8 Denken over nadenken

Onze geest denkt vaak aan iets terwijl ons lichaam met iets anders bezig is. Zolang lichaam en geest niet samen zijn, raken we verdwaald en kunnen we niet echt zeggen dat we aanwezig zijn.

Thich Nhat Hanh The Heart of the Buddha’s Teaching

Nu u mediteert, bent u misschien in staat uw gedachtestroom zo te veranderen dat u kunt nadenken over uw gedachten. U analyseert de soorten gedachten die bij u opkomen en u vraagt zich af waarom ze op een bepaalde manier opkomen. Misschien lijken ze geen betekenis te hebben.

De meeste mensen hebben een favoriete manier om het leven te benaderen. Ze denken en ervaren de wereld op een bepaalde manier. Ik wil graag twee systemen noemen die ingaan op hoe we denken: de Jungiaanse typologie en NLP (neurolinguïstisch programmeren).

Carl Jung stelde vier persoonlijkheidstypen voor: denken, voelen, zintuiglijke waarneming en intuïtie. Richard Bandler en John Grinder ontwikkelden een interpretatie van drie representatieve systemen: visie, gehoor en gevoel. Het is belangrijk om te weten dat de term ‘gevoel’ in elk systeem een andere betekenis heeft. Bandler en Grinder besloten de term kinesthetica te gebruiken in plaats van gevoel.

Persoonlijkheidstypen

In het Jungiaanse systeem staan de vier persoonlijkheidstypen voor vier manieren om de wereld te benaderen – vier manieren om de geest te gebruiken. In ons educatieve systeem wordt veel waarde gehecht aan het denkvermogen en wordt intelligentie met dit type in verband gebracht. De andere drie zijn echter even krachtig. In andere culturen wordt minder aandacht aan het denkvermogen geschonken. Iedereen kan de vier functies toepassen. We geven vaak de voorkeur aan de ene of de andere en kiezen meestal nog een tweede stijl. We kunnen ze alle vier ontwikkelen – een van de doelen van het volwassen ontwikkelingsproces.

Laten we beginnen met zintuiglijke waarneming. Dit is de manier waarop we de ruwe gegevens uit onze leefomgeving waarnemen. Hiertoe behoren zicht, smaak, reuk, gevoel en gehoor. We gebruiken ze continu. Voor het zintuiglijke type is het denkproces gebaseerd op sensaties. Een dergelijke persoon leert het beste door te doen, omdat het leerproces plaatsvindt op een fysiek niveau. We weten dat sommige kinderen een wiskundig probleem oplossen door hun vingers te gebruiken, terwijl andere het probleem visualiseren. De intelligentie van het lichaam is waardevol voor iedereen.

Denken is de functie die de meesten van ons associëren met intelligentie. Jung zei dat we ‘door na te denken in staat zijn de betekenis of het doel te begrijpen van het object dat we bekijken.’¹ Alleen maar zien is niet genoeg. We moeten begrijpen wat we zien. We analyseren en catalogiseren de binnenkomende informatie, en onderzoeken deze op nog andere wijzen. We verbinden die aan informatie die we al hadden. We schuiven met de informatie om te zien of we die dan beter begrijpen. Misschien keren we zelfs terug naar de sensaties om meer informatie te verkrijgen.

Met gevoel bedoelt Jung het beoordelen van de waarde van het object of de informatie waarmee we werken. Emoties kunnen hierbij een rol spelen, maar Jung verwijst in eerste instantie naar een geestelijk – niet een emotioneel – proces. Beoordeling is hierbij van belang. Wat voor gevoel geeft het object me? Voel ik me er prettig of onprettig bij? In welke mate? Jung heeft het hier niet over objectief oordelen. Hij verwijst naar een zeer persoonlijke evaluatie.

Met gevoel bedoelt Jung het beoordelen van de waarde van het object of de informatie waarmee we werken. Emoties kunnen hierbij een rol spelen, maar Jung verwijst in eerste instantie naar een geestelijk – niet een emotioneel – proces. Beoordeling is hierbij van belang. Wat voor gevoel geeft het object me? Voel ik me er prettig of onprettig bij? In welke mate? Jung heeft het hier niet over objectief oordelen. Hij verwijst naar een zeer persoonlijke evaluatie.

De vierde functie is intuïtie. Dit is hoe we informatie relateren aan tijd. Bij dit geestelijke proces is dat wat in de toekomst ligt, betrokken. We overwegen wat we met een object kunnen doen, of hoe een boodschap in onze toekomstplannen past. We voorspellen de toekomst en gebruiken onze intuïtie om te speculeren over informatie die we via de andere drie functies hebben verkregen.

Oefening: het identificeren van mentale processen I

U kunt de vier typen mentale processen gebruiken om uw willekeurige denkpatronen te analyseren. Overweeg de volgende mogelijkheden tijdens het mediteren.

1 Gaan uw gedachten hoofdzakelijk over uw waarneming van de directe omgeving? Richten ze zich op de kramp in uw kuit, de manier waarop het licht door het raam schijnt of de geluiden van uw woning? Heeft u het warm of koud of heeft u honger?

2 Misschien onderzoeken uw gedachten de informatie die u nu in u opneemt. U denkt na over het licht dat de kamer binnenkomt en hoe dit de vloer verlicht. U denkt na over de omgevingsgeluiden en komt erachter dat deze afkomstig zijn van de ventilator. U voelt de kramp en verbindt die met uw kennis over het verkrampen van uw spieren tijdens het mediteren.

3 U beoordeelt misschien uw ervaringen van moment tot moment:

• Ik voel mij ontspannen en dat is goed.

• O jee, ik denk aan de kramp in mijn been, dat is niet goed.

• Het licht van het raam is feller dan gisteren en dat betekent dat het zonniger is vandaag. Dat is goed.

4 Als u een intuïtieve benadering heeft, bekijkt u de waarde van uw meditatie voor de toekomst. U bedenkt dat het felle licht uw elektriciteitsrekening zal verlagen deze maand. En u bedenkt dat deze meditatie u voorbereidt op de vergadering van vanmiddag.

Het nut van deze oefening is te ontdekken welk denkproces typerend voor u is. Waar gaan uw gedachten naartoe als ze de kans krijgen?

Veel mensen vinden deze geestelijke ontdekkingstocht moeilijk of zelfs pijnlijk. U wilt misschien helemaal niet weten hoe uw geest werkt. U zou weleens heel veel moeite kunnen doen om er niet achter te komen. Herinnert u zich hoofdstuk 4 nog, Wees aardig voor uzelf? Dit is wellicht het goede moment om het te herlezen.

• Dit zijn uw eigen gedachten.

• Niemand stopt deze gedachten in uw hoofd.

• Uw gedachten laten u zien hoe uw geest werkt.

• Uw gedachten onthullen uw mentale gewoonten.

• U kunt een gewoonte alleen veranderen als u het doel ervan begrijpt.

Met gebruikmaking van de Jungiaanse typologie kunt u gebruik leren maken van deze mentale processen. Als u dit doet, ontdekt u vanzelf de constructieve en minder constructieve mentale gewoonten die u heeft. U kunt die dan gaan veranderen.

Representatieve systemen

Terwijl u uw mentale processen onderzoekt, krijgt u meer informatie. Wat Bandler en Grinder tijdens hun onderzoek hebben ontdekt, is dat ieder van ons een eigen stijl heeft om toegang te krijgen tot informatie over de wereld. Op het niveau van zintuiglijke waarneming, zoals in Jungs typologie, hebben we allemaal een dominant zintuig. Dat wil zeggen dat we niet alleen een van Jungs typen zijn, maar ook een bepaald uitgangspunt kiezen.

Het visuele representatieve systeem gaat uit van visie. Hoe basaal is die stelling? Wat betekent die echt? Visuele typen zijn geneigd in beelden te denken. Zij ‘zien’ woorden. Ze doorspekken hun taal met visuele woorden. In de rij voor het buffet zou mijn moeder zeggen: ‘Wat vind jij er goed uitzien vandaag? Kijk eens naar die prachtige rode tomaat.’

Opvallend is dat ik waarschijnlijk zou antwoorden met: ‘Gebakken aardappeltjes klinkt goed.’ We weten allemaal dat gebakken aardappelen geen geluid maken als ze op het bord liggen. Wat bedoel ik als ik zeg: ‘Dat klinkt goed’? De woorden, hardop uitgesproken, roepen een positieve auditieve reactie in mij op.

Het auditieve representatieve systeem hangt af van verbale en andere geluidsinformatie. Een auditief type zal ‘luisteren’ naar de innerlijke antwoorden op vragen en ze dan hardop uitspreken. Als ik bijvoorbeeld een restaurant mag kiezen om te gaan lunchen, gaat mijn aandacht meer uit naar de achtergrondgeluiden van de restaurants die ik ken dan naar de kwaliteit van het eten. Ik houd soms ook van de namen van eten. ‘Wat vindt u beter klinken: spaghetti of kipkerrie?’ Als u aan geluiden denkt, bent u auditief. Als u afgaat op het gevoel in uw buik, bent u het derde type: kinesthetisch.

Het kinesthetische representatieve systeem gaat helemaal over de gevoelens in uw lichaam. Ze kunnen gerelateerd zijn aan emoties, maar de kern bestaat uit de associatieve lichamelijke gevoelens. Als u mensen vraagt hoe het met hen gaat, krijgt u verschillende soorten reacties. Sommige mensen moeten daarover nadenken. U kunt zien dat ze aspecten van de buitenwereld in zich opnemen. Wat hun antwoord ook is, zij kunnen u waarschijnlijk precies vertellen waar zij wat voelen. Ik weet dat mijn zorgen naar mijn maag en onderbuik gaan, angst naar mijn ribben en longen, en liefde naar mijn hart. Vreugde barst zo’n beetje uit mijn hele lichaam.

Oefening: het identificeren van mentale processen II

Deze oefening is heel gemakkelijk: beschrijf uw ervaring van het voor het eerst betreden van een gebouw. Schrijf op wat u opmerkte.

Kijk nu naar de woorden die u heeft gebruikt om de ervaring te beschrijven. Noemde u de kleur van de vloer, de muren of het meubilair? Schreef u iets over de muziek, het geluid van de dichtvallende deur of het geluid van uw hakken op de tegels? Ervoer u een prettig of dreigend gevoel, of voelde u de temperatuursverandering? We gebruiken voortdurend visueel levendige, prettig klinkende en fysiek beschrijvende woorden. Ieder van ons heeft een favoriete methode om informatie te verwerken en we onthullen onze voorkeur door onze verbale en lichaamstaal.

Al in verwarring gebracht?

Sommigen van u zijn al bekend met deze manier om mentale processen te analyseren en kennen hun favorieten. Anderen zien het nut hiervan niet in. Sommigen vragen het liever aan een ander. Het is vaak gemakkelijker om de persoonlijkheidsstijl van een ander vast te stellen dan die van uzelf te onderzoeken. Het doel van het zelfonderzoek is de complexiteit van het mentale proces te onthullen en aan te geven dat u uw gedachten kunt veranderen door het veranderen van uw uitgangspunt.

Met behulp van uw Jungiaanse persoonlijkheidstype en het representatieve systeem dat u meestal gebruikt, kunt u enkele ‘gedachten’ ontwikkelen die positieve associaties hebben voor u. U kunt deze aan het lijstje in uw portemonnee toevoegen. Noteer de hoogtepunten van uw visuele ervaringen als u visueel bent ingesteld en auditieve of kinesthetische ervaringen als het visuele systeem niet bij u past. U kunt dan de negatieve gedachten die tijdens het mediteren opkomen benoemen en vervangen door een van uw positieve associaties.

Oefening: uw ervaringen verrijken

Ontspan u in uw gebruikelijke meditatieve houding.

1 Adem enkele malen diep in.

2 Roep een positieve ervaring uit het verleden op.

3 Let erop hoe u zich deze herinnert: overheersen zintuiglijke waarnemingen, logica, gevoelens of intuïtie? Zijn het visuele, auditieve of kinesthetische herinneringen?

4 Ga naar de herinnering die u heeft opgeroepen en speur uw geest af. Wat komt er nog meer binnen in uw bewustzijn? Let op de overige manieren waarop u deze positieve ervaring kunt benaderen.

Als u met deze techniek aan de slag gaat, ontdekt u een rijkdom aan ervaringen die u vergeten was. Dit uitbreidingsproces kunt u doortrekken naar uw dagelijks functioneren. U zult dingen ontdekken die u nooit eerder heeft gezien, gehoord of gevoeld. Deze methode kan u ook helpen bij moeilijke situaties in uw leven.

Als u zich in een bepaalde moeilijke situatie bevindt, kunt u misschien een uitweg ‘zien’ door u te richten op de toekomstige uitkomst. U heeft nu misschien veel aan een opmerking die iemand in het verleden maakte. U bent misschien in staat uw ogen te sluiten, uw favoriete kleur te visualiseren en u net voldoende te ontspannen om een minder bewuste reactie om te buigen in een bewustere respons. Denken aan uw meditatieruimte kan u helpen u te ontspannen en in meditatieve staat te geraken.

Samenvatting
Door zorgvuldig na te denken over het functioneren van uw geest, wordt u op een nieuwe manier vrienden met uzelf. U erkent uw eigenzinnige processen en leert deze om te buigen of ze te vervangen door positievere beelden, geluiden of gevoelens. Door meer te leren over hoe u denkt en door uw mogelijke reacties in aantal uit te breiden, kunt u de gebruikelijke stroom van mentale informatie onderbreken. Tijdens deze rustpauze ervaart u het opmerkelijke, inspirerende en extatische. In het volgende hoofdstuk onderzoeken we de band tussen yoga en meditatie.

1 Bennet,What Jung really said