Verantwoording

1 De raadsels van de Hunenborg

Bronnen: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 55-56. Tevens heb ik een fragment ontleend aan het verhaal ‘Goud en zilver in het broek’; A. van Oirschot, Spoken en kastelen in Nederland (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1974) 24. Beide verhalen verschenen in dezelfde vorm onder de titels ‘De reus van de Hunenborg’ en ‘De heks van de Hunenborg’.

2 Waarom de Zwollenaars blauwvingers genoemd worden

Bron: N. van Hichtum, Uit het sagenland (Scheltens en Giltay, Den Haag) 51-56. Het verscheen daarin onder de titel ‘Waarom de Zwollenaars blauwvingers genoemd worden’.

3 Het Monnikenspoor van Vollenhove

Vrij naar Ommer Nieuws , ‘Wandelend de monniken achterna’ (16 augustus 2006).

kro -radio besteedde, parallel aan de afleveringen in het anwb -blad Toeractief , maandelijks aandacht aan de afstandswandelroute. Informatie: tel. 074-2780900.

4 De slag bij Ane

Bron: Willem Hoffman, Noord- en Zuidnederlandse sagen en legenden (Elsevier, Amsterdam/Brussel 1974) 57-59. Het verscheen daar onder de titel ‘De zwaan bezweek’.

5 Een ufo bij Steenwijk

Bron: per e-mail ontvangen door het Meertens Instituut op 24 augustus 2003.

6 Sint-Plechelmus in Oldenzaal

Bron: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 20-21. Het verscheen hierin onder de titel ‘Plechelmus en Oldenzaal’. Zie ook:

www.katholieknederland.nl.

7 De Maria van Frieswijk te Schalkhaar

Overgenomen uit: P.J. Malgry & C.M.A. Caspers (red.) Bedevaartplaatsen in Nederland . dl 1 (Hilversum: Verloren, 1997) 680-685. Het citaat aan het begin ontleende ik aan: Thea Beckman, Het wonder van Frieswijck ( cpbn , Amsterdam 1991) 81.

8 De ingemetselde non van Singraven

Bron: A. van Oirschot, Spoken en kastelen in Nederland (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1974) 26 en 28. De verhalen verschenen daarin onder de titel ‘Het rode spook van Ootmarsum’ en ‘Het nonnenspook van Singraven’. Ik heb de tekst iets aangepast.

Noot: Huis Singraven en de Watermolens zijn in het zomerseizoen opengesteld voor bezichtiging. Kaarten hiervoor en ook de eventueel gewenste informatie zijn te verkrijgen in het restaurant De Watermolen.

9 De geile juffers van Goor

Bron: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 123. Het verscheen daarin onder de titel ‘Minzieke juffers’.

Zie ook: Meertens Instituut, http://www.meertens.knaw.nl/
volksverhalenbank.

Noot 1: Er is een themapark aan de wittewievensagen gewijd bij Lochum: www.dewittewieven.nl.

Noot 2: Uit nader onderzoek is gebleken dat het Wegdam dat ten tijde van het verhaal in het bezit was van de Amsterdamse notaris Arent Daniel Johannes Theodorus Meyjes, was aangekocht door de Amsterdamse scheepsbouwmeester en reder Jeremias Meyjes, die volgens overlevering op slinkse wijze in het bezit is gekomen van dit onroerend goed.

10 De witte wieven vanTubbergen

Bron: Josef Cohen, Nederlansche Sagen en Legenden (Thieme, Zutphen 1918) 210-219. Het verscheen hierin onder de titel ‘De Witte Wieven van Tubbergen’.

11 Spoken bij Almelo

Bron: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 97-98.

Het verscheen hierin onder de titel ‘De wierleupster verlost’.

12 De klopgeest in het Witte Paard te Deventer

Bron: G. Lammers uit ’s-Graveland (Noord-Holland) vertelde dit op 7 februari 1894. Hij zegt hierover: ‘De geschiedenis werd mij als kind door wijlen mijn vader verteld, doch anders heb ik niet vernomen dat ook anderen haar kenden. Hoewel zulks waarschijnlijk wel het geval zal zijn, is het toch zeker dat de legende bijna vergeten is. [...] Het verhaal is reeds in mei 1863 door mij aldus in rijm gebracht, zonder er meer in te lassen dan mijn vader mij verteld heeft.’

13 De wolven van Ommen

Bronnen: ‘De Wolfskuil in Ommen’ ontleend aan de historische website van Harry Woertink (www.delete-it.nl/oudommen, 11 november 2006). Voor het huidige restaurant De Hongerige Wolf zie www.hongerige-wolf.nl. Daar vindt u ook het verhaal.

14 De dolleman van kasteel Rechteren

Bronnen: A.I.J.M. Schellart en Theo de Vries (1965) Kastelen vertellen hun verhaal , 30 en 31.

A. Buter (1981) Volksverhalen uit Overijssel , 43.

Aalt Selles (cop. 1996) Vertelsels rond de IJsselmond , 97-99.

Sinninghe (1936) Overijsselsch Sagenboek , 225.

15 De hellehond rond Enschede

Bronnen: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 96. Het verscheen daar onder de titel ‘Bommenberend op de maan’. Het deel over Hagalls verborgene heb ik gebaseerd op een fragment uit: Werkman, Kent u Overijssel ook zo? 61. Informatie over de hellehond vond ik op de website van Stichting Gemeenschapswerk De Hellehond.

De fietsroute ‘In het spoor van de Hellehond’ vindt u ook in de anwb/vvv -gids De Lutte-Oldenzaal. Start en informatie: vvv De Lutte, Plechelmusstraat 14, De Lutte, tel. 0541-551777.

16 De mysteries rond de vuurwerkramp in Enschede

Bronnen: Over het boek van Maarten Bollen: Gemeente Enschede werkte onderzoek tegen , Het Parool (21 april 2004). Over de raadsels rond de ramp: www.13mei2000.nl.

De ‘voorspelling’ heb ik overgenomen uit sp!ts , woensdag 8 december 1999.

17 Croiset, de paranormale detective te Enschede

Bronnen: M. Gibbels, ‘Boekbinder, Gerard (1909-1980)’, in Biografisch Woordenboek van Nederland en Croiset paragnost. Autobiografie van Gerard Croiset (Naarden 1977); en, over Tenhaeff en Croiset, ‘De professor en de paragnost’, door Piet Hein Hoebens, in: Skepter 1 (sept./dec. 1988).

18 De Zwarte Dood gevangen in Enschede

Bron: Josef Cohen, Nederlandsche sagen en legenden (Thieme, Zutphen 1917) 106-111. Het verhaal, dat ik licht heb aangepast in het begin, verscheen daarin onder de titel ‘De gevangen wolk’. Zie ook: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 50-51. De legende wordt daar herverteld onder de titel ‘’t Blauwe dämpken’.

19 De wilde deerne van Kranenburg

Bron: Grotendeels ontleend aan Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, lemma ‘Jennaert, Anna Maria’, auteur: Dimphéna Groffen.

Voor Overijsselse wolven en de wilde deerne zie ook: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 51, 92-93.

20 Aalt M., de duivel in Zwolle

Bron: G. van Gestel, Handlangers van de dood (Lannoo, Tielt 2002) 93-97. Het verscheen daarin onder de titel ‘De wrekers’.

21 De heemannekes in het Aamsveen

Vrij naar: Merit Roodbeen, De mooiste Nederlandse sagen en legenden (Verba, Hoevelaken, 1999) 278-280; A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 119; en J.R.W. Sinninghe, Sagen van Nederland (Het Spectrum, Utrecht z.j.) 82-84.

22 Zwartkapje, de heks van Hasselt

Bronnen: de volksverhalenbank van het Meertens-Instituut en de website van de historische vereniging van Hasselt (www.historischevereniginghasselt.nl/). Het verslag van Elisabeth van Dijk van der Sluis werd opgetekend door M.J. Ampt voor het Meertens Instituut.

23 De duivel danst in Raalte

Bron: Volkskundevragenlijst 18 (1954), formulier F.120, archief Meertens Instituut. Albers, W.A.

Het verhaal uit Hapert ontleende ik aan: Ben Janssen, Het dansmeisje en de lindepater, volksverhalen uit Kempen, Meierij en Peel (Maasbree 1978).

24 Volksgericht in Staphorst

Fragment uit: Werkman, Kent u Overijssel ook zo? 22-23 en tevens diverse internetbronnen.

25 Het Staphorster Boertje

Bron: Ontleend aan de website Mysteries van het Reestdal ontwikkeld door Turksma & Partners, in samenwerking met Kunst & Cultuur Overijssel (mysteriesvanhetreestdal.nl).

26 Klazien uut Zalk leeft voort

Noot: Meer informatie over de productlijn Klazien’s vindt u op www.cruydhof.nl.

27 Het voorgezicht in Dulder

Bron: J.R.W. Sinninghe, Sagen van Nederland (Het Spectrum, Utrecht z.j.) 86-87. Het verscheen daarin onder de titel ‘Het voorgezicht’.

28 Goudkoorts bij Nijverdal

Bron: Dit artikel maakt deel uit van de Overijssel Collectie van de obd . Het is bewerkt naar krantenartikelen uit het Twentsch Zondagsblad (4 oktober 1964), de Twentsche courant (2 februari 1974) en het Twentsch Volksblad (11 februari 1966). Het verscheen op de website van het obd onder de titel: ‘Goudmijnveld Erica. Geen ontginning met winst’ (www.biblioplaza.nl).

Noot: De goudkoorts bij Nijverdal heeft ook zo zijn sporen nagelaten in de lokale folklore. Rond 1900 werd er op de Sallandse Heuvelrug naar goud gezocht en waren er vele goudzoekers in deze regio. Old Mineke probeerde de goudzoekers en de boerenknechten te verleiden en in haar hol te slepen.

29 De gouden doodskist in Twente

Bron: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 56. Het verscheen daarin onder de titel ‘Goud en zilver in het broek’.

30 Nicolaas Böhmer, de snelle spion uit Delden

Vrij naar: A. Buter, Volksverhalen uit Overijssel (Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen 1981) 39. Het verscheen daarin onder de titel ‘De snelle spion’. Informatie over restaurant Carelshaven vindt u op www.carelshaven.nl.

31 Drama op de Hunenborg

Bron: Fragmenten uit Jacob van Lennep, Onze voorouders ‘ De hunenborg ’ (1823). Ik heb het verhaal licht gemoderniseerd. Het woord Madscharen heb ik vervangen door ‘Magyaren’.

32 Het lijk in Vollenhove

Bron: Fragmenten ontleend aan Henk van Heerde, De Stad Vollenhove door de eeuwen heen ; en Meer en Noord-Meer , ‘beschreven en beschouwd’ door A.G. Kleinjan en E. Roelofs.