27

Papa heeft de leiding

Papa kwam niet terug voor het eten. Felix belde Nancy om te zeggen dat papa vanuit het ziekenhuis Kimberly had gebeld, en dat zij en hij in een restaurant waren gaan eten. Papa had Nancy niet van tevoren gebeld om het haar te vertellen, zodat ze van streek was omdat ze genoeg eten had klaargemaakt voor ons allemaal en ook weer een van zijn favoriete desserts, dat erg bewerkelijk was, een verse vruchtentaart. Toen Felix belde om het haar te vertellen, ging ze naar de keuken, dumpte het voedsel, smeet de deuren van het fornuis en de ijskast dicht en zwoer dat ze een nieuwe baan ging zoeken.

Ik zat in mijn eentje in de eetkamer naar haar te luisteren. Toen ze binnenkwam om te zien hoe het met me ging, vertelde ze me alles en zei ook dat oma Emma een beroerte had gehad en dat haar toestand in het ziekenhuis geëvalueerd werd, maar het was duidelijk dat ze heel erg ziek was.

'Als je haar gaat opzoeken, moet je niet vervelend tegen haar doen omdat ze vergeten heeft je brief te posten,' ging Nancy verder. 'Het is maar dat je het weet, jongedame, maar oudere mensen die aan beroertes lijden hebben problemen met hun geheugen en misschien is dat onlangs het geval geweest. Ik weet het, want mijn moeder heeft een beroerte gehad.'

Ik wist dat ze me dit allemaal vertelde om me een gevoel van schaamte te geven, maar ik was nog steeds kwaad over mijn brief aan Ian.

'Eerlijk gezegd is ze niet meer de oude geweest sinds de thuiskomst van je vader,' ging Nancy verder, terwijl ze de tafel afruimde.

'Denk eens aan alles wat die vrouw te verwerken heeft gehad met je moeder en zo en toen die vreselijke daad van je broer. Het is genoeg om een twintigjarige een beroerte te bezorgen, laat staan een vrouw van haar leeftijd.'

Ik realiseerde me plotseling dat Nancy, ook al was oma Emma altijd heel strikt en naar het scheen soms zelfs kribbig tegen haar, mijn grootmoeder bewonderde en respecteerde. Ik wilde niet zo ver gaan om te zeggen dat ze van haar hield, maar ze had heel veel waardering en ontzag voor haar en verontschuldigde haar norsheid en scherpe tong als het onvermijdelijke gedrag van een vrouw die een leidende positie had en een vooraanstaande, belangrijke plaats in de gemeenschap bekleedde.

Ik schaamde me inderdaad voor wat ik had gezegd. Ik hoopte dat Nancy het niet aan oma Emma zou vertellen. Veel later, toen ik al in bed lag en sliep, hoorde ik luide stemmen en gelach onder aan de trap. Ik stond op en liep in mijn pyjama naar de trap, zodat ik kon luisteren. Was oma Emma nu al beter en naar huis gebracht?

Ik besefte algauw dat het papa en Kimberly waren en dat ze zich op dezelfde luidruchtige manier gedroegen als vóór oma Emma's ziekte. Ik daalde een paar treden af en zag dat Kimberly hem naar zijn kamer reed. Naar wat ik ervan kon horen, zou ze vannacht hier blijven. Nancy was nergens te bekennen. Ik nam aan dat ze naar huis was gegaan. Mevrouw Clancy was nog niet terug.

Ik ging op de trap zitten en luisterde tot ik hun stemmen niet meer kon horen. Even overlegde ik of ik naar beneden zou gaan, op papa's deur kloppen en hem vragen wat er met oma Emma gebeurd was, maar ik wilde hem niet samen met Kimberly zien. Ik was bang dat ik ze zou zien doen wat ik al eerder gezien had toen ik door het raam naar binnen keek. Ik stond op en ging terug naar mijn kamer, maar in slaap vallen was nu minder gemakkelijk dan ik gedacht had.

Ik miste iedereen, mama, Ian en zelfs oma Emma, ook al had ze mijn brief niet verstuurd. Het was een troost geweest om te weten dat ze aan de overkant van de gang sliep. Voor mij had ze nog steeds de macht van een vorstin en kon ze demonen van onze deuren verjagen. Wie of wat kon ze nu nog daarvandaan houden? Ik wist zeker dat ik nachtmerries zou hebben. Zou ik kunnen wat Ian me voorschreef, met mijn ogen knipperen en ze uit mijn hoofd laten ploffen?

Bevend daalde ik af in de duisternis van de slaap.

Niets wekte me tot de volgende ochtend. Eerst was het de zon die door de ramen naar binnen scheen omdat ik vergeten was de gordijnen dicht te trekken, en toen was het Nancy die kwam vragen hoe het met me ging.

'Ik zal een goed ontbijt voor je maken,' zei ze.

Ik knikte, stond op, waste me en kleedde me aan en gebruikte mijn spray. Ik verwachtte papa en Kimberly ook in de eetkamer te zien, maar ze waren er niet. Nancy vertelde me dat ze nog niet wakker waren. Er was niets te horen aan die kant van het huis. Toen kwam mevrouw Clancy binnen en Nancy liep haar in de hal tegemoet om haar het nieuws te vertellen.

'Dat verbaast me niks,' mompelde ze. 'Als je nagaat wat die vrouw allemaal op haar dak krijgt.'

Ze kwam de eetkamer binnen voor ontbijt en koffie.

'Er is iemand hier bij papa,' zei ik.

'Ik heb het gehoord.' Haar gezicht vertrok alsof ze zojuist in een zure citroen had gebeten.

Als op een wachtwoord in een toneelstuk, kwamen papa en Kimberly uit zijn kamer. Kimberly reed hem naar de eetkamer. Ze droeg een van zijn badjassen en zijn slippers. Papa had een pyjamajasje aan en een trainingsbroek en was blootsvoets. Het eerste wat ik dacht toen ik ze zag was dat oma Emma ze nooit zou hebben toegestaan zo ongekleed aan tafel te komen.

'Zo, iedereen ontbijt zonder ons, Kimberly,' zei papa. 'Dat is mevrouw Clancy,' voegde hij eraan toe.

Kimberly glimlachte naar haar maar zei niets en mevrouw Clancy keek slechts met een stuurse blik terug. Toen zette ze haar koffiekopje neer.

'Ik neem aan dat u uw medicatie vanmorgen niet hebt genomen,' zei ze.

'O, jawel. Hè, Kimberly?'

'Ja,' zei ze. 'Maar misschien niet precies dezelfde medicatie,' ging ze verder, en ze lachten allebei. 'O, lekker, muffins.' Ze ging naast papa zitten en schonk koffie in voor hem en zichzelf.

'U hebt vanmiddag om één uur therapie,' zei mevrouw Clancy tegen papa.

'Ik denk dat ik voorlopig al genoeg therapie heb gehad,' zei hij bij wijze van grap en ze lachten weer. Ze gedroegen zich als twee tieners. 'Bovendien gaan we vandaag naar Kimberly's flat om een paar dingen op te halen. Ze neemt hier haar intrek om het merendeel van uw taken over te nemen, mevrouw Clancy. Er is geen reden dat u hier nog langer blijft. Ik zal ervoor zorgen dat u een maand salaris krijgt.'

Mevrouw Clancy's mond viel open, maar ze deed hem snel weer dicht en glimlachte. 'Zo, het schijnt een vroege Kerstmis te zijn dit jaar,' zei ze.

Kimberly vond dat een giller en lag dubbel van het lachen. Papa lachte ook.

'Touché, mevrouw Clancy. Ik zal uw hartelijke glimlach en liefdevolle handen elke dag missen.'

Mevrouw Clancy stond zo snel op, dat ze haar stoel bijna omgooide. 'Ik ga onmiddellijk pakken,' zei ze. 'Wens uw moeder het beste van me.'

'Zal ik doen,' zei papa.

Nancy stond roerloos in de deuropening te luisteren. Mevrouw Clancy keek even naar haar en verliet toen de eetkamer. Ik had al die tijd mijn adem ingehouden.

'O, kijk die kleine Jordan,' zei Kimberly. 'Wees maar niet bang, lieverd. Ik zal heel goed voor je papa zorgen.'

'Dat staat vast,' zei papa. 'Nancy, ik sterf van de honger. Wat zou je zeggen van een paar kaasomeletten?'

'Heel goed, meneer March,' zei Nancy en liep terug naar de keuken.

'Nu Kimberly hier fulltime zal zijn, Jordan,' zei papa, 'kun je een paar van je vriendinnen uitnodigen om te komen zwemmen. Zij zal toezicht houden. Oké?'

Ik knikte, maar dacht dat oma Emma heel erg kwaad zou zijn. En wat zou er gebeuren als mama ontwaakte en dit te weten zou komen?

'Kortom,' zei papa, 'alles zal hier nu radicaal veranderen. We zullen weer eens wat pret gaan maken hier. Zie het maar als een voortdurende party.'

Kimberly giechelde.

'En oma Emma?' vroeg ik.

'Je grootmoeder?' zei papa. 'Ze heeft het grootste deel van haar leven verspild met serieus zijn en nooit genieten van alles wat ze had, en je ziet wat daarvan terecht is gekomen. Nu is het te laat voor haar om er nog van te genieten, maar ik zal het nu in haar plaats doen.' Kimberly glimlachte en gaf hem een por. 'Ik bedoel, Kimberly en ik zullen dat doen.'

'Ze zal kwaad zijn als we hier voortdurend feesten geven, papa.'

'Ze zal zich nergens van bewust zijn, Jordan.' Hij leunde met zijn ellebogen op de tafel. 'Je grootmoeder heeft een beroerte gehad, zoals ze het noemen.'

'Ik weet het.'

'Het is ernstig. Ze zal niet meer herstellen. Ze zal nooit meer worden wat en wie ze was. Ik zal regelen dat ze in een tehuis wordt opgenomen.'

'Ze komt niet meer thuis?'

'Dat betwijfel ik. We hebben geen traplift, weet je nog?' zei hij met een kille glimlach. 'En we zouden nog meer in huis moeten beschadigen om ruimte voor haar te maken en je hebt gehoord hoe ze daarover denkt. Ze wilde niets in dit huis voor me veranderen en dat weinige werd nog tegen haar zin gedaan. Nee, dit is geen plek voor een vrouw in die toestand. Misschien kan mevrouw Clancy een baan krijgen in dat tehuis en voor haar zorgen.'

'Kijk niet zo bezorgd. Je zult je een stuk gelukkiger voelen, geloof me.'

'En Ian?' vroeg ik.

'Voorlopig valt er niet veel te doen aan Ian. We hebben trouwens genoeg te doen.'

'En mama?'

'Alles wat ze nodig heeft, zal ze krijgen, maar het ziet er niet naar uit dat ze voorlopig veel nodig zal hebben, Jordan. Ik vind dit allemaal heel erg, je vader in die verdomde rolstoel, je broer en je moeder weg, maar we zullen óf omverrollen en doodgaan, óf een paar klokken luiden en op een fluitje blazen,' ging hij verder met een glimlach naar Kimberly.

Ze glimlachte en boog zich voorover om hem een zoen op zijn wang te geven. Ik kon het niet helpen hoe ik keek, maar hoe dan ook, ze bulderden allebei weer van het lachen als een stel onnozele tieners.

Nancy diende hun omeletten op en toen ze begonnen te eten, veegde ik mijn mond af, excuseerde me en ging naar boven om mijn tanden te poetsen. Ik hoorde mevrouw Clancy uit haar kamer komen met twee koffers. Ze zag me in de gang staan.

'Probeer ze te negeren, Jordan,' zei ze. 'Dat is het beste advies dat ik je kan geven.' Ze liep de trap af en het huis uit.

Niet lang daarna hoorde ik papa en Kimberly vertrekken om naar haar flat te gaan. Hij liet hen door Felix rijden in het busje. Felix zou hen ook bij alles helpen. Papa gaf nu de bevelen, niet oma Emma, dacht ik.

Vlak voor de lunch kwamen ze terug met al Kimberly's kleren, toiletartikelen, schoenen en andere persoonlijke bezittingen. Ik zag Felix alles naar papa's kamer brengen. Nancy moest helpen kleren in de kasten te bergen en toen besloten papa en Kimberly de lunch te gebruiken op de patio tegenover het zwembad. Kimberly trok een minibikini aan en papa verbaasde me door ook een zwembroek aan te trekken. Hij zei dat ik me ook moest verkleden om samen met hen te gaan zwemmen.

Het was een heel warme, zonnige dag. Ik voelde me verscheurd. Aan de ene kant wilde ik kwaad blijven, maar aan de andere kant wilde ik ook graag zwemmen, en ik had altijd al Missy en een paar van de andere meisjes willen bellen om ze bij mij thuis uit te nodigen. Op dit moment zag ik geen reden om in mijn kamer te blijven pruilen, dus trok ik mijn badpak aan en ging hen gezelschap houden bij het zwembad.

Nancy bracht een paar sandwiches. Papa stuurde haar terug om champagne te halen. Hij liet de muziek naar buiten klinken, en het leek inderdaad op het begin van eindeloze party's.

'Je kunt morgen een paar van je vriendinnen hier vragen,' zei papa.

Ik at een sandwich, hoorde hen giechelen en praten, en zag Kimberly paraderen voor papa als een model voor strandmode. Ze zat op zijn schoot, sloeg voortdurend haar armen om hem heen en zoende hem. Het maakte me misselijk.

'Wanneer gaan we oma Emma bezoeken?' vroeg ik hem, en ze hielden allebei op met lachen. Ze hadden bijna twee flessen champagne gedronken.

'Je grootmoeder zou het niet prettig vinden als iemand haar in deze toestand zag,' zei papa. 'Geloof me, ik weet er alles van. Ik zal er met haar dokter over spreken en we zullen zien wanneer we op bezoek gaan en wanneer we moeten regelen dat ze naar een verpleeghuis wordt overgebracht. Sta niet stil bij droeve dingen, Jordan. Dit is de beste tijd van je leven. Ik heb er niet van mogen profiteren zoals jij, geloof dat maar. Nu ga ik het inhalen.' Hij strekte zijn armen uit naar Kimberly.

Ze sloeg haar arm om zijn hals en samen keken ze naar mij.

'Ik ben moe,' zei ik. 'Ik heb te lang in de zon gezeten.'

Papa schudde zijn hoofd. 'Dat kind heeft veel weg van Emma March. Er valt een hoop te doen, Kimberly.'

'We veranderen haar wel. Maak je niet bezorgd,' zei ze.

Ze gingen verder met het drinken van champagne en ik liep haastig terug naar het huis. Toen ik achteromkeek, zag ik dat Kimberly papa op een ligstoel hielp en toen naast hem ging liggen. Ze zoenden weer.

Ian zou ervan moeten kotsen, dacht ik. Ik deed het ook bijna.

Toen ik binnenkwam, zag ik dat Nancy door het raam van de eetkamer naar hen stond te kijken. Ze richtte haar blik op mij, schudde haar hoofd en ging weer aan het werk. Later kwam ze naar mijn kamer om me te vertellen dat oma Emma's advocaat, mr. Ganz, had gebeld om haar te vertellen dat oma Emma me morgenochtend wilde spreken in het ziekenhuis.

'Heus?' 'Ja.'

'Maar ik dacht dat ze heel erg ziek was.'

'Dat is ze ook,' zei Nancy.

'Gaat papa ook?'

'Dat geloof ik niet. Ik heb begrepen dat Felix alleen jou erheen brengt. Zo wil je grootmoeder het.'

Zelfs in een ziekenhuis en in een ziekenhuisbed had oma Emma, beroerte of geen beroerte, nog steeds de touwtjes in handen, dacht ik. Het gaf me een goed gevoel.

'Oké,' zei ik.

'Je grootmoeder is een unieke vrouw,' zei Nancy terwijl ze zich afwendde. 'O,' ging ze verder toen ze zich weer naar me omdraaide. 'Je zult weer alleen moeten eten, vrees ik. Ik heb net gehoord dat de prins en prinses in een restaurant gaan eten.' Ze glimlachte. 'Ik heb een van je lievelingsgerechten gemaakt. Chinese kipsalade. Het is te warm om iets anders te eten. Maar ik heb ook een chocoladetaart voor je gemaakt.'

'Dank je, Nancy.'

'Graag gedaan.' Ze keek even naar de gesloten deur van oma Emma's kamer en liep toen met gebogen hoofd weg.

Later, toen ik papa zag vlak voordat hij met Kimberly ging eten, verwachtte ik dat hij iets zou zeggen over mijn bezoek de volgende ochtend aan oma Emma in het ziekenhuis, maar hij zei niets en ik had het gevoel dat hij het niet wist. Ik besloot het hem niet te vertellen.

Hij en Kimberly stonden de volgende ochtend zo laat op, dat ik al ontbeten had, aangekleed was en klaarstond om met Felix weg te gaan, toen ze verschenen. Ik liep naar buiten op het moment dat Felix met de limousine voor kwam rijden.

'Klaar?' vroeg hij, en deed het portier voor me open.

'Ja, Felix.'

Ik stapte in en voelde me tien keer kleiner in mijn eentje in die grote zwarte auto. Ik bedacht dat oma Emma nooit klein leek in de auto, zelfs niet als ze ergens naartoe werd gereden of terugkwam en ze alleen was.

'Nooit gedacht dat je grootmoeder zoiets zou overkomen,' zei Felix onder het rijden. 'Ik dacht dat iedereen om haar heen eerst het loodje zou leggen, inclusief ondergetekende.'

Ik kon zijn gezicht zien in de achteruitkijkspiegel. Hij schudde zijn hoofd en zijn ogen waren glazig, vochtig. Iedereen van wie ik dacht dat ze bang waren voor oma Emma, angstig dat ze tegen hen zou schreeuwen of hen zou ontslaan, leek nu echt om haar te geven.

'Als iemand eruitzag alsof ze van ijzer was, dan was het Emma March,' ging Felix verder. 'Je grootvader op de been houden, je ouders helpen, vooral nadat dit alles is gebeurd, met je broer en zo, en strijd leveren met alles en iedereen die haar dwarszat. Zo worden ze niet meer gemaakt, geloof me. Ik hoop dat je iets van haar lef hebt geërfd,' voegde hij eraan toe.

Na te hebben geparkeerd bij het ziekenhuis, nam hij me bij de hand en we gingen naar binnen naar oma Emma's kamer. Dr. Dell'Acqua stond in de gang met een verpleegster te praten en zag ons aan komen lopen. Ze draaide zich naar ons om en glimlachte naar me.

'Hoe gaat het, Jordan?'

'Goed. Ik kom mijn oma bezoeken.'

'Mooi. Dat zal haar opvrolijken. Het gaat iets beter, maar ze is toch nog een heel zieke dame en je zult haar veranderd vinden.' Ze keek naar Felix. 'Ze is aan de rechterkant verlamd en dat heeft haar spraak beïnvloed,' zei ze tegen hem. 'Haar advocaat is bij haar.'

Felix knikte. 'Wat zijn de vooruitzichten?'

'Het is nog te vroeg om te weten hoe het herstel zal verlopen,' zei dr. Dell'Acqua. 'Gebruik je iedere dag je medicijn?' vroeg ze aan mij.

'Ja,' zei ik.

'Goed zo.' Ze gaf me een klopje op mijn hoofd en liep weg met de verpleegster.

We gingen naar binnen. Mr. Ganz zat links van oma Emma met een grote gele blocnote op zijn schoot. Oma Emma's bed was omhooggekrikt zodat ze in een meer zittende houding zat. Ik kon me niet herinneren oma Emma ooit in bed te hebben gezien. Ze had een bed dat net zo groot was als dat van mij, dus stelde ik me voor dat ze daarin ook klein zou lijken, maar in het ziekenhuis, zonder haar elegante kleren, keurig gekapte haren, zag ze er oud en nietig uit. Ze leek voor mijn ogen te verschrompelen.

'Goedemorgen, mevrouw March,' zei Felix. 'Ik heb Jordan gebracht, zoals u hebt gevraagd.'

Oma Emma knikte en keek naar mij en toen naar een stoel. Felix begreep het onmiddellijk en schoof de stoel naar het bed zodat ik naast mr. Ganz kon zitten om met haar te praten. Daarna verliet hij de kamer.

'Ken je de uitdrukking, er groeit geen mos op een rollende steen?' vroeg mr. Ganz met een glimlach naar mij.

'Nee, meneer.'

'Het betekent dat zolang je bezig bent en in beweging blijft, niets je kan stuiten en je werk doen mislukken,' zei hij. Hij knikte naar oma Emma. Haar mond was scheefgetrokken, zodat ik niet kon zien of ze glimlachte of meesmuilde, blij of kwaad was over zijn woorden. 'Een andere vrouw van haar leeftijd zou aan zichzelf denken en aan beter worden, maar zij denkt aan al haar zakelijke problemen en aan jou.'

Ik keek naar oma Emma. Aan mij?

'Ze maakt zich zorgen omdat er nu niemand is om voor je te zorgen. Eerlijk gezegd,' ging mr. Ganz verder, 'kan niets je grootmoeder verrassen omdat ze het goede en het kwade verwacht. Dat doet ze al zolang ik haar ken en dat is heel lang, Jordan.'

Oma Emma maakte een keelgeluid en bewoog haar linkerhand.

'Goed, goed. Ze wil dat ik tot de kern van de zaak kom,' zei hij.

Tot de kern waarvan? vroeg ik me af.

'Je grootmoeder is altijd een realistische vrouw geweest, Jordan. Ze verbloemt de dingen nooit. Ik vertel haar dat het komt omdat ze een Boogschutter is en daarom, wat er ook gebeurt, de waarheid moet zeggen.'

Oma Emma kreunde en probeerde iets te zeggen. Gefrustreerd sloeg ze met haar linkerhand op het bed.

'Goed, goed, Emma. Ik kom eraan toe. Je grootmoeder beseft dat ze ernstig gehandicapt is en dat haar herstel, wat voor herstel ook, een lange tijd zal duren en dat ze misschien niet volledig zal herstellen.'

Weer kreunde oma Emma en liet een keelgeluid horen.

'Er geen volledig herstel zal optreden,' verbeterde mr. Ganz zichzelf. 'Dientengevolge beseft ze dat ze niet in staat zal zijn de dingen voor je te doen die ze van plan was en daarover maakt ze zich ongerust.'

'Ze is zich er ook heel goed van bewust dat je vader die dingen ook niet zal kunnen doen.'

'Zijn vriendin Kimberly is er nog om hem te helpen,' viel ik hem in de rede.

Oma Emma maakte een geluid dat leek op een langgerekt 'Neeee'.

'Je grootmoeder is zich daarvan bewust. Ze is dat gisteravond allemaal te weten gekomen,' zei mr. Ganz. 'Dat is deels wat ik bedoelde toen ik zei dat er geen mos groeit op een rollende steen. Er groeit geen mos onder haar voeten, of bed in dit geval. Dat heeft haar gesterkt in haar overtuiging dat je niet de aandacht en de zorg zult krijgen die je verdient.

'Natuurlijk weet je dat je moeder op het ogenblik ook niet veel voor je kan doen. Dus,' ging hij verder, achteroverleunend op zijn stoel, 'wil je grootmoeder graag dat je voorlopig bij haar zus, Francis, gaat wonen.'

Ik weet dat ik verbijsterd, geschokt en zelfs een beetje dom, met opengevallen mond keek.

'Je oudtante Francis woont alleen op een mooi landgoed. Ik ben

er van tijd tot tijd geweest voor juridische zaken. Je gaat met de bus heen en weer naar school en ik zal ervoor zorgen dat je alles krijgt wat je nodig hebt, medisch en anderszins.'

'Maar... papa wil dat ik bij hem en Kimberly blijf wonen,' zei ik.

Oma Emma kreunde.

'Je grootmoeder heeft alles geregeld,' zei mr. Ganz. 'Ik zal vandaag ook met je vader spreken, en hij zal het ermee eens zijn. Je kunt me geloven,' zei hij en wisselde een veelbetekenende blik met oma Emma.

'Ik heb mijn oudtante Francis nooit gezien,' zei ik.

'Maar zij weet alles over jou en Ian. Dat heeft ze altijd gedaan,' zei mr. Ganz.

'Komt Ian ook bij haar wonen?'

'Misschien op een dag. Misschien,' zei hij nadrukkelijk.

'Mama zal zich overstuur maken.'

Ik wist zeker dat oma Emma probeerde te lachen. Ook mr. Ganz glimlachte.

'Nee, we weten vrijwel zeker dat je moeder liever dit zal willen dan de regeling die je vader voorstelde, Jordan.'

'Papa zal het heel erg vinden,' hield ik vol.

Oma Emma stak haar linkerhand uit naar mr. Ganz. Hij leek elke blik van haar en elke beweging die ze maakte te begrijpen, zelfs haar vervormde en onverstaanbare woorden.

'Waarom zouden we het niet zeggen, Jordan? Als je vader na mijn bespreking met hem tegen deze regeling gekant is, vergeten we het. Oké?'

Ik keek naar oma Emma. Ziek als ze was, had ze toch nog die zelfverzekerde blik in haar ogen. Ze was nog steeds de vorstin.

Ik knikte.

'Mooi,' zei mr. Ganz. Hij glimlachte en streek met zijn linkerhand over mijn haar. 'Het zal goed met je gaan, Jordan. Van nu af aan zal alles goed gaan met je.'

Ik keek naar oma Emma. Ze wendde haar ogen af en ging achterover liggen.

'Je grootmoeder is nu moe, Jordan. De dokter wilde niet dat we te lang bij haar bleven. Neem voorlopig maar afscheid van haar.'

Ik knikte en stond op. Oma Emma draaide zich naar me toe. Toen hief ze haar linkerhand op, haar goede hand, en ik nam hem in de mijne. Haar ogen waren vochtig en ik zag dat de eerste druppel uit haar rechterooghoek viel. Ze hield mijn hand stevig vast. Ik keek even naar mr. Ganz, en zag een verbaasde blik in zijn ogen.

En toen boog ik me naar voren en gaf haar een zoen op haar wang.

De tranen stroomden over haar wangen.

En ik kon haar niet haten omdat ze mijn brief niet verstuurd had.

Ik kon haar nergens om haten.