11   DE AARD VAN DE WERELD

'Je moet bijzonder snel zijn,' zei Bridie, 'anders kan het gebeuren dat twee dingen tegelijkertijd dezelfde ruimte innemen. Een hoogst ongewenste situatie. Daarom zijn wij zo voorzichtig om altijd hier te zijn tussen twee en drie uur 's middags wanneer er transmissies plaatsvinden.'

Hansard griste een blikje paté de foie gras weg dat de kleine transmitter als een echo had geproduceerd. De laboratoriumtechnicus stak zijn hand in de rechter ontvanger en zette het blik 1 dat hij daar zo juist had overgezonden in de rechter transmitter. Hij drukte op een knop en zond blik 1 naar de linkerontvanger en produceerde tegelijkertijd blik 2, dat Hansard terstond uit de zender haalde. De stapel blikken 2 die op die manier die middag was geproduceerd, vulde een grote mand aan Hansards voeten.

'Het komt mij voor,' zei Hansard kritisch terwijl hij de voorraad bleef stapelen, 'dat dit allemaal in tegenspraak is met de conserveringswetten. Waar komen deze blikken vandaan? Hoe kan één enkel blik in de werkelijke wereld hier een stapel blikken produceren?'

'Als je een antwoord wilt hebben op je vragen, Nathan, moeten we beginnen met de eerste grondregels. Anders wordt het zoiets als een kernreactor uitleggen aan iemand die in de ondeelbaarheid van het atoom gelooft. In zeker opzicht echter raakt je vraag aan wat het was dat Bernard het hele idee gaf van sub-soorten van realiteit. Hij had het eerste experimentele model van het toestel al gebouwd en de pers was het er nog niet over eens of zij hem als een God of een Gek zouden behandelen, toen hij er achter kwam dat hij de beruchte bijzonderheid over het hoofd had gezien dat iedere actie een gelijke en tegengestelde reactie heeft. Maar er scheen geen reactie te zijn die correspondeerde met de actie van transmissie - niets dat gemeten kon worden. Natuurlijk was het er wiskundig en Bernard begon zich daarmee bezig te houden. Ben je op de hoogte met topologische transformaties? Nee? Maar je weet wel dat er non-Euclidische meetkunden bestaan en dat die even geldig zijn als de gebruikelijke variëteiten? Welnu, materietransmissie is eigenlijk een topologische transformatie van onze wereld naar... ergens anders en dan weer terug. Precies op het moment dat het overgezonden lichaam dat ergens-anders bereikt, heeft de reactie plaats die echo's doet ontstaan.

'Ik vrees dat het je weinig wijzer maakt dan je al voor jezelf hebt uitgedacht, maar je moet geduld hebben. Nu kom ik tot je vraag. Deze gevolgen van Bernards ex post facto redenering schiepen een volkomen nieuwe natuurkunde, een natuurkunde waarin ons heelal slechts een speciaal geval is, zoals de punt een speciaal geval van de cirkel is. In deze natuurkunde bestaan opeenvolgende vlakken van realiteit en materie kan op ieder vlak bestaan. Nu hoeven radicale veranderingen in de aard van de materie niet gepaard te gaan met corresponderende veranderingen op het energetische vlak.'

'Dat wil zeggen?' informeerde Hansard.

'Dat wil zeggen dat de sub-twee werkelijkheid hetzelfde daglicht ontvangt als de sub-een werkelijkheid hoewel dat licht afkomstig is van een zon die bestaat uit sub-een atomen. Een gelukkig gevolg van de dubbele aard van licht dat zowel uit golven als uit deeltjes schijnt te bestaan - en hoogst gunstig voor ons.'

'Hoogst noodzakelijk ook - dat kan ik zien. Maar hoe ver gaat dat energieverval? Geluid bijvoorbeeld, komt niet over van de sub-een naar de sub-twee wereld.'

'Omdat het voortgebracht wordt door botsingen van sub-een deeltjes en verder gedragen wordt door een medium van sub-een gassen. Op dezelfde manier kunnen wij stralende warmte van het sub-een heelal ontvangen, maar geen warmte die voortgebracht wordt door geleiding of stroming. Magnetisme en zwaartekracht hebben nog altijd invloed op gesublimeerde lichamen, maar Bernard heeft experimenteel bewezen dat de aantrekking door de zwaartekracht niet wederkerig is. Maar daar kunnen we beter niet op ingaan. Het is een verontrustend idee voor iemand zoals ik, die verder wil leven in een comfortabel, ouderwets Newtoniaans heelal.'

'En je ontvangt radio- en televisie-uitzendingen van de werkelijke wereld. Zo veel heb ik er wel van begrepen.'

'Ja - als wij in het bezit zijn van een sub-twee ontvanger.'

'Maar als dat zo is waarom zoek je dan geen verbinding met de werkelijke wereld door naar hen uit te zenden? Vertel ze over je situatie via de kortegolfradio.'

'Heb je ooit geprobeerd met een zaklantaarn in de ogen van iemand van de werkelijke wereld te schijnen? Nee? Nu, dat is hetzelfde principe: wij kunnen door hun zonlicht zien, maar zij zijn ongevoelig voor licht afkomstig van een lichtbron van secundaire stof. Hetzelfde geldt voor iedere radiouitzending die wij zouden maken. De werkelijke wereld blijft voor ons secundaire schepsels de werkelijkheid - maar al te werkelijk - maar voor primaire schepsels kan onze secundaire wereld even goed niet bestan. Nee, er is geen terugwerkende communicatie. Zoals Bernard al heeft aangetoond is de sublimatie van materie die veroorzaakt wordt door de transmitter onomkeerbaar - weer een kwestie van entropie, van het universele verval van alle dingen. Daarom, hoeveel paté wij hier ook verzamelen, wij zijn gedoemd tweederangs staatsburgers te blijven, voor goed.'

'Maar dan begrijp ik niet waarom Panofsky - Panofsky-sub-een dan, ginds in de werkelijke wereld - doorgaat met voor je te zorgen.'

'Vertrouwen,' zei de nieuwe Bridgetta die Hansard hielp bij het opstapelen van blikken, op zo'n manier dat zij niet te zwaar werden om op de vloer te blijven staan. 'Het berust allemaal op geloof. Wij moeten dankbaar zijn dat Bernard katholiek is en enorm veel ervaring heeft met het geloven in onwaarschijnlijke dingen. 'O, het spijt me,' zei zij een blik op Bridie werpend. 'Het is jouw verhaal.'

'Je hoeft nog niet te oefenen in het Bridget zijn, liefje. Niet voordat je de gelegenheid hebt gehad je haar te verven. Bovendien is het al twee jaar geleden dat ik in de werkelijke wereld verkeerde, jij kunt daarover beter vertellen.'

'Toen Bernard eenmaal de theorie erachter had uitgewerkt,' begon Bridgetta, 'probeerde hij de problemen te extrapoleren waarmee een gesublimeerd wezen in een ongesublimeerde wereld geconfronteerd zou worden. Op een natuurlijke manier zou hij niet in zijn behoeften kunnen voorzien: geen voedsel, geen water, zelfs geen lucht. Maar hij zou beslist bestaan en leven - voor zo ver men onder dergelijke omstandigheden in leven kan blijven. Het eerste probleem was een voorraad gesublimeerde lucht te krijgen en gelukkig was die voorraad bij de hand in het pompstation dat in aanbouw was om de commandoposten te voorzien. Bernard verzon alle mogelijke redenen om die transmitter hier onder de D.C. koepel te laten bouwen in plaats van, zoals eerder het plan was, bij Lake Superior. Na slechts een maand zenden zou de koepel gevuld zijn en zolang de pompen blijven werken is de voorraad meer dan voldoende om dat wat verloren gaat door verkeerssluizen te compenseren. Helaas werden de vestigingen van de algemene vrachttransmitters precies bepaald door een clausule van de Noodwet Toewijzing Verdedigingsmiddelen en dus konden wij ons niet verheugen op alle voordelen die Robinson Crusoe had.'

'Maar jullie hebben wel kannibalen,' merkte Hansard op.

'Dat was nog iets waar Bernard niets aan kon doen. Hij wilde dat de Camp Jackson mensenzender buiten de koepel gebouwd zou worden, dat zou ons probleem dan keurig opgelost heben.'

'Het mijne ook.'

'Spijt me, dat was een onvoorzichtige opmerking. Maar hij had gelijk: die mannen vormen inderdaad een gevaar. Wij kunnen alleen maar hopen dat zij ons niet ontdekken. Gelukkig laten we hier geen voetafdrukken achter.'

'Er zou helemaal geen probleem bestaan als je de regering hierover inlichtte. Dan zouden die mensen voorzien kunnen worden van het voedsel - en de officieren - waar zij behoefte aan hebben.'

'Bernard beziet de regering met andere ogen dan jij, Kapitein,' zei Bridie koeltjes. 'Jij vergeet dat zijn relaties met de regering meestal niet prettig waren. Als men dan niet direct zijn werk belemmerd heeft, dan toch wel onteigend en bedorven. Nee, probeer me niet tegen te spreken - ik tracht alleen Bernards houding te verklaren. Daar komt nog bij dat de staatsgeleerden het geraffineerde van zijn theorie niet begrepen hebben want zij discussiëren nog steeds over de waarde van de berekeningen waarop de transmitter is gebaseerd. En dan, als de geleerden al overtuigd konden worden, moet je je voorstellen hoe je het aan zou moeten pakken om een generaal uit te leggen dat er mensen bestaan zoals jij en ik, die onzichtbaar zijn, die door muren kunnen wandelen, waar wij voedsel naar toe moeten zenden terwijl het heel waarschijnlijk is dat wij nooit op een concrete manier zullen kunnen bewijzen dat zij bestaan.'

'Als je het zo stelt begrijp ik niet hoe hij zichzelf heeft kunnen overtuigen.'

'Geloof,' herhaalde Bridgetta ernstig.

'Geloof en rede,' verbeterde Bridie. 'Vergeet niet dat Bernard zijn leven lang met wiskunde heeft doorgebracht. Een sluitende vergelijking is voor hem een concreet bewijs. Hoewel ons bestaan op zijn best abstract is, kan hij even overtuigd in ons geloven als in de stelling van Pythagoras.'

'En uit dat greintje geloof... is dit allemaal gekomen?' Hansard wuifde naar de goederen die op de rekken waren opgeslagen. 'Welke logische reden geeft hij die lab-assistent om met dit idiote werk door te gaan? Voor hem moet het beslist onzinnig zijn als hij niet weet dat hij voor ons kruidenierswaren produceert.'

'Als het voedsel betreft vertelt Bernard hem dat hij zich bezig houdt met mogelijk verlies van voedingswaarde, dat veroorzaakt kan worden door veelvuldige en herhaalde transmissie. Natuurlijk idioot, maar je moet wel voor ogen houden dat het hele idee van het apparaat de meeste mensen onwaarschijnlijk voorkomt. Je moet ook niet vergeten dat de regering alles doen wil wat mogelijk is om Bernard gunstig te stemmen en hem tam te houden. De matras bijvoorbeeld, heb je het verhaal van de matras gehoord?'

Hansard schudde zijn hoofd.

Het relaas van Bridie overnemend vervolgde Bridgetta: 'Een tijd lang, wanneer ik ergens heen gezonden werd, stond Bernard er op dat ik me in een matras rolde. Om te voorkomen dat ik kaatsen zou vertelde hij aan de geheime dienstkloppers. Maar het ging er natuurlijk om ons iets anders te geven dan de vloer om op te slapen. Maar het verwekte wel opzien bij aankomst op de Parijse ambassade. Madame Viandot dacht dat het een nieuwe mode in New York was en de volgende dag bestelde zij drie matrassen voor zichzelf.'

'En niemand vermoedt iets? De dingen die je doorzendt zijn zo duidelijk overlevingsgoederen.'

'Maar niemand heeft reden om ons er van te verdenken dat in leven blijven een probleem vormt. Natuurlijk beklagen de lab-assistenten zich de hele tijd over de zinloze opdrachten die Bernard hen geeft en eenmaal kwam Bazeley van de NASA eens informeren wat Bernard in de zin had, maar hij hoeft alleen maar een toespeling te maken dat hij onderzoekingen verricht op het gebied van een ontvangerloze transmitter en zij sloven zich uit hem terwille te zijn. Voor zo ver zij weten is Bernard nog altijd goed voor een gouden ei.'

'Nu, verklaart dat alles, Kapitein?' vroeg Bridie.

'Ja, bedankt. Ik waardeer het dat jullie zo'n geduld met me hebben.'

Bridie glimlachte zuinig. 'Maar weet je dat je het allergrootste probleem vergeet. Je hebt nog niet geleerd hoe het komt dat je kunt lopen.'

'Allemachtig, ik heb me al die tijd nog niet gerealiseerd dat het een probleem was! Hoe komt het dat ik over dezelfde vloer kan lopen waarin ik ook kan zwemmen?'

'Je hoeft je niet dom te voelen, Kapitein,' zei Bridgetta. 'Het is heel gewoon het normaal te vinden dat je in staat bent de dingen te doen die je altijd gedaan hebt. Voor Bernard echter, die geen ervaring had, vormde dit de grootste theoretische moeilijkheid die de overleving in de weg stond. Hij kon er nooit zeker van zijn of wij niet door de grond zouden zakken zodra we hier aankwamen. Daarom was ik vanmorgen zo opgelucht toen ik aankwam - want ik voelde dat ik op terra firma stond. In ieder geval als ik geen hakken draag.'

'Maar hoe werkt het dan? Wat voorkomt dat ik naar omlaag zink als de zwaartekracht invloed op me heeft, zoals je zegt?'

'Noem het oppervlaktespanning,' zei Bridie. 'Hoewel het in werkelijkheid een vorm van potentiële energie is die inherent is aan alle materie op welk realiteitsniveau dan ook. Zoals statische elektriciteit vormt het een vlak van mogelijk tegenwicht over alle dingen - een soort 'vlies' van energie. Wat de gesublimeerde dingen boven de grond houdt - de blikken op de rekken bijvoorbeeld, of je voeten - is de geringe afstotende kracht die opgewekt wordt door twee oppervlakken - een kracht die afneemt in verhouding tot de afstand tussen de twee werelden. Vandaar dat sub-vier en misschien zelfs sub-drie blikken door een sub-een rek heen zakken, maar in twee aangrenzende vlakken van realiteit is de afstotende kracht voldoende voor de meeste doeleinden, maar niet zo sterk dat hij niet overwonnen kan worden door een tegenwerkende kracht. En daarom kan tweedegraads materie eerstegraads materie doordringen en kan je door de vloer zwemmen. Dat hebben we hier allemaal ontdekt. Panofsky-sub-een heeft daar nooit zekerheid van gekregen en daarom voorziet hij ons van dingen die we eigenlijk niet nodig hebben - planken en linoleumvloeren. Wanneer wij die dingen willen uitrollen krullen ze gewoon de vloer in. Maar toch kunnen wij er dankbaar voor zijn dat hij uit voorzichtigheid fouten maakt.'

'Ik vrees dat ik steeds dieper en dieper zink. Sub-drie en sub-vier blikken. Ik heb aan die mogelijkheid zelfs nooit gedacht.'

'Denk je eens in wat er gebeurt als een van ons overgezonden wordt. Een sub-twee iemand die door een transmitter gaat zou een sub-drie echo van zichzelf achterlaten. Je bent beslist wel eens in een grot geweest waar je de echo van een echo hoorde. Zoiets heb je eigenlijk al beschreven. Toen de vervelende sergeant zijn hoofd aan Mars schonk moet de transmissie een sub-drie hoofd geproduceerd hebben. Joost mag weten wat daarvan geworden is. Sub-een water draagt geen sub-twee lichamen, zoals je misschien al ontdekt hebt. Een makkelijke regel is: na sublimatie blijken de vaste stoffen van de ongesublimeerde wereld de eigenschappen van vloeistoffen te bezitten; vloeistoffen de eigenschappen van gassen en gas de eigenschappen van dat ouderwetse artikel, een ether.'

'Maar om nu even terug te komen op wat er geworden is van Worsaw-sub-twee: hij werd onthoofd door een sub-een transmitter. Hoe zit dat?'

'Zoals ik al gezegd heb, energieverhoudingen zijn onveranderlijk als men de realiteitsschaal afdaalt. Een sub-twee transmitter bijvoorbeeld kan geen sub-een voorwerp overzenden, maar een sub-twee voorwerp zoals Worsaws hoofd, wordt wel door een sub-een transmitter doorgezonden.'

'Nou, dit alles heeft me van een ding overtuigd.'

'En dat is?' vroeg Bridgetta.

'Dat ik van mijn leven niet meer overgezonden zal worden.'

'Dat begrijp ik niet,' zei Bridie.

'Als ik hier al een ellendige tijd doormaak om in leven te blijven moet je je even voorstellen hoe het voor Hansard-sub-drie moet zijn.'

'Oh, daarover hoef je je geen zorgen te maken. Per slot van rekening, als hij niet meteen door de grond gaat zou hij toch snel genoeg door verstikking omkomen aangezien hij gebrek heeft aan sub-drie lucht. Nee, wat dat betreft, Hansard-sub-drie - of Bridgetta-sub-drie - is geen levensvatbare vorm.'

In zijn rolstoel kwam Panofsky door de muur heen de kamer binnen. 'Heb je ons kleine euthanasieprogramma gerechtvaardigd, mijn kindje?' vroeg hij opgewekt.

'Zo ver was ik juist gekomen,' zei Bridie.

'Het is nu niet meer nodig,' zei Hansard. 'Ik kan de noodzaak van bepaalde maatregelen wel begrijpen zolang je maar geregeld overgezonden wordt. Het lijkt me dat u de bevolking geringer houdt dan nodig is, maar daar zijn ongetwijfeld redenen voor.'

'Inderdaad,' verzekerde Panofsky hem. 'En de reden waarom wij door de transmitter moeten blijven gaan en evenbeelden van onszelf blijven maken is dat ik er niet op vertrouwen kan dat daarginds de bevolking groot genoeg is. Niet al onze verliezen zijn vrijwillig, begrijp je? Bij meer dan een gelegenheid heb ik mezelf met stoel en al de grond ingereden en ben ik verdronken. Niet ik, strikt genomen, maar mijn equivalent. En dus, Nathan, begrijp je alles, hè?'

'Er is een ding dat ik nog steeds niet begrijp, meneer.'

'En dat is?'

'U.'

'O, maar dat is altijd het grote mysterie. Zelfs Bridgetta kan niet tot de essentiële Panofsky doordringen, zij blijft lagen afpellen, zoals bij een ui. Niet mijn metafoor, natuurlijk -Ibsen. Maar wat houd je nu speciaal bezig?'

'Dat u probeert dit allemaal alleen te doen. Ik ben er zeker van dat als u met iemand van de regering spreekt, al zullen zij in het begin sceptisch zijn, zij u uiteindelijk zouden geloven en helpen.'

'Daar ben ik zeker van, Nathan, en daarom heb ik niets gezegd. Een kleine troost voor onze aanwezigheid hier is dat ik voor het eerst van mijn leven een vrij man ben. Eindelijk heb ik een succesvolle manier gevonden om te ontsnappen. Ongetwijfeld zou de eerste daad van de regering zijn een ploeg mensen door de transmitter sturen om mij hier in het oog te houden.'

'Als de kansen zich tegen u keren en Worsaw u hier ontdekt zou u dankbaar zijn voor hun assistentie.'

'Dat is nu eenmaal het risico dat ik loop.'

Afkeurend schudde Hansard zijn hoofd maar aan zijn gezicht was te zien dat hij zich voorgenomen had er niet verder op in te gaan.

'Bedenk wel Nathan, wat ik door de regering al heb geleden, en dan te veronderstellen dat ik ze hier met vreugde zou uitnodigen? Zij hebben mijn uitvinding afgenomen - die van de wereld een paradijs had kunnen maken - en er een wapen van gemaakt - alsof de wereld behoefte heeft aan nieuwe wapens. Ik zou wanhopig worden als ik dacht dat zij mijn uitvinding voor eeuwig zouden achterhouden. Zoals Norbert Wiener stelt is gelukkig de beste garantie dat er iets gedaan zal worden eenvoudig de wetenschap dat het mogelijk is. Vandaar dat op de lange duur mijn werk niet voor niets geweest zal zijn, behalve wanneer men de voorkeur geeft aan vernietiging - en dat is mogelijk, dat zou kunnen.'

Er ontstond een lange pauze waarin Hansard nadacht hoe hij op de meest tactvolle manier kon protesteren tegen Panofsky's onpolitieke houding. Zag de man de morele noodzaak van de oorlog niet in? Was hijzelf niet gevlucht van de tirannie van Oost Duitsland? Maar voordat hij deze bedenkingen helder kon formuleren had Panofsky het gesprek op een wat weemoedige toon hervat.

'Stel je eens voor hoe het zijn zou. Bedenk wat een krachtbron de transmitter vertegenwoordigt. Verbijsterend. Zelfs mijn geest is verbijsterd.'

'Van kracht?' vroeg Hansard.

'In plaats van iets zijdelings te transporteren moet je je voorstellen dat men het opwaarts zendt. Water bijvoorbeeld. Men zou een cirkelvormige waterval kunnen maken die een dynamo aandrijft en slechts een fractie van de kracht van de dynamo is nodig om de zender zelf te laten werken. In feite een perpetuum mobile.'

'Maar dan breekt dat de wetten van behoud van arbeidsvermogen.'

'Op ons niveau van de werkelijkheid, ja. Maar in het grote geheel niet. Met andere woorden: ergens anders zal binnenkort een ander heelal een groot krachtverlies lijden. Laten we hopen dat zij geen middel hebben om het gat te stoppen, hè?'

'Mijn God,' zei Hansard, die nog steeds de ronde waterval voor zich zag. 'Dat zou inderdaad alles veranderen.'

'Alles,' gaf Panofsky toe. 'En het zal ook onze kijk op het heelal veranderen. Tot mijn spijt moet ik je zeggen, heeft niet al te lang geleden, in 1600, de Katholieke kerk Giordano Bruno als ketter verbrand. De kerk zal zijn standpunt nu moeten herzien. Tenslotte is het heelal eindeloos maar God hoeft zich daarvoor niet te generen. God kan gewoon nog oneindiger zijn. Hoe wijdser het heelal, hoe groter Gods macht moet zijn. Precies zoals Bruno het voor zijn geestesoog zag zijn er werelden die nooit door een telescoop waargenomen zullen worden, werelden voorbij die werelden, en nog daaraan voorbij werelden, oneindigheden van werelden. Stel je voor, Nathan, als de Aarde zelf doorgezonden zou worden, en daarna Aarde-sub-twee, vervolgens Aarde-sub-drie... En niet alleen één keer, maar ieder een dozijn keren, honderd, ontelbare keren, iedere transmissie zijn eigen echo scheppend.'

'Is dat mogelijk?'

'Veel meer is mogelijk, maar misschien niet nu. Het zonnestelsel zelf zou verplaatst kunnen worden. Wij zouden onze zon meenemen terwijl wij door de melkweg reizen. Is het mogelijk? Met een dergelijke transmitter is alles mogelijk. En waar gebruiken jullie hem voor? Wat is het enige gebruik dat de militaire geest voor een dergelijk wonder heeft kunnen bedenken? Er bommen mee uitdelen!'

'Is de president op de hoogte van die watervalmachine van u?'

'Maar natuurlijk. Het was voor iedere geleerde in het land onmiddellijk duidelijk dat een dergelijk ding nu mogelijk is.'

'Waarom wordt het dan niet gebouwd? Met een ongelimiteerde krachtbron hoeft er nooit meer oorlog te zijn. Of honger, of armoede.'

'Kapitein, jij zult daarop een antwoord moeten vinden, want jij vertegenwoordigt de regering, niet ik.'

'Weet u,' zei Hansard ongelukkig, 'misschien ik ook niet.'