15   WOLFGANG AMADEUS MOZART

En toch - wat een vreemd en tegenstrijdig verdriet was het. Want zij, die gestorven was, was niet dood. Zij leefde, driedubbel was zij in leven. Hoewel geen van de drie Bridgetta's met zo veel woorden deze troost uitsprak kon toch het dagelijkse en niet te ontkennen feit van hun aanwezigheid, van haar aanwezigheid, niet zonder uitwerking op Hansard blijven. In een opzicht maakte het zijn verlies des te schrijnender door de voortdurende herinnering aan haar die hij verloren had. Aan de andere kant kon hij moeilijk beweren dat zijn verlies onvervangbaar was.

De overgebleven Panofsky en de drie Bridgetta's van hun kant accepteerden het gebeurde met grote gelijkmoedigheid. Per slot van rekening waren zij aan het idee van hun eigen eindigheid gewend geraakt.

Daarbij kwam nog de nuchtere overweging dat over een week - zes dagen - vijf dagen - zij allemaal dood zouden zijn. Bridgetta, Panofsky, Hansard en de hele bevolking van de werkelijke wereld. Zelfs verdiept in zijn verdriet was Hansard zich er van bewust dat de minuten verstreken, dat de gevreesde dag naderbij sloop als een mistbank die over de rivier komt aanrollen.

Op de avond van de 27-ste riep Panofsky hen allemaal bijeen. 'Medeburgers, de vraag rijst - hoe zullen wij de tijd doorbrengen? Bridgetta heeft in onze medicijnkast een voorraad LSD voor het geval iemand er behoefte aan heeft.'

Hansard schudde zijn hoofd.

'Ik ook niet. Maar we zouden van gedachten kunnen veranderen. Als iemand in paniek raakt is het goed om er aan te denken. Ik heb gehoord dat het vooral kankerpatiënten in het laatste stadium baat en ergens heb ik kanker altijd met de bom geassocieerd. Er zijn ook talloze flessen goede brandy en whisky in de kelder mocht er behoefte aan zijn. Wat ik wilde voorstellen, in alle ernst, is wat een ambteloos priester in een clandestiene godsdienstklas in het werkkamp uit mijn jeugd adviseerde - dat, als men weet dat de dag des oordeels is aangebroken, men gewoon door moet gaan met zijn normale bezigheden. Iedere andere manier van handelen riekt naar huichelarij. Wat mij betreft, ik ben van plan het blad met vergelijkingen dat Bernard-sub-een mij zojuist via de transmitter heeft toegestuurd te bestuderen.'

Hoewel het een verstandige raad was kostte het Hansard moeite hem op te volgen. Nu Bridgetta dood was, was zijn normale levenspatroon vervlogen. Hij zou door kunnen gaan met haar te betreuren maar naarmate de tijd verstreek leek de immense omvang van de dreigende catastrofe te spotten met de nietigheid van zijn eigen verdriet. Misschien was het juist dit wat hem aanzette tot het vinden van een oplossing voor de catastrofe - daarmee zijn eigen rouw een zekere waardigheid verlenend.

Of misschien was het gewoon geluk.

Hoe het ook zijn mag, hij werd meer en meer aangetrokken tot het beluisteren van muziek. In het begin besteedde hij zijn aandacht aan de akelige weeklagende selecties uit Panofsky's fonotheek: Das Lied von der Erde, Die Winterreise, de Misa Solemnis. Hij luisterde naar de muziek met nog meer intensiteit dan hij gekend had in zijn Sturm und Drang periode, alsof een deel van hem reeds wist dat de sleutel die hij zocht verborgen was achter die zilverig sprankelende tonen, verborgen in het patroon maar een onderdeel er van. Geleidelijk aan kwam hij bij de Romantici, zelfs Beethoven, maar die waren te zwaar naar zijn smaak. Hij had graag Bach gehoord maar Panofsky's fonotheek bevatte alleen de sonates voor viool en Das Wohl Temperierte Klavier. Ook hier voelde hij vaag de aanwezigheid dicht achter de sluier, maar wanneer hij probeerde het aan te raken, het met zijn bevattingsvermogen te duiden, dan ontsnapte het hem zoals wanneer men in een waterplas grijpt en de vissen schichtig buiten handbereik flitsen. Eindelijk was het Mozart die het hem openbaarde.

Bij de eerste keer luisteren naar diens Don Giovanni voelde hij de sluier wijken. Het begon tijdens het trio van de drie maskers aan het eind van de eerste acte en de opening verwijdde zich tot de voorlaatste beweging wanneer Donna Elvira komt en de Don bij zijn zwelgpartij stoort. Hij slaat haar welgemeende waarschuwing in de wind, zij wendt zich om om de deur uit te gaan... en gilt, het grootse D-mineur akkoord dondert uit het orkest en het Beeld verschijnt plotseling in de zaal om de berouweloze Don naar de hel te slepen.

Hansard stopte de band, spoelde terug en beluisterde de scène met Donna Elvira's schreeuw nogmaals.

De sluier ging uiteen.

'Het akkoord,' zei hij. 'Natuurlijk, het akkoord.'

Hij rukte zich van de muziek los om Panofsky te gaan zoeken, maar hij kwam tot de ontdekking dat de oude heer slechts een paar meter van hem vandaan zat, in vervoering naar de opera luisterend.

'Doctor Panofsky, ik -'

'Alsjeblieft, de muziek! En niet meer van dat idiote gedoctor.'

Op het hoogtepunt van die korte, geladen scène met Don Giovanni en het Beeld schakelde Hansard de recorder uit. 'Spijt me, maar ik moet het u nu vertellen. Ergens heeft het wel met de muziek te maken - maar meer dan dat - ik ben er achter hoe gedaan kan worden wat volgens u niet kon. Hoe we contact met de werkelijke wereld kunnen opnemen! Misschien, heel misschien.'

'De meest imponerende van alle muziek en jij -'

'Ik zal een akkoord vormen!'

'Het is waar dat Mozart ons een harmonie kan doen voelen die de hele wereld omvat, maar helaas is kunst niet gelijk aan de werkelijkheid. Jij bent overspannen, Nathan. Kalmeer wat,' antwoordde Panofsky op een gematigder toon.

'Nee, nee, echt waar - dit is de manier. U kunt met Panofsky-sub-een spreken door weer een deel van hem te worden, door de eenheid die verstoord werd te herstellen. U moet zich verweven met zijn lichaam - en met zijn geest. Waarschijnlijk wanneer hij slaapt.'

In Panofsky's ogen begon een lichtje te glimmen. 'Ik ben een idioot,' fluisterde hij en zweeg alsof hij er op wachtte dat Hansard hem tegen zou spreken - of dat zijn andere ik het zou beamen misschien. Hij vervolgde: 'Een idioot. Een akkoord - ja, het is een prachtige overeenkomst, maar bedenk wel, niet meer dan dat. Je kunt er nog niet zeker van zijn. Er is een aanwijsbare verwantschap tussen een man van de werkelijke wereld en zijn echo, een soort verhouding, maar of dat voldoende is... In de tijd die ons nog rest kan ik geen wiskundig model ontwikkelen -'

'Dat is niet nodig. Doe het!'

'Maar wat een schitterende analogie.' Hij hield zijn ogen gesloten en zijn opgeheven vingers speelden een pantomime. 'Op de piano sla je midden C aan en tegelijkertijd de C een octaaf hoger. Het oor kan niet langer bepalen wat het hoort en de boventoon van de twee noten versmelt tot een enkel akkoord.'

'De vezels van het lichaam zouden de boventoon zijn,' theoretiseerde Hansard gretig. 'De tonen van de spieren, de geheugensporen van de hersenen, de bloedgroep, het hele bestaanspatroon. Voeg die twee patronen samen en er ontstaat een soort resonantie tussen beiden, een samenvloeien.'

'Ja, een soort van begrip misschien, een natuurlijke sympathie, een band.'

'Een akkoord. En zou communicatie dan niet mogelijk zijn?'

'Zonder bewijs, Nathan, hoe kunnen we het dan weten? Maar er is een kans en ik moet het proberen. Nathan, als het werkt, wel dan hebben jij en ik de wereld misschien op het laatste nippertje gered. Je kijkt bedenkelijk! Hoe heb ik het nu, Nathan? Twijfel je aan mijn plan? Wel, wel, Napoleon had ook zijn sceptici en zie wat hij bereikte. Nee, ik weet absoluut zeker dat als ik eenmaal in staat ben verbinding te krijgen met Panofsky-sub-een ik het volbrengen kan, hoe hoogdravend het je ook in de oren mag klinken. Maar nu moet ik die meneer opzoeken. En als je van de duivel spreekt...'

Een andere Panofsky kwam juist door de openstaande deur de bibliotheek binnen. 'Jij had wel eens buiten de transmitter op me kunnen wachten als je toch wist dat ik er aan kwam. Het is niet bepaald opwekkend om een leeg huis binnen te komen. Waarom kijken jullie me aan alsof ik een spook ben? En wat dat betreft -' Hij wendde zich tot Hansard: '- ik geloof niet dat wij al kennis hebben gemaakt.'

'Maar u bent niet Panofsky-sub-een,' zei Hansard. 'Een heel juiste gevolgtrekking. Nee, hij is zo juist naar Moskou vertrokken. Heb je niet gezien dat ik het op de memokalender aangetekend heb?'

'En Bridgetta?' informeerde zijn dubbelganger.

'Die ging natuurlijk met hem mee.'

'Hoe lang zullen zij wegblijven?'

'Tot de tweede juni, wanneer Malinova een reprise geeft van haar Giselle. Grote hemel, Bernard, wat is er aan de hand? Je kijkt alsof ik het einde van de wereld aankondig.'

Maar even later:

'Maar u kunt van mij niet verwachten dat ik het bouw!' protesteerde Hansard.

'Nonsens, Nathan - er valt niets te bouwen. Alleen een paar nieuwe draden aansluiten. Op de Marsbasis is beslist een voorraad nieuwe onderdelen. Met de bestaande uitrusting is het niet meer dan een kwartier werk om die elementen te veranderen tot wat wij nodig hebben.'

'Maar de elementen voor de mensenzender van Camp Jackson zijn zo klein!'

'De grootte doet er niet toe, Nathan. Noch de afstand. En alle elektriciteit die je nodig hebt komt van een batterij. Nee, mijn grootste zorg is niet dat jij die transmitter moet samenstellen, maar of je de coördinaten vlot onder de knie krijgt. Ik geloof dat we ons een dag oefenen kunnen permitteren. Heb je ooit je eigen hi-fi geknutseld?'

'Toen ik nog een jongen was.'

'Dan zal het je geen moeite kosten. Een hi-fi is ingewikkelder. Ik zal je laten zien wat je moet doen. In het laboratorium. Nu, schiet op. Snel.'

Tegen de schemering van de negenentwintigste mei stonden Hansard en Bridie weer in Gove Street en keken oplettend hoe de mannen van Camp Jackson in en uit de muur van het pompstation liepen. Hun aantal was sterk gereduceerd; Hansard telde er minder dan tien. Het was nodig deze transmitters te gebruiken die onafgebroken in gebruik waren, beter dan de mensenzenders binnen het kamp, omdat er de eerste twee weken geen sprongen uitgevoerd zouden worden naar Camp Jackson/Mars. Was Panofsky in het bezit geweest van de coördinaten voor de Mars commandopost dan had Hansard dit soort meeliften niet hoeven te doen.

Eindelijk kwamen de laatste mensen die zij naar binnen hadden zien gaan weer naar buiten. Zij wachtten nog een half uur en slenterden toen de straat over naar de muur en er doorheen, een lege rolstoel voor zich uitduwend. Overdag had de deur van het pomphuis open gestaan en een grote hoeveelheid sub-twee water was naar buiten gestroomd, de heuvel af en het vormde nu een ondiepe gracht aan de binnenkant van de muur. Op de vloer van het station stonden maar enkele centimeters water, terwijl de cascade uit de transmitter vloeide, de echo van het water dat juist naar Mars was overgezonden. Een kille luchtstroom, afkomstig uit de transmissiekamer van de luchtpomp, drong door hun kleren.

Bridie zei snel: 'Nu kunnen we alleen maar hopen dat we ontdekken naar welke van de posten ze nu zo dadelijk gaan zenden. Volg de technici en kijk wat ze doen. Onderwijl bekijk ik de hele zaak.'

Binnen vijf minuten hadden zij een schakelaar gevonden die met CJ was gemerkt en de luchttransmissie bediende. Zij observeerden twee volle periodes van overzenden, terwijl de luchtstroom naar elk van de commandoposten op hun beurt werd gezonden. Tussen de transmissies was een onderbreking van een seconde of vijf. Alleen in die tijd was het voor Hansard veilig de zendkamer binnen te gaan; iets te vroeg of te laat betekende dat hij stukje bij beetje naar Mars gezonden zou worden, zoals met Worsaw was gebeurd.

'Die tijd is te kort,' zei Bridie ongerust.

'Tijd genoeg,' vond Hansard.

Bij toerbeurt bliezen zij de luchtmatras op die hem in de zendkamer als kussen moest dienen. Dat kussen was niet voor het comfort, maar om zo veel mogelijk te vermijden dat er ook maar een stukje van Hansard door de vloer van de kamer zou steken en achterblijven.

Hansard begon de ademhalingsuitrusting om te gespen, die onder de rolstoel van Panofsky was verborgen. Op Mars was geen sub-twee lucht voorhanden en daarom moest hij een eigen voorraad meenemen. Hij trok het flinterdunne, heldere plastic masker over zijn hoofd, dichtte het rondom zijn hals en opende het ventiel dat de zuurstoftoevoer regelde.

'Klaar of niet, hier kom ik,' zei hij. Pas nadat de woorden gesproken waren realiseerde hij zich dat zij een onbewuste echo waren van zijn verstoppertje spelen met Bridgetta.

Bridie zei iets maar met het masker over zijn hoofd kon hij haar niet horen. Zij ging vlak voor hem staan en herhaalde de woorden met overdreven lipbewegingen en toepasselijke gebaren: 'Wij... hou-den... van... je.'

Hansard knikte kort met zijn hoofd. 'Dito,' fluisterde hij.

Bridie ging op haar tenen staan om hem te kussen. Door het dunne plastic laagje heen raakten hun lippen elkaar.

'Ge-luk... Kom... Te-rug.'

Hij koos zijn positie voor de transmissiekamer en Bridie keek toe over de schouder van de technicus die de schakelaar bediende. Zij knikte naar Hansard die voorzichtig de matras op de vloer van de kamer legde. Vervolgens gleed hij door de dunne, metalen wand naar binnen en in het donker vlijde hij zich er plat op neer. Bijna op hetzelfde moment schoot de stop er uit en de lucht spoot naar buiten. 'Verdomme!' zei Hansard hardop maar nu was het te laat om terug te keren. Ieder moment kon de schakelaar omgezet worden die hem naar Mars zou zenden.

Het duurde te lang. Hij herinnerde zich de laatste keer dat hij door de transmitter was gegaan: het lange wachten, de hand die door de deur van de kluis was gekomen - Toen begreep hij dat hij er al was, dat de rubbermatras op het moment van de transmissie was leeggelopen. Een stukje er van was door de vloer van de kamer heen geduwd, buiten het veld van transmissie. Het was een geluk voor Hansard dat het de matras was geweest die per ongeluk werd doorgeprikt en niet zijn gasmasker.

Hij kwam overeind en in de duisternis van de ontvangkamer liep hij naar voren. Hij kwam bij een muur en liep er doorheen. En daar, nog geen drie meter van hem vandaan zat Nathan Hansard, Kapitein in het Amerikaanse leger, koffie te drinken met Generaal Pittmann. Niemand was hem ooit zo vreemd voorgekomen als hijzelf.

De matras plopte en de lucht spoot er uit. 'Verdomme,' zei Hansard hardop, maar het was te laat om terug te keren. Toen begon zijn sub-drie vlees, te onsubstantieel om door de 'huid' van energie van de sub-een wereld gesteund te worden, (Mars, niet de Aarde, want de transmitter zond continu, eindeloos de echo's weerkaatstend die door de transmissies weer teruggekaatst werden) langzaam in de grond te zinken. Zich bewust van de hopeloze situatie draaide Hansard-sub-drie het zuurstofventiel dicht.

Een oneindige reeks van Nathan Hansards, echo's van echo's, nam hetzelfde besluit en ieder van hen stierf, zich vastklampend aan die ene hoop: 'Ik hoop dat hij het haalt.'