MALCOLM

'Gaat het?' vroeg Thorne.

'Ja, het wordt zelfs steeds beter,' zei Malcolm. Hij zuchtte. Zijn li­chaam ontspande zich. 'Weet je, ik kan me voorstellen dat mensen aan de morfine raken,' zei hij.

Sarah maakte de opblaasbare plastic spalk vast rond Malcoms been. 'Hoe lang duurt het nog voor de helikopters komen?' vroeg ze aan Thorne.

Thorne keek op zijn horloge. 'Geen vijf uur meer. Morgenochtend, bij zonsopgang.' 'Zeker weten?' 'Ja, zeker weten.'

Harding knikte. 'Oké. Dan redt hij het wel.' 'Ik red me prima,' zei Malcolm dromerig. 'Alleen jammer dat het experiment voorbij is. En het was ook zo'n góed experiment. Zo elegant. Zo uniek. Dat heeft Darwin nooit geweten.' Harding zei tegen Thorne: 'Ik ga de wond schoonmaken. Hou jij zijn been vast.' Op luidere toon zei ze: 'Wat heeft Darwin nooit ge­weten, Ian?'

'Dat het leven een complex systeem is,' zei hij. 'Met alles wat daar­bij hoort. Fitness landscapes. Aangepaste wandel. Booleaanse draad­modellen. Zelfordenend gedrag. Stumper. Au! Wat doe je?' 'Vertel dan eens,' zei Harding, over de wond gebogen. 'Darwin had geen idee...'

'Dat het leven zo ongelooflijk complex is,' zei Malcolm. 'Dat beseft niemand. Kijk, één enkel bevrucht eitje bevat honderdduizend ge­nen, en die werken op een gecoördineerde manier en schakelen zich­zelf op gezette tijden aan en uit, zodat die ene cel wordt omgevormd tot een compleet levend wezen. Die ene cel gaat zich delen, maar de daaruit voortkomende cellen zijn anders. Ze specialiseren zich. Sommige worden zenuwweefsel. Sommige darmen. Andere, lede­maten. Iedere celgroep begint zijn eigen programma te volgen, en ontwikkelt zich, afgestemd op de andere. Uiteindelijk zijn er twee­honderdvijftig verschillende soorten cellen, die allemaal samen tot ontwikkeling komen, op precies het juiste moment. Net wanneer het organisme een bloedsomloop nodig heeft, begint het hart te pom­pen. Net wanneer er hormonen nodig zijn, beginnen de bijnieren die aan te maken. Week na week verloopt dit onvoorstelbaar ingewikkelde ontwikkelingsproces, en het gaat perfect... perfect. Het is on­gelooflijk. De mens doet zelf niets wat daar maar een beetje op lijkt. Heb je bijvoorbeeld ooit een huis gebouwd? Een huis is simpel, in vergelijking. Maar dan nog zien ze kans de trap verkeerd in te bou­wen, de gootsteen achterstevoren te plaatsen en de tegelzetter komt niet opdraven op het afgesproken moment. Er gaat van alles fout. Maar de vlieg die op je boterham gaat zitten, die zit perfect in el­kaar. Au! Rustig een beetje!'

'Sorry,' zei ze terwijl ze verder ging met het schoonmaken van de wond.

'Maar waar het op neerkomt,' zei Malcolm, 'is dat dit uiterst com­plexe ontwikkelingsproces in de cel iets is dat we nauwelijks kun­nen beschrijven, laat staan begrijpen. Besef je hoe beperkt ons ver­stand is? Wiskundig gesproken kunnen we twee dingen beschrijven die met elkaar te maken hebben, bijvoorbeeld twee planeten in de ruimte. Drie dingen die met elkaar te maken hebben, drie planeten in de ruimte, nou, dat wordt al een probleem. En vier of vijf din­gen, dat kunnen we niet aan. En binnen in de cel zitten wel hon­derdduizend dingen die met elkaar te maken hebben. Wanhopig word je ervan. Het is zo verschrikkelijk ingewikkeld, hoe is het in godsnaam mogelijk dat er zoiets als leven bestaat? Sommige men­sen denken dat het antwoord is dat levende dingen zichzelf organi­seren. Het leven creëert zijn eigen orde, zoals kristallen zichzelf or­denen. Sommige mensen denken dat het leven zichzelf in leven kristalliseert, en zo kunnen ze de complexiteit aan. Want als je niets weet van fysische chemie, kun je naar een kristal kijken en jezelf al diezelfde vragen stellen. Dan zie je al die prach­tige punten, die perfecte geometrische facetten, en dan kun je je af­vragen: Wie bestuurt zo'n proces? Hoe komt het dat een kristal zo perfect gevormd is, en dat het zoveel lijkt op andere kristallen? Maar dan blijkt dat een kristal gewoon de manier is waarop moleculaire krachten zichzelf in vaste vorm rangschikken. Dat wordt niet be­stuurd. Het gebeurt vanzelf. Wanneer je een hoop vragen stelt over een kristal, betekent dat dat je de fundamentele aard niet begrijpt van de processen waardoor het kristal ontstaan is. Dus misschien is het leven een soort kristallisatie. Misschien gebeurt het leven gewoon. En misschien is er, net als bij kristallen, een ken­merkende orde binnen levende dingen die ontstaat uit de elementen waaruit ze gevormd zijn. Oké. Nou, een van de dingen die we le­ren van kristallen, is dat orde heel snel kan ontstaan. Het ene mo­ment heb je een vloeistof met allerlei willekeurig ronddrijvende mo­leculen. Het volgende moment wordt het kristal gevormd en worden

alle moleculen in een bepaalde rangschikking ondergebracht. Ja?' 'Ja...'

'Oké. Nou. Denk nu aan de manier waarop levensvormen op de planeet samen met elkaar een ecosysteem gaan vormen. Dat is nog veel ingewikkelder dan een enkel dier. Al die rangschikkingen zijn bijzonder ingewikkeld. Neem de yucca. Wist je dat?' 'Nee, vertel eens.'

'De yucca is afhankelijk van een bepaald soort vlinder die het stuif­meel verzamelt in een bal, en die bal meeneemt naar een andere plant. Niet naar een andere bloem aan dezelfde plant. Daar wrijft de vlinder de bal over de plant, zodat bestuiving plaatsvindt. En pas daarna legt de vlinder eieren. De yucca kan niet overleven zonder die vlinder. De vlinder kan niet overleven zonder de plant. Dat soort complexe interactie doet je denken dat gedrag misschien ook een soort kristallisatie is.'

'Metaforisch gesproken, bedoel je?' zei Harding. 'Ik bedoel de hele ordening in de hele natuurlijke wereld,' zei Mal­colm. 'En hoe die misschien heel snel kan ontstaan, door kristalli­satie. Want complexe dieren kunnen hun gedrag heel snel ontwik­kelen. Veranderingen vinden heel snel plaats. De mens is bezig de planeet te veranderen, en niemand weet of dat een gevaarlijke ont­wikkeling is of niet. Die gedragsprocessen kunnen veel sneller plaats­vinden dan wij meestal denken dat de evolutie plaatsvindt. In tien­duizend jaar is de mens overgegaan van de jacht op de landbouw en van stedenbouw op cyberspace. Het gedrag ontwikkelt zich met razende vaart, en misschien passen we ons wel helemaal niet aan. Dat weet niemand. Hoewel ik persoonlijk denk dat cyberspace het einde van de mens betekent.' 'Ja? Waarom?'

'Omdat het het einde van de vernieuwing inhoudt,' zei Malcolm. 'Dat idee dat de hele wereld met kabels aan elkaar hangt, dat be­tekent een wisse dood. Iedere bioloog weet dat kleine groepen op geïsoleerde plekken zich het snelst ontwikkelen. Zet duizend vogels op een eiland in de oceaan, en dan ontwikkelen ze zich heel snel. Zet er tienduizend op een groot continent en het gaat veel langza­mer. Wat betreft onze eigen soort, onze evolutie ligt voornamelijk op het vlak van het gedrag. We vernieuwen ons gedrag zodat we aangepast zijn. En iedereen op aarde weet dat vernieuwing alleen voorkomt in kleine groepjes. Zet drie mensen in een comité en mis­schien krijgen ze iets voor elkaar. Met z'n tienen wordt dat al moei­lijker. Dertig, en er gebeurt niets. Dertig miljoen, en het wordt on­mogelijk. Dat is het effect van de massamedia, die voorkomen dat 

er iets gebeurt. De massamedia zijn dodelijk voor de diversiteit. Al­les wordt gelijkvormig. Bangkok of Tokio of Londen: op de ene hoek een McDonald's, op de andere een Benneton, aan de overkant een Bata. Regionale verschillen verdwijnen. Alle verschillen ver­dwijnen. In de wereld van de massamedia is er minder van alles, be­halve van de tien best verkochte boeken, platen, films en ideeën. De mensen maken zich zorgen over het verlies van diversiteit van soor­ten in het regenwoud. Maar de intellectuele diversiteit, onze be­langrijkste hulpbron? Die verdwijnt sneller dan de bomen. Maar daar zijn we nog niet achter, dus nu maken we plannen om vijf mil­jard mensen bij elkaar in cyberspace onder te brengen. En zo raakt ons hele ras bevroren. Alles komt tot stilstand. Iedereen zal het­zelfde denken, op hetzelfde moment. Wereldwijde uniformiteit. Au, dat doet pijn. Ben je bijna klaar?' 'Bijna,' zei Harding. 'Nog even.'

'En geloof me, dat zal heel snel gaan. Als je complexe systemen uit­zet op een fitness landscape, zul je zien dat het gedrag zo snel kan gaan dat de fitness met sneltreinvaart afneemt. Daar zijn geen me­teorieten of ziekten of wat dan ook voor nodig. Het is gewoon ge­drag dat plotseling opkomt en dat dodelijk blijkt te zijn voor de schepselen die het vertonen. Mijn idee was dat dinosaurussen, die complexe schepsels zijn, zo'n gedragsverandering ondergaan hebben. En dat die ervoor gezorgd heeft dat ze uitgestorven zijn.' 'Wat, allemaal?'

'Je hebt er maar een paar nodig,' zei Malcolm. 'Een dinosaurus wroet rond in de moerassen bij een meer, verandert de circulatie in het water en vernielt het plantenleven waarvan twintig andere soor­ten afhankelijk zijn. Bam! Weg. En daardoor ontstaan dan weer an­dere veranderingen. Een roofdier sterft uit en de prooi kan zich on­gehinderd vermeerderen. Het ecosysteem raakt uit balans. Er gaan meer dingen fout. Er sterven meer soorten uit. En plotseling is het voorbij. Zo had het heel goed kunnen gaan.' 'Gewoon, gedrag...'

'Ja,' zei Malcolm. 'Dat was tenminste het idee. En ik had zo'n ge­voel dat we dat konden bewijzen... Maar nu is het voorbij. We moe­ten hier weg. Je kunt het de anderen maar beter vertellen.' Thorne klikte de radio aan. 'Eddie? Doc hier.' Er kwam geen antwoord. 'Eddie?'

De radio kraakte. En toen hoorden ze een geluid dat eerst op sta­tische ruis leek. Het duurde even voor ze beseften dat het een mens was. Er gilde iemand, hoog en hard.