Leraar met hart en ziel Parker J Palmer

Prev Next

151

Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 152

Een overeenkomst aangaan opent de deur naar nieuwe gebieden waar we kunnen leren en lesgeven.

Als een maatschappelijke beweging in de openbaarheid treedt, wordt de identiteit en de integriteit van de deelnemers getoetst aan de grote verscheidenheid aan waarden en visies in de publieke arena. In dit complexe krachtenveld moeten we dichtbij onze integriteit blijven omdat we de weg gemakkelijk kwijt kunnen raken. Maar we moeten tevens risico’s nemen om ons open te stellen voor tegen-strijdige invloeden zodat zowel de beweging als onze integriteit kunnen groeien.

De beloning van het lesgeven met hart en ziel De vierde en laatste fase laat zien waar de energiestroom van een maatschappelijke beweging uiteindelijk heen gaat na het begin in fase 1, als afzonderlijke personen de gedachtegang van een organisatie overboord zetten en besluiten een leven te gaan leiden dat niet langer verdeeld is. Die energie, die gemeenschappelijk werd in fase 2 en in de openbaarheid kwam in fase 3, keert nu terug waar hij begon om de gedachtegang van de organisatie waarvan hij zich oorspronkelijk vrij had gemaakt, te veranderen.

Ik zeg met opzet de gedachtegang van de organisatie ‘veranderen’ en niet

‘transformeren’ of ‘omgooien’, want het effect van de meeste bewegingen is bescheiden en brengt ons niet in het paradijs. De meeste bewegingen brengen de heersende orde niet ten val maar brengen er marginale wijzigingen in aan, op een schaal waarop Thomas Merton doelde toen hij zei: ‘Wij hoeven ons niet aan de wereld aan te passen, wij kunnen de wereld aanpassen.’12 Maatschappelijke bewegingen zullen de werkelijkheid eerder bijstellen dan leiden tot een ideale situatie.

Er is des te meer reden voor nederigheid als we weten dat deze bescheiden wijzigingen, als zij eenmaal geïnstitutionaliseerd zijn, uiteindelijk deel uitmaken van het ancien régime, de minder ideale oude situatie. Zij nemen de vorm aan van de institutionele weerstand die de maatschappelijke bewegingen van de volgende generatie weer moet zien te doorbreken. Niettemin zijn het wijzigingen en als de beweging een gezonde basis heeft dan zullen de wijzigingen ook gezond zijn, althans voor enige tijd.

Bewegingen hebben de macht om de gedachtegang van organisaties te veranderen omdat een organisatie in wezen een systeem van maatschappelijke sancties is: als je dit doet, word je gestraft; als je dat doet, word je beloond. Zolang een instelling het beloningssysteem op een bepaald vlak, bijvoorbeeld het lesgeven en leren, beheerst heeft het macht over het leven van iedereen die aan die activiteit deelneemt.

Maar zodra die mensen besluiten dat de straf die de instellingen hun kunnen opleggen onbelangrijk zijn (de kern van fase 1) en de beweging een alternatief beloningssysteem ontwikkelt voor de activiteit die deze mensen waardevol vinden (de kern van fase 4), begint de macht van de instellingen af te nemen. Als dat gebeurt, zien instellingen doorgaans in dat er veranderingen moeten komen, omdat de activiteit zich anders naar elders verplaatst en zij hun greep op het leven van mensen verliezen.

In de tijd dat in de V.S. vrijwel al het vervolgonderwijs werd verzorgd door traditionele beroepsopleidingen en universiteiten hadden deze instellingen geen reden om te veranderen. Iedereen die wilde studeren of lesgeven was gedwongen 152

Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 153

om zich aan hun regels te houden. Maar nu meer dan de helft van dat onderwijs wordt verzorgd door het bedrijfsleven, de industrie en het leger staat het traditionele onderwijs onder druk en stelt het zich open voor vernieuwing.

Wat zijn de alternatieve beloningen die de traditionele organisaties ertoe brengen om hun ideeën te herzien? Als een beweging groeit, biedt zij in iedere fase van de ontwikkeling beloningen die niet tastbaar maar wel waardevol zijn. In fase 1

worden de deelnemers beloond met een groter inzicht in hun eigen identiteit; in fase 2 met de steun van de gemeenschap van gelijkgezinden; in fase 3 met een verbreding van hun horizon in het openbare leven. Als een beweging groeit, vinden de deelnemers daar de voldoening die ze niet meer in hun werk vonden. Ze krijgen de bevestiging van hun vrienden uit de beweging en de energie die opging aan een carrière die strijdig was met wat er in hun ziel leefde, wordt nu gericht op doelen die geïnspireerd worden door de beweging.

Maatschappelijke bewegingen bieden zowel materiële als spirituele beloningen. Sommige mensen verdienen een bescheiden inkomen met het werk voor de beweging zelf, bijvoorbeeld als organisator. Werken voor de beweging kan ook elders economisch inkomsten genereren: een aanzienlijk aantal academici die zich wijden aan onderwijsverbetering hebben hier boeken en artikelen over gepubliceerd en dat hielp hen een promotie of een vaste aanstelling te verkrijgen in traditionele instellingen.

Uiteindelijk, als een beweging groeit, zullen traditionele organisaties zeer waarschijnlijk gelegenheid voor betaald werk voor de beweging bieden. Veertig jaar geleden hadden mensen die openlijk pleitten voor raciale diversiteit op de werkvloer moeite om wat voor betaalde baan dan ook te krijgen. Nu zijn er veel organisaties die specialisten aanstellen die moeten toezien op de gelijke behandeling van rassen en geslachten en de naleving van de rechten van de werknemers. Veertig jaar geleden werden vrouwen en Afro-Amerikanen ongeschikt geacht voor de universiteit. Vandaag de dag wordt er vaak speciaal geworven onder zwarte en feminis-tische academici.

Uiteindelijk komen de diverse beloningen die in de laatste ontwikkelingsfase van een beweging verkregen kunnen worden neer op één wezenlijke beloning: het leiden van een onverdeeld leven. In fase 1 zien mensen dat geen straf die iemand hen oplegt zwaarder kan zijn dan de straf die zij zichzelf opleggen door mee te werken aan het kleineren van zichzelf. In fase 4 zien zij dat geen beloning groter kan zijn dan de beloning die ze zichzelf geven door naar hun eigen waarheid te leven. Als genoeg mensen dit beseffen, moeten instellingen wel onderhandelen omdat ze anders geen greep meer hebben op de mensen.

De alternatieve beloningen die een beweging biedt lijken misschien onbeteke-nend vergeleken met de salarisverhogingen, promoties en status die organisaties bieden aan hun trouwe werknemers. En dat zijn ze ook. Integriteit, zeggen cynici, brengt geen brood op de plank. Maar mensen die zich aangetrokken voelen tot een beweging vinden over het algemeen dat brood op de plank niet hun eerste zorg is in het leven, niet omdat ze het brood dat ze zich wensen al hebben, maar omdat hun honger basaler is. Zij begrijpen dat de mens niet leeft bij brood alleen.

Het pad van de beweging vormt een alternatief voor organisatorische blokkades en de wanhoop die daaruit voort komt, een alternatief met een geschiedkun-dige traditie en macht. Maar nadat ik dit hoofdstuk heb besteed aan het in kaart brengen van bewegingen en aan onderzoek naar hun implicaties voor onderwijsverandering, meen ik toch een waarschuwend woord te moeten spreken: zelfs met 153

Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 154

deze kaart in handen kunnen we ons vastklampen aan de organisatorische benadering omdat we bang zijn voor het onbekende.

Wij putten soms een merkwaardige troost uit de hardnekkige overtuiging dat organisaties de enige weg naar verandering bieden. En als die weg dan wordt ge-blokkeerd, zoals vaak gebeurt, worden we wrokkig en geven we externe factoren de schuld in plaats van zelf de verantwoordelijkheid te nemen. Een deel van ons geeft liever de hoop op dan de risico’s van een nieuw bestaan te accepteren. Wie weet immers waartoe we geroepen kunnen worden in dat nieuwe bestaan! Academici worden niet zelden gedreven door een dergelijk ‘doodsverlangen’, zelfs –

en soms juist – de grootste idealisten onder ons. De hardnekkigste weerstand tegen het idee van een beweging kan komen van vernieuwers die op één front verslagen zijn en te zeer vermoeid zijn om een tweede poging te wagen.

Ik ben leraar met hart en ziel en ik voel me niet zo aangetrokken tot de ruwe ordeloosheid van de maatschappelijke verandering. Ik geef liever les dan dat ik mijn energie gebruik om een beweging op weg te helpen en de klappen te incasseren die daarbij horen. Toch, als ik om het lesgeven geef, moet ik mij niet alleen om mijn leerlingen en mijn vak bekommeren, maar draag ik ook zorg voor de omstandigheden binnen en buiten de klas die van invloed zijn op mijn werk als leraar. Plaats-nemen in de beweging voor onderwijsverandering is een manier om uitdrukking te geven aan deze verantwoordelijkheid.

De vier ontwikkelingsfasen van de beweging kunnen ons helpen om onze plaats te vinden. Sommigen van ons zullen besluiten om een leven te gaan leiden dat niet langer verdeeld is, om ons handelen als leraar af te stemmen op de betekenis die wij aan ons werk hechten. Anderen zullen gelijkgestemden opzoeken en lid worden van een gemeenschap van geestverwanten die onze verandering kan steunen. Sommigen van ons zullen de openbaarheid zoeken met onze overtuigingen, onze visie uitdragen en worden uitgedaagd door de kritiek die we zullen krijgen. Anderen zullen leren dat conventionele beloningen verbleken bij de voldoening die wij ervaren als we leven naar ons beste vermogen.

Als wij onze plek in de beweging vinden, zullen we ontdekken dat er geen wezenlijk conflict is tussen houden van lesgeven en werken aan een onderwijsverandering. Een authentieke beweging is geen machtsspel – het is leren en lesgeven op z’n best. De wereld wordt ons klaslokaal en overal is gelegenheid om les te geven en te leren. Wij hoeven daarvoor slechts als onszelf, met ons ware zelf, in de wereld te staan, met een open hart en geest.

Nu is de cirkel rond en zijn we terug op de plek waar dit boek begon: bij de kracht in ieder van ons die, samen met krachten buiten onszelf, de wereld kan vormgeven in voor- en tegenspoed. De dichter Rumi schreef: ‘Als je hier op een ontrouwe manier bij ons bent richt je grote schade aan’.13

Het bewijs van deze bewering zien we overal om ons heen, niet in de laatste plaats in het onderwijs: als we ontrouw zijn aan de innerlijke leraar en aan de gemeenschap van waarheid richten we betreurenswaardige schade aan, aan onszelf, onze leerlingen en de belangrijke onderwerpen van de wereld die aan onze kennis zijn toevertrouwd.

Maar Rumi zou zeker beamen dat het omgekeerde evenzeer waar is. Als je hier getrouw bij ons bent, breng je overvloedige zegeningen. Dat weten de generaties leerlingen wier leven ingrijpend is veranderd door mensen die de moed hadden met hart en ziel les te geven – die de moed hadden om les te geven vanuit de meest waarachtige plaatsen in het innerlijke landschap en de wereld, en de moed had-154

Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 155

den om leerlingen uit te nodigen die plaatsen ook in hun eigen leven te ontdekken, te onderzoeken, en in te nemen.

Prev Next