`Ja, Kam wel.'

`Maar Kam was geen Jang,' zei ik. `lang, Jang, verrekte Jang.'

We zaten zwijgend een tijdje in de tuin en de zwaan zwalkte tussen de bloemen rond en viel van tijd om of zong: `De wild-witte bekoring van je haar, de warmpaarse bekoring van je ogen, ik word zo zaradann.'

Ik vroeg me af of ik mijn oude QR met het watertapijt nog zou zien, de arme ziel die me door mijn successieve ambities had heengeholpen - de anti-Jang wisseling, het zoeken naar werk, en mijn laatste plan om een kind te maken, dat in zulke verschrikking en ellende was ge‘indigd. Maar hij was nergens te bekennen. Misschien hadden ze hem moeten ontmantelen nadat hij zich met mij had beziggehouden - de belasting was waarschijnlijk aanzienlijk. Of misschien ontliep hij me gewoon - om dezelfde reden. Danor kwam met me mee, en dat had voor mij ook niet gehoeven. Ik verwachtte een grimmig halfuurtje.

We togen op de gebruikelijke manier door het Commissiehuis - ritjes door tunnels, vliegende vloeren, wachtruimtes - en kwamen ten slotte in een ronde, stugge, koude ruimte met oplopende rijen stoelen, die voornamelijk leeg waren, en een podium in het midden dat bijna vol was. QR's met treurig strenge gezichten zaten er opeengepakt, terwijl ongetwijfeld hun geheugeneenheden, en wat niet al, er op los ratelden en rammelden en snorden in hun gewrichten. De mensen op de stoelen waren allemaal Ouder, en hadden kennelijk een of andere wazige status bij het beleid van de Stadscommissie - ongetwijfeld alleen in naam dan. Langs de randen van het podium zat, als een opzichtig bloembed, zowat elke Jang in Vier BIJ die ik van gezicht kende. Om van mijn eigen kring maar niet te spreken. Kley - als vrouw, Mirri, als vrouw - had ze snel gedaan, waarschijnlijk weer een overdosering maal-tijdinjecties; Thinta, natuurlijk als vrouw, maar zonder katten - Hergal zelfs, als man, en neurotisch omdat hij hier moest zijn, wat hij probeerde te verbergen door er uitdagend nonchalant bij te gaan zitten; en, helemaal achteraan, een klein breekbaar parmantig schepseltje met tinkelend kristal en bleekroze satijnen lotusknopjes in haar haar die dezelfde exquise tint hadden als de uiteinden van haar melkklieren. Zirk!

Toen ik het zag barstte ik in rauw gelach uit, opgedraaid als ik was, zodat ze me moesten vasthouden. Danor trok me aan mijn arm, bijen suisden toe, QR's werden nerveus en Oudere Personen mompelden misprijzend. Een mannelijke Jang verscheen aan mijn zijde.

`Probeer jezelf in de hand te houden,' zei hij.

`Hou jij je graks in je hand,' voegde ik hem toe. Hij was niets bijzonders, grijs en plomp, een verbeeldingsloze willekeurige lichaamskeuze, maar tenminste zonder veelvoudige ledematen of hoofden, en niet vuurrood; het was Hatta, die was teruggekomen om mijn Steun en Toeverlaat te zijn.

`Dat is Hatta,' zei Danor.

`Dat weet ik. Wie zou het anders moeten zijn? Hoe kon je zo gauw wisselen, Hatta? Je dertig et waren toch nog niet om?'

`Ja, laat dat nou maar,' zei Hatta, gegeneerd door zijn onbaatzuchtige handeling; hij had een hekel aan zelfmoord. 'Ik vond het wel zinnig, wat je gisteravond zei.'

We hadden het podium nu bereikt, en werden van elkaar gescheiden. Ik bevond me pardoes in het midden - van alles, de zaal, de QR's, de Jang, iedereen. Geen benijdenswaardige positie.

Ik probeerde me te ontspannen, maar dat was moeilijk. Mijn spieren stonden strak en mijn huid trilde onder mijn omkringde dichtersogen.

Iedereen zat te gebaren en te fluisteren. Niemand dorst er iets hardop te zeggen. Ik keek ze eens aan en wierp toen een stralende welwillende blik om me heen. Wat leuk, hé?' zei ik met luider stem.

Daar keken de QR's van op, hetgeen ik ook wel gedacht had. Eentje in het midden, een belangrijk uitziend figuur in goud uitgevoerd, klopte op het tafeltje dat voor hem stond.

`Gelieve geen luchthartigheid ten toon te spreiden. Dit is een zeer ernstige situatie.'

`0 ja, afschuwelijk,' beaamde ik. 'Die arme Zirk, neergemaaid in de bloei van zijn leven, en vijf mums later weer terug, als opgevroren zijdebloem.'

Zirk sprong overeind en begon kwaadaardig tegen me te piepen, terwijl grote kristallijnen tranen opwelden in haar zwarte ogen. Andere Jang bemoeiden zich ermee en de gouden QR klopte maar en klopte maar tot er ergens een gong luidde en iedereen van verbazing ophield met schreeuwen.

`Dit onderzoek zal op fatsoenlijke wijze worden uitgevoerd,' donderde de QR enigszins optimistisch. Hij wendde zich tot mij.

`Jij zult ons verslag doen van hetgeen nu precies heeft geleid tot deze ongelukkige gebeurtenis waarvan slechts weinigen onder jullie klaarblijkelijk de betekenis begrijpen.'

`Prima,' zei ik. 'Op een dag toen ik voor de Zilverberg stond kwam Zirk - toen nog mannelijk en zo groot als een middelmaat museum- en sloeg me tegen de grond, waarna hij me uitdaagde tot een duel. Dat is...'

`Ja,' zei de QR. 'We hebben "duel" opgezocht in onze dossiers en we weten wat het is.'

`Ik stemde toe in dat duel en we vochten in het Hulstpark waar ik, dankzij mijn grotere vaardigheid en ervaring, wist te winnen. Zirk is nu tevreden in een nieuw lichaam geinstalleerd en alles is nu weer derisann, zou ik denken.'

`Dat is niet zo,' zei hij. 'En ook is dit geen volledig verslag.' Er klonk hier en daar gelach, dat de QR negeerde.

`0, nou, neem me niet kwalijk, hoor. Ik dacht van wel. Ik vergat natuurlijk te zeggen dat het park te dien tijde het gebruikelijke onge•nspireerde jadegroen was, en dat de koepelzon op zijn gebruikelijke achterlijke manier bezig was op te komen, en dat de koolzuursneeuw heel aardig om ons heen nevelde. Is dat beter?'

`Je houdt je rustig,' zei de QR.

`Zou ik maar niet op rekenen.'

`Je houdt je rustig, of we leggen je het zwijgen op middels een hypno-verstuiver. Eén van tweeën.'

`Ik zal me wel rustig houden.'

`jang Zirk,' zei de QR, 'misschien wil je ons jouw versie vertellen.'

Zirk stond weer op, onvast balancerend op haar pietepeuterige voetjes in haar zilveren muiltjes. Ze bette haar ogen en zei, nu met omfloerste stem: 'Ik begrijp nu wel dat het reuze selt, eh, dom van me was. Maar ja ik, eh, ik raakte uit mijn hum.' Ze giechelde als een klokkenspel. Denk eens aan, Zirk die uit haar hummetje raakt! 0, wat malletjes toch!

`Ik verzoek het woord,' zei ik. Ze keken me aan. 'Als Zirk zo doorgaat, kots ik heel die mooie witte zaal van jullie zodadelijk onder.'

Ik had het niet moeten doen, maar ik was niet meer rationeel. Gegiechel klonk op, Zirk stampvoette en viel bijna om. De volgende seconde daalde een koele regen op me neer, afkomstig van een bodebij boven me, en werd ik slap en sprakeloos; alleen mijn ogen en oren en hersens bleven werken, iets waar ik best buiten had gekund.

En Zirk ging toch door.

`Het kwam gewoon omdat hij zo tegen ons gelogen had, en Danor had meegenomen. Ik bedoel, we wilden allemaal z— graag Danor verwelkomen! En dan nog niet trouwen ook! Het is toch schokkend als je je niet aan de Jang-gewoontes houdt. Nou, en toen werd ik toch z— kwaad,' - wimpers knipperden en het mondje pruilde - 'en toen ik hem tegenkwam kon ik me gewoon niet meer bedwingen. Jemineetje. En we zijn in het verleden toch zulke minnaars geweest, hij en ik. Ik weet niet hoe vaak dat we getrouwd zijn geweest en samen liefde hebben gedaan. 0, nou dwaal ik weer af. Hoe dan ook, ik wou alleen een vriendschappelijk vechtpartijtje. Maar hij werd zaradann - echt zaradann weet u. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt.' Zirk sloeg haar rozenagelige handjes ineen en zuchtte van de schrik. 'En hij heeft me genadeloos neergestoken.'

Iedereen kwam aan de beurt, na Zirk.

Thinta zei dat ik altijd al labiel was geweest, maar dat dat mijn temperament was en dat ik het goed bedoelde. Ze hoopte dat de Commissie zou beseffen dat ze een goede invloed op me had uitgeoefend en dat ze altijd had geprobeerd te zorgen dat ik niet in moeilijkheden raakte.

Kley zei dat ik een pak slaag moest hebben en bood aan dat te verzorgen.

Mirri zei dat Zirk me had verwond en dat ik heel eerlijk had gevochten. Ze zei dat ik gek was maar dat het haar niet kon schelen. Ze zei dat Danor me had verleid tot domme en onnadenkende handelingen en dat de Commissie haar terug moest sturen naar BAA.

Hergal zei dat ik Zirk weloverwogen had gedood (hij was de eerste die het woord 'doden' in de mond nam). Hij voegde eraan toe dat Zirk erom gevraagd had, en dat hij mij te grazen zou hebben genomen als hij had gekund. Toen vroeg de Commissie naar de eerdere uitdaging die ik tegen hem had geuit, en Hergal deed het tot in details uit de doeken. Hij zei dat ik overwegend vrouwelijk was en dringend een geslachtswisseling nodig had, en meer was er niet met me mis, en kon hij nou gaan, want hij was het zat, hier. De Commissie zei nee.

Danor zag even bleek als ik m'n huid had ontworpen en was verrukkelijk. Ze zei kalm dat het een gezamenlijke beslissing was geweest om samen weg te gaan en liefde te doen zonder te trouwen. We hadden niemand van streek willen maken. De Commissie vroeg of zij niet een hele tijd had vertoefd bij een Ouder Persoon in BAA zonder te trouwen, en of de Commissie daar hen niet had geadviseerd om uit elkaar te gaan. Ik zag hoe haar handen trilden toen ze antwoordde dat het inderdaad zo was, ja, terwijl ze hen recht aankeek en haar stem niet liet dalen. De Jang snakten naar adem en slaakten kreten van verbazing om zoveel lef en viezigheid tot de gong hen tot stilte maande. De Commissie zei dat haar gedrag eigenaardig was en ongewoon a-sociale tendenzen vertoonde. Danor gaf geen antwoord, maar toen ze ging zitten deed ze haar ogen dicht, alsof ze heel erg moe was.

Hatta zei dat mijn eerste uitdaging aan Hergal een grapje was geweest, en dat Zirk stom was. Hij zei dat Zirk van plan was geweest me te doden (andere Jang ondersteunden dat later, en herinnerden aan Zirks dreigementen voor de Zilverberg). Hatta zei dat ik niet van plan was geweest Zirk te doden, en hem alleen buiten gevecht had willen stellen, maar dat Zirk op mijn zwaard was gevallen. Daarop kwam protest.

Doval zei dat ik fantastisch was met dat zwager, en dat ik precies had geweten wat ik deed, toen ik Zirk zijn vet gaf. Doval zei tevens dat hij hoopte dat de Commissie een geregeld vermaak zou willen maken van het duelleren in het park, en het gebrul van verrukking overstemde zelfs de gong.

Diverse Jang-meisjes van buiten de kring zeiden dat ik fantastisch was, en diverse Jang-jongens van buiten de kring zeiden dat ik niet kwaad was, als ik vrouwelijk was. Een jongen zei dat als ik ooit bij zijn kring in de buurt kwam, hij tegen me vechten wou in het Hulstpark en het dan beter zou doen dan Zirk.

Alles bij elkaar zei iedereen min of meer wat anders, en was niemand het eigenlijk ronduit met een ander eens over mij, noch over wat ik gedaan had.

Ondertussen waren er zo'n negenduizend maaltijden voorbijgegaan en de Jang riepen luidruchtig om eten. Zelfs de pompeuze Oudere Personen keken ongedurig.

Ten slotte kondigde de gouden QR aan dat we hiernaast voedsel zouden aantreffen, maar dat we over een uur terug moesten komen wanneer we de gong hoorden. Eerst dacht ik dat ze me in mijn bespoten staat zouden laten staan, heel alleen zonder eten, maar een bij vloog over en schoot me ergens mee vol, en ik krabbelde overeind, weer volledig baas over mezelf.

Ik pakte Danors hand terwijl de menigte voor ons uit dromde. 'Ik kan je niet zeggen hoe het me spijt,' zei ik.

'Zeg het dan maar niet,' antwoordde ze zachtjes, glimlachend: Danor als altijd.

Grijze Hatta kwam naar ons toe.

`Je had ook moeten doen wat ze zeiden,' was wat hij voorspelbaar tegen me zei.

We liepen verder naar een vrolijk geel vertrek waar de Jang met schrille kreten aanvielen op notenbiefstuk, wijncake en rots-kersjes. De Oudere Personen waren naar een rustiger oord getogen om zich vol te proppen.

Wat zou je willen eten, Danor?' vroeg Hatta beleefd. `Niks, dank je wel.'

'Ik ook niet,' zei ik.

`Maar je moet wat eten,' zei Hatta belerend.

Op dat ogenblik kwam Zirk aangezweefd met een stuk of twee mannen belangstellend achter zich aan. Allebei vertoonden ze een sterke gelijkenis met Zirks mannelijke lichamen, een vreemd verschijnsel dat ik al eens eerder hier en daar had opgemerkt. Misschien willen mensen eigenlijk alleen maar liefde doen met zichzelf.

'Attlevey,' zei Zirk tegen mij terwijl ze haar pastelkleurige oogleden neersloeg. 'Ik hoop toch zo dat je die droemdikse dingen die je zo‘ven over me zei niet echt meende, oema. Als die hele nare toestand voorbij is dan kunnen we misschien eens een afspraak maken en er eens over praten, niet; wat vind je ervan?'

`Zirk; zei ik, 'je mag nu zwemmen in het parfum en kristal met een middeltje ter dikte van mijn pols, maar als je niet gauw maakt dat je wegkomt, giet ik de dichtstbijzijnde kan zilverlikeur pardoes in je decolleté leeg.'

`Nou, nou!' basten Zirks metgezellen. Ze begonnen met hun tientonsvuisten te maaien, toen Mirri zich tussen hen in drong. 'En jij !' schreeuwde ze tegen Zirk, 'bent nog veel erger dan zij,' waarbij ze op Danor duidde. 'Hoe heb je faratoem nog-an-toe het lef!' En ze smeet een schaal rotskersjes in Zirks gepoederde gezichtje en begon haar krullende blonde lokken met handenvol tegelijk uit te trekken, terwijl Zirk erbarmelijk kreet.

Zirks twee voorvechters trachtten haar te ontzetten, waarop iemand die Mirri wel aardig vond aan kwam stuiven om haar weer bij te staan. Al gauw was het één grote chaos.

Danor, Hatta en ik dropen, voor één keer eens eensgezind, af naar de zijlijn terwijl een ongelofelijk Jang-gevecht uitbarstte, in alle richtingen tegelijk. Sommige Jang waren voor Mirri, andere voor Zirk. En weer andere leefden zich gewoon uit. Noten, koekjes en schuimende likeur vloog door de lucht terwijl gekrijs en gerinkel weerklonk.

Plotseling verscheurde een sirene het kabaal. Een versterkte QR-stem bulderde: 'Houdt ogenblikkelijk op met vechten anders worden jullie bespoten.'

De gewelddadigheid stokte en kwam langzaam tot staan. De Jang stonden verwezen om zich heen te kijken, met hun kleren aan flarden en hun gezicht onder de blauwe plekken en het sinaasappelgruis.

`Willen jullie nu teruggaan naar de Zaal van het Onderzoek, en daar zwijgend plaatsnemen.'

Het was net de hypnoschool. Hetgeen gezien de recente capriolen niet zo verwonderlijk was.

Iedereen kwam gedwee teruggelopen, en ging zitten, onderwijl heimelijk hun doorkijk afborstelend en cake plukkend uit hun sieraden. De QR's zaten nog op het podium, maar een blik van volstrekt afgrijzen had bezit genomen van hun gelaatstrekken. Ze waren bang geweest tot en met - niet voor hun eigen veiligheid, want daar voorziet hun programmering toch niet in, maar om ons, om wat we elkaar misschien konden aandoen.

Toen alles zo stil was geworden dat je de stof-absorbeerders kon horen ruisen in het plafond, kwam de gouden QR overeind en keek mij aan.

`Wij zijn tot een besluit gekomen,' zei hij.

Tot op dat ogenblik had ik, ondanks het voorbehoud dat ik prompt zelf in de wind had geslagen, niet al te veel belang gehecht aan de hele situatie. Het was alleen maar zo erg omdat het zo saai was. Stadsbesturen van robots en androïden, die speciaal ontworpen waren om de gemeenschap te dienen, maakten uiteindelijk zoveel indruk niet. Ik had niet verwacht dat ze iets ingrijpends zouden doen, alleen een slechte aantekening te meer in mijn dossier en een of andere kinderachtige berisping en misschien een tijdelijk verbod van het een of ander; vijftig ets lang geen park meer in of zo. Gestraft werd er nooit en boetes waren van de baan. De enige keren dat ze macht uitoefenden was het, hoe ergerlijk het ook was, toch altijd voor onze bestwil bedoeld.

Maar iets in de sombere toon van de QR deed withete vonken opdwarrelen door mijn ingewanden.

`We willen dit zeer duidelijk stellen,' zei de QR terwijl hij om zich heen keek naar de Jang-getuigen. 'Het begrip misdaad werd lang geleden afgeschaft, en het is dus niet makkelijk voor ons geweest om te bepalen wat ons te doen stond. Wij hebben begrepen dat de Jang Zirk de aanvallende partij was in deze, en dat hij, ware de uitkomst anders uitgevallen, nu degene zou zijn die op de plaats van de Beklaagde zou zitten.' Geroezemoes bij die term: Beklaagde. De QR vervolgde: 'Desalniettemin is, zoals onder de oude wetten die aan onze huidige data voorafgingen, de feitelijke Moordenaar degene die de straf dient te dragen.'

Geen zuchtje bij die tweede term. Hij trof te diep, als het zwaard dat ik had gevoerd. Moordenaar. Ik had gedood, en daarom was ik een...

`Tevens hebben wij, met gebruikmaking van zekere telezoom-beelden die in het Flitscentrum waren opgeslagen, het gelaat van de Beklaagde gedurende het gevecht bestudeerd. Zeer onmiskenbaar was daarin hét verlangen om te doden aanwezig.' De QR wendde zich weer tot mij : 'Dit is iets wat zeer zelden voorkomt. Of was. Aangezien de dood niet meer bestaat, is het verlangen om te doden - stoelend als het deed op het denkbeeld zich van iemand anders te ontdoen - voor het overgrote deel verschrompeld. En waar dit niet het geval was, konden Paleizen van Avontuur en Droomsalons deze emoties in onschadelijke banen leiden. Nu heeft echter een van jullie iemand van het leven beroofd; niet zichzelf, zoals zijn goed recht is, maar een ander, en tegen diens wil. En mogelijk heeft dit nieuwe idee al postgevat in veler gedachten. Kijk naar de gewelddadigheid die jullie ontketend hebben, kijk naar jezelf. En al kan iedereen die binnen het stadsgebied wordt vermoord ogenblikkelijk worden teruggewonnen in Limbo, zoals bij een zelfmoord, dat doet niets af aan het vreselijke van een Moord, en op dit uitgangspunt hebben wij ons vonnis gebaseerd. Blijf maar liever zitten,' voegde hij eraan toe tegen mij, en heel meelevend ook, waaruit ik opmaakt dat ik een poging moet hebben gedaan om overeind te komen, maar mijn benen waren helemaal slap geworden en het wou niet.

`Er wordt een keuze voorgelegd,' zei hij. 'Denk er alsjeblieft zorgvuldig over na. Je krijgt daartoe drie ets de tijd. Ten eerste kun je je bij Limbo vervoegen om Persoonsontbinding te ondergaan. Zoals je weet houdt dit in dat je bewustzijn wordt verduisterd en dat je geheugen wordt schoongeveegd. Zoals gebruikelijk zul je over drie rorls weer tevoorschijn komen en het leven in de steden kunnen hervatten, ongehinderd door schuldgevoelens, of door de a-sociale aandriften die zich in jou hebben ontwikkeld, want dit jongste voorval is slechts een culminatie van vele verdachte overtredingen, waarvan er een, zo mogen we in herinnering brengen, de vernietiging betrof van je eigen ongeboren kind door schandelijke dwaasheid van jouw kant. Wanneer je de PO verlaat, zul je een geheel veranderd ego bezitten. Je zult opnieuw beginnen in de kindfase, zoals algemeen gebruikelijk met een QR-voogd, en je zult alleen weten dat je teruggekeerd bent, maar je niets kunnen herinneren van dit tijdperk, noch van je huidige persoonlijkheid. Normaal gesproken wordt PO slechts toegepast op mensen die al vele rorls hebben geleefd, en de behoefte gevoelen de mentale belasting van een zo lange leef-tijd van zich af te werpen. In jouw geval wordt het beschouwd als hoofdvoorwaarde, indien je ingezetene van de Vieren wenst te blijven.'

Er klonk geen geluid in de grote ronde zaal. Ik kon zelfs het kloppen van mij eigen hart niet meer horen; als dat er nog was tenminste.

De QR kneep zijn ogen samen, alsof het hem pijn deed, wat hij tegen me zei.

`Een alternatief voor het zo spoedige verlies van je identiteit en je persoonlijkheid, is het volgende: dat je over vier ets de koepel verlaat en in ballingschap zult verblijven in de woestijn, en dat de toegang tot Vier BIJ, BAA en BOE je voor de verdere duur van je natuurlijke bestaan - hetgeen tot een rorl zou kunnen uitlopen - ontzegd zal zijn. Je zult natuurlijk worden voorzien van alle middelen van bestaan en gemakken waar je om verzoekt - binnen redelijke grenzen. Ook zal je voor je vertrek een laatste lichaamswisseling zijn toegestaan, opdat je een lichaam kunt ontwerpen dat het best is toegerust voor jouw behoeften en omstandigheden. Daarbij zul je steeds worden gecontroleerd en wanneer je medische of functionele hulp mocht behoeven zal deze worden verschaft. Verder is je geen contact met de stad of enige ingezetene toegestaan. De nadelen die aan dit alternatief kleven zijn legio, zoals je zult begrijpen. Het gevaar van eenzaamheid, of angst. En naarmate je lichaam langer leeft zal het oud worden; een onaangenaam proces dat niet is aan te raden. Ten slotte zal mits je niet eerder zelfmoord pleegt, een natuurlijke dood je leven be‘indigen, waarna de stad je zal opeisen en alsnog PO wordt uitgevoerd, opdat je uiteindelijk weer terug kunt keren in de maatschappelijke structuur van Vier BIJ.'

Hij sloeg zijn handen over elkaar.

`In beide gevallen komt er voorgoed een eind aan je huidige relaties, intiem of anderszins. Wanneer je weer terugkeert, over drie rorls of meer, zullen je tijdgenoten zelf mogelijk al vrijwillig tot PO zijn overgegaan, en zo niet, dan zul jij je ze toch niet meer kunnen herinneren in je herrezen gedaante, en zij jou niet. Niemand die hier op het ogenblik aanwezig is, zul je ooit weer vriend of minnaar noemen in de toekomst.'

Plotseling werd de zware stilte doorbroken. Een Jang-meisje huilde gierend dat ze me dat niet konden aandoen, dat het afschuwelijk was, ondenkbaar! Ik geloof dat ik ooit eens, een wrek terug, een et met haar getrouwd was geweest.

`Deze keuze,' zei onze leraar waarmee hij haar het zwijgen oplegde, 'is de enige die je open staat. Een andere weg is er niet. Je zult je er bij moeten neerleggen en je keus moeten maken. Rorls geleden zou jij zelf de dood hebben verdiend - een echte en totale dood ; vernietiging als straf voor je euveldaad. Wij hebben ge tracht te handelen voor jouw bestwil, zowel als in het belang van de gehele gemeenschap, en dat heeft ons zeer veel energie en tijd gekost. Je krijgt drie ets, niet meer, niet minder. Stel orde op zaken en overweeg je plannen met zorg. Wat de rest van de Jang in deze zaal betreft, wij hopen dat jullie deze waarschuwing ter harte zullen nemen. Gelieve nu naar huis te gaan.'

Ze haastten zich langs me hen alsof ik de builenpest had. Dat klopte.

Thinta en Mirri liepen te huilen en zelfs Kley griende. Hergal zag er net zo misselijk uit als in het park. En Zirk ook. Die dacht er natuurlijk aan dat aan haar de keuze zou zijn geweest in plaats van aan mij, als ik niet zoveel beter had kunnen schermen.

Ook de QR's slopen weg, en de Oudere Personen. Ten slotte bleef ik alleen achter met Hatta en Danor.

Ik vroeg me versuft af of Hatta nou 'zei je wel' zou zeggen.

Maar nee. Hij staarde voor zich uit. Ik was vergeten dat hij van me hield, of zich dat althans verbeeldde. In zekere zin was het voor hem een even verpletterende slag, want hij zou me nu kwijt zijn voor altijd en eeuwig.

Danor legde haar gezicht tegen het mijne. Er liepen geen tranen over haar wangen, maar het verdriet hing om haar heen als een rokerig parfum.

`Danor; zei ik, 'hou me vast. Laat me niet los.'

Ja, en natuurlijk gaf ik een feest. Dat was onvermijdelijk. De overtrokken reactie die uiterste nood je opdringt.

Bovendien had iedereen voorspeld dat ik een feest zou geven. Ze voorspelden ook dat ik op het hoogtepunt van de festiviteiten en de uitspattingen van het dak zou springen of in het zwembad zou duiken zonder zuurstofinjectie en zonder te zwemmen, of misschien, als ze echt boften, mezelf zou besprenkelen met Zaligheid en een lont zou aansteken in mijn oor. Zo hoorde je je per slot van rekening te gedragen en niet anders. Want er was maar één antwoord mogelijk op de keuze die me was voorgelegd: sterven en mijn ziel laten vermorzelen door Limbo, dat wil zeggen, branden karakterloos schoon laten poetsen. Drie rorls vergetelheid, gevolgd door een tweede jeugd en een permanent geheugenverlies, vormden een ijselijk lot voor een Jang, een verpletterende klap waar niemand over repte, maar waar ze allemaal aan moesten denken, dat zag je aan de manier waarop het bloed wegtrok uit hun gezicht. Maar die andere mogelijkheid, ballingschap en wanhoop in de duinen, zonder gezelschap tot het eind van mijn dagen, terwijl ik droog werd als het zand, krakerig en uitgebleekt als de cactussen, en overal, overal die ruimtevrees - nooit, nooit! Als ik die mogelijkheid in een aanval van meesterlijke verstandsverbijstering zou accepteren, zou ik er toch binnen een kwartwrek een einde aan maken. Nee, het kon beter nœ een grandioze opzienbarende zelfmoord worden. Verlaat het toneel onder luid gedruis, laat ze allemaal maar eens zien wat voor vlees ze in de kuip hadden gehad...

Ze waren zo benieuwd wat ik zou doen, zo gefascineerd door het idee van mijn makaber afscheidsfeest, dat ze hun afkeer van mijn besmettelijk noodlot vergaten of terzijde legden, en van zonsopgang tot zonsopgang kwamen toe gestroomd.

Ik vroeg me af of een van mijn makers (of allebei), die ik vele manen geleden voor het laatst had gesproken, me op zou roepen om afscheid te nemen of zoiets. Wat dan ook. Maar nee. Waarschijnlijk zaten ze allebei in BOE of BAA en hadden ze het niet gehoord, of beseften ze niet dat dat hun kind was, tot het te laat was.

Veroordeeld als ik was, voelde ik me leeg, zonder kern. De eerste en tweede et van de drie die ze me hadden toebedeeld, werd ik wakker met een gevoel van blinde graaiende doodsangst. De tweede et huilde ik en Danor huilde met me mee.

Ze vroeg me of ze weg moest gaan maar ik zei nee. Ik had haar nodig, of misschien verbeeldde ik me dat maar, en ik weet niet waarom, want het hielp niet echt hoewel ze heel teder en rustig was. De zwaan waarde rond en pieste overal op en viel telkens ergens in. De zwaan redde ons een beetje, maar niet meer dan een beetje. Ik regelde dat Danor mijn huis zou krijgen nadat ik... niet langer daar resideerde.

Een ding was uitstekend: alles wat ik kocht was gratis, inclusief de extra grapjes voor het feest. De Commissie zal wel begrepen hebben dat ik onder de gegeven omstandigheden niet in staat was nederig dankuwel te kwelen in een betaalhokje.

Vrijwel alle Jang in Vier BIJ zijn waarschijnlijk op dat feest geweest; daar zag het tenminste wel naar uit.

Het was mijn laatste nacht in de wereld en ik had genoeg extase geslikt om een klein model ruimteschip mee te lanceren. Ik was volslagen verdoofd, voelde niks meer; zelfs hetgeen me te wachten stond leek er onbelangrijk door, ja, bijna draaglijk. Nou ja, wat deden drie rorls er toe? Er kwamen wel nieuwe Danors. En hypnoschool viel best mee, je merkte er meestal toch niks van en ik zou die QR-voogd van me wel even een promokfiguur laten slaan. Mijn ego zou gewoon terugslaan door al die hersenspoeling en bewustzijnsverduisering heen; gewoon, op een of andere manier. Ik was toch onverbeterlijk? Nou dan. Drink uit dus en slik je mooie pilletjes en vaarwel, Danor, ik zal je missen en vooral je mooie... nee, vergeet dat maar liever, vrindje, als je over drie rorls opnieuw als kleuter moet beginnen.

De paniek vond plaats in de Maantuinen in de tweede Sector. Blauwe en groene vlamballen van onthit vuur verlichtten bosschages van filigreinbomen. De fonteinen spoten blauwe wijn en hier en daar glinsterde een draak of wat uit BAA, en androide vrouwen uit BAA zongen met zoete kelen terwijl planten uit hun hoofden opschoten en in bloesem uitbarstten. De hemel wemelde van de Jang die op sterrenvogels reden, en was vol regenbogen en goud-geparfumeerde regen.

Wij zongen ook, aan de lange tafels gezeten: bijna alle braak-verwekkende Jang-hits, en we brachten ze met hartstocht en oprechtheid. Ik speelde met het idee mijn polsen door te snijden in de antieke stijl van prinsen die aan feestmalen gezeten zelfmoord pleegden, maar ik besloot dat ik te verdwaasd was van de extase om het goed te doen en liet het idee verder varen. En toen kwam Het Spel van de Dood - een kleine vertoning die ik die avond bedacht had om ze allemaal de koliek op het lijf te jagen.

Ik had het ontworpen met behulp van een gedachten-ontvankelijk scherm, eenzelfde systeem als de Droomsalons en de Kijkvisie toepassen. De verkregen montage werd driedimensionaal boven de Maantuinen geprojecteerd, en het was me een grimmig en grandioos spektakel.

Zes paar dansers, zes mannen en zes vrouwen, in smaragdgroen en scharlakenrood fluweel met een kapsel van gouden kwastjes. Ze dansten en omhelsden elkaar, ze boden elkaar geschenken aan en glimlachten elkander toe. Dan kwam de Dood, de Ego-dood van de PO uit Limbo. Het was een zwartgeglazuurde worm en zijn kop bestond uit een witte schedel. Hij drong zich tussen hen in en wierp hen ter aarde met zijn kronkellijf. Ze lagen op het gras als gebroken bloemen terwijl de worm lachte en een versje zong dat ik zelf had gemaakt; hij vertelde hoe goed de Ego-dood toch wel was voor hen en voor de gemeenschap. Ik moet behoorlijk in extase zijn geweest toen ik dat liedje bedacht. Het was heel raar, verward, en verbazend bitter en schrikwekkend, en je zag op vijftig pas afstand de Jang al verbleken. Toen klonken er belletjes en de gevallen dansers stonden op. Ze bogen voor de worm en bleven maar doorgaan met buigen tot ze gekrompen waren tot de afmetingen van kleine kinderen. Ze wisten niet meer wie ze waren en wie de anderen waren, hun vrienden en minnaars, maar holden achter de worm aan met blinddoeken voor hun ogen en kusten zijn spekvette staart.

`Dat is het,' zei Hergal tegen me. Hij en Mirri zaten elkaar te troosten. 'Dat is het wel helemaal, hé, oema van me. Blinddoeken en twalldrap-wormen, nog an toe!'

Thinta lag in een fontein van Zaligheid te mauwen en Kley was als man gekomen, pathetisch en geremd en met rode ogen. Hatta bleef me maar inschenken, wijn met de kleur van saffieren. 'Drink leeg,' zei hij steeds wanneer ik even verzaakte. 'Neem nog een pil.'

Als Zirk ook gekomen is, heb ik hem niet gezien. Of haar. Plotseling was het al heel laat, ongeveer twee uur voor het ochtendgloren en ik had de Jang teleurgesteld door geen zelfmoord te plegen, hetgeen me op een ellendige manier opvrolijkte. `Danor; zei ik. `Ga mee naar huis. Voor de laatste keer.'

En zo gingen we. Over de Peridot Waterweg in een open boot, de lichte trappen op, onder de anemoon door in de vestibule, die open en dicht ging. Voor de laatste keer.

Ik was zo doorgezopen en -geslikt dat ik niet wist of ik nog wel wat kon presteren, maar sommige van die pillen van BIJ zijn echt fantastisch, en een bleke vinger had al de hemel aangeraakt, toen we uiteindelijk gestild en zwijgend in elkaars armen lagen. En ik herinnerde me die nacht, zo lang geleden, toen we werden geteisterd door impotentie, en toen het zo vreselijk belangrijk had geleken.

Danor zei zachtjes: 'Ik heb genoten van wat we samen hebben gehad. Het heeft een heleboel voor me betekend, zo vlak na Kam. Het spijt me alleen zo...'

`Praat er nou niet over,' zei ik. 'Het is bijna zover.'

En toen viel ik in slaap, heel abrupt, alsof ik op die manier ontkomen kon aan hetgeen elke mum naderbij kwam.

Ik stond bij het graf van mijn beest. Mijn beest van zoveel wreks geleden. Mijn beest dat gestorven was bij het schokscherm de dag na de grote regenval, toen de woestijn had gebloeid. Stadsrobots van Limbo hadden hem op mijn verzoek begraven in het zand buiten de koepel, omdat ik het niet kon verdragen dat ze zijn lijfje, wit als een sneeuwbui, zouden verbranden in een keurig hygi‘nisch troeteldierencrematorium. Ik had nooit geweten waar de plaats van het graf was; ik was niet met ze meegegaan. Maar nu stond ik er dan.

Overal om mij heen de woestijn, en de stoffige wind die zachtjes waaide, maar ik merkte het nauwelijks. Want op het graf zat het beest in eigen persoon zich te wassen met een ergerlijk diepgaande concentratie. Toen keek hij naar me op, met enkele van z'n zes witte poten in opmerkelijke standen rond zijn kop omhooggestoken; keek me aan vanuit zijn oranje ogen.

'Je bent dood,' zei ik tegen het beest. 'Echt dood. Uitgewist.'

`Mijn lichaam is natuurlijk dood, ja,' zei het beest achteloos, 'maar wie heeft jou ooit wijsgemaakt dat dan meteen alles doodgaat? Hoe zit dat dan met dat ding waar ze in Limbo mee bezig zijn, dat wat androïden niet hebben, de levensvonk, de ziel? Tjongejonge, heb jij je eventjes laten inpakken.'

Natuurlijk had het beest nooit kunnen praten - mogelijk een van zijn grootste deugden. Zelfs nu scheen hij niet echt te praten, maar hoorde ik de woorden op een of andere manier, en ik stelde me voor dat ze van hem afkomstig waren.

`Waarom ben ik hier?' vroeg ik.

`Waarom zou je hier nou zijn, ja? Kennelijk blijf je veel liever in de stad zitten om te worden uitgepoetst of wat ook.'

`0, nee, dat is het niet. Ik ben alleen bang om wakker te worden, want dan moet ik erheen om het te laten doen.'

`Waarom doe je het dan? Het is toch maar een stelletje achterlijke quasirobots die proberen overal een antwoord op te verzinnen en zich prompt in hun bedrading verslikken. En wat jijzelf betreft, ben je dan alles vergeten?'

`Hoe had ik het anders kunnen rooien, als ik mezelf niet had gedwongen om te vergeten?' zei ik en ik begreep eerst zelf niet eens wat ik had gezegd.

`Uiteindelijk rooi je het alleen door jezelf te laten herinneren. Kijk maar.'-

En toen zaten we in de lucht in een vogeltuig, maar het was helemaal open zodat je alle kanten uit kon kijken, en de knarsende wind kon voelen en de geur van zand en rotsen ruiken kon, en van de wijde hemel.

Een donkere hemel, zelfs midden op de dag, een hemel van indigogroen, een hemel met een verblindende verzengende zon, een zon in de ruimte, en niet een mechaniekje dat ronddraait in een koepel, als een kinderspeeltje. Beneden ons lag het land, de bleke duinen, de zwarte bergen als speren, als torens, als burchten. Aan de horizon spuwde een vulkaan haar vuurrode pluim de lucht in; fel, onverzoenlijk en echt. Een wild land, een wreed land, een land dat je probeerde te vangen, je te bedelven onder een zandstorm, je te roosteren in de zon, je te bevriezen onder de sterren, je uit te drogen en te verstikken in z'n hitte met z'n lage zuurstofgehalte. Een land dat je uitgelaten en nederig maakt, in die ene et na de regen, als het kale zand schittert van groen en varens de bergen bespringen en hun flanken overspoelen als een golvende zee van vanouds.

`Hier ben ik!' schreeuwde de woestijn, luid van leven, want het leven was er nog steeds, wachtend, opgepot als zaad. 'Hier ben ik!

Ben je me vergeten? Vergeten, ondanks je dromen, je dromen over zon en regen en oude woestijnstammen die hier eens in mij rondzwierven met hun kuddes en hun eigenaardige zeden? Jij die jammerde en klaagde en het metaalband met gehuil en verlangen overdekte, kinderachtige twalldrap dat je bent. Nu heb je de kans om te bewijzen dat je meer kunt dan op je kont zitten en saffier-wijn drinken met tranen van zelfbeklag. Vooruit, vooruit, bind de strijd met me aan, ik zal je partij geven. Ik zal je verslinden als ik kan, maar ik doe het open en eerlijk, niet met woorden en donkere kweekbakjes in Limbo. Wees toch niet bang voor de dood en de ouderdom van de mens. Ik heb dat allemaal zo vaak gezien en ik ken het. Zand over de rotsen, meer niet. Kijk me eens aan, hoe oud en dood ik eruitzie, en zie me dan toch eens groeien, zie hoe ik leef. Vooruit. Kom naar me toe. Ik wacht op je.'

`Beest,' zei ik, 'ik ben je naam vergeten.'

`Namen?' zei het beest. 'Is dat het enige waar je om geeft?'

En hij beet me heel hard, zo hard dat ik met een schreeuw wakker werd.

Ik liep de hal van het Commissiehuis in de tweede Sector binnen en daar stond een grote zwijgende menigte nieuwsgierig te kijken. Bodebijen waren er ook en telezoomlenzen kwamen toegesuisd uit het dichtstbijzijnde flitscentrum, aangezien mijn tronie en ik opwindend nieuws waren, het eerste brokje drama sinds zestig rorls geleden of zo.

Wil je mij maar volgen,' vroeg een tactvolle QR. 'Ik ben ervan overtuigd dat je dit liever privé afhandelt.'

`Nee hoor,' zei ik. 'Ik zal mijn beslissing in het openbaar bekend maken. Iedereen is er z— door geboeid.'

Het was een grandioze sombere aangelegenheid. De QR liep langzaam weg en na een tijdje kwamen de andere van het Onderzoek naar buiten gestommeld, aangevoerd door de woordvoerder in het goud.

Ik zal niet beweren dat ik niet stond te trillen over m'n hele lichaam, en ik zeg ook maar niets meer over de toestand van mijn hersens en mijn zenuwen, want die was nogal ernstig. Maar ergens binnenin me had ik een stang van staal, waar ik me aan vastklampte. Ik had een visioen gehad, dat evenveel waard was als visioenen die dichters, wijzen of profeten in het verleden wel kregen. Ik was niet opgetogen, ik had zelfs geen gevoel van zelfvertrouwen, maar op de een of andere manier was ik zeker van iets, en het einde van de twijfel betekent ook voor de wanhoop de dood.

`Mooi,' zei ik toen ik hun bedrukte beulsgezichten zag. 'Ik hoop dat iedereen me goed kan horen en ik hoop dat het flitscentrum dit ook opneemt, want wat ik ga zeggen is heel belangrijk, en het werd tijd dat iemand het eens een keer zei. Het zit me alleen dwars dat er zo'n namaak-berechting voor nodig is geweest om me zover te krijgen.'

De QR's begonnen aangeslagen te kijken. Ging ik nou alweer opschudding vervoorzaken? Ik ging snel verder, voor ze kalmerende spuitbussen konden bestellen: 'Mijn beslissing is de volgende: Ik trek de woestijn in.'

Op dit punt werd ik onderbroken. De menigte maakte nogal kabaal en zelfs de QR's schenen druk uit hun nek te staan zoemen. En toen zei iedereen van hou je mond, en stil toch tegen elkaar, want ze konden wel zien dat ik nog niet klaar was. Ik boog dus en vervolgde: 'Jullie denken dat ik gek ben geworden en dat is van jullie uit gezien waarschijnlijk een logische gevolgtrekking. Ik wil best toegeven dat ik als de dood zo bang ben voor wat ik nu ga doen. Maar laat ik jullie dit zeggen: we leven hier als een stelletje embryo's in een kweekbak. Aan iedere behoefte wordt voldaan. De Commissie snuit onze neuzen voor ons en raapt ons op als we struikelen. Buiten de koepels hebben we een complete planeet, die notabene van ons is, en die de helft van ons nog nooit maar gezien heeft, en liever niet bekijken zou ook. Ik heb hem wel gezien, en wat ik daar zag bevalt me beter dan de manier van doen en van oordelen die ik hier in Vier BIJ tegenkom.' Ik wierp een blik op de QR's. 'Ik heb dus een lijst met benodigdheden opgesteld, en hou je maar vast want het is een lange. Ik zal hem graag doornemen als de heren QR zover zijn.'

De gouden QR zei, zeer duidelijk sprekend alsof hij het tegen een imbeciel had: 'We hopen dat je niet overhaast hebt besloten. Dit is een heel ernstige zaak.'

`Dat zal ik niet weten. Ik heb het jullie toch gezegd - ik heb mijn keus gemaakt. Als jullie denken dat jullie verdomme het recht hebben om mij voor een dergelijke keus te stellen, met dergelijke alternatieven, dan denk ik dat ik het recht heb te bepalen welke mogelijkheid ik wil. Ik kies de woestijn en voor mijn part kunnen jullie de PO in Limbo hoogstpersoonlijk in je elektronische kleppen stoppen!'

Ik vond wel dat 't niet eerlijk was tegenover die arme QR'S, die toch ook blindelings de gemeenschap trachtten te dienen zoals ze volgens hun programmering moesten. Maar ze konden toch moeilijk van me vergen dat ik ze naar de mond smoesde; niemand verwacht van de veroordeelde dat hij de bijl omhelst.

Maar ook had niemand, denk ik, ik althans zeker niet, het gejuich verwacht dat spontaan opsteeg uit de menigte in de hal. Zelfs de mensen die juichten schenen er beduusd van te zijn. Ze juichten voor mij. Niet zozeer om mijn toespraak, maar juist om datgene wat ze anders altijd zo afschrikte. Omdat ik me tegen het Stelsel had gekeerd, en weer naar de brandende zon had gehapt.

Het gejuich verstomde. Een genante leegte volgde. In die leegte sprak ik.

`Nou, vooruit. Hier heb je mijn lijst, een hele doos vol. Laten we nou niet grakken.'