++

==

==

==

==

De laatste keer bespraken we wat er gebeurde na de topontmoeting in Wenen, toen Chroesjtsjov dat hele Berlijngedoe op wel heel grove wijze naar voren bracht.[331] Je herinnert je dat de president tegen hem zei: ‘Het lijkt erop dat dit een lange, koude winter gaat worden.’ Bij die hele Berlijnzaak waren de Duitsers natuurlijk constant betrokken. Wat vond de president van de relatie met West-Duitsland?

Zoals ik al eerder zei deed hij zijn uiterste best om problemen die hem de hele dag al irriteerden, niet mee naar huis te nemen. Voor zichzelf eigenlijk meer dan voor mij, maar dat was iets wat hij... wat hem zo ergerde en hij zei dan: ‘Wat moet je doen om de Duitsers te laten zien dat je je zorgen maakt?’... dat wij Berlijn zouden verdedigen. Het was altijd... het leek wel alsof het onbenulligste kon gebeuren... een kolonel die zijn pet op de Autobahn verloor en dat gaf dan... Adenauer barstte dan weer los en riep dat we aan het vertrekken waren en de ambassadeur hier, Grewe, kwam dan weer binnengestormd. Jack raakte echt geërgerd door die Duitsers. Ik herinner me van na de raketcrisis, die veel later was, dat hij zich zo ergerde aan De Gaulle omdat die... wat had De Gaulle gezegd? Dat, omdat we waren opgetreden tegen Cuba, liet zien dat we alleen geïnteresseerd waren in dingen voor onze kust en niet aan de overkant. Wel, als je daarover nadenkt, het was pas na zijn bezoek in juni 1963 dat hij ze eindelijk kon overtuigen. Daarna was hij pas echt gelukkig. En dan al die lekken naar de... naar de pers. De Duitsers deden dat altijd, lekken naar de pers, zowel in Duitsland als in Washington, kleine dingen uit gebrek aan vertrouwen. Adenauer, daar zei hij soms iets over... ik denk dat hij wel een zekere bewondering voor Adenauer had, maar hij zei, ‘Kijk eens naar die man, negenentachtig, en zo hard proberen erbij te blijven.’ Ik ben vergeten wanneer Adenauer vertrok.[332] Maar hij zei: ‘Kun je je dat voorstellen, en zo wanhopig proberen opnieuw gekozen te worden?’ Weet je, Adenauer was echt een lastpost. Maar ik herinner me de Berlijnse crisis, en daar helemaal doorheen komen... ik denk dat het...

Die was er echt voortdurend van het midden van... van de zomer van 1962 tot de Cubacrisis.

Dus het was een jaar na Wenen dat die crisis begon en hij die toespraak hield?[333]

Ja, nee, ik bedoel de zomer van 1961. Het begon in de zomer van Wenen en het duurde eigenlijk tot de Cubacrisis in november 1962.

Wanneer hield hij dan die toespraak over Berlijn?

Hij hield die toespraak in juni 1961, nadat hij uit Wenen terug was. Hij deed in die toespraak een oproep om het militaire, het defensiebudget te verhogen.

Maar was dat toen hij zei: ‘We willen niet vechten, maar we hebben eerder gevochten’?

Mmm-mmm.

En: ‘Ze zeiden dat Stalingrad onverdedigbaar was en vrije mannen altijd hebben gevochten’... ja, en ‘Ze zeiden dat Stalingrad onhoudbaar was’ en dit en dat, en ‘We willen niet vechten, maar we hebben eerder gevochten.’[334] Hoe dan ook, ik herinner me een van de weinige keren... Ik had altijd gedacht dat alles, dat hij ervoor kon zorgen... als hij maar eenmaal aan de macht was, alle, alle goede dingen dan zouden gebeuren. Op deze kinderlijke manier dacht ik: ‘Ik hoef niet bang te zijn als ik ’s avonds ga slapen of ’s morgen opsta.’ Maar je kon zien na de topontmoeting met Chroesjtsjov, ik bedoel, hij was echt mistroostig, waar hij niet over wilde praten, maar je kon het gewoon zien aan het soort... een zekere stilheid en neerslachtigheid. Dus ik dacht... ik herinner me een paar keer dat slechts een kleine angstscheut door me heen ging en ik dacht... ‘Kan zelfs Jack dit niet op de beste manier laten aflopen?’ En dus die oplopende zaak... en toen, toen hij op televisie ging komen om iets over Berlijn te zeggen, al die spanning en alles rond het Witte Huis. Ik herinner me weer hoe hij rondstampte... en op vellen krabbelde en, weet je, een paar dagen eerder al. Misschien heeft hij me één of twee regels voorgelezen. Maar dan kan ik me die dag herinneren, dat ik naar buiten keek... mijn kleedkamer keek uit op de Rose Garden... en zijn kantoor en al die televisiekabels, en ik herinner me dat ik dacht: ‘Zal ik naar zijn kantoor gaan en er daar naar gaan kijken?’ Maar toen bedacht ik: ‘Nee, daar wordt hij misschien zenuwachtiger van’ of ‘Mensen beginnen misschien foto’s te maken, of zoiets. Ik kan het beter hier bekijken.’ Het was een van de grimmigste toespraken die ik hem ooit heb zien houden.

Het was vermoedelijk de grimmigste toespraak die hij ooit gegeven heeft.

Ja. En je kon gewoon niet geloven dat je daar zat en dacht dat je, wel, echt een oorlog zou gaan voeren. En toen...

De grimmigste toespraak, behalve natuurlijk die over de Cubaanse raketcrisis.

Dat was zo’n beetje de eerste, dus die maakte me bijna nog banger omdat in de tijd van de raketcrisis... natuurlijk, je was de hele tijd bang, maar, weet je, Berlijn was de eerste en die liep goed af. Dus, wel, dat is wat ik me daarvan herinner.

Ja, Berlijn was het... echt het belangrijkste in de zomer en herfst van ’61, en toen, ten gevolge van onze reactie, weet je nog, verlengde Chroesjtsjov de deadline en dus...

Dat is waar.

In, geloof ik, november.

En ik herinner me dat ik een paar keer dacht hoe waar het was... iets nogal interessants over Jack dat hij van nature had, en in de politiek zag ik dat, die verzoenende aard, wat nooit betekende dat je mensen moest vleien of in iemands gunst moest komen, maar... hoe zei hij dat? Politiek... ‘In de politiek heb je geen vrienden,’ of zoiets, ‘ je hebt collega’s,’ of...

Belangen... was dat het niet?

Nee, het is... is het ‘Je hebt geen vrienden of bondgenoten, je hebt collega’s’... wel, je kunt het opzoeken. Maar ik zei vaak tegen hem als er iemand te eten kwam, een krantenman of een politicus, dan zei ik: ‘Maar je was zo aardig tegen hem’ of ‘Je praat aardig over hem, en ik was zo kwaad op hem omdat hij twee weken geleden dat en dat had geschreven of dat twee weken geleden had gezegd, dat ik die man de hele dag heb genegeerd en nu moet ik aardig tegen hem zijn?’ En Jack zei dan: ‘Natuurlijk, weet je, dat is nu voorbij en daarna deed hij dit en dat.’ Dus, weet je, zijn relatie met iemand veranderde altijd en hij maakte het nooit moeilijk voor iemand om terug te komen om vergeven te worden of, weet je, om een nieuwe relatie met hem aan te gaan. Wat ook in het huwelijk zo was. Het hielp hem door iedere fase. Ik herinner me dat ik dacht: ‘Godzijdank heeft hij die kant en niet die ouwe grappige Dulleskant waar niemand, weet je, waarmee je iemand zo voor je moet laten kruipen!’[335] En ik herinner me dat ik aan de inaugurale rede dacht... ‘Laten we nooit onderhandelen uit angst’[336] omdat ik vond dat het heel vernederend was voor Chroesjtsjov om op te moeten geven. Op een of andere manier liet Jack hem dat doen zonder zijn gezicht te verliezen en hij wreef het er nooit bij hem in.[337] Dat was nu net de eigenschap waar we allemaal dankbaar voor moeten zijn. Daarmee zijn we ongeschonden door al die crises gekomen.

Ja, het was iets geweldigs... voor de tegenstander een manier openlaten zodat hij terug kon trekken en toch zijn waardigheid behouden.

Ja. En als je heel populair wilt worden in de kranten of zo, dan ga je dingen roepen als: ‘Niemand zal hem gaan vertellen wat hij tegen Amerika moet zeggen.’ En dan ben je, dan is voor je het weet, iedereen aan het schieten. Dus, het is die kant van hem die... het was altijd zo makkelijk als je getrouwd was. Ik bedoel, er kan een klein dingetje opkomen dat vertroebelt... maar je had nooit echt ruzie, maar ik zei wel eens iets wat hem kwetste en dan heerste er de hele dag een zekere stilte. Dan plotseling liep ik op hem af en zei, ‘Oh, het spijt me!’ en omhelsde hem, en dan lachte hij en was alles weer over. Hij was niet haatdragend en liet je niet voelen... en dat maakte allemaal deel uit van zijn persoonlijkheid. Weet je, Bobby krijgt dat ook... en dat is een kant van Bobby die er wat minder was en die zich nu veel verder ontwikkelt nu hij sinds november zoveel met me gepraat heeft over Jack, de kant die hij zo in hem bewonderde. Het was echt veel gemakkelijker voor Jack om zo te zijn omdat hij Bobby een heleboel dingen kon laten doen. Maar het maakte ook een groter deel uit van zijn persoonlijkheid. Bobby zal ook zo worden.

Terwijl dat gedoe om Berlijn in november langzaam afnam, kwam Nehru op bezoek...

Ja, en... dat was een nogal een zenuwslopend bezoek.[338] Heel veel consultaties met Galbraith en alles. Galbraith bleef maar zeggen dat Nehru geen drukte wilde en alles privé. Ik herinner me dat Jack me de winter daarvoor een memorandum had laten zien over... was het Sihanouk van Cambodja?

Prins... Ja, prins Sihanouk.

Wel, hoe dan ook, hij... van Buitenlandse Zaken... hierin stond: ‘Deze man zal zeggen dat hij niets bijzonders wil, geen speciale behandeling, maar hij zal ziedend zijn als je niet de rode loper uitrolt en geen menigte op de been brengt.’ Dus vroeg Jack zich af of Galbraiths advies wel juist was, aangezien hij dacht dat Nehru veel meer luister wilde zien. Maar nee, Galbraith dacht dat hij alleen in ons huis ontvangen zou willen worden. Hyannis leek wat al te deprimerend, dus gingen we naar Newport en ontmoetten we hem op... hoe die luchtmachtbasis daar ook heet.[339] Hij had zijn dochter bij zich en Galbraith en de Indiase ambassadeur, B.K. Nehru. Jack had een zeer onbevredigende ontmoeting gehad met Nehru toen hij als afgevaardigde in India was. Hij vertelde dat ze hem hadden gewaarschuwd: ‘Als Nehru verveeld van je raakt, dan doet hij zijn vingertoppen tegen elkaar en gaat hij naar het plafond staren.’ Jack zei dat hij daar ongeveer tien minuten was toen Nehru naar het plafond ging staren.

Wanneer hadden ze elkaar dan ontmoet? Ik wist niet dat ze elkaar eerder hadden gesproken.

Jack had een rondreis gemaakt door het Verre Oosten met Bobby en Pat.[340]

Was dat in ’51?

Het was voordat we getrouwd waren.

Ja, ’50 of ’51.[341]

Het was toen hij generaal De Lattre ontmoette, van wie hij zo onder de indruk was.[342] Dat was toen hij bijna doodging in Okinawa. Als Bobby niet was opgetreden, zou hij daar zijn overleden. Hij kreeg koorts, 105 of 106 [°F, 40,5 tot 41 °C]. En Nehru ontmoette hij tijdens die reis, geloof ik. Dus, hoe dan ook, ze kwamen en besloten werd dat de mannen in de eetkamer zouden eten. Angie Duke was er ook.[343] En Mrs. Gandhi[344] en ik zouden een lichte vrouwenlunch gebruiken in de woonkamer... en Lem Billings zat er ook bij.[345] Wel, zij vond dat natuurlijk vreselijk. Zij wilde bij de mannen zijn. Ze is een echte zuurpruim... bitter, beetje drammerig, verschrikkelijke vrouw. Weet je, ik mag haar totaal niet. Het is altijd net alsof ze aan een citroen heeft gezogen. Jack bracht Nehru weer terug op de Honey Fitz en Caroline en ik wachtten hem op bij de voordeur, waar ze een bloemetje voor hem plukte en een reverence maakte. Dat was de eerste keer dat hij een beetje glimlachte. We gingen naar binnen en namen een drankje voor de lunch, en Nehru zei geen stom woord. Het was zo zwaar. Je kon hem alles vragen, wat dan ook. Het is dat echte hindoegedoe... je ziet het in India, waar ze een sociaal samenzijn niet beschouwen als een moment om te praten. Ik weet niet of ze dan peinzen... maar volgens mij is het ook gewoon verwende kinderachtigheid, omdat je wel een poging moet doen als andere mensen hun best doen. Hoe dan ook, ze gebruikten de lunch en ik weet niet waarover ze het hebben gehad. Daarna gingen we allemaal terug naar de helikopter, Nehru op de beste plaats, Caroline op Jacks schoot ernaast, terug naar Washington. Die avond kwamen ze dineren. En volgens mij was het toen... hoe dan ook, het was het eerste diner in het Witte Huis dat najaar. We hadden de haard aangestoken in de Oval Room[346] en waren toen naar beneden gegaan om hen bij de voordeur te ontvangen. Natuurlijk was iemand vergeten om de klep van de haard open te doen, dus toen we terugkwamen, stond de kamer vol rook en had iedereen tranende ogen. Dat was geen erg goed begin. Het was bedoeld, zoals je je herinnert, als een nogal bescheiden diner, maar het was toch niet klein genoeg of groot genoeg omdat we in de State Dining Room zaten, en we waren met zo weinig dat het net leek alsof we in een halflege kerk zaten. Ik herinner me dat Jack me later vertelde dat Mrs. Gandhi hem gedurende het hele diner lastigviel over ons beleid hier of daar en dit en dat en dat ze een heleboel aardige dingen zei over Krishna Menon[347] en zo. Weet je, Jack mocht haar helemaal niet. Mijn zus was er en ik wilde zo graag dat zij naast Nehru zou zitten, met aan zijn andere kant Lady Bird. En dus vroeg ik: ‘Wat zal ik doen?’ Jack zei: ‘Bel Lady Bird van tevoren op want ze verwacht misschien al dat ze wordt uitgenodigd en vraag haar of dat goed is.’ En dat deed ik, en ze was aardig en begreep het. Wat nog een wijsheid demonstreert die Jack altijd heeft gehad over zijn vicepresident. Nehru hield op de meest onwellustige manier van mooie vrouwen. Maar het is dan ook het enige... hij praatte wat met Lee en mij, en je kon hem zover krijgen dat hij iets zei over iets en een grapje maakte. Dus hij was toen wel aardig. Ik denk dat hij ons vroeg om naar India te komen. Ik denk dat dat toen was. Toen begon dat hele plan. Dat is het deel dat ik me herinner. Oh, hij nam altijd... er is een foto van hem waarop hij mijn arm vasthoudt.

Ja, ja.

Wel, we werden een soort van... raakten enigszins bevriend in Newport, en toen de helikopter en het vliegtuig. Weet je, hij pakte telkens je arm. Hij was wel aardig tegen me en ze hadden de ontroerendste, goed bedachte cadeautjes bij zich voor de kinderen en... doosjes, kleertjes, niets erg groot. Dus ze vonden de reis duidelijk belangrijk en waren toch zo agressief, ik weet het niet. We probeerden zo aardig tegen ze te zijn. De volgende avond was er een groot diner in de Indiase ambassade en weer zat ik naast Nehru. Ik vond hem toen erg ontspannen en charmant, weet je, en hij leek zo zijn best te doen dat iemand hem... weet je, ik had altijd het idee dat hij me mocht. Maar ik geloof dat de besprekingen nogal lastig waren.

==

De Kennedy’s en premier Jawaharlal Nehru in de Indiase ambassade in Washington, 9 november 1961

Wat zei de president... zei de president nog iets achteraf? Was hij teleurgesteld in Nehru?

Ik denk het wel. Ik geloof dat de besprekingen op helemaal niets uitliepen en de vingertoppen werden heel vaak tegen elkaar gedaan en er werd veel naar het plafond gestaard. En weet je, ‘Nehru probeert’... Zei Jack dat over Nehru of over iemand anders? ‘Het is net alsof je probeert iets vast te pakken en dan blijkt het slechts mist te zijn.’ Daar leek het op. Volgens mij was Nehru... in zekere zin was hij... zou je zeggen, jaloers op Jack, zoiets? Wel, het was gewoon iemand die zo anders was dan...

Volgens mij speelde hier ook het generatieding. Volgens mij moet hij... ik ben er zeker van dat hij... oneindig... oneindig blij was dat een man als Jack Kennedy president van de Verenigde Staten was, maar dat aan de andere kant een jonge, briljante man die half zo oud was als hij, ervoor kon zorgen dat hij zich niet op zijn gemak voelde.

En dan Mrs. Gandhi, zijn dochter, die een van die vrouwen is die, als huwelijk en liefde en al die dingen niet goed uitpakken, dan is het alsof iets... Het gaat allemaal diep in je zitten en het vergif werkt in je als een zweer, ze is dus een bittere vrouw. Ze is het soort vrouw dat Jack altijd haatte. Je kunt zoveel fanatieke liberale vrouwen in de politiek noemen, die altijd wantrouwig waren tegenover Jack. En die hielden allemaal van Adlai [Stevenson]. Volgens mij is er één reden... dit is gewoon mijn eigen soort psychologie... maar dat Jack zo duidelijk van een vrouw eist... een relatie tussen een man en een vrouw waarin de man de leider moest zijn en de vrouw zijn echtgenote die naar hem opkijkt. Met Adlai kon je een andere relatie hebben waarin... weet je, hij zou heel aardig zijn en je kon met hem praten, maar je zou nooit... je zou nooit tot een duidelijk iets komen. Ik heb altijd gedacht dat vrouwen die bang zijn voor seks, van Adlai hielden... omdat daar nooit de...

Er was helemaal geen uitdaging.

Ja. Niet dat er een uitdaging was met Jack, maar dat was een ander soort man. Dus, weet je, al die getikte arme vrouwtjes die met hun leven ongelukkig waren, konden troost vinden bij Adlai. Jack maakte hen nerveus, wat ik hem dan vertelde... Jack zei dan, ‘Waarom is die en die niet...’ en dan antwoordde ik: ‘Jack, dat is het grootste compliment voor jou.’ Wat, ik weet het, waar is. Hij begreep het niet helemaal. Hij zei dat trouwens ook over jouw vrouw.

Oh, echt?

Hij was echt van streek... toen jij je voor hem uitsprak en toen een dag later of zo, Marian zich uitsprak voor Adlai Stevenson... Hij kon maar niet begrijpen waarom, omdat hij... ik geloof dat hij de dag ervoor of zo, of een week eerder [met jullie] geluncht had en hij had dat heel leuk gevonden. Weet je, hij mocht Marian en zo.[348] ‘Wel,’ zei ik, ‘dat komt doordat Arthur zo gemeen tegen haar is [Schlesinger lacht] en Adlai zo aardig. Ik zag ze later samen, weet je.’ Ik zei: ‘Dat is iets anders, dat is haar eigen probleem, weet je. Daar heb jij niets mee te maken. Dat moet je Marian niet verwijten.’ Toen we later allemaal in het Witte Huis waren, toen... hij mocht haar en begreep dat zij geen echte hekel aan hem had.

Oh, nee, Marian, dat kan ik je wel vertellen, had hier vreselijk spijt van. Ik kreeg zo’n... Ik herinner me dat ik kort hierna een grappige brief van Bobby kreeg. Iets... hij schreef me over iets anders en had er een naschrift onder geschreven, zoiets als: ‘Ik zie dat je jouw vrouw net zomin onder de duim kunt houden als ik de mijne.’[349] Weet je, dat was een daad van eerdere loyaliteit van Marians kant.

Ja.

Ze dacht dat ik... niet zou moeten, weet je...[350]

Maar ik bedoel, in mijn huwelijk kon ik me nooit anders voorstellen... en ik herinner me dat ik dat een keer in een interview heb gezegd, en dat al die vrouwen... we kregen allemaal woedende brieven... Iemand zei: ‘Waar haal jij jouw meningen vandaan?’ En ik zei: ‘Ik krijg al mijn meningen van mijn echtgenoot.’ Wat waar is. Hoe kon ik anders politieke meningen hebben, weet je? Die van hem zouden de beste blijken te zijn. Ik kon me niet voorstellen dat ik op iemand anders zou stemmen dan voor wie mijn man was. Met wie ik dan ook getrouwd zou zijn. Ik denk dat, als ik getrouwd zou zijn met... wel, je begrijpt het. Dus dat was zo raar, omdat dat... ik bedoel, het was echt een verschrikkelijke victoriaanse of Aziatische relatie die we hadden, die ik had...

Ja, een Japanse vrouw.

Ja, wat ik het beste vind. Maar hoe dan ook, dat was Mrs. Gandhi.

Ze was een rancuneuze vrouw, haatdragend. Ik bedoel, ze stoomde haat uit. Was Nehru anders als hij thuis was?[351]

Wel, hij was weer verschrikkelijk aardig tegen Lee en mij, en iedere middag kwam hij thuis en wandelde hij met ons in de tuin en gaven we de panda’s te eten, en volgens mij vond hij het leuk... een van zijn zussen, Mrs. Hutheesing... ik geloof dat zij nogal rechts is en in Bombay woont, maar zij is heel leuk.[352] Ze zei tegen mij... ze kwam in de kamer van Lee en mij om een praatje te maken, en ze zei: ‘Het is zo goed voor mijn broer dat jullie twee meisjes er zijn. Het is ontspanning.’ Omdat, volgens haar, zijn dochter het leven van de arme man vol politiek stopt. Het is politiek bij de lunch, politiek bij de thee, politiek bij het avondeten. Hij kan zich nooit ontspannen. Dus dat bezoek... ik bedoel, er werd nergens diepgaand over gepraat, zelfs niet over dat we daarna naar Pakistan gingen, maar, weet je, het was voor hem ontspannend... zoiets als ik in Jacks leven wil brengen als we ’s avonds thuis zijn. Iemand die niets te maken had met wat hem de hele dag bezighield. Dus vond hij dat bezoek heel fijn en werden we... wel, hij bracht me iedere avond naar mijn slaapkamer... twee avonden, denk ik, waren we daar, en dan zat hij ongeveer een uur lang met me te praten.

==

Premier Nehru en Jacqueline Kennedy in India

En hij was heel energiek, nietwaar? Hij had niet zo’n lege, passieve...

Nou, niet energiek, maar rustig en hij praatte en hij heeft van die grote bruine ogen. Ik had zijn hele autobiografie gelezen en ik vroeg hem naar die, weet je, tijden... en dan praatte hij.

Waar had hij het dan over? Over zijn eigen verleden en...

Wel, ik vroeg hem naar de keren dat hij in de gevangenis had gezeten en alles... zijn leven. En ja, dan praatte hij daarover. Of anders had hij het over mensen daar, of maakte hij een grapje. Hij was altijd zo... ik heb het allemaal ergens opgeschreven, alles waarover we hebben gepraat, dus misschien kan ik dat nog vinden. Het is het enige wat ik ooit opgeschreven heb.

Oh, goed. Nee, laten we er een keer naar zoeken en dan moet de bibliotheek er een kopie van hebben.[353] De andere grote zaak die in het najaar van ’61 plaatsvond, was dat de Sovjet-Unie het testen van kernwapens hervatte en toen... wat ons confronteerde met het probleem of wij kernwapens moesten gaan testen of niet.[354] Daar maakte de president zich al lang zorgen om, nietwaar?

Ja. Ik herinner me hoe bezorgd hij was in de tijd dat wij de proeven hervatten en hoe lang je dat zou... je kon het waarschijnlijk afblazen en dan zou iedereen... ik bedoel, dat was een vreselijke tijd voor hem. Er was niets wat hem meer zorgen baarde in... zou het ’61 of ’62 zijn geweest?... dan al deze proeven. Maar het was al zo lang daarvoor begonnen. Want ik kan me herinneren dat David Gore in de herfst waarin we trouwden... moet oktober of november 1953 zijn geweest... naar Hyannis kwam en dat hij iets deed voor de VN over ontwapening en dat hij en Jack erover spraken. En weet je, het was de eerste keer dat ik er iets over hoorde... het leek zo buitengewoon... het stond hier nooit in de kranten. Dat je zou moeten ontwapenen of tot een overeenkomst moest zien te komen en dat zou dan mogelijk moeten zijn zonder compromissen of... weet je, als je altijd hebt gedacht dat de Bertrand Russells[355] en de ‘ban-de-bommers’ en dat soort mensen radicalen waren... ik bedoel, ik bedacht dit juist nadat ik in de kranten David Lawrence[356] gelezen had. Ik herinner me dat... vanaf dat moment begon Jack in zijn toespraken te zeggen dat het een schande was dat er in Washington nog geen honderd mensen werkten aan ontwapening... of misschien nog geen tien.

Minder dan honderd.

Minder dan honderd. Maar hij zei dat in alle... en volgens mij zei hij dat gedurende zijn hele campagne voor de Senaat.[357] Hij zei het in ieder geval zeker tijdens zijn campagne voor het presidentschap, weet je, maar het was al veel eerder begonnen dat hij erover nadacht. In zekere zin, toen David Gore weer terugkwam... in misschien ’58 of... ja, of ’57... ik weet niet meer in welk jaar hij en Sissy naar de Cape kwamen. Zoals ik zei, ze hadden het er toen al over. Ik herinner het me toen Harold Macmillan vorige zomer aftrad.[358] Wel, Jack was zo bedroefd voor die man... dat hij weg moest op die vuile, trieste manier, weet je, en hij zei, ‘Mensen beseffen gewoon niet wat Macmillan allemaal heeft gedaan’, en hij zei dat hij de beste vriend was binnen de Atlantische Verdragsorganisatie. Maar over dit gedoe over ontwapening zei hij... hij was daar al zo lang bezorgd om. Dat is wat ik probeerde... en toen stuurde hij hem zo’n ontroerend telegram en ik herinner me die arme Macmillan toen.[359] Niet veel mensen zeiden aardige dingen tegen hem. David vroeg of het telegram openbaar mocht worden gemaakt, en Jack zei: ‘Natuurlijk.’ Dat is wat ik geprobeerd heb over te brengen toen ik vorige week op Jacks... wat Jacks zevenenveertigste verjaardag zou zijn geweest, nog met hem sprak via Telstar.[360] Weet je, zoals ik wist wat Jack van hem vond, en toen vond ik dat telegram en las het en probeerde te zeggen wat Jack over hem had gezegd... en ik dacht almaar: ‘Ik hoop dat De Gaulle luistert.’ Niet dat iets er nu nog toe doet.

Ik heb de indruk dat we geen verdrag zouden hebben over het verbod op kernproeven als de president en de premier niet zo diep betrokken waren en de zaak niet permanent hadden opgedrongen aan hun adviseurs.[361]

Ik weet het. Ik weet dat het waar is, en ik geloof ook dat, omdat David Gore hier op dat moment was, het...

Onontkoombaar maakte, ja.

Ja, Soms... wel, we kunnen een andere keer ingaan op die relatie, maar er gebeurden ook zoveel dingen. Hij kwam voor het avondeten, en dan gebeurde er iets verschrikkelijks in Brits Guyana of zoiets, en dan zou hij... de hele tijd rond Skybolt zat hij bij ons... en dan belde hij en dan werd alles rustig gehouden. Maar wat ik net wilde zeggen over... ik bedacht toen ik besefte hoe Jack en Macmillan dit kernproefverbod hadden bewerkstelligd... hoe afschuwelijk dat was van De Gaulle. Over dat wat echt belangrijk is en dat die egomaniak er niet mee geassocieerd wil worden, zelfs niet als dat het enige is wat er in deze hele eeuw toe doet. Graham Sutherland, een schilder die ik een paar weken geleden opzocht over het maken van een schilderij van Jack... die zei iets tegen mij dat zo boeiend was. Hij zei: ‘Het bijzondere aan president Kennedy was dat macht hem een beter mens maakte.’ En hij zei dat dat veel mensen juist slechter maakte. Hij kende Winston Churchill, hij heeft hem geschilderd. Hij zei dat Winston, weet je, steeds onaardiger werd... en natuurlijk, Adenauer werd er gemener van. En De Gaulle is natuurlijk een klassiek voorbeeld. Wel, het maakte... gaf Jack een kans om er goed mee te doen en ik denk echt Macmillan ook.

==

Premier Harold Macmillan en Jacqueline Kennedy voor 10 Downing Street, Londen, 1961