review of Books, 31 mei 2001, p. 50
193 ‘Dat tunnelproces’: Alex Vilenkin: Many Worlds in One (Hill & Wang, 2006), p. 204
193 ‘Wat ademt er dan’: Stephen Hawking: Het heelal (Bert Bakker, 1996, vert. Ronald Jonkers), p. 232
194 ‘De hele moderne wereldbeschouwing’: Ludwig Wittgenstein: Tractatus Logico-Philosophicus, vert. Victor Gijsbers, 2005, p. 6.371; lilith.gotdns.org/~victor/writings/Tractatus.pdf
Intermezzo: Even een opmerking over vele werelden
197 ‘een biljoen maal biljoen’: Richard Swinburne: Is There a God? (Oxford University Press, 1996), p. 68
197 ‘geen greintje bewijs’: Martin Gardner: Are Universes Thicker Than Blackberries? (W. W. Norton, 2004), p. 9
197 ‘het aanroepen van een oneindige’: Paul Davies: ‘A Brief History of the Multiverse’, New York Times, 12 april 2003
201 ‘Het is toch veel eenvoudiger’: Martin Gardner: Are Universes Thicker Than Blackberries? (W. W. Norton, 2004), p. 9
203 ‘Het idee van de vele werelden’: Leonard Susskind: The Cosmic Landscape (Little, Brown, 2005), p. 317
204 ‘Waarschijnlijk is hier’: geciteerd in Paul Davies: The Mind of God (Touchstone, 1992), p. 140
206 ‘Ik zie geen enkele reden’: Paul Davies: ‘A Brief History of the Multiverse’ in New York Times, 12 april 2003
10. Platoonse bespiegelingen
206 ‘onafhankelijk van de menselijke geest’: Alain Connes en Jean-Pierre Changeux: Conversations on Mind, Matter, and Mathematics (Oxford University Press, 1995), p. 26
206 ‘Wiskundigen moeten’: geciteerd in Thomas Tymoczko: New Directions in the Philosophy of Mathematics (Princeton University Press, 1998), p. 26
206 ‘We hebben wel degelijk’: Kurt Gödel: ‘What Is Cantor’s Continuum Problem?’ in Philosophy of Mathematics, red. Paul Benacerraf en Hilary Putnam (Cambridge University Press, 1983), p. 484
207 ‘buitensporige effectiviteit’: Eugene Wigner: ‘The Unreasonable Effectiveness of Mathematics in the Natural Sciences’, Communications in Pure and Applied Mathematics, deel 13, no. 1 (februari 1960), pp. 1–14
207 ‘Je kunt de waarheid herkennen’: Richard Feynman: The Character of a Physical Law (mit Press, 1967), p. 171
207 ‘het boek van de natuur’: Galileo, Saggiatore, Opere vi, geciteerd in The Penguin Book of Curious and Interesting Mathematics, red. David Wells (Penguin Books, 1997), p. 151
207 ‘God is een wiskundige.’: geciteerd in John D. Barrow: Pi in the Sky (Oxford University Press, 1992), p. 292
208 ‘Ik stel me voor’: Roger Penrose: De nieuwe geest van de keizer (Prometheus, 1990, vert. Jos den Bekker), pp. 418-419
209 ‘Zijn redenatie is’: geciteerd in Matt Ridley: Francis Crick (Eminent Lives, 2006), p. 197
215 ‘In mijn ogen is de wereld’: Roger Penrose: Shadows of the Mind (Oxford University Press, 1994), p. 417
216 ‘eeuwig bestaat’: ibidem, p. 428
216 ‘diep en tijdloos’: Roger Penrose: De nieuwe geest van de keizer (Prometheus, 1990, vert. Jos den Bekker), pp. 92-93
216 ‘‘oeroud en eerbiedwaardig’: W.D. Hart: The Evolution of Logic (Cambridge University Press, 2010), p. 277
217 ‘“Denkbeeldige universa”’ zijn’: G. H. Hardy: Apologie van een wiskundige (Uitgeverij Nieuwezijds, 2011, vertaling: Josephine Ruitenberg), p. 126
217 ‘is vrijheid de essentie van de wiskunde’: geciteerd in Loren Graham en Jean-Michel Kantor: Naming Infinity (Harvard University Press, 2009), p. 199
218 ‘De elementen van dit multiversum’: Max Tegmark: ‘Parallel Universes’ in Scientific American, mei 2003, p. 50
218 ‘hebben iets merkwaardig’: ibidem, p. 49
219 ‘Dat is gewoon maar’: Geciteerd in Paul Davies: The Mind of God (Touchstone, 1992), p. 145
219 Wiskunde bezit’: Bertrand Russell: Mystiek en logica (Servire, 1963, vert. Ellen Geerlings), p. 57
219 ‘hoofdzakelijk onzin’: The Basic Writings of Bertrand Russell, red. Robert E. Egner ea (Touchstone, 1961), p. 255
220 ‘Zijn betekent de waarde’: Willard Van Orman Quine: From a Logical Point of View (Harper Torchbooks, 1953), p. 15
220 ‘We hebben dezelfde soort’: W.D. Hart: The Evolution of Logic (Cambridge University Press, 2010), p. 279
221 ‘Gaat heen! Jullie’: Bertrand Russell: Nightmares of Eminent Persons (Touchstone, 1955), p. 46
Intermezzo: It from bit?
224 ‘Wat voor reden’: geciteerd in Marc Lange: Introduction to the Philosophy of Physics (Blackwell, 2002), p. 168
225 ‘Schop er maar tegenaan’: Richard Wilbur: ‘Epistemology’ in New and Collected Poems (Harcourt Brace Jovanovich, 1988), p. 288
226 ‘In taal zijn alleen’: geciteerd in Jonathan Culler: Saussure (Fontana, 1985), p. 18
226 ‘alle wiskundige structuren’: Max Tegmark: ‘Parallel Universes’ in Scientific American, mei 2003, p. 50
227 ‘Onze kennis’: Arthur Eddington: The Nature of the Physical World (Cambridge University Press, 1928), p. 258
228 ‘Bijgevolg,’: Frank Tipler: De fysica van de onsterfelijkheid (Anthos, 1996, vert. Jack Verheydt), p. 255
228 ‘In tegenstelling tot de zuiver natuurkundige oorzaken’: Thomas Nagel: The View from Nowhere (Oxford University Press, 1986), p. 15
229 ‘eerlijk gezegd behoorlijk geschift’: John R. Searle: Mind (Oxford University Press, 2004), p. 217
230 ‘Het postuleren van speciale innerlijke kwaliteiten’, Daniel Dennett: Het bewustzijn verklaard (Contact, 1993, vert. Ton Maas en Frits Smeets), p. 492
230 ‘De wereld is niet slechts’: Thomas Nagel: The View from Nowhere (Oxford University Press, 1986), p. 15
231 ‘Wat structuur heeft,’: T.L.S. Sprigge: Theories of Existence (Penguin, 1984), p. 156
231 ‘vergelijkbaar met het soort’: T.L.S. Sprigge: ‘Panpsychism’ in Routledge Encyclopedia of Philosophy, red. Edward Craig (Routledge, 1988), deel 7, p. 196
231 ‘De stof van de wereld’: Arthur Eddington: The Nature of the Physical World (Cambridge University Press, 1928), p. 276
233 ‘Ervaring is informatie’: David Chalmers: The Conscious Mind (Oxford University Press, 1996), p. 305
233 ‘Hoe kunnen vele bewustzijnen’: William James: Writings, 1902–1910 (Library of America, 1988), p. 723
233 ‘Neem een zin’: William James: Principles of Psychology (Dover, 1950), deel 1, p. 160
234 ‘de eenheid van een enkelvoudige geest’: Roger Penrose: Shadows of the Mind (Oxford University Press, 1994), p. 372
235 ‘Ik denk dat iets van die aard’: Roger Penrose: The Large, the Small, and the Human Mind (Cambridge University Press, 1997), p. 175
235 ‘geschift’: John R. Searle: ‘The Mystery of Consciousness’ in New York Review of Books, 1997, p. 156
11. ‘Het ethische vereiste van het bestaan van iets’
237 ‘de boeiendste’: Larry Kaufman: www.hostagechess.com.
240 ‘Hoe complex het voorwerp’: William James: Principles of Psychology (Dover, 1950), deel 1, p. 276
246 ‘Het idee dat de enkele’: J.L. Mackie: The Miracle of Theism (Oxford University Press, 1982), p. 232
254 ‘de meest nobele’: Bertrand Russell: Geschiedenis van de westerse filosofie (Servire, 1993, vert. Rob Limburg en Vivian Franken), p. 599
255 ‘Iedere wrede daad’: ibidem, p. 610
255 ‘overweldigende kilheid’: interview met de eerwaarde Robert E. Lauder, in Commonweal, 15 april 2010
Intermezzo: Een hegeliaan in Parijs
257 ‘Het zuivere Zijn’: G.F.W. Hegel: The Logic of Hegel (Clarendon Press, 1892, vert. William Wallace), p. 135
259 ‘simpel en onbepaald’: ibidem
259 ‘Dit enkele zijn’: ibidem, p. 137
259 ‘gewoon niets is’: ibidem
259 ‘Er is niet veel’: ibidem, p. 140
260 ‘een wankele onrust’: ibidem
260 ‘Hoe slechter uw logica is’: Bertrand Russell: Geschiedenis van de westerse filosofie (Servire, 1993, vert. Rob Limburg en Vivian Franken), p. 774
260 ‘een ontologisch bewijs’: Arthur Schopenhauer: Über die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde (1813, proefschrift)
260 ‘Het Idee, als eenheid’: G.F.W. Hegel: The Logic of Hegel (Clarendon Press, 1892, vert. William Wallace), p. 323
260 ‘zeer duister’: Bertrand Russell: Geschiedenis van de westerse filosofie (Servire, 1993, vert. Rob Limburg en Vivian Franken), p. 764
261 ‘de wereld kan bezitten’: The Philosophy of Jean-Paul Sartre, red. Robert Denoon Cumming (Modern Library, 1965), p. 331
12. Het laatste woord vanuit het All Souls College
263 ‘Why Anything? Why This?’ Derek Parfit: London Review of Books, 22 januari 1998, en 5 februari 1998. Alle citaten van Parfit in dit hoofdstuk zijn aan dit artikel ontleend, tenzij anders vermeld
264 ‘De waarheid is heel anders’: Derek Parfit: Reasons and Persons (Oxford University Press, 1984), p. 281
271 ‘Wat mij het meest interesseert’: geciteerd in Steve Pyke: Philosophers (Distributed Art Publishing, 1995), p. 43
271 ‘een in het oog springende antiekzaak’: Christopher Hitchens,:Hitch-22 (Meulenhoff, 2011, vert. Richard Kruis), p. 93
271 ‘In het ultieme multiversum’: Brian Greene: The Hidden Reality (Allen Lane, 2011), p. 296
274 ‘het niet waart rond in het zijn’: Jean-Paul Sartre: Het zijn en het niet (Lemniscaat, 2003, vert. Frans de Haan), p. 74
13. De wereld als plezierdicht
288 ‘We schaatsen misschien wel op een intense schittering’: John Updike: ‘Rode kornoelje’ in Bij wijze van zelfportret (Meulenhoff, 1976, vert. Willem van Toorn), p. 115
288 ‘De theologie van Barth’: John Updike: voorwoord bij to Assorted Prose, p. viii
288 ‘satanische nietsheid’: John Updike: Picked-Up Pieces (Fawcett, 1966), p. 99
290 ‘kosmische bootstrap’: Peter Atkins: The Creation (W. H. Freeman, 1981), p. 111
291 ‘die overloopt’: Martin Amis: The War Against Cliché (Vintage, 2002), p. 384
298 ‘vlek op het niets’: John Updike: Bech (Fawcett, 1965), p. 131
14. Het ik: Besta ik echt?
299 ‘Hoe vaak heb ik nou al niet gezegd’: Arthur Conan Doyle: The Sign of the Four (Spencer Blackett, 1890), p. 93
300 ‘Existentie gaat vooraf aan essentie’: Jean-Paul Sartre: ‘Existentia- lism Is a Humanism’ in Existentialism from Dostoevsky to Sartre, red. Walter Kaufman (Meridian Books, 1956), p. 290
300 ‘Het doel is: leven’: Ivan Gontsjarov: Oblomov, (Van Oorschot, 1990, vert. Wils Huisman), p. 258
301 ‘boffen’: Richard Dawkins: Een regenboog ontrafelen (Contact, 2000, vert. Han Visserman), p. 15
301 ‘Er bestaat een algemeen aanvaarde overtuiging’: Bertrand Russell: Geschiedenis van de westerse filosofie (Servire, 1993, vert. Rob Limburg en Vivian Franken), p. 624
303 ‘Wanneer ik voor mijzelf sprekend’: David Hume: Traktaat over de menselijke natuur (Boom, 2007, vert. F.L. van Holthoon), p. 252
303 ‘Zelven zijn geen’: Daniel Dennett: Het bewustzijn verklaard (Contact, 1993, vert. Ton Maas en Frits Smeets), p. 463
304 ‘Er is doodeenvoudig geen “ik”’: Galen Strawson: Selves: An Essay in Revisionary Metaphysics (Oxford University Press, 2011), p. 246
304 ‘Misschien begrijp ik’: Thomas Nagel: The View from Nowhere (Oxford University Press, 1986), p. 42
304 ‘Ik denk dat ergens’: Charles Dickens: Zware tijden (L.J. Veen, 2009, vert. Eugène Dabekaussen en Tilly Maters), p. 214
304 ‘de meest monsterlijke tegenstrijdigheid’: geciteerd in The Oxford Companion to Philosophy, red. Ted Honderich (Oxford University Press, 1995), p. 817
304 ‘Het ik is geen voorwerp’: Ludwig Wittgenstein: Notebooks, 1914–1916, (Harper Torchbook, 1969, vert. G.E.M. Anscombe ) p. 80
307 ‘slechts een naam’: Derek Parfit: Reasons and Persons (Oxford University Press, 1984), p. 52
307 ‘in de meest wanhopige situatie’: David Hume: Traktaat over de menselijke natuur (Boom, 2007, vert. F.L. van Holthoon), p. 269
307 ‘gevoel van bevrijding en troost’: Derek Parfit: Reasons and Persons (Oxford University Press, 1984), p. 280
307-308 ‘met de grootste schroom’: Robert Nozick: Philosophical Explanations (Harvard University Press, 1981) p. 87
309 ‘Alle kunst, religie’: Roger Scruton: Modern Philosophy (Penguin, 1994), p. 484
309 ‘De objectieve wereld’: Edmund Husserl: Cartesianische Meditationen (Meiner, 1995)
310 ‘hoe is het mogelijk dat ik’: Thomas Nagel: The View from Nowhere (Oxford University Press, 1986), p. 61
310 ‘Wat voor feit’: ibidem, p. 54
310 ‘de wereldziel in’: ibidem, p. 61
311 ‘Het heeft er alle schijn van’: ibidem, p. 60
312 ‘De verbijstering over het feit’: ibidem, p. 56
15. Terugkeer naar de nietsheid
314 ‘Het is voor een denkend wezen’: geciteerd in Paul Edwards: ‘My Death’ in The Encyclopedia of Philosophy, red. Paul Edwards (Macmillan, 1967), deel 5, p. 416
314 ‘Niet in het minst.’: geciteerd in Simon Critchley: The Book of Dead Philosophers (Vintage, 2009), p. 176
315 ‘Willen we het standpunt’: Thomas Nagel: Mortal Questions (Cambridge University Press, 1979), p. 4
315 ‘Niet dat de dood ons’: Richard Wollheim: The Thread of Life (Yale University Press, 1999), p. 269
317 ‘allereigenste dood’: Mark Johnston: Surviving Death (Princeton University Press, 2010), p. 138
317 ‘lijkt mijn bestaan’: Thomas Nagel: The View from Nowhere (Oxford University Press, 1986), p. 228
317 ‘Meer valt er niet te zeggen’: Derek Parfit: Reasons and Persons (Oxford University Press, 1984), p. 280.
318 ‘Ontwaakt uit de nacht’: geciteerd in Scruton: Modern Philosophy, p. 378
318 ‘We zijn niet thuis’: ibidem, p. 464
Epiloog: Over de Seine
326 boekenprogramma: het bedoelde televisieprogramma was Bouillon de Culture. De dominicaan was Jacques Arnould, de natuurkundige Jean Heidmann (die in 2000 is overleden), en de boeddhistische monnik Matthieu Ricard.