Leraar met hart en ziel Parker J Palmer

Prev Next

85

Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 86

Op macroscopisch gebied lijkt de symbiose tussen de kenner en het gekende overduidelijk – in het bijzonder als we hebben afgerekend met de mythe dat

‘echte’ wetenschap eist dat er een scheiding is. Hoe kan een menselijk wezen iets te weten komen over een ander menselijk wezen, in de sociologie, psychologie of geschiedenis, zonder dat hij de sporen van zichzelf als kenner op het gekende ach-terlaat? Hoe kan een literair recensent door het landschap van een roman lopen zonder daarin de voetstappen van zijn persoonlijke ervaring achter te laten?

Maar het belangrijkste, vaak verkeerd begrepen, kenmerk van relationele kennisverwerving is dat het het menselijk vermogen om ons te verbinden tot sterk punt maakt. Wij hoeven ons verlangen om als kenner op betekenisvolle wijze contact te maken met het andere niet langer te betreuren en hoeven deze ‘sta in de weg’ niet meer te ‘overwinnen’ door ons te scheiden van de wereld om ons heen.

We kunnen ons nu gelukkig prijzen met het feit dat we mensen zijn en daarmee deel van een kosmische gemeenschap. Dit is zelfs letterlijk het geval: in de verste uithoeken van de ruimte hebben astronomen exploderende sterren ontdekt die de oorsprong vormen van de atomen waaruit uw lichaam en het mijne bestaan. Als we niet zozeer deel zouden zijn van de kosmos, als we hier alleen maar zouden zijn als waarnemers en niet als deelnemers, zouden we het vermogen om te kennen niet bezitten.

In zijn baanbrekende boek Personal Knowledge laat de chemicus Michael Polanyi zien hoezeer de wetenschap steunt op het feit dat wij door ‘deel uit te maken van de wereld’ er ‘lijfelijke kennis’ van hebben gekregen – een onbewuste en niet onder woorden te brengen vorm van kennis waarvan onze bewuste en verwoorde kennis afhangt.11

Zonder onbewuste kennis zouden wetenschappers geen idee hebben waar ze hun onthullende vragen, veelbelovende hypotheses, en vruchtbare intuïties en inzichten vandaan zouden moeten halen bij hun zoektocht naar waarheid. Al onze potentiële kennis komt voort uit onze verbondenheid met de werkelijkheid – een verbondenheid die zo ver gaat dat de atomen waaruit ons lichaam opgebouwd is deel uitmaken van alles wat is, was of ooit zal zijn.

Richard Gelwick, die schrijft over het werk en de ideeën van Polanyi, wijst erop dat men zo vanzelfsprekend uitgaat van het objectivisme dat Polanyi’s opvattingen over de persoonlijke elementen in kennisverwerving vaak verkeerd begrepen zijn, zelfs door zijn medestanders:

Verscheidene malen heb ik meegemaakt dat [Polanyi] bij zijn lezingen mensen die op-stonden om hun steun te betuigen corrigeerde, [mensen die zeiden] dat ze ook vonden dat alle kennis een persoonlijk element in zich had (...) en vervolgens zeiden dat dit persoonlijke element nadelig was en dat we moesten proberen het zoveel mogelijk te minimaliseren. Polanyi (...) legde dan uit dat het persoonlijke element niet ge-minimaliseerd moest worden, maar opgevat moest worden als het essentiële element, hetgeen waardoor we gebaande paden hebben verlaten en nieuwe ontdekkingen hebben gedaan, dat we het zeker niet moesten beschouwen als een ongelukkige on-volkomenheid in de menselijke kennisleer. Integendeel, het is de grondslag waar cultuur, beschaving en vooruitgang uit voortkomen.12

De gemeenschap waarin waarheid centraal staat, is een voorstelling van kennen die bestaat uit het grote netwerk van het bestaan waar alle dingen vanaf hangen omvat en het feit dat onze kennis van die dingen wordt bevorderd, niet belem-86

Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 87

merd, doordat wij verstrikt zijn in dat netwerk. Het is een beeld dat niet alleen onze zichtbare verbondenheid met menselijke bestaansvormen op een hoger plan brengt – met al haar mogelijkheden tot intimiteit, politiek handelen en verantwoordelijkheid – maar ook onze onzichtbare verbondenheid met niet-menselijke bestaansvormen. Het is een gemeenschapsmodel dat ruim genoeg is om de kern-taken van het onderwijs; kennis verwerven, lesgeven en leren, te kunnen herbergen.

Het begrip waarheid opnieuw onder de loep

Waarheid is geen woord waarover veel wordt gesproken in onderwijskringen. Het roept een beeld van een naïef tijdperk op, toen de mensen er nog zeker van waren dat ze de waarheid konden leren kennen. Maar wij weten zeker dat we dat niet kunnen, dus gebruiken we dat woord niet uit angst in verlegenheid te worden gebracht.

Dat we het woord niet gebruiken, betekent natuurlijk niet dat we het concept hebben losgelaten, laat staan de mogelijkheden die het biedt. Integendeel, hoe minder we spreken over waarheid, hoe waarschijnlijker het is dat ons kennen, lesgeven en leren gedomineerd wordt door een traditioneel, mythisch model van waarheid, het objectivistische model dat zo diep verankerd ligt in ons collectieve onderbewustzijn dat we het macht geven als we het negeren.

Omdat de gemeenschap waarin waarheid centraal staat een alternatief vormt voor dit onbewuste en mythische objectivisme kan ik mijn visie op de onderwijsgemeenschap en de functie daarvan beter duidelijk maken als ik eerst zichtbaar maak hoe de objectivistische mythe eruit ziet. Zie hiervoor figuur 4.1.

Figuur 4.1 De objectivistische mythe van kennen Object

Expert

Leek

Prev Next