22 Het brandende wiel van Wageningen

I n het gemeentewapen van Wageningen is een wagenwiel of rad verwerkt. De oorsprong van dit wiel wordt toegelicht door een geheimzinnige tekst bij een negentiende eeuws familiegraf...

Wageningen, tot op de dag van vandaag, door overlevering bekend – Op de Wageningse Berg ligt het familiegraf van baron De Constant-Rebeque, stichter van het landgoed Belmonte. Bij zijn graf staat een obelisk, met daarop de volgende tekst:

Volgens overlevering bestond alhier 69 na Chr. ten tijde der Romeinen Vada gelegen tegenover den doorwaadbaren Rijn aldaar Vado genaamd en bereikbaar over de oude Veerstraat sectie e no. 100, benevens een heidensche tempel welks priesteressen voor elken krijg door een nog bestaande gleuf een wiel met brandend stroo omwonden den berg lieten afloopen. Kwam dit brandend en zonder omvallen naar beneden dan voorspelden zij een voorspoedigen krijgstocht.

Volgens de tekst is de oude Romeinse naam van Wageningen ‘Vado’. De oudste delen van de stad zouden op de Wageningse Berg gelegen hebben, en op de plaats van het graf zouden in de negentiende eeuw nog resten zichtbaar geweest zijn van een heidense tempel. ‘Heidens’ is hier Romeins. Volgens de tekst lieten priesteressen een brandend wiel van de Holleweg rollen.

Het wiel en de heidense tijd lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Niet alleen in Wageningen, maar ook op andere plaatsen op de Veluwe speelt het wiel in de folklore nog een grote rol: het is van oudsher het symbool van de wisseling der seizoenen, en spinnewielen zijn het heidense symbool van vrouwelijke wijsheid. Zo zou in Hoog-Soeren bij Apeldoorn in een enorme beuk een spookachtige witte vrouw hebben zitten te spinnen, die menigeen van wijze raad voorzag.

Een tweede verklaring is niet heidens maar christelijk. Het wiel van Wageningen zou het symbool zijn van de Heilige Catharina. Catharina werd op een rad gekruisigd, maar door een wonder gered. Bekend is dat in Wageningen al in de achtste eeuw een kerk bestond. Het is echter niet bekend aan welke heilige dit kerkje was gewijd.

Volgens de overlevering woonde Catharina in Alexandrië (Egypte). Van huis uit had ze de traditionele godsdienst meegekregen. Op een dag had ze een visioen. Maria vertelde haar dat een ongedoopte ziel niet welkom was in de hemel. Terstond verdiepte Catharina zich in het christendom en het duurde niet lang of ze had een gedoopte ziel.

Op een dag gaf keizer Maxentius een groot feest ter ere van alle Romeinse goden. De toen achttienjarige Catharina ging naar de tempel en verklaarde onverschrokken dat al die goden bij elkaar totaal machteloos waren. De keizer liet zich niet kisten. Hij nodigde vijftig heidense geleerden uit, maar Catharina wist ze allemaal te overtuigen van de superioriteit van haar nieuw ontdekte religie. Het kwam zover dat de geleerden zich massaal tot het christendom bekeerden. Maxentius liet ze allemaal op de brandstapel sterven. Catharina werd gegeseld en in de gevangenis gegooid. De keizerin hoorde van de wijsheid van Catharina. Ze zocht haar op. In de gevangenis bekeerden de keizerin en de begeleidende soldaten zich ook al terstond tot het christendom. Keizer Maxentius liet zijn vrouw onthoofden. Catharina zou worden gedood op een martelwerktuig dat bestond uit een wiel met scherpe punten.

Door een gebed van Catharina brak het apparaat in stukken.

Het mocht niet baten, want haar hoofd werd van de romp gescheiden. Ten teken van haar ‘maagdelijke zuiverheid’ zou er geen bloed, maar melk uit de wond zijn gestroomd.

In november 2005 hebben Wageningse studenten van vereniging ksv geprobeerd het ritueel te reproduceren. Kan een wiel brandend de berg afrollen, zoals in de legende? Het lijkt van niet. Van internet kochten de studenten een groot, houten wagenwiel met een metalen loopvlak en veertien spaken. Het experiment was snel afgelopen. Het wiel raakte na tientallen meters een boompje naast de weg, stak dwars over, en viel om.