9 Yoga en meditatie

Ware stilte betekent stil zijn wanneer het tijd is om stil te zijn en doorgaan wanneer het tijd is om door te gaan. Op deze manier zijn rust en beweging in overeenstemming met de eisen van het [moment], en daarom is er licht in het leven.

I Tjing, of het Boek der veranderingen

Elke activiteit waarvoor diepe concentratie nodig is, heeft een meditatief element. Yoga bevat, naast het concentreren op de lichaamshouding en -bewegingen, drie meditatieve componenten. Dit zijn de yantra’s, mantra’s en visualisaties.

Tijdens de jaren zestig van de vorige eeuw was de westerse cultuur doorspekt met schijnbaar vreemde elementen uit het hindoeïsme: meditatie, yoga, religieuze praktijken en kleding. Christelijke, joodse en islamitische religies bevatten in feite gelijksoortige meditatieve praktijken. In dit hoofdstuk bespreek ik yoga en zijn relatie met meditatie en ga ik in op vergelijkbare elementen in andere religies. Hiermee laat ik zien hoe wijdverbreid yoga is.

Yogapraktijken

Er zijn verschillende soorten yoga en elk daarvan heeft tal van variaties. Met yoga bedoelen we meestal hatha-yoga. Deze omvat ademhalingsoefeningen (pranayama’s), strek- en versterkingsoefeningen (asana’s) en meditatie. De elegante houdingen van de Zonnegroet en andere hatha-yogaoefeningen laten zien hoe lenig u na verloop van tijd kunt worden, zelfs als u in het begin behoorlijk stijf en stram bent. De resultaten zijn wisselend, maar de meeste mensen worden leniger en sterker door hatha-yoga.

Hatha-yoga verbetert doorgaans ook uw evenwicht. In het begin bent u waarschijnlijk niet in staat een houding op één been vast te houden, maar na verloop van tijd kunnen uw spieren de balans bewaren. Ook ontwikkelt zich een emotionele en mentale evenwichtscomponent. Het bereiken van evenwicht op een gebied zorgt voor evenwicht op alle andere gebieden.

Bij raja-yoga horen geen ingewikkelde houdingen, maar juist een prettige zithouding. Met dit soort yoga bevrijdt u uzelf van beperkingen in uw leven. U werkt direct met de geest. U zit, let op de geest en bevrijdt deze van afleiding. U legt vluchtige gedachten het zwijgen op. Het doel is het bereiken van een gedachteloze toestand, waarin alleen een staat van vereniging heerst, vrij van dualisme.

Raja-yoga dient er ook toe om vier deugden te ontwikkelen. Allereerst de vriendelijkheid die u voelt ten opzichte van gelijken. Vervolgens komt de compassie voor mensen die het minder goed hebben dan u. Hierop volgt de trots of bewondering, het gevoel dat u heeft voor uw meerderen, zonder afgunstig te zijn. Tot slot is er de desinteresse, een gevoel dat u heeft jegens onplezierige mensen. Deze vier gemoedstoestanden vervangen die van egoïsme, onwetendheid, aantrekkingskracht, aversie en afhankelijkheid. Raja-yoga is erop gericht de manier waarop gedachten uw geest binnendringen te veranderen.

Karma-yoga is de yoga van het werk. Deze houdt zich bezig met het vinden van ware levendigheid, waarin u zich dan dient onder te dompelen. U moet de stroom zien te vinden en erop meedrijven. Karma-yoga biedt iedereen een kans zijn dagelijks leven te veranderen. U zoekt net zo lang naar geschikt werk tot u zo tevreden bent dat u ’s morgens niet kunt wachten ermee aan de slag te gaan en ’s avonds tevreden en voldaan naar bed gaat.

Bhakti-yoga is de yoga van de liefde. Mensen die zich met deze vorm van yoga bezighouden, zijn vrolijk en blij bij hun geliefden te zijn. Bhakti-yoga helpt mensen door een moeilijke periode (in de liefde) heen. Uiteindelijk gaat het om de liefde van God, terwijl u ook nog steeds van uw medemensen en van dingen houdt. Naar mijn mening ervaart u door bhakti-yoga dat God ook van u houdt. De liefde ervaren volgens bhakti-yoga betekent de afwezigheid van twijfel, lijden en strijd.

Overeenkomende elementen in alle vormen van yoga zijn: een juiste ademhaling, een juiste lichaamshouding en de juiste handeling. Deze elementen richten zich op het bereiken van een balans met de andere. De verschillende soorten yoga benaderen meditatie elk op hun eigen manier – via houding, gedachten, werk of liefde. Het onderwerp van meditatie bij yoga kan verschillend zijn, maar de resultaten hebben opvallende overeenkomsten.

Yantra

Een yantra is een grafische voorstelling gericht op het verdiepen van concentratie. Een van de bekendste yantra’s is Sri Yantra. Dit patroon van driehoeken binnen een kader van cirkels en lotusbladeren bevordert de concentratie van de ogen, en daarmee ook van de geest. Yantra’s bestaan uit geometrische vormen en bevatten geen letters of godenvoorstellingen.

De yantra is een speciaal soort mandala. De eenvoudigste mandala bestaat uit een cirkel, waarvan meestal op enigerlei wijze het middelpunt wordt aangegeven. In sommige zien we ingewikkelde symbolen voor de Boeddha of andere religieuze figuren. Vaak wordt de cirkel in vieren gedeeld om de vier hoofdrichtingen of de tussenliggende richtingen aan te geven.

Tibetaanse schilderingen zijn complexe voorstellingen van de wereld, met de mandala als basis. Deze schilderingen (thangka’s) zijn een ander soort yantra’s. Katholieke kerken verwerken vaak principes in hun kunst die gebaseerd zijn op de mandala. Veel glas-in-loodramen bevatten cirkelvormen. Dit zijn in feite allemaal yantra’s, of onderwerpen van meditatie.

Figuur 6 Sri Yantra

Oefening: uw visuele aandacht sturen

Zoek een van uw favoriete afbeeldingen of voorwerpen. Deze hoeft geen religieuze betekenis te hebben. Het kan een foto zijn van een leraar of een andere bekende. Het kan echter gemakkelijker zijn om iets te kiezen dat minder persoonlijk is. Ik gebruik graag natuurlijke dingen, zoals bloemen of duidelijke als zodanig ontworpen mandala’s (cirkels met een middelpunt).

1 Zet het gekozen object zodanig neer dat u het kunt zien als u zit.

2 Ga ontspannen zitten.

3 Adem een paar keer diep in en zorg voor een regelmatige ademhaling.

4 Richt uw ogen en aandacht op het door u gekozen object.

5 Als uw gedachten afdwalen, keert u simpelweg terug naar het object.

6 Doe dit gedurende vijf of tien minuten.

U zult gemerkt hebben dat uw gedachten automatisch afdwaalden terwijl u zich concentreerde. Bij het terugkeren naar het object zult u meer details en betekenis in het object hebben gezien. U bent misschien nieuwsgierig geworden naar de herkomst ervan. Wat viel u nog meer op?

Mantra

Ik beschouw meditatie meestal als een activiteit die in stilte plaatsvindt. Deze is er tenslotte voor bedoeld om de geest tot rust te brengen, en rust gaat samen met stilte. Toch betrekken zowel westerse als oosterse tradities geluiden bij meditatie. De mantra (gelijk aan een gebed of formule) is een zorgvuldig samengestelde zin of een vers die kunnen worden gerepeteerd om in een bepaalde toestand te geraken. Hier volgen enkele mantra’s waarbij ik veel baat heb gehad in mijn leven.

• Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met U. Gij zijt de gezegende onder de vrouwen, en gezegend is Jezus de vrucht van Uw schoot.Heilige Maria, Moeder van God, Bid voor ons zondaars nu en in het uur van onze dood. Amen.

• Gate, gate, paragate, parasamgate, bhodi svaha.

• Om mani padme hum.

• God en ik, ik en God zijn één.

Zoals u ziet is de taal belangrijk. Daarmee bedoel ik dat de woorden op een bepaalde manier gegroepeerd moeten zijn. Over het algemeen gaan we ervan uit dat de beste mantra’s door veel mensen worden gebruikt. Zij maken op betekenisvolle wijze contact met het universum: de universele gedachte. Ze zijn gemakkelijk te onthouden en klinken plezierig en ritmisch.

Oefening: een mantra reciteren

Kies een van de hiervoor genoemde mantra’s of kies er zelf een.

1 Ga in uw favoriete meditatiehouding zitten.

2 Adem een of twee keer diep in.

3 Begin met het reciteren van uw mantra. Doe dit gedurende vijf tot tien minuten.

U zult een aantal dingen opmerken: hoe uw aandacht zich verdiept tijdens het herhalen van deze woorden, hoe gemakkelijk u uw dagelijkse zorgen vergeet – hoe groot ze ook zijn – en hoe uw geest tot rust komt. Wat merkt u nog meer op?

Visualisatie

In de breedste zin van het woord omvat visualisatie bijna, zo niet al onze creatieve inspanningen. We visualiseren een taart terwijl we de ingrediënten ervan mengen en we visualiseren een applaudisserend publiek tijdens het schrijven van een toespraak; we zien onszelf als succesvol, terwijl we opgaan in onze dagelijkse bezigheden.

Helaas zijn we ook geneigd om mislukkingen te visualiseren. We saboteren bij voorbaat onze handelingen door de minder positieve uitkomsten ervan te zien. We hebben geen vertrouwen in onze creatieve vermogens en gissen naar te nemen beslissingen. Hieronder volgt een meditatieoefening om deze minder constructieve geestelijke patronen te stoppen.

Oefening: het visualiseren van verandering

1 Kies een gedachte of gedachtepatroon dat u niet van nut is. Denk er een paar minuten aan en schrijf op waaruit die gedachten zijn opgebouwd. Leg de aantekeningen weg.

2 Ga in meditatiehouding zitten.

3 Adem een paar keer diep in.

4 Denk nu aan uw probleemgedachte. Visualiseer en hoor deze en voel hoe het is om in die ruimte te zijn.

5 Bedenk nu een woord, kleur, geluid of ding dat u in die gedachte zou kunnen veranderen. U bepaalt wat die verandering is.

6 Denk opnieuw aan de gedachte of het gedachtepatroon, nu met de door u gemaakte verandering. Laat uw geest de opkomende gedachtelijn volgen.

7 Schrijf na afloop van deze oefening een paar woorden op over uw gevoelens.

Merk op dat door het veranderen van een element in het patroon, het hele patroon verandert. Hoewel dit geen magische oplossing is voor negatieve gedachten, zorgt elke verandering in die gedachten voor een stap in de goede richting. Vergelijk de notities van voor de oefening met die van erna. Ziet u de veranderingen in uw gevoelens?

Omdat u nu al een tijd mediteert, heeft u wellicht enige affiniteit met de gemoedstoestand die u daarmee bereikt. U kunt nu een probleem aandragen met de verwachting dat u uw opvatting erover door meditatie kunt veranderen. Vergelijk het met koffie: koffie zelf is bijna zwart van kleur; door de toevoeging van een beetje melk vindt een opvallende verandering plaats. Het zwart verdwijnt om plaats te maken voor iets heel anders. Roer en hoor het bekende geklingel van een lepeltje in een kopje. Het beeld, het geluid en zelfs de geur dragen bij aan bepaalde gevoelens. Wanneer u het mediteren onder de knie heeft, is problemen oplossen hetzelfde.

Samenvatting
Uit dit hoofdstuk kunt u een techniek kiezen die goed voor u werkt en die u aan uw meditatiemethode kunt toevoegen. De verschillende yogatechnieken tonen ons dat geen enkele meditatievorm geschikt is voor iedereen. Geen enkele mantra of afbeelding werkt voor ons allemaal. Meditatie is erg persoonsgebonden. Het volgende hoofdstuk maakt u bekend met de basisprincipes van kundalini-yoga.