12

Ramsden praatte echter zonder enige terughoudendheid, als een zondaar in de biechtstoel, en wat hij in de twee uren direct na zijn arrestatie allemaal vertelde, leverde de politie voldoende bewijsmateriaal op om hen allebei in staat van beschuldiging te stellen. Banks was verbaasd over de dwangmatigheid waarmee Ramsden zich van de last op zijn schouders ontdeed en het drong toen pas tot hem door onder welke gruwelijke druk de man moest hebben geleefd, hoe enorm veel het hem had gekost om zijn zelfbeheersing te bewaren.

Penny vertelde dat ze de afgelopen dagen veel had nagedacht. Steadmans dood, Banks’ vragen en Sally’s verdwijning hadden haar gedwongen diep in het verleden te graven dat ze zo lang had verdrongen, en dan met name de gebeurtenissen van de zomer van tien jaar geleden.

Aanvankelijk had ze zich weinig herinnerd. Ze had niet gelogen; alles had haar heel onschuldig toegeschenen. Nadat ze de herinneringen om en om had gekeerd in haar hoofd, kregen allerlei kleine dingetjes die indertijd onbeduidend hadden geleken echter steeds meer gewicht. Aanvankelijk dacht ze dat alles in haar herinnering uit zijn proporties was gerukt: de blikken die Emma Steadman en Michael Ramsden hadden uitgewisseld, hadden die echt plaatsgevonden of was dat slechts haar verbeelding geweest? Ramsdens aanhoudende avances en het plotselinge gebrek aan belangstelling dat daarop volgde, was ook dat wel echt zo gegaan? Bestond er misschien een eenvoudige verklaring voor? Al deze zaken hadden haar nieuwsgierigheid aangewakkerd.

Na haar ruzie met Jack Barker besefte ze dat het niet allemaal uit zichzelf zou weggaan. Ze moest iets doen, want anders zouden haar twijfels omtrent het verleden al haar kansen op een toekomst verpesten. Dus was ze bij Ramsden langsgegaan om erachter te komen of er enige waarheid in haar vermoedens school.

Ja, ze wist wat Sally Lumb was overkomen en ze wist ook dat de politie een verband vermoedde tussen de dood van het meisje en die van Steadman, maar ze had echt gedacht dat ze van Michael Ramsden niets te vrezen had. Ze kenden elkaar tenslotte al sinds hun jeugd.

Ze had Ramsden uitgehoord en toen hij zenuwachtig en ontwijkend was geweest, had ze nog wat meer aangedrongen. Ze hadden thee gedronken en koekjes gegeten, en Ramsden had haar ervan willen overtuigen dat haar angstige vermoedens ongegrond waren. Na een tijdje kon ze zich niet meer concentreren; de kamer om haar heen werd donker en ze had het gevoel gehad alsof ze door het verkeerde uiteinde van een telescoop staarde. Toen was ze in slaap gevallen. Toen ze weer wakker werd, lag ze in Barkers armen en was alles achter de rug.

Banks had haar verteld dat Ramsden had gezworen dat hij haar nooit iets zou hebben aangedaan. Toegegeven, hij had haar gedrogeerd met op recept verkrijgbare Nembutal en was toen naar de telefooncel aan de doorgaande weg gereden om Emma te bellen, maar dat had hij alleen maar gedaan omdat hij in de war was en niet wist wat hij moest doen. Toen Emma erop stond dat ze Penny moesten doden omdat ze te veel wist, had Ramsden volgens eigen zeggen haar tegen willen houden. Ze had hem een zwakkeling genoemd en gezegd dat zij wel zou doen wat nodig was als hij niet mans genoeg was. Ze had beweerd dat het een fluitje van een cent zou zijn om een ongeluk te simuleren. Volgens Ramsden hadden ze daarover staan bekvechten toen Banks en Barker arriveerden.

Penny hoorde dit allemaal om een uur of een in de ochtend in Banks’ rokerige kantoortje met een pot verse koffie naast zich. Toen hij was uitgesproken, kon ze alleen maar uitbrengen: ‘Ik had gelijk, hè? Hij zou me nooit iets hebben aangedaan.’

Banks schudde zijn hoofd. ‘Toch wel,’ hield hij vol. ‘Als Emma Steadman hem dat had opgedragen.’

Het duurde een paar dagen voordat alles was opgelost. Hatchley maakte aantekeningen en nam verklaringen op, zich intussen voortdurend beklagend over het feit dat Richmond lekker lag te zonnen in Surrey; Gristhorpe ontfermde zich over de details. Emma Steadman zweeg; ze verwaardigde zich zelfs niet om Ramsdens beschuldigingen tegen te spreken. Banks zag in haar een vrouw die alles op het spel had gezet en had verloren. Nu alles voorbij was, was er geen ruimte meer voor spijt of verwijten over en weer.

Die week nam Banks Sandra mee naar Helmthorpe, waar Penny zou zingen tijdens een herdenkingsconcert voor Sally Lumb. Omdat het zo’n warme avond was en het concert vroeg was afgelopen, gingen ze na afloop met Penny en Jack Barker iets drinken in de tuin van The Dog and Gun. Crow Scar lag te glanzen in de ondergaande zon, terwijl de omringende heuvels door de schaduw waren opgeslokt. Het was net een licht gordijn dat vanuit de hemel op de Dale neerdaalde.

Sandra en de anderen vroegen Banks om de zaak-Steadman uit de doeken te doen en hoewel hij zich niet prettig voelde in de rol die ze hem opdrongen, vond hij wel dat hij met name Barker en Penny iets verschuldigd was; bovendien had hij na de arrestaties amper tijd gehad om met Sandra te praten en zij was degene die hem uiteindelijk op het juiste spoor had gezet.

‘Wanneer is het allemaal begonnen?’ was Sandra’s eerste vraag.

‘Ongeveer tien jaar geleden,’ vertelde Banks. ‘Penny was toen zestien, Michael Ramsden achttien, Steadman een jaar of drieëndertig en zijn vrouw net achtentwintig. Harold had een veelbelovende carrière voor de boeg als docent aan de universiteit. Hij was toen misschien niet rijk, maar arm was hij beslist ook niet en er lag een flinke erfenis in het verschiet. Emma vond het leven in die periode ongetwijfeld heerlijk, maar ik vermoed dat ze zich al snel begon te vervelen. Zoals de meeste echtgenotes van docenten raakte ze steeds meer op de achtergrond. Toen ik met Talbot en Darnley sprak, twee van Steadmans collega’s aan de universiteit van Leeds, herinnerde een van hen zich dat Emma aanvankelijk “een knap jong ding” was geweest, maar dat ze daarna in een onopvallende verschijning was veranderd. Ik denk dat ze hun vakanties graag in het buitenland had doorgebracht. Maar nee, Steadman had Helmthorpe ontdekt – of liever gezegd: Gratly – en dat voldeed aan alle eisen die hij als wetenschapper stelde, dus daarmee was de kous af. Voor Emma ging het leven te snel voorbij, was het veel te saai, en ze vond zichzelf nog te jong om alles op te geven.

Het was een prachtige zomer, net als nu.’ Banks zweeg even en liet zijn blik over de andere gasten glijden, die hun jasjes en vesten over de rugleuning van hun stoel hadden gehangen. ‘Hoe vaak kun je dit in Engeland nu doen?’ vroeg hij toen en hij nam een slokje van het koele bier. ‘En al helemaal in Yorkshire. Hoe dan ook, het hele dorp was trots op Penny en Michael, twee intelligente kinderen met hun hele leven nog voor zich. Michael was een magere, ernstige, romantische jonge knul en als hij zich al inbeeldde dat hij Penny kwijtraakte aan een oudere, wijzere man, kon hij met zijn melancholie altijd nog bij Keats en Shelley terecht. Penny vertoefde gewoon graag in Steadmans gezelschap, zoals ze me vaak genoeg heeft voorgehouden. Ze hadden veel met elkaar gemeen en er speelden bij geen van beiden amoureuze gevoelens mee. Of als dat wel zo was, dan werden die in elk geval keurig onderdrukt.’

Hij wierp een blik op Penny, die in haar glas bier staarde.

‘Goed,’ vervolgde Banks nadat hij even diep had ademgehaald, ‘op een mooie, zonnige dag trekt Penny er met Steadman op uit om de Romeinse opgraving in Fortford of iets dergelijks te bekijken en ligt Michael smachtend in de tuin Ode to a Nightingale of iets in die geest te lezen. Zijn ouders zijn aan het winkelen in Leeds en komen pas tegen het avondeten terug. Emma zit waarschijnlijk een beetje chagrijnig ergens in de schaduw, waar ze zich stierlijk verveelt en zich enorm verwaarloosd voelt. Dit verzin ik overigens ter plekke, hoor. Zo gedetailleerd was Ramsdens bekentenis nu ook weer niet. Goed, Emma verleidt de jonge Michael dus. Wat niet zo moeilijk kan zijn geweest, wanneer je zijn leeftijd en obsessie met seks in aanmerking neemt. Uiteraard is dat iets waarvan iedere schooljongen droomt; de ervaren, oudere vrouw. Emma zag in hem ongetwijfeld een jongere, energiekere versie van haar man. Misschien schreef hij zelfs wel gedichten voor haar. Hij was in elk geval klungelig en verlegen, en zij was zijn eerste seksuele ervaring.

De meeste mensen zagen Emma Steadman waarschijnlijk als een getrouwde vrouw die haar uiterlijk begon te verwaarlozen, maar Michael gaf haar het gevoel dat ze nog steeds begeerlijk was en al snel zag ze er de voordelen van in dat men haar als niet bijzonder aantrekkelijk beschouwde. Op die manier zou niemand vermoeden dat ze een affaire had.’

Banks zweeg weer even om wat bier te drinken en zag tot zijn grote genoegen dat zijn gehoor nog steeds aandachtig luisterde. ‘Ze zetten de affaire jarenlang voort,’ ging hij verder. ‘Met de nodige onderbrekingen natuurlijk, maar Ramsden heeft ons verteld dat ze elkaar vaak in Londen ontmoetten, wanneer Emma daar naartoe ging om een weekendje “te winkelen” of wanneer ze zogenaamd naar Norwich ging om “haar familie te bezoeken”. Ik geloof niet dat haar man veel aandacht aan haar schonk, hij had het veel te druk met het bestuderen van ruïnes.

Emma kreeg Michael steeds meer in haar greep. Als zijn eerste minnares was dat niet meer dan logisch. Ze had hem alles geleerd wat hij wist. Bovendien was hij in gezelschap nog altijd erg verlegen en hij vond het moeilijk om meisjes van zijn eigen leeftijd te benaderen. En waarom zou hij die moeite doen? Hij had Emma immers en zij gaf hem alles wat hij nodig had, veel meer dan de jonge, onervaren meisjes uit zijn omgeving hem hadden kunnen geven. Op zijn beurt gaf hij haar het gevoel dat ze jong, sexy en machtig was. Daarom hadden ze elkaar nodig, denk ik.

Door de jaren heen ontwikkelde Emma twee verschillende persoonlijkheden. Daarmee bedoel ik overigens niet dat ze geestesziek is – in medisch opzicht mankeert haar niets – alles wat ze deed, was bewust, gepland, berekenend. Ze had één gezicht voor de buitenwereld en een ander voor Ramsden. Als je er even over nadenkt, was het ook niet zo moeilijk voor haar om haar uiterlijk te veranderen. Dat was namelijk alleen maar nodig om Ramsden tevreden te houden en die stond toch al enorm onder haar invloed. Een bezoekje aan hem in Londen leverde uiteraard geen enkel probleem op. Zelfs toen zij naar Gratly was verhuisd en hij in York woonde, was dat heel eenvoudig. Ze kon zich op weg naar hem toe gemakkelijk even optutten in de auto, een beetje make-up, een borstel door haar haren. Als ze wilde, kon ze zich na aankomst zelfs omkleden. Toen Harold er niet meer was, werd het zelfs nog gemakkelijker. Haar buurvrouw vertelde me dat er een deur vanuit de keuken rechtstreeks naar de garage leidt en de weg over de heide naar Ramsdens huis is stil en verlaten. Het was echter niet alleen haar uiterlijk, maar ook haar hele houding. Bij Ramsden voelde ze haar seksuele kracht, iets wat normaal gesproken vrijwel was uitgeschakeld.

Met het verstrijken van de tijd kwamen al haar verwachtingen uit. Steadman stortte zich steeds meer op zijn werk en afgezien van Ramsden kwam zij in een steeds groter isolement terecht. Waarom ze dan bij haar man bleef? Hier moet ik een beetje gokken, maar ik kan daar twee goede redenen voor bedenken. Ten eerste zekerheid en ten tweede de erfenis die in het vooruitzicht lag, de mogelijkheid dat alles ten goede zou keren wanneer ze eenmaal rijk waren. Maar wat gebeurt er? Ze krijgen op een gegeven ogenblik inderdaad dat geld, maar er verandert helemaal niets. Het wordt juist allemaal alleen nog maar een graadje erger. Tot op zekere hoogte heb ik in dit opzicht wel enig begrip voor haar. Ze is een vrouw met dromen – reizen, een opwindend bestaan, rijkdom, een sociaal leven – maar het enige wat haar man doet, is het huis van de Ramsdens kopen. Haar leven wordt nog saaier en eenzamer, terwijl hij al het geld aan historisch onderzoek besteedt. Een toegewijd man. Hoewel ik haar daad niet kan goedkeuren, begrijp ik wel waarom ze ertoe werd gedreven. Steadman was bepaald niet gevoelig voor haar behoeften en wensen, in emotioneel noch materieel opzicht. Hij was egoïstisch en gierig. Daar zitten ze dan, zo rijk als Croesus, maar hij brengt al zijn vrije tijd door in The Bridge en spendeert al zijn geld aan zijn werk. Ik weet zeker dat Emma Steadmans voorkeur uitging naar de Country Club. In feite was ze een gevangene in eigen huis en de enige met wie haar man echt een nauwe band had, was Penny.’

‘Dat is niet helemaal waar,’ zei Penny. ‘Hij had ook een goede band met Michael. Hij mocht hem graag.’

‘Inderdaad,’ zei Banks instemmend. ‘Dat was echter vooral een zakelijke relatie. Hij kon Michael gebruiken. Ik denk dat ze eerder collega’s of partners waren dan vrienden. Vergeet niet dat Michael hem heeft vermoord.’

‘Omdat zij hem onder druk zette.’

‘Jawel, maar híj heeft het gedaan.’

Er kwam een kelner langs en ze bestelden nog een rondje.

‘Ga verder,’ drong Penny aan nadat de drankjes waren gebracht.

‘Michael Ramsden is ambitieus, maar ook zwak. Hij kan niet goed met mensen omgaan. Hij had inderdaad dezelfde interesses als Steadman, maar het was geen obsessie voor hem, een woord dat een van Steadmans collega’s heel beledigend vond, maar wel toepasselijk, denk ik zo. Bovendien verfoeide hij Harold Steadman en dat had helemaal niets met jou te maken, Penny, ook al was hij vroeger wel jaloers. Nee, hij verfoeide Steadman zoals de meesten van ons iemand kunnen verachten die we in eerste instantie als voorbeeld hebben gezien, als rolmodel of hoe je het ook wilt noemen. Hij vond het vreselijk om altijd tweede viool te moeten spelen – uitgever, assistent – en nooit de creatieveling te zijn, de leider, ook al was hij zelf ook bezig met het schrijven van een roman. Daar heeft Emma volgens mij gebruik van gemaakt door bij Ramsden de slechte kanten van haar man te benadrukken en in te spelen op Michaels groeiende hekel aan zijn mentor. Zijn weerzin tegen Steadmans gierigheid en gebrek aan consideratie voor mensen met andere interesses dan hij nam snel toe. Ook denk ik dat hij zich diep vanbinnen altijd heeft geërgerd aan het gemak waarmee Harold met Penny omging en de diepe genegenheid die ze voor elkaar voelden. Hoe dan ook, zijn animositeit werd door de jaren heen steeds sterker, aangewakkerd door zijn seksuele honger naar Emma, en ten slotte deed zich de kans voor om rijk te worden, alles in te pikken.

Emma Steadman heeft Ramsden zonder enige twijfel gebruikt en gemanipuleerd. Dat pleit hem echter niet vrij. Langzaam liet ze hem aan het idee van moord wennen en hielp ze hem zijn aanvankelijke verzet en zenuwen te overwinnen. Dat deed ze deels door in te spelen op zijn al bestaande gevoelens jegens haar man en deels door seks. Afwijzing, bevrediging. Hoe wreder de afwijzing, des te groter de bevrediging na afloop. Dat heeft hij mij tenminste verteld. Hij is niet dom; hij wist donders goed wat er gaande was en is erin meegegaan. Samen hebben ze Harold Steadman vermoord.

Aangezien Emma alles zou erven, was het logisch dat zij als hoofdverdachte zou worden gezien, dus ze moest ervoor zorgen dat zij een waterdicht alibi had, wat ook lukte. Bovendien had Ramsden voorzover ik kon ontdekken geen motief of gelegenheid, totdat natuurlijk de link met Emma boven tafel kwam. Er waren ook andere mogelijkheden die ik moest onderzoeken.’

Barker en Penny keken hem beiden afkeurend aan toen hij dit zei.

‘Inderdaad,’ zei hij met een knikje in hun richting. ‘Jullie tweeën. Hackett heel even. Barnes. Zelfs voor korte tijd de majoor en Robert Kirk. Geloof me, ik neem het mezelf enorm kwalijk dat ik het niet op tijd doorhad en niet heb kunnen voorkomen dat Sally Lumb werd gedood, maar ik kon de waarheid en de roddels, het belang van het verleden en heden, niet van elkaar onderscheiden.’

‘Waarom moest Sally dood?’ vroeg Barker. ‘Zij kan toch onmogelijk een bedreiging voor hen hebben gevormd? Wat kon zij nu helemaal hebben geweten?’

‘Sally was in veel opzichten haar leeftijd ver vooruit,’ antwoordde Banks. ‘Ze heeft de situatie verkeerd ingeschat. Ik kom zo op haar terug. Op de zaterdag waarop Steadman is vermoord, reed Ramsden naar Gratly. Hij parkeerde zijn auto in een vervallen, oude schuur aan het B-weggetje even ten oosten van het huis van de Steadmans, het weggetje waarlangs Emma altijd naar York reed. Je moet wel bedenken dat Ramsden in Gratly was opgegroeid; hij kende de Dale als zijn broekzak.’

‘Hoe is hij dan naar huis teruggekeerd?’ vroeg Penny. ‘Het is een enorm eind lopen en de enige bus naar Eastvale rijdt ‘sochtends vroeg.’

‘Dat was gemakkelijk,’ antwoordde Banks. ‘Hij zou toch al nooit met de bus zijn gegaan, dan hadden te veel mensen hem kunnen zien. Emma Steadman bracht hem terug met de auto. Ze pikte hem op een van tevoren afgesproken tijdstip op dat weggetje op, een vrij geïsoleerde plek, dus was er weinig kans dat iemand hen zou zien. Vervolgens zette ze hem af aan het begin van het paadje naar zijn huis en is ze boodschappen gaan doen in York. We hebben dat inmiddels nagetrokken en haar buurvrouw herinnert zich dat nog omdat Emma wat stof voor haar had meegenomen waarom ze had gevraagd. Daar was niets ongewoons aan. Emma Steadman ging vaak ‘smiddags in York winkelen. Ze had tenslotte weinig anders te doen. Ze moesten er alleen voor oppassen dat ze niet werden gezien. En zelfs wanneer iemand hen zou zien, leek Ramsden vanuit de verte door het portierraampje van de auto zoveel op Steadman, dat niemand er waarschijnlijk van had opgekeken als ze hen zagen.’

‘En die avond?’ vroeg Penny. ‘Nadat Harry ruzie had gehad met mijn vader?’

‘Dat is ook iets wat ik achteraf gezien had moeten beseffen,’ antwoordde Banks. ‘Er was maar één plek waar Steadman na die ruzie naartoe kon zijn gegaan en dat was de plek waar hij toch al naartoe zou gaan: naar Ramsden. Hij was immers een toegewijd man en stond alleen jou, Penny, toe in emotioneel opzicht inbreuk te maken op zijn waardevolle tijd. Dus deed hij precies wat hij van plan was geweest: hij reed naar York. Daar heeft Ramsden hem vermoord.

Alles was keurig van tevoren uitgedacht en wellicht zelfs geoefend. Ramsden had al plastic zeil op de vloer liggen, omdat hij zijn woonkamer aan het schilderen was. Hij sloeg Steadman van achteren met een hamer op zijn hoofd, wikkelde zijn lichaam in het zeil, gooide het in de kofferbak van Steadmans eigen auto, reed ermee naar Crow Scar en begroef hem daar. Hij kon hem niet in het plastic begraven, omdat hij daarmee zichzelf kon verraden, maar hij heeft ons verteld waar hij het zeil heeft verstopt en we hebben het opgegraven.’

Penny liet haar hoofd in haar handen zakken en Barker sloeg zijn armen om haar heen.

‘Het spijt me, Penny,’ zei Banks. ‘Ik weet dat het hard klinkt, maar dat was het ook.’

Penny knikte, nam een slokje en pakte een sigaret. ‘Ik begrijp het,’ zei ze. ‘U kunt er ook niets aan doen. Het spijt me dat ik zo’n huilebalk ben. Het is alleen zo’n enorme schok. Gaat u toch verder.’

‘Het was ver na middernacht en het dorp was helemaal verlaten. Hij zette Steadmans auto terug op het parkeerterrein, liep via de begraafplaats en over de beek terug, en reed met zijn eigen auto terug naar huis. Hij hoefde er alleen nog maar voor te zorgen dat hij onderweg niet werd aangehouden, maar dat lag op de route die hij had uitgekozen niet voor de hand. Zoals ik al zei, is alles zorgvuldig uitgedacht, zodat de verdenking niet op Ramsden en Emma Steadman zou vallen, de twee personen die het beste motief hadden. Het kwam hen zelfs goed van pas dat Steadmans auto een beige Sierra was. Die komen hier in de omgeving heel veel voor. Ik heb gisteren zelf een kijkje genomen op het parkeerterrein en er alleen daar al drie zien staan. Bovendien zijn er verschillende auto’s die er veel op lijken, vooral bij slecht licht, de Allegro bijvoorbeeld. Natuurlijk waren er kleine risico’s aan verbonden, maar er stond dan ook verdomd veel op het spel. Het was het waard.’

‘En Sally?’ vroeg Sandra. ‘Wat was haar rol hierin?’

‘Ze speelde juist helemaal geen rol in het geheel,’ zei Banks. ‘Ze was gewoon een onschuldige toeschouwer met een te goed geheugen voor haar eigen bestwil. Net als Penny.’

‘Datzelfde had mij dus net zo goed ook kunnen overkomen,’ mompelde Penny.

‘Inderdaad,’ zei Banks. ‘En in tegenstelling tot wat je denkt, had Emma Ramsden er echt wel van weten te overtuigen dat het noodzakelijk was om jou uit de weg te ruimen. Waarschijnlijk had ze het zelf moeten doen, maar hij zou haar niet hebben tegengehouden. Hij zat er al tot aan zijn oren in.’

‘U zei dat hij bijna blij was toen u arriveerde,’ zei Penny.

‘Ja, op een bepaalde manier wel. Het was afgelopen; hij was vrij. Ik geloof echt dat hij opgelucht was. Goed, volgens Ramsden zei Sally dat ze Emma en hem samen had gezien in Leeds. Ze waren zo voorzichtig geweest. Ze waren bewust nooit in York of Eastvale uitgegaan, maar Leeds had zo veilig geleken. Steadmans voormalige collega’s zouden Emma nooit hebben herkend en bovendien wist zij precies welke plekken ze moest vermijden om hen niet tegen het lijf te lopen. Sally was daar toevallig met haar vriendje. Ik heb hem nogmaals gesproken. Hij heeft me verteld dat ze één keer met een van een vriend geleende auto naar Leeds zijn geweest en dat Sally hem toen vrij ruw een pub – Whitelock’s – uit sleurde, omdat ze iemand zag die ze kende. Het drong indertijd niet tot haar door wie het was. Ze vond het belangrijker dat Ramsden haar niet zag en schonk niet echt aandacht aan degene die hij bij zich had. Ik vermoed dat Kevin en zij regelmatig pubs bezochten. Sally kon weliswaar gemakkelijk voor achttien doorgaan, maar was wel degelijk minderjarig en kon zich dus niet veroorloven om te worden betrapt.

De meeste mensen zouden gewoon hebben gedacht dat Michael Ramsden een knappe vriendin had opgescharreld en ik ben ervan overtuigd dat Sally dat ook dacht, totdat de gebeurtenissen in Helmthorpe haar ertoe aanzetten om dergelijke kleine dingen opnieuw tegen het licht te houden. Ze was opmerkzaam en fantasierijk. Ik begreep echter pas hoe Sally in het geheel paste nadat ik erin was geslaagd om een verband te leggen tussen Emma en Ramsden. Toen ik haar sprak, was het me al opgevallen dat ze voor iemand van haar leeftijd erg behendig was met make-up; daarnaast was ze geïnteresseerd in acteren en toneel. Ze had Ramsden in Leeds met een knappe vrouw gezien en was dit volkomen vergeten, totdat het beeld weer opdook toen ze in gedachten de zaak-Steadman doornam, misschien wel bij de begrafenis, toen ze genoeg tijd had om te kijken wat iedereen aanhad en hoe ze eruitzagen. Ik was er ook bij en het viel me op dat ze ons allemaal aandachtig gadesloeg, ook al zei het me op dat moment allemaal niets. Op een of andere manier schoot het haar weer te binnen en ze raakte ervan overtuigd dat de vrouw met wie ze Ramsden had gezien Emma moest zijn geweest, zorgvuldig opgemaakt en al. Dus belde Sally haar op.

Daarmee beging ze een grote fout. Emma Steadman vertelde Ramsden later dat Sally aan de telefoon over Woeste hoogten had doorgerateld en blijkbaar dacht dat Ramsden Harold Steadman had vermoord, zodat hij met Emma kon trouwen en zo het huis en het geld in handen zou krijgen. Sally was ervan overtuigd dat Ramsden Emma ook zou vermoorden. Ze leek te denken dat de Ramsdens waren verpauperd en dat Ramsden Steadman ongetwijfeld enorm haatte, omdat deze het huis van zijn ouders had gekocht en de boel had overgenomen. Ze stelde voor dat ze elkaar in het geheim ergens zouden ontmoeten om alles te bespreken en te kijken of ze samen een oplossing konden bedenken voor de situatie. Ze dacht dat ze samen de zaak konden oplossen en de politie het nakijken geven. Emma was doodsbang voor alles wat op een verband tussen haar en Ramsden kon duiden, dus vermoordde ze het meisje.’

‘Heeft Emma Sally Lumb vermoord?’ vroeg Penny verdwaasd.

‘Ja. Op vrijdagavond bij de brug. Ze verstopte het lichaam onder de brug – het water stond toen nog erg laag – en bedekte het met een laagje stenen.’

‘Maar waarom is Sally in godsnaam naar die afspraak gegaan?’ vroeg Barker. ‘Ze moet toch hebben beseft dat het gevaarlijk kon zijn.’

‘Totaal niet. Voorzover Sally wist, had ze Emma alleen maar gewaarschuwd en haar leven gered. Trouwens, zelfs als ze twijfelde, was ze nog gegaan; vraag maar aan Penny. Zij stond op het punt om vrijwel hetzelfde te doen en had nooit de mogelijkheid overwogen dat Ramsden haar iets zou aandoen.’

‘Dat was iets heel anders,’ wierp Penny tegen. ‘Ik kende Michael al mijn hele leven. Ik wist dat hij me niets zou doen, zelfs niet als wat ik dacht waar was.’

‘Iemand zou je iets hebben aangedaan,’ antwoordde Banks. ‘Aan de wetenschap dat je wat Michael betreft gelijk had, had je niets gehad wanneer je door Emma werd vermoord. Dan had het voor jou immers niets meer uitgemaakt wie het had gedaan, is het wel?’

‘Dan zou het alleen voor de politie iets hebben uitgemaakt, neem ik aan.’

‘Dat zie je verkeerd,’ zei Banks. Hij boog zich een stukje voorover en staarde haar recht in de ogen. ‘Het maakt voor iedereen iets uit, behalve voor het slachtoffer. Moord is een misdaad die nooit meer kan worden rechtgezet. Het verstoort het evenwicht. Doden kunnen niet worden teruggebracht, zoals dat met gestolen goederen wel kan; de dood herstelt zich niet, zoals fysieke of emotionele littekens die door een aanranding of verkrachting worden nagelaten. Het is definitief. Het einde. Sally Lumb maakte een fout en daarom is ze nu dood.’

‘Ze was het verkeerde boek aan het lezen,’ zei Barker. ‘En interpreteerde het ook nog eens verkeerd. Ze had Madame Bovary moeten lezen. Dat gaat over een vrouw die overweegt om haar man te vermoorden.’

Banks had Madame Bovary niet gelezen, maar maakte in gedachten een aantekening om dat alsnog zo snel mogelijk te doen. Toen de kelner weer opdook, waren Banks en Penny de enigen die nog iets wilden drinken.

Banks stak weer een sigaret op. ‘Toen Emma Sally had vermoord, werd Ramsden pas echt bang,’ zei hij. ‘Het leven ging echter verder en er kwam geen bliksemschicht uit de hemel om hem te straffen. Toen begon Penny langzaam het een en ander te dagen. De rest weten jullie.’

Penny huiverde en trok haar sjaal strak om haar schouders.

‘Emma Steadman had veel meer macht dan iemand van ons had kunnen denken,’ zei Banks. ‘Ook had ze een gedegen alibi voor het tijdstip waarop haar man was vermoord. Het was totaal onmogelijk dat zij dat kon hebben gedaan en hoewel ik even heb gespeeld met het idee dat ze iemand kon hebben ingehuurd, was dat niet echt waarschijnlijk. Brigadier Hatchley had gelijk, ze zou niet hebben geweten hoe ze met een huurmoordenaar in contact moest komen. En bovendien, als ze dat wel had gedaan, dan hield dat alleen maar in dat er nog iemand was die ze moest vrezen, iemand die haar kende en wist wat ze had gedaan. Ramsden was ideaal; Emma had hem in haar macht en hij had er zelf ook bij te winnen. Sally wist dat mevrouw Steadman het lichaam nooit naar Tavistocks weiland had kunnen dragen – nog een reden om niet bang voor haar te zijn – maar ze wist niet dat Ramsdens alibi perfect leek. Ik heb het haar in elk geval niet verteld en ik geloof niet dat iemand anders dat wel had gedaan.

Ik heb allerlei verkeerde combinaties de revue laten passeren,’ zei hij tegen Penny. ‘Steadman en jij, Ramsden en jij, Barker en jij. Heel even heb ik zelfs gedacht dat Ramsden en Steadman mogelijk een homoseksuele relatie hadden. Net als iedereen heb ook ik me door Emma Steadmans verslonsde uiterlijk in de luren laten leggen. Ik kon in haar gewoon geen gepassioneerde, sterke vrouw zien. Ik heb het niet eens geprobeerd. Terwijl ze juist de gevaarlijkste combinatie bezat: een gepassioneerd en berekenend karakter.’

‘Wat heeft u dan uiteindelijk op haar spoor gezet?’ vroeg Barker. ‘Ik zou er in nog geen miljoen jaar op zijn gekomen.’

‘Dat is de reden waarom u alleen boeken schrijft,’ grapte Banks, ‘en ik het echte werk voor mijn rekening neem.’

‘Touché. Maar wat was het nu? Ik ben heel nieuwsgierig.’

‘Vertelt u me eens, is u nooit iets vreemds opgevallen aan Emma Steadman?’

Barker dacht even diep na. ‘Nee,’ antwoordde hij toen. ‘Niet echt. Ik zag haar eigenlijk amper. En de keren dat ik haar heb gezien, voelde ik me nooit op mijn gemak.’

‘Waarom niet?’

‘Dat weet ik niet. Er zijn vrouwen bij wie je dat zo hebt.’

‘Dat hebt u me niet verteld toen ik u naar haar vroeg.’

‘Ik heb er nooit eerder bij stilgestaan, totdat u het zo-even vroeg,’ zei Barker. ‘Trouwens, wat voor verschil zou dat hebben uitgemaakt?’

‘Geen enkel, vermoed ik,’ gaf Banks toe. ‘Alleen voelde ik me bij haar ook niet echt op mijn gemak. Claustrofobisch haast. Het was een instinctieve reactie en ik had beter moeten weten.’

‘Wat betekende dat dan?’ vroeg Barker.

‘Dit is natuurlijk allemaal achteraf gesproken,’ zei Banks, ‘dus ik had er niets aan totdat het al te laat was, maar ik vermoed dat ik onbewust reageerde op haar seksuele aantrekkingskracht, terwijl haar uiterlijk me juist tegenstond. Ik kon niet accepteren dat ik me tot haar voelde aangetrokken, dus kampte ik met afkeer, walging. Het lijkt misschien dom, maar ik keek niet verder dan de buitenkant. Dat was echter pas het laatste stukje dat op zijn plaats viel. Eerst was er een opmerking van Darnley in Leeds, die ik me met de beste wil van de wereld niet kon herinneren. Het was zo’n losse, nonchalante opmerking die je gemakkelijk over het hoofd ziet.’

‘Wat zei hij dan?’ vroeg Penny.

‘Hij zei dat Emma in Leeds aanvankelijk een knap jong ding was geweest. Uiteraard zei dat me op dat moment helemaal niets. Toen verdween Sally. Ik vermoedde dat het op een of andere manier verband hield met de zaak-Steadman, maar het hoe en waarom ontging me volledig. Ik wist dat ze geïnteresseerd was in toneel, maar het was onmogelijk om van die wetenschap de stap te zetten naar de gedachte dat Michael Ramsden de moordenaar van Steadman was. Bovendien zocht ik druk in alle richtingen, behalve de juiste. Ik heb me ook door Emma’s alibi laten verblinden.

Uiteindelijk was het Sandra die me vertelde dat ze Emma had gezien en dat het haar was opgevallen dat ze nog altijd een prachtig figuur had. Toen vielen de stukjes langzaam op hun plek: een knap jong ding, Sally’s behendigheid met make-up – waarbij het op de keeper beschouwd puur en alleen draait om het veranderen van het uiterlijk – en Emma Steadman die in wezen nog altijd een aantrekkelijke vrouw is. Bovendien had ze me verteld dat ze bij een amateurtoneelgezelschap had gespeeld. Toen ik nadacht over wat ik van anderen over Emma had gehoord, drong het tot me door dat niemand ooit had gezegd dat ze aantrekkelijk was. Penny zou dat natuurlijk nooit doen – ik denk dat jij Emma net als haar man nooit goed hebt bekeken – en Jack kende haar toen nog niet. Ramsden heeft evenmin ooit gezegd dat ze knap was en dat was natuurlijk wel vreemd. Ik dacht aan Ramsden die die zomer zo vaak alleen met haar was geweest en die zo plotseling zijn belangstelling voor Penny had verloren. Ik had hem de hele tijd al als een lusteloze jongeling gezien, maar het heeft heel lang geduurd voordat ik Emma Steadman als een belle dame ging zien. Mijn beeld van het verleden klopte niet, zoals dat bij Steadman volgens Teddy Hackett ook het geval was geweest, en verder zag iedereen die zomer door een roze bril. Eerlijk gezegd werd die hele periode gekenschetst door verlangen, hebzucht, bedrog, overspel, was het eigenlijk amper een idylle te noemen. Zelfs Sally had het verkeerd.

Toen ik al die vragen stelde, zag ik daarbij nooit Ramsden en Emma voor me, maar het was gemakkelijk om alles wat ik had gehoord in het licht van het nieuwe perspectief te bezien. Toen ik eenmaal zover was, deed zich een nieuwe mogelijkheid voor. Dat twee mensen hadden samengewerkt bij de moord op Steadman, terwijl ze allebei een waterdicht alibi leken te hebben. Als Sally Ramsden samen had gezien met Emma in de gedaante van sexy verleidster in plaats van alledaagse huisvrouw, vormde het meisje een bedreiging voor haar. Eenmaal op dat punt aangekomen hoefde ik alleen maar door te zetten en iets harder aan te dringen. Ik wist dat ik eindelijk op de goede weg zat. Alleen pakte het anders uit.’

‘U was er in elk geval volledig van overtuigd dat u het wat Harry en mij bij het juiste eind had,’ zei Penny.

‘Dat klopt,’ zei Banks. ‘Misschien had ik de combinatie Ramsden-Emma niet over het hoofd mogen zien. Dat is achteraf echter gemakkelijk praten. Telkens als ik aan die zomer dacht, wist ik zeker dat er iets ontbrak, dus ging ik ervan uit dat mensen tegen me hadden gelogen en dingen voor me hadden achtergehouden. Dat was niet zo. Wat jou betreft was alles precies gegaan zoals je het me had verteld. Bijna alles.’

‘Je moet het jezelf maar niet kwalijk nemen,’ zei Sandra tegen hem met een knipoog naar Penny. ‘Je bent tenslotte een man.’

‘Daar drink ik op,’ zei Penny. Ze hief haar glas op en stootte Jack Barker plagend aan.

Hoewel Banks meedeed met de toast en het gesprek dat daarna voortkabbelde, werden zijn gedachten in beslag genomen door zijn schuldgevoel jegens Sally Lumb, die door de uiterlijke schijn had heen geprikt, maar daarachter slechts een andere romantische illusie had aangetroffen. Het laatste zonlicht was inmiddels verdwenen en boven hen lag Crow Scar te glanzen als een bot in het schijnsel van de rijzende maan.

Het Yorkshire van Peter Robinson,

een interview

Door Ine Jacet

De in Canada woonachtige Britse auteur Peter Robinson debuteerde in 1987 met Gallows View ( Stille blik , 2005) waarin de eigenzinnige inspecteur Alan Banks voor het eerst zijn opwachting maakte. Het was meteen een succes. Het boek belandde op de shortlists voor de Beste Debuutroman in Canada en de John Creasey Award in Engeland. Sindsdien levert Robinson bijna elk jaar een nieuw boek af in de populaire Inspecteur Banks-serie.

Toch duurde het bijna vijftien jaar voordat wij in Nederland kennis konden maken met de eigenzinnige inspecteur. In 2002 verscheen Nasleep , eigenlijk het twaalfde deel in de serie. En niet zonder succes, want sindsdien volgden meer titels en nu is Nachtlicht verschenen, oorspronkelijk het tweede deel uit de serie.

Alle Inspecteur Banks-verhalen spelen zich af in Yorkshire, de geboortegrond van deze – al ruim dertig jaar – in Canada woonachtige Britse auteur.

De regio Yorkshire ligt in het noorden van Engeland. In het centrum bevindt zich de historische stad York. Andere bekende grote steden zijn Leeds en Sheffield. Yorkshire wordt geroemd om zijn uitgestrekte natuurgebieden zoals de Yorkshire Dales en de North York Moors. Twee dunbevolkte gebieden met weidse landschappen en idyllische stadjes en dorpjes. Dit is de geboortegrond van Peter Robinson, die in 1950 in Leeds werd geboren en er zijn jeugd doorbracht. Vanwege zijn studie en werk verhuisde hij naar Canada waar hij nu alweer ruim 30 jaar woont. Zijn boeken met inspecteur Alan Banks in de hoofdrol spelen zich nog steeds af in Yorkshire.

Tijd voor een interview met Peter Robinson over zijn geliefde Yorkshire.

Hoewel A Dedicated Man (1988) ( Nachtlicht , 2005) als tweede boek verscheen in de Banks-serie was het wel het eerste boek dat Peter Robinson schreef.

‘Ik heb Gallows View ( Stille blik ) geschreven in de tijd dat ik in afwachting was van het besluit van de uitgever om A Dedicated Man te publiceren. Uiteindelijk kreeg ik voor beide boeken een contract. Men wilde Gallows View graag als eerste op de markt brengen omdat het verhaal sensationeler was en omdat er meer seks en geweld in voorkwam. Ik heb toegestemd omdat ik ontzettend blij was met het contract. Vervolgens moest ik de chronologie in de boeken een beetje veranderen, maar dat was vrij eenvoudig.’

Peter Robinson vindt Yorkshire de perfecte locatie voor zijn boeken.

‘Ik ben er opgegroeid en deze jaren zijn de belangrijkste in een mensenleven. Ik was nog niet zo lang in Canada toen ik met de Inspecteur Banks-serie begon en wist nog relatief weinig van het land. Dit in tegenstelling tot Yorkshire, mijn geboortegrond. Ik had het gevoel dat ik er nog niet genoeg thuis was om Canada als achtergrond voor mijn boeken te gebruiken. Toen de serie succesvol bleek, vond ik het vreemd om de hoofdpersoon naar een ander land te laten verhuizen.’

Aanvankelijk wilde Robinson graag schrijven in de Engelse traditie van auteurs als P.D. James, Ruth Rendell, Reginald Hill en Colin Dexter. Is dit misschien in de loop der jaren veranderd en zijn momenteel meer Canadese invloeden zichtbaar?

‘Ik denk dat ik nog steeds schrijf in de Engelse traditie. Ik realiseer me dat het wonen in Toronto een bepaalde afstand geeft, waardoor een meer objectieve kijk ontstaat op Yorkshire en het gebied waar ik geboren ben. Veel Canadese schrijvers zijn immigranten en schrijven over hun geboortegrond, terwijl ze in Canada woonachtig zijn. Voor sommigen is dat India of een ander land, voor mij is dat Yorkshire.’

De schrijver doet zijn best om goed op de hoogte te blijven van wat er in Yorkshire gebeurt. ‘Ik ga zeker twee tot drie keer per jaar terug, verder e-mail ik veel, lees ik kranten en kijk ik naar de Britse televisie. Daarnaast bestaat er tegenwoordig internet, dat is ook een uitkomst, maar je kunt niet alles geloven wat je daar leest. Dus blijven de bezoeken aan familie, de correspondentie met vrienden en het lezen van kranten een welkome aanvulling.’

Peter Robinson gelooft in een citaat van Graham Greene, één van zijn favoriete schrijvers, dat luidt: ‘Van schrijvers wordt altijd gezegd dat de eerste twintig jaar van hun leven de ervaringen vormen. De rest is observatie.

Wezenlijke zaken in het leven zoals normen, waarden, belangrijke thema’s of obsessies, worden al vroeg in een leven gevormd. We doen ze op in een bepaald geografisch gebied en dat noemen we dan onze “roots”. Daarna verandert er nog wel het een en ander, maar dat is minder fundamenteel. De dagelijkse realiteit blijft zich natuurlijk aandienen. Je probeert bij te blijven op het gebied van de techniek zoals bijvoorbeeld de mobiele telefoon. Dat krijgt een plek binnen het kader dat er al was. Daarnaast dienen zich allerlei andere maatschappelijke ontwikkelingen aan zoals vorderingen op het gebied van dna -onderzoek of de opkomst van terrorisme. Uiteraard moet ook dat een plek krijgen. Graham Greene heeft de hele wereld als locatie voor zijn boeken gekozen. Sommige plaatsen heeft hij maar heel kort bezocht. Wat zijn boeken zo bijzonder maakt, is dat er eenheid van thematiek is binnen zijn verhalen.’

Robinson beschrijft in zijn boeken dorpen en stadjes zoals Eastvale, Swainsdale of Crow Star. In werkelijkheid bestaan ze niet. De Hableton Hills en de North York Moors daarentegen wel. Hoe vermengt de auteur de realiteit met zijn eigen fantasie?

‘Alle stadjes en dorpen bestaan in mijn fantasie en zijn gebaseerd op de werkelijkheid. Ik verschuif ze op de landkaart en geef ze een andere naam. Hierdoor word ik geen slaaf van de geografische kaart en de realiteit. Ik kan iedere lezer meenemen naar de plekken die ik beschrijf. Ze bestaan, maar liggen in werkelijkheid elders.’

In het begin van de Inspecteur Banks-serie kreeg de auteur niet veel reacties van mensen uit Yorkshire. ‘Na het verschijnen van In a Dry Season (1999) ( Verdronken verleden , 2004) is dit veranderd. De reacties zijn overwegend positief. Incidenteel wijst een lezer mij op het feit dat een auto een bepaalde straat niet in kan rijden omdat het eenrichtingsverkeer is. Over het algemeen heb ik de indruk dat de lezers uit Yorkshire graag lezen over “mijn” Yorkshire.’

Peter Robinson waardeert het gevarieerde landschap. ‘Met steden zoals Leeds, waar ik opgegroeid ben. Daarnaast zijn er The Dales. Ik geniet van beide. De inwoners hebben een bepaald soort aards, droog gevoel voor humor, deels verworven door het feit dat ze “underdogs” waren. Ze hebben een gezonde weerstand tegen hypes en een diep geworteld gevoel van eigenheid. Dit komt ook doordat ze nogal ver van Londen verwijderd zijn.’

‘ Once a Yorkshire man, always a Yorkshire man ’ is een uitspraak die de auteur van harte onderschrijft. ‘Je kunt een jongen wel uit Yorkshire weghalen, maar je kunt Yorkshire nooit uit een jongen halen.’

De verhalen over Banks schrijft de auteur zowel in Canada als in Yorkshire.

‘Ik ben onlangs vijf weken in Richmond geweest dat model staat voor Eastvale en daar heb ik veel geschreven. Ik zou dat graag vaker willen doen en gedurende langere periodes.’

Peter Robinson heeft geen plannen om zich weer definitief in zijn geboortestreek te vestigen. ‘Je kunt niet terug gaan naar huis, wordt wel eens gezegd. Het zal nooit meer dezelfde plek zijn als waar je bent opgegroeid. Ik hoop wel dat ik daar steeds meer tijd kan doorbrengen.’

Een heel ander thema: The Yorkshire Ripper. Eind jaren ‘70 en begin jaren ‘80 leefden vrouwen in het noorden van Engeland jarenlang in grote angst voor een seriemoordenaar die bekendstond als ‘The Yorkshire Ripper’ of ‘Wearside Jack’. In 1982 werd hij uiteindelijk opgepakt en bleek het te gaan om Peter William Sutcliffe. Hij had dertien vrouwen vermoord en zeven bijna dood achtergelaten. Het was een gebeurtenis die in Yorkshire veel opschudding en angst veroorzaakte.

Peter Robinson kan zich deze tijd nog heel goed herinneren. ‘Mijn moeder en zus waren erg bang om het huis uit te gaan. Een van Sutcliffe’s slachtoffers werd in de buurt van de universiteit gevonden. Zelf had ik destijds een vriendin die daar woonde. Mijn vader is eens aangehouden toen hij mijn moeder wilde ophalen in Chapeltown. Daar had Sutcliffe eerder toegeslagen. De politie kwam bij mensen aan huis en controleerde alibi’s van mannen. Dit alles had uiteraard een grote impact. Later bleek ook dat de afstemming tussen de verschillende politiecorpsen niet goed was.’

Peter Robinson doet geen onderzoek naar criminaliteit in Yorkshire. ‘Ik probeer wel te volgen wat er zoal gebeurt. Natuurlijk was ik ernstig geschokt door de gebeurtenissen in juli 2005 in Londen en de aanhouding van terroristen in Leeds. Mijn boeken gaan meestal meer over lokale en kleinere misdaden. Uiteraard is niemand immuun voor grote wereldgebeurtenissen en ik leg hiermee graag verbanden. Yorkshire heeft echter ook zijn eigen geschiedenis die voor mij interessant is. Zo vond ik het bijvoorbeeld heel leerzaam om me te verdiepen in de gebeurtenissen in Yorkshire tijdens de Tweede Wereldoorlog.’ ( In a Dry Season/ Verdronken verleden , 2004)

Banks gaat in The Hanging Valley (1989) (nog niet vertaald) een keer naar Toronto. Dat gaat niet nogmaals gebeuren volgens de auteur. ‘Dat moet je niet nog een keer willen. Ik vond het prettig om een keer over Canada te schrijven, maar ik ga dat niet weer doen omdat het niet geloofwaardig is.’

Peter Robinson schrijft ondertussen aan zijn zestiende boek over inspecteur Banks.

Aan het eind van het interview benadrukt hij dat A Dedicated Man ( Nachtlicht , 2005) het eerste boek was dat hij over Banks schreef. Het is het minst gewelddadige, het meest ‘kleine’ en landelijke boek van de hele serie. ‘Ik heb een zwak voor dit boek, ook voor de karakters, en Penny Cartwright komt terug in de vijftiende Banks, S trange Affair ( Drijfzand , 2005).’

© 2005, Ine Jacet