52
Copyright © Noordhoff Uitgevers bv 2005
Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 53
Toen Evelyn Fox Keller mevrouw McClintock interviewde om haar biografie te kunnen schrijven, werd duidelijk dat het haar uitgangspunt was dat er een samenhang bestond die verder ging dan de relatie tussen genen: het omvatte de relatie tussen de genen en de wetenschapper die deze bestudeerde.
Keller wilde weten wat McClintock in staat stelde dieper in de geheimen van de genetica door te dringen dan haar collega’s. Het antwoord van McClintock, zegt Keller, was simpel. Ze vertelde ons telkens weer dat je de tijd moet nemen om te kijken, het geduld moet hebben om ‘te horen wat het materiaal je te zeggen heeft’ en de openheid om ‘het tot je te laten komen’. Boven alles moet je ‘gevoel hebben voor het organisme’.10
Natuurlijk onderscheidde het onderzoek van McClintock zich ook door nauwkeurige analyses en gedegen feitenmateriaal; zonder dat wint men geen Nobelprijs. Maar gegevens, logica en de afstand die zij scheppen, zijn slechts de ene pool van de paradox van belangrijk wetenschappelijk onderzoek. Als McClintock, aan-toonbaar de grootste bioloog van de twintigste eeuw, gevraagd wordt wat kern is van haar manier van kennisverwerving, gebruikt zij onveranderlijk de taal van relaties, verbondenheid en contact. Een commentator zei eens: ‘McClintock vergaar-de waardevolle kennis door zich empathisch op te stellen ten opzichte van haar maïsplanten, door op te gaan in hun wereld en de grens tussen waarnemer en object over te gaan.’11
Keller vat McClintocks genialiteit, en de genialiteit van al het grote kennen, samen in een enkele, verhelderende zin: McClintock bereikte in haar relatie tot maïsplanten ‘de hoogste vorm van liefde, liefde die intimiteit toestaat zonder verschillen te negeren’.12
Deze opmerkelijke woorden beschrijven niet alleen de kern van McClintocks wetenschap, maar ook de kern van al het authentieke contact dat een mens kan hebben: met de geschiedenis, met de natuur, met andere mensen, met spiritualiteit. Deze wijze van kennen en leven gaat voorbij de angst voor de ander, heeft respect voor en zelfs behoefte aan het andere.
Het werkelijke doel van het objectivisme is niet om de waarheid te vertellen over kennisverwerving, maar om onze zelfverheerlijkende mythe in stand te houden dat kennis macht is en dat we de wereld kunnen regeren met die macht. Mensen liegen vaak in een poging hun angst te ontkennen. Objectivisme liegt zowel over onze kennis als over onze macht, in de hoop de aandacht af te leiden van het verontrustende bewijsmateriaal dat voor ons ligt: we regeren de wereld niet, we vernietigen haar.
De hedendaagse kennis heeft ons in staat gesteld de wereld te manipuleren, niet om haar lot te bepalen (om van ons eigen lot maar niet te spreken). Iedere dag dat het ecosysteem afsterft en ons menselijke systeem faalt, wordt dit duidelijker.
Door afstand te scheppen tussen ons en de wereld heeft het objectivisme ons aan-gezet tot acties die zo lijnrecht tegenover de werkelijkheid staan dat een ramp onvermijdelijk lijkt. Objectivisme, ver verwijderd van de waarheid over hoe we kennis verwerven, is een mythe die bedoeld is om onze steeds vager wordende fantasieën over wetenschap, technologie, macht en controle te voeden.
Als we door onze angst heen durven te gaan, en kennisconstructie als een daad van liefde zien, zouden we misschien onze illusie van controle op kunnen geven en contact kunnen aangaan met het andere in de wereld. Door onze plek te vinden in het ecosysteem van de werkelijkheid kunnen we misschien duidelijker zien welke maatregelen bijdragen aan het leven en welke niet. Op die manier kunnen 53
Copyright © Noordhoff Uitgevers bv 2005
Leraar met hart en ziel 24-03-2005 11:59 Pagina 54
we een meer wezenlijke bijdrage leveren aan ons eigen lot en dat van de wereld dan we doen in onze gedrevenheid om te controleren. Deze relationele wijze van kennisverwerving – waarbij liefde angst wegneemt en controle vervangen wordt door het in verbondenheid scheppen – is een manier van kennisconstructie die ons vermogen tot contact waarop goed lesgeven berust, kan herstellen.