15 De hellehond rond Enschede

Het spookt rond Enschede. Nog geen 12 kilometer noordelijker ligt De Lutte – de hellehondstad bij uitstek – en 10 kilometer ten zuidwesten ervan ligt Haaksbergen, stad van Hagall, de Meester van de Jacht. Eens per jaar, rond Halloween, komen ze samen, hond en meester. Samen maken ze de nacht onveilig, zo gaat het verhaal...

Nabij Enschede, de Germaanse tijd tot heden, door overlevering bekend – Weet u waarom de honden blaffen naar de volle maan? Ze zien daar een figuur die bij menig man nog altijd afgrijzen wekt, al is het meer dan driehonderd jaar geleden dat hij er in werkelijkheid rondspookte.

Het is Bernhard von Galen, alias Bommenberend, de Munsterse vorst-bisschop die in 1665 en 1672 in Overijssel en de Gelderse Achterhoek heeft geplunderd.

In oude sagen leeft hij nog voort als Hakkelberend, een wilde jager, waarvoor het eenvoudige landvolk gaarne een stap opzij deed als hij uit het woud tevoorschijn kwam en over de velden stoof op zijn vurig ros.

Op de maan is hij terechtgekomen doordat hij de wetten van ‘hilligen aovend’ zou hebben overtreden. Hij verstoorde de rust van de midwinteravond door op jacht te gaan, zo vertelde het volk rond Enschede, aan de Twents-Gelderse grens. Maar hij ving niets en omdat hij niet met lege handen thuis wilde komen, besloot hij dan maar wat hout te sprokkelen. Met een grote takkenbos op de rug keerde hij huiswaarts, maar hij verdwaalde. Ten slotte kwam hij op de maan terecht, waar hij voor straf voor altijd moet blijven.

Zo zien we hoe de historische werkelijkheid zich hier vermengt met folklore en religie.

Bernhard von Galen raakt vereenzelvigd met de Wilde Jager, een bekende figuur uit de folklore.

De stad van de Wilde Jager, al zult u er tegenwoordig nog weinig van merken, is Haaksbergen. De naam, die in het plaatselijke dialect Hoksebarge luidt, zou afgeleid zijn van twee woorden, die zoveel beduiden als Hagalls verborgene. Hagall was een Germaanse god, waarvoor hier – ongetwijfeld in een halfdonker eikenwoud – een heiligdom was ingericht.

Hij stond voor verandering en de kracht van de natuur. Ons woord ‘hagel’ is van hem afgeleid. Als spookachtige verschijning jaagt hij nog altijd door de lucht, vooral op stormachtige winteravonden. Afhankelijk van de verteller jaagt hij alleen of in een groep, en vaak heeft hij een hond bij zich, de zogenaamde hellehond...

In De Lutte, niet ver van Enschede, wordt dit griezelige dier ‘de verkeerde hond’ of ook wel ‘Wodans helper’ genoemd. Men geloofde dat het dier de jager (hier niet Hagall maar Wodan) altijd op diens wilde jacht vergezelde. Nog altijd staat het daar, tussen kerk en kroeg, een beeld met die naam: De Hellehond. Het dier is – vanwege de lokale folklore, en de belangstelling daarvoor – inmiddels uitgegroeid tot mascotte van het dorp. Er is een eetcafe De Hellehond (aan de Dorpstraat), een Stichting Gemeenschapswerk De Hellehond, en voor toeristen een fietsroute getiteld ‘In het spoor van de Hellehond’, bewegwijzerd met zeshoekige routebordjes waarop het dier staat afgebeeld.

De bronzen hellehond van De Lutte is in feite een kardoeshond, maar dat is niet erg. In de Germaanse mythologie was de kardoeshond gewijd aan Wodan en zijn gemalin Holda. In onze Lage Landen kennen we deze godin beter als Vrouw Holle. Deze godin stond aan het hoofd van een groep opnieuw te incarneren geesten. De geestzielen van de overledenen kwamen in het volksverhaal vergezeld door de hellehond opnieuw terug bij Vrouw Holle. Hoorde men ergens een hond blaffen, dan werd in De Lutte gezegd dat vlakbij spoedig een sterfgeval zou plaatsvinden. De hellehond werd ook bij begraafplaatsen waargenomen. De boeren in het buitengebied bij De Lutte zouden regelmatig zijn opgeschrikt door een grote zwarte zwerfhond en iedereen die met het dier in aanraking kwam, werd ernstig ziek. Ooit zou een boer strijd met de hond hebben geleverd. De volgende dag was de boer ernstig ziek en had hij blaren over zijn hele lichaam.

Voor de fietsroute ‘In het spoor van de Hellehond’, een tocht van 14kilometer die eigenlijk bedoeld is voor kinderen, kunt u zich wenden tot de lokale vvv . Een rugzakje met de route, benodigdheden voor de opdrachten, informatie voor de begeleiders en een diploma voor wie de route heeft voltooid, is daar ook te koop.

Helaas mogen honden niet mee.